HISTORIA CHRZANOWSKIEGO "FABLOKU"
Papier firmowy "Fabloku" z lat 1930-tych
Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce, powszechnie znana jako “Fablok”, przez dziesieciolecia byla nie tylko najbardziej znanym chrzanowskim zakladem pracy i najwiekszym pracodawca powiatu, ale i symbolem miasta, który uczynil je slynne daleko poza granicami Polski, a nawet Europy. Fabryka zalozona zostala jako prywatna spólka akcyjna w roku 1920 na podstawie umowy z rzadem II RP na dostawe 1200 lokomotyw w ciagu 10 lat. Rok wczesniej ministrowie przemyslu i handlu oraz skarbu zatwierdzili statut spólki pod nazwa “Fabryka Lokomotyw w Polsce, S.A.”. W 1920 r. nazwe zakladu zmieniono na “Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce, S.A. Zaklady w Chrzanowie”. Powierzchnia nabytych przez fabryke gruntów wynosila ok. 80 ha. W latach 1921-1924 wzniesiono wydzialy montazowy (pow. 7000 m2), mechaniczny (pow. 7500 m2) i kuznie (pow. 2500 m2), oraz szereg budynków pomocniczych, jak i 21 domów mieszkalnych dla robotników i urzedników zatrudnionych w fabryce.
Pracownicy modelarni w "Fabloku", lata 1920-te (fotografia z kolekcji p. Grzegorza Nawrota z Jaworzna)
Fabryka zostala wyposazona w nowoczesne urzadzenia. Na poczatku dzialalnosci “Fabloku” oddawano do uzytku 6 lokomotyw miesiecznie. Juz na wiosne 1924 r. nastapilo przekazanie PKP pierwszego wyprodukowanego w “Fabloku” parowozu towarowego serii Tr 21. Do listopada 1925 r. wykonano 100 parowozów. W styczniu 1926 r. oddano do uzytku PKP pierwszy parowóz osobowy serii Os 24, bedacy, podobnie jak parowóz serii Tr 21, jedna z najwiekszych lokomotyw wyprodukowanych w tamtych czasach. Lokomotywy wykonywane byly calkowicie w kraju, z krajowych surowców, rekami polskich robotników i pod kierunkiem polskich inzynierów. Kotly do produkcji lokomotyw dostarczala firma “Fitzner i Gamper” z Sosnowca. W 1926 r. powstalo równiez znane Towarzystwo Sportowe “Fablok”.
Chrzanowski "Fablok" w latach 1920-tych
W pazdzierniku 1927 r. z okazji wyprodukowania 200. parowozu chrzanowska fabryke odwiedzil prezydent RP prof. Ignacy Moscicki (1867-1946). W rok pózniej “Fablok” swietowal nowy rekord, oddanie do uzytku 300. lokomotywy. W 1928 r. wykonano takze pierwszy parowóz serii Ok 22. W 1930 r. “Fablok” wyprodukowal 400. lokomotywe, a w roku nastepnym fabryka rozpoczela produkcje na eksport. Jednym z pierwszych odbiorców chrzanowskich lokomotyw byla Bulgaria, której wladca, król Borys III (ten sam, którego prawdopodobnie otruto z rozkazu Hitlera w 1943 r.), w wolnym czasie relaksowal sie prowadzac lokomotywy. W tym samym roku zamówienia na chrzanowskie lokomotywy nadeszly takze od pólnocnego sasiada II Rzeczypospolitej - Lotwy. W roku 1932 uroczyscie swietowano wyprodukowanie 500. lokomotywy. W tym samym roku 12 parowozów z “Fabloku” zakupilo francuskie Maroko.
