Kaartschaak 5

In Maart '94 werd ik verrast door een brief van het 'Centralkontoret for ICCF Tematurneringer' waarin mij werd medegedeeld dat ik was doorgedrongen tot de halve finale van het thematoernooi 'Schliemann-Jaenisch'.

Toen realiseerde ik me dat ik in 1991 had meegedaan aan de voorrondes van dat toernooi, maar ik kon mij niet meer herinneren dat ik dusdanig goed ge'kaartschaakt' had dat ik eerste zou zijn geworden in mijn groep. Je raakt namelijk, zodra je bent uitgespeeld, het zicht op de rangschikking in zo'n groep kwijt doordat op dat moment nog (veel) partijen bezig kunnen zijn. Dat was hier ook het geval : pas een jaar nadat ik mijn laatste zet had verstuurd eindigde de laatste partij in mijn groep.

Toen ik de brief nogmaals doorlas drong het tot me door dat ik feitelijk zou gaan spelen in de halve finale van het Wereldkampioenschap 'Schliemann-Jaenisch'. Koortsachtig ging ik aan de slag met het speurwerk naar de laatste nieuwtjes in deze woeste variant.

Wat is dat nou, zo'n thematoernooi? Eigenlijk is het een gewoon kaartschaaktoernooi waar bij je tegen alle andere spelers in je groep tegelijkertijd een partij met wit en een met zwart speelt. Het verschil zit hem in het feit dat je niet vanuit de normale beginopstelling gaat spelen, maar vanuit een stelling die ontstaat na enige zetten theorie.

In dit geval waren dat de eerste zeven zetten van de 'Schliemann-Jaenisch' variant van het Spaans en die gaan als volgt :

1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 f5 4.Pc3 fe4 5.Pe4 d5 6.Pe5 de4 7.Pc6...

De zet 3...f5 in het Spaans werd voor het eerst geanalyseerd en gepubliceerd door Jaenisch in 1847 in het Franse tijdschrift Le Palamede. Hij schreef : 'Dit tegengambiet is nog door geen auteur genoemd, noch ooit gespeeld. Het is een zeer interessante mogelijkheid voor zwart, die in vele varianten voortreffelijke tegenkansen krijgt.'

Dat de naam Schliemann ook aan deze variant verbonden is, is eigenlijk onjuist omdat deze ...f5 slechts speelde na 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 Lc5 4.0-0...

De variant werd pas in het begin van deze eeuw serieus genomen, toen wereldkampioen Lasker enige analyses publiceerde en Marshall de variant speelde in zijn match tegen Capablanca.

De variant werd m.n. populair onder kaartschakers toen de theorie van het Spaans zo ver gevorderd was dat negen van de tien e4/e5 partijen voor zwart een 'Spaanse kwelling' werden.

De huidige theoretische stand van zaken rond deze variant geeft m.i. nog geen eenduidig oordeel over de speelbaarheid ervan. Wellicht dat de toekomstige wereldkampioen 'Schliemann-Jaenisch' hier een gefundeerde uitspraak over kan doen.

De halve finalegroep waar ik nu in speel is al een tijdje onderweg en er zijn al een redelijk aantal partijen beslist. Er speelt echter ook iemand uit St. Petersburg mee en de post van en naar Rusland lijkt met de maand trager te gaan. Het zal dus nog wel even duren voordat alle partijen uitgespeeld zijn.

Wat voor partijen komen er nu voort uit zo'n woeste beginstelling (zie diagram hierboven)?

1. e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lb5 f5 4.Pc3 fe4 5.Pe4 d5 6.Pe5 de4 7.Pc6 ...

Zwart moet nu wat doen tegen de aanval op zijn dame. De boeken geven drie manieren : 7...bc6, 7...Dd5 en 7...Dg5.

De eerste is niet zo goed vanwege : 7...bc6 8.Lc6 Ld7 9.Dh5 Ke7 10.De5 Le6 11.La8 Da8 12.Dc7 Ke8 13.0-0 Le7 14.d3 ... en wit heeft een toren en drie pionnen voor een loper en een paard, bovendien staat de zwarte koning 'op de tocht'.

De zet 7...Dd5 ben ik slechts twee maal tegen gekomen en hoewel beide partijen op dit moment nog bezig zijn, is m.i. wit toch in het voordeel. Er kan volgen : 7...Dd5 8.c4 Dd6 9.Pa7 Ld7 10.Ld7 Dd7 11.Dh5... met allerlei tactische verwikkelingen. Onlangs speelden Timman en Piket een partij met deze variant.

Ikzelf en de meeste zwartspelers vervolgen met :

7... Dg5

Met aanval op Lb5 en pion g2.

8.De2 Pf6

Hier is 8...Dg2 niet goed vanwege 9.Dh5 Dg6 10.Pe5...

9. f4 ...

Weer is het zwart die een keuze moet maken : 9...Df4 of 9...Dh4. De mooiste partij die ik tot nu toe met 9...Df4 speelde was met zwart tegen de Fin Erkki Halilla, en die ging als volgt :

9... Df4 10.Pa7 Ld7 11.Ld7 Kd7 12.Db5 Ke6

Deze koninklijke stap voorwaarts was mijn nieuwtje; de theorieboeken kunnen derhalve de kast in.

13.Db7 ...

In een andere partij in dezelfde groep forceerde Erwin Ritter (D) met 13.d4 e3 14.De5 ... dameruil, maar hij beleefde daar weinig plezier aan : de zwarte pion op e3 zat hem de hele verdere partij behoorlijk dwars.

13... Ld6

Zwart moet het hebben van de activiteit van zijn stukken op de open lijnen en diagonalen. Met 13...Ld6 worden de torens verbonden (er dreigt al ...Thb8) en staan alle stukken klaar om mee te werken aan een aanval op de witte koning. De witte stukken hebben nog enige tijd nodig voordat ze actief kunnen worden. Die tijd moet zwart nuttig gebruiken. Allereerst kan wit een reeks vervelende schaakjes geven, om daarmee zijn paard op a7 'los' te krijgen :

14.Db3 Kd7 15.Df7 Le7

Dit haalt de schaakjes eruit, maar staat toe dat het witte paard ontsnapt.

16.Pc6 ...

Wit kan zich geen 16.Dg7 permiteren : met 16...Thg8 en 17...Tg2 kan zwart direct gebruikmaken van de open g-lijn.

16... Kc6 17.De7 Tae8

Dit verjaagt de dame (ze heeft maar een goed veld om naar toe te gaan) en voorkomt dat wit zich bevrijdt door het opspelen van de d-pion, omdat deze met schaak genomen kan worden.

18.Db4 Thf8 19.Dc4 Kb7 20. g3 Df3 21.Tf1 Dh5 22.Tf2 Td8

Deze torenzet maakt het voor zwart mogelijk te 'lonken' naar het veld d1 (in combinatie met de dame op h5); aan de andere kant mag wit weer even schaakjes geven met zijn enige actieve stuk : de dame.

23.Db3 Kc8 24.De6 Kb8 25.De7 ...

Wit ziet blijkbaar goede mogelijkheden voor zichzelf (hij heeft tenslotte 2 pionnen meer) want hij neemt geen genoegen met eeuwig schaak.

25... Dd5

Met de sterke dreiging ...e3. In het vervolg moet zwart er voor waken dat de dames geruild worden.

26.Db4 Kc8 27. c4 Dc6 28.Tf1 Dd7 29.Da5 Dd4 30.Da6 Kb8 31.Db5 Kc8

32.Db4 e3

Na deze rituele rondedans voor twee dames en een heer, volgt dan eindelijk de zwarte breekzet.

33. d3 ...

Slaan kon niet : 33.de3 Dd1 34.Kf2 Pg4 35.Kg2 Df1 mat.

33... Dd3

Dreigt weer mat.

34.Db3 De4

Zwart voorkomt dameruil en geeft wit de mogelijkheid zich te vergrijpen aan de lastige e-pion, voordat deze kan opstomen naar e2.

35.De3 Dc2

Dit dreigt heel vervelend ...Td1.

36.De6 Kb8

Wit heeft geen schaakjes meer en gaat ten onder aan de dreiging ...Te8, hij geeft daarom op (0-1).