Czołg podstawowy M1 Abrams

Na początku lat 70., po zaniechaniu projektu MBT-70, w USA zdecydowano się na opracowanie nowego czołgu. Oferty stworzenia czołgu skierowano do dwóch zakładów, Chrysler Corporation i General Motors. Z obu ofert wybrano model Chryslera oznaczony XM-803 który przechrzczono na XM-1.

Produkcję seryjną uruchomiono w 1982 r. w koncernie General Dynamics w Lima i Detroit we współpracy z kilkunastoma podwykonawcami amerykańskimi. Do lutego 1985 r. wyprodukowano 2376 szt. M1. W tym samym roku rozpoczęto produkcję zmodernizowanego Abramsa M1A1 o którym więcej potem. W 1988 r. powstał M1A1HA, a zamówienie na Abramsy zostało zwiększone do 12 tyś szt., jak wiadomo plany te pokrzyżował rozpad związku radzieckiego. W tym samym roku do Egiptu zostało wyeksportowanych 555 sztuk M1A1.

Układ konstrukcyjny Abramsa jest klasyczna, i wywodzi się w prostej linii z M4 Sherman. Wnętrze składa się z trzech przedziałów, a ich rozmieszczenie jest następujące: z przodu znajduje się przedział kierowania, pośrodku bojowy i z tyłu napędowy. Kierowca zajmuje wygodną pozycję półleżącą, dowódca siedzi po prawej stronie armaty, w niszy wieży za celowniczym. Ładowniczy natomiast posiada szerokie pole działanie po lewej stronie armaty.

Pancerz jest o różnej grubości z wielowarstwowych płyt pancernych ustawianych pod różnymi kątami. Po raz pierwszy na świecie zastosowano pancerz wielowarstwowy typu Chobham (kombinacja płytek ceramicznych w aluminiowych obudowach pomiędzy płytami z walcowanej stali pancernej).

W czołgu zastosowano napęd turbinowy (wielopaliwowa turbina gazowa AGT-1500C), który początkowo sprawiał konstruktorom wiele problemów. Wielu z nich uważało, że turbiny nie sprawdzą się na polu walki. Jednak niezawodność jednostki napędowej M1 okazała się większa od diesla z M-60 napędzanego silnikiem wysokoprężnym i będącego do tej pory podstawowym czołgiem amerykańskim.

M1 Abrams

W M1 zastosowano wysoce nowoczesny, hydrauliczny układ skrętu firmy VOLANT z podwójnym doprowadzaniem mocy, co daje możliwość wykonywania bezstopniowych skrętów o dowolnym promieniu. System ten tworzy zintegrowany blok wraz ze skrzynią biegów DDAX-1100-3B (4 biegi do przodu i 2 do tyłu) z pre-selektywnym wyborem biegów. Blok ten stanowi uzupełnienie dynamicznej turbiny, co czyni M-1 wysoce manewrowym czołgiem.

Zawieszenie indywidualne posiada 14 wałków skrętnych wraz z wahaczami i 6 amortyzatorów hydraulicznych dwustronnego działania przy I, II, i VII parze kół nośnych. M1 Abrams wyposażony jest w układ ppoż., system ochrony przed bronią masowego rażenia ABC (pancerz chroni przed promieniowaniem przenikliwym), układ filtrowentylacji, który oczyszcza więcej powietrza niż potrzeba, bo działa na zasadzie "dobre powietrze wydostanie się na zewnątrz, ale złe nie wejdzie do środka", system klimatyzacji, skomputeryzowany system kierowania ogniem (SKO), pasywne dzienno-nocne i termowizyjne przyrządy obserwacyjno-celownicze ze stabilizacją widzenia w płaszczyźnie pionowej oraz dalmierz laserowy, współpracujący ze SKO. W noktowizor wyposażony jest jeszcze kierowca czołgu. System ostrzegania o promieniowaniu wiązką laserową i wyrzutnie granatów dymnych lub przeciwpiechotnych M-250 (2x6 po bokach wieży).

Uzbrojenie główne czołgu stanowi 105 mm armata bruzdowana M-68A1 (na licencji brytyjskiej armaty L-7 firmy Royal Ordnance Factory), znana też z czołgów M-60 i M-48A5. Armata jest stabilizowana w obu płaszczyznach elektro-hydraulicznie. Uzbrojenie dodatkowe wozu stanowi km M-240 7,62 mm sprężony z armatą, WKM M2 HB 12,7 mm zamontowany przy włazie dowódcy (spełnia funkcję plot., szczególnie zwalczania niskolecących śmigłowców) i km M-240 7,62 mm przy włazie ładowniczego. WKM może być obsługiwany z wnętrza przez dowódcę czołgu.

Do strzelania z armaty używa się amunicji scalonej; APDS-T, APFSDS-T, HEAT-T i dymnej. W czołgu przewożonych jest 55 szt. nabojów w tym 44 w niszy amunicyjnej wieży, a pozostałe 11 szt. w pojemnikach amunicyjnych w przedziale bojowym. Liczba przewożonej amunicji do kaemów wynosi 11400 szt., a do wkm 1000 szt. Warto wspomnieć, że nisza amunicyjna w wieży jest oddzielona od wnętrza przedziału przesuwaną grodzią pancerną, która ma uchronić załogę przed ewentualną eksplozją amunicji. W razie wybuchu amunicji tzn. miękkie, przymocowane elementy stropu tylnej części wieży zostają odrzucone, co uwalnia groźną energię powstałą w wyniku eksplozji. Przedział bojowy oddziela od napędowego pancerna grodzią ogniową, co chroni załogę przed skutkami wybuchu zbiorników paliwa.

Czołgi Abrams można transportować drogą powietrzną. W USA służą do tego ciężkie samoloty transportowe C-5 Galaxy i C-17 Globmaster III. C-5 jest w stanie transportować jeden czołg o masie bojowej lub dwa o masie transportowej, C-17 może przetransportować jeden czołg o masie bojowej.

M1IP Abrams

Szybko rosnące wymagania pola walki (ewolucja sowieckiej broni panc. i ppanc.) jak i docelowe założenia wobec nowego czołu doprowadziły do powstania w roku 1984 pierwszej modernizacji M1, oznaczonej IP, czyli "program ulepszeń". Nie była to szeroko zakrojona modernizacja, polegała na zastosowaniu odporniejszego opancerzenia, czyli zainstalowania nowych osłon korundowych (aluminiowa obudowa wypełniona korundem z oddzielonymi aluminium komorami) w czołowym i bocznym pancerzu wieży i wzmocnieniu osłony przeciw minowej. Dokonano też niewielkich zmian w systemie uzbrojenia oraz zwiększono przestrzeń załadunkową.

Zwiększono dostęp do koła napędowego, przez charakterystyczne "obkrojenie" osłony przy nim, zaczęto też demontować przykręcaną do niego osłonkę. Masa bojowa względem M1 wzrosła o 1,4 t. Od 1985 r. w miejsce armaty 105 mm zaczęto montować nową, 120mm gładko lufową armatę RH-M-120 niemieckiej firmy Rheinmetall, którą potem produkowano w Stanach Zjednoczonych na licencji pod oznaczeniem M-256. Nowa armata charakteryzowała się wyśmienitą celnością ( 90%-95% trafień z odległości 3500m) a amunicja do niej stosowana, czyli pociski DU M-827i HE M-830 pozwoliła efektywnie zwalczać sowieckie czołgi typy T-72M/M1 z dystansu ponad 2km. Z czasem wprowadzono nową amunicję, DU M-829 (nowsze wersje A1, A2 i opracowywana A3) i HE M-959. Najnowsza amunicja podkalibrowa pozwala skutecznie zwalczać najnowsze rosyjskie czołgi z odległości ponad 2km. Modernizację czołgów M1 Abrams zakończono w roku 1986. Potem poddawano je stale drobnym ulepszeniom.

M1A1 Abrams

W 1985 r. do produkcji wszedł nowy, głęboko zmodyfikowany M1A1 Abrams. Jego głównym uzbrojeniem stała się armata M-256. Wraz ze zwiększeniem kalibru, ilość przewożonych pocisków została zmniejszona do 40 szt. Za grodzią pancerną w wieży znalazło się 36 pocisków, a w przedziale bojowym wymieniono pojemniki do przewożenia dodatkowych pocisków, takich samych zmian dokonano w wersji M1IP z armatą 120mm.

Poważne zmiany zaszły w opancerzeniu. Zastosowano nowszą i grubszą warstwę osłon ceramicznych (korundowych), podobnie jak poprzednio wmieszoną miedzy dwoma płytami z walcowanej stali pancernej.

M1A1

Pogrubieniu uległ też pancerz denny. Ciekawostką jest, że masa opancerzenia M1 A1 Abrams stanowi 55% masy wozu. Poziom osłony balistycznej czołgów M1IP i M1A1 jest zbliżony. W 1988 r. rozpoczęto modernizację Abramsów A1 do standardu A1HA. W tej modernizacji punkt ciężkości położono na wzmocnieniu opancerzenia(HA - Heavy Armor). Zastosowano nowy pancerz z zubożonego uranu, który zamontowano na czołowym i bocznym pancerzu wieży oraz czołowym pancerzu kadłuba, na miejscy uprzednio zdemontowanych warstw ceramicznych. Zubożony uran, ma znikome właściwości promieniotwórcze (jest to odpadek z procesu wzbogacania uranu), a jego szkodliwość ogranicza się do tego, że podobnie jak ołów jest metalem ciężkim.

Powstała jeszcze specjalna wersja M1A1 TC (Common Tank) przeznaczona dla US Marines która otrzymała specjalne wyposażenie do brodzenia (czerpania powietrza do turbin z urządzeniami wylotowymi) i dodatkowe uszczelnienie.

M1A2 Abrams

Ta wersja powstała w roku 1988. Skupiono się głównie na unowocześnieniu elektroniki i opancerzenia. Stanowisko dowódcy wyposażono w panoramiczny, dzienno-nocny i termowizyjny przyrząd obserwacyjny stabilizowany w obu płaszczyznach., sprężony ze zintegrowanym celownikiem głównym, przez co następuje automatyczne wskazywanie celu. Zastosowano elektroniczny system kierowania ogniem FCEU z bezpiecznym dla oka dalmierzem laserowym na bazie CO2 i ulepszonym przelicznikiem balistycznym. Unowocześniono armatę M-256 nadając jej żywotność 1800 strzałów, wobec poprzedniego 1000. W czołgu zainstalowano wewnętrzny system informacyjny IVIS, sprawdzający na bieżąco zespoły czołgu i informujący o ich stanie załogę oraz szczebel nadrzędny. Poza dowódcą, także kierowca otrzymał ciekłokrystaliczny monitor, na którym może obserwować położenie wieży względem kadłuba i nieustannie kontrolować pracę podzespołów czołgu, a nawet rozpoznawać uszkodzenia. Zastosowano nowy system obserwacyjny dla dowódcy, wyposażony w kamerę termalną FLIR, co zwiększa możliwości wykrywania celów w nocy i w trudnych warunkach pogodowych, gdyż dowódca nie musi już korzystać z termowizowara celowniczego. Na stanowisku kierowcy zainstalowano dodatkowo termowizor. Unowocześnienie pancerza polegało na zastosowaniu w czołowych partiach wieży i kadłuba elementów ze zubożonego uranu nowego typu i dodaniu ekranów przeciw kumulacyjnych na górnej powierzchni wieży. Masa względem M1A1HA wzrosła o ponad 1,5 t.

W 1993 r. Zmieniono też typ gąsienic na T158 o dwukrotnie większej żywotności i z wymiennymi nakładkami gumowymi o zmienionym kształcie.

M1A2

Najnowszą produkowaną seