KAMPANIA WRZEŚNIOWA 1939

Nowa encyklopedia powszechna PWN © Wydawnictwo Naukowe PWN SA

KAMPANIA WRZEŚNIOWA 1939, walka zbrojna w obronie niepodległości Polski, prowadzona 1 IX–6 X 1939 przeciwko agresji Niemiec i od 17 IX — ZSRR, będąca początkiem II wojny światowej. Niemcy po zajęciu III 1939 Czech i Moraw oraz podporządkowaniu Słowacji rozpoczęły bezpośrednie polit. i militarne przygotowania do uderzenia na Polskę; dążyły do izolacji międzynar. Polski, ponowiły żądania terytorialne dotyczące Wolnego Miasta Gdańska i tzw. korytarza pomor., 28 IV 1939 wypowiedziały zawartą 1934 deklarację o niestosowaniu przemocy w stosunkach wzajemnych; wcześniej, 31 III W. Brytania i Francja udzieliły II RP gwarancji pomocy militarnej na wypadek agresji niem.; 23 VIII 1939 III Rzesza i ZSRR zawarły układy sowiecko-niemieckie dotyczące współpracy obu państw podczas ataku na Polskę i podziału stref wpływów w środk.-wsch. Europie; pol.-bryt. układ o pomocy wzajemnej, podpisany 25 VIII, spowodował tylko przesunięcie terminu ataku wojsk niem. (Wehrmachtu) z 26 VIII na 1 IX; niem. plan agresji (Fall Weiss) zakładał wojnę błyskawiczną (Blitzkrieg) i totalną; przewidywał zniszczenie pol. sił zbrojnych na zach. od Wisły i Narwi przez zbieżne uderzenie z niem. części Śląska, Moraw oraz Pomorza Zach. i Prus Wsch. w kierunku na Warszawę; pol. plan obronny („Zachód”) przewidywał przyjęcie bitwy w pasie nadgranicznym (ok. 1600 km), następnie organizowanie oporu w głębi kraju na kolejnych liniach obronnych (gł. linia na Narwi, Wiśle, Sanie) aż do ofensywnego wystąpienia armii sojuszniczych (fr. i bryt.) na froncie zach. (przewidywanego w trzecim tygodniu wojny). Polskie siły zbrojne, dowodzone przez Nacz. Wodza marsz. E. Rydza-Śmigłego, wskutek późnej mobilizacji powszechnej (30 VIII) rozwinęły do 1 IX ok. 70% planowanych sił lądowych; ostatecznie liczyły ok. 1 mln żołnierzy, 4,3 tys. dział i moździerzy, ok. 880 czołgów i samochodów pancernych oraz 400 samolotów bojowych zorganizowanych w 7 armii (armie Wojska Polskiego 1939), samodzielną grupę operacyjną, 3 Odwody Nacz. Wodza i Obronę Wybrzeża. Agresję niem. poprzedziły liczne dywersje i prowokacje graniczne (gliwicka prowokacja); niem. siły zbrojne, dowodzone przez dow. sił lądowych Rzeszy gen. W. von Brauchitscha, liczyły ponad 1,6 mln żołnierzy, ok. 10 tys. dział i moździerzy, ponad 2,7 tys. czołgów oraz 1,3 tys. samolotów bojowych.

1 IX 1939 rano niem. wojska napadły na Polskę, przekroczyły granicę lądową, zaatakowały z powietrza cały kraj, uderzyły od morza na Gdynię, Hel, i Westerplatte; celem agresji była likwidacja państwa polskiego. Polska broniła się w izolacji, 3 IX W. Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę, jednak nie podjęły działań ofensywnych na większą skalę, prowadząc do wiosny 1940 tzw. dziwną wojnę (fr. drôle de guerre); mimo przewagi wroga, szczególnie w lotnictwie i broni pancernej, terrorystycznych nalotów i zbrodniczych metod wojny totalnej, armie pol., mając poparcie całego społeczeństwa, stawiały zacięty opór. Po bitwie granicznej na pn. Mazowszu, Pomorzu, nad Wartą, na Śląsku i Podhalu (1–4 IX) gł. linia pol. została przełamana, jednak nie udało się Niemcom zniszczyć gł. sił pol. na zach. od Wisły. Armie pol. cofały się w walkach nad Wisłę i San, ale zostały wyprzedzone i oskrzydlone przez szybkie jednostki niem., które 8 IX dotarły pod Warszawę, a 12 IX pod Lwów; 14–16 IX wojska niem. zamknęły pierścień okrążenia na Bugu, w bitwach pod Tomaszowem Lubelskim pokonały najpierw armie „Kraków” i „Lublin” (17–20 IX), a następnie cofające się z pn. jednostki Frontu Pn. (21–26 IX). 9 IX oddziały armii „Pomorze” i „Poznań”, pod dowództwem gen. T. Kutrzeby, rozpoczęły z Niemcami bitwę nad Bzurą; po początkowych sukcesach zostały okrążone i w większości rozbite (do 22 IX), część wojsk przebiła się do Warszawy. Walki obronne kontynuowały odosobnione ośr. oporu, m.in. Modlin i Warszawa, w obronie których współdziałała z wojskiem ludność cyw. (Robotnicza Brygada Obrony Warszawy), mobilizowana do działania przez prez. miasta S. Starzyńskiego; armie pol., zgodnie z rozkazem Nacz. Wodza, podjęły próbę wycofania na tzw. przyczółek rumuński.

17 IX wsch. granicę Polski przekroczyły liczące ponad 800 tys. żołnierzy wojska sowieckie, złamały obronę Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) oraz improwizowanych oddziałów WP i dotarły prawie do linii Narwi, Bugu, Wisły i Sanu (po 28 IX po ponownym podziale Polski wycofały się na linię Narwi, Bugu, Sanu); w nocy 17/18 IX prezydent RP z rządem oraz Nacz. Wódz przekroczyli granicę pol.-rum. i zostali internowani; nowe władze państw. RP uformowały się na uchodźstwie we Francji; 22 IX skapitulował Lwów (poddał się oddziałom sowieckim), 28 IX — Warszawa, 29 IX — Modlin, a 2 X — Hel; ostatnie bitwy kampanii wrześniowej stoczyły: Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” (gen. F. Kleeberg) z Niemcami pod Kockiem (2–5 X) oraz grupa KOP (gen. W. Orlik-Rückemann) z Armią Czerwoną pod Szackiem (29–30 IX) i Wytycznem (1 X).

Podczas kampanii wrześniowej 1939 w walkach uczestniczyły nie tylko regularne siły zbrojne, lecz również oddziały ochotnicze tworzone m.in. przez byłych powstańców śląskich i wielkopol. oraz harcerzy (cywilna obrona Polski 1939, cywilna obrona Śląska 1939); ogólne straty pol. w walce z Niemcami wyniosły (wg Biura Odszkodowań Wojennych) ok. 620 tys. ludzi, w tym: 66 tys. zabitych, 134 tys. rannych i 420 tys. jeńców; w walce z Armią Czerwoną zginęło (gł. rozstrzelanych po wzięciu do niewoli) lub zostało rannych kilkanaście tys., do niewoli dostało się ok. 250 tys. żołnierzy; Niemcy stracili ok. 45 tys. zabitych i rannych, ok. 1 tys. czołgów i samochodów pancernych (30%) i 700 samolotów (32% użytych w kampanii), co uniemożliwiło wojskom niem. szybkie przejście do działań ofensywnych na froncie zach.; Armia Czerwona straciła ok. 2,5 tys. zabitych i rannych (wg danych władz ZSRR).

Polskie Siły Zbrojn e, t. 1: Kampania wrześniowa, Londyn 1954;

Wojna obronna Polski 1939. Wybór źródeł, Warszawa 1969;

Wrzesień 1939 w relacjach dyplomatów, Warszawa 1989;

Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów 17 IX 1939, t. 1: Geneza i skutki, Warszawa 1994.

ZOBACZ TEŻ

Encyklopedia internetowa oparta jest na tekstach Multimedialnej nowej encyklopedii powszechnej PWN z 1998 r.

Wielka Encyklopedia PWN

Komplet już w sprzedaży! Największa polska encyklopedia uniwersalna nowego stulecia.
Dzieło 3000 autorów. Zawiera: 140 tysięcy haseł, 15 tysięcy ilustracji, 700 map, tabele statystyczne. Przynosi kompletny obraz współczesnego świata i Polski, życia na Ziemi, dziejów cywilizacji i kultury.

LEKSYKON PWN – nowoczesny, aktualny, praktyczny.

Zgromadzenie 120 000 haseł w jednym tomie, wyposażonym w wygodny register, pozwala na wyszukiwanie informacji szybciej niż w Internecie.