Lokomotywa ekspresowa serii Pt 31 produkcji chrzanowskiego "Fabloku" (pocztówka z lat 1930-tych z kolekcji p. E. Kepinskiego z Chrzanowa)
Rok 1932 przyniósl i inne osiagniecia: zespól fablokowskich konstruktorów pod kierunkiem inz. Zembrzuskiego opracowal plany nowego parowozu pospiesznego Pt 31, który natychmiast wdrozono do produkcji. Oprócz lokomotyw towarowych i pasazerskich “Fablok” produkowal w latach 1930-tych waskotorowe lokomotywy dolowe dla kopalni wegla kamiennego, autobusy dla PKP, a takze lokomotywy elektryczne EL 100 przeznaczone dla warszawskiej kolejki podmiejskiej i slynne wagony motorowe, znane powszechnie jako “lux-torpedy”, obslugujace linie kolejowa Warszawa-Kraków-Zakopane (od 1936 r.). W 1937 r. “Fablok” zdobyl zloty medal na Miedzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryzu za fenomenalnie piekny i nowoczesny parowóz Pm 36. W latach 1930-1939 “Fablok” wyeksportowal 70 parowozów do Bulgarii, na Lotwe, do Maroka i do ZSRR. W tym okresie fabryka wyprodukowala 73 lokomotywy spalinowe na uzytek kolei, przemyslu i kopaln.
Lokomotywa OK22 wyprodukowana w chrzanowskim "Fabloku" w latach miedzywojennych
We wrzesniu 1939 r. “Fablok” zostal przejety przez Niemców. Nazwe fabryki zmieniono najpierw na “Erste Lokomotivfabrik in Polen A.G. Chrzanow” (co bylo jedynie doslownym przetlumaczeniem polskiej nazwy), a pózniej na “Oberschlesische Lokomotivwerke A. G. Krenau” w skrócie “OBERLOK”. Podczas okupacji niemieckiej “Fablok” produkowal m. in. parowozy waskotorowe i towarowe R 44 i R 52 na potrzeby III Rzeszy. Zaraz po zakonczeniu okupacji niemieckiej, w lutym 1945 r., fabryka wyprodukowala pierwszy parowóz Ty 42 dla PKP w Krakowie. W czerwcu 1947 r. “Fablok”, który znajdowal sie pod tymczasowym zarzadem panstwowym, zostal znacjonalizowany i stal sie wlasnoscia panstwa. W latach 1945-1963 fabryka wykonala m. in. blisko 3600 parowozów, odbiorcami których, poza Polska, byly równiez: Albania, Bulgaria, Jugoslawia, Rumunia, Wegry, Chiny, Indie, Korea, Wietnam i ZSRR. W 1959 r. “Fablok” swietowal 35. lecie produkcji i wykonanie 5000. parowozu. W latach 1948-1993 fabryka wyprodukowala ponad 5400 lokomotyw spalinowych, a od 1962 r. rozpoczela produkcje przekladni tramwajowych.
Pieczec i papier firmowy "Fabloku-Oberloku" z czasów okupacji niemieckiej
W roku 1963 “Fablok” ostatecznie zakonczyl produkcje parowozów. W latach 1973-1975 fabryka wykonala 37 lokomotyw dla Maroka, a w 1974 r. uroczyscie swietowala 50.-lecie rozpoczecia produkcji. W latach 1970-tych nastapila tez stopniowa zmiana profilu produkcji: obok lokomotyw spalinowych “Fablok” produkowal coraz wiecej innych urzadzen, np.: maszyn budowlanych, wozów wiertniczych, koparek mechanicznych, podwozi do zurawi i innych. W zwiazku z tym w 1977 r. nastapila tez zmiana nazwy fabryki na “Fabryka Maszyn Budowlanych i Lokomotyw BUMAR-FABLOK”. W 1980 r. zaklad otrzymal zloty medal na 52. Miedzynarodowych Targach Poznanskich za zuraw Hydros T-253, a w 4 lata pózniej swietowano 60. rocznice rozpoczecia produkcji przez chrzanowska fabryke. W 1991 r. “Bumar-Fablok” zostal przeksztalcony w jednoosobowa spólke Skarbu Panstwa. Zaklad od 1990 r. produkowal platformy transportowe o nosnosci do 10 ton, a nastepnie konstrukcje stalowe dla firm niemieckich i zurawie drogowe. W 1995 r. w Warszawie z okazji 150.-lecia kolei na ziemiach polskich zademonstrowano 3 lokomotywy fablokowskie: parowóz pospieszny Pm 36, parowóz Ok 22 i Ty 45.
Pamiatkowe odznaki z okazji 50.-lecia "Fabloku" i Towarzystwa Sportowego "Fablok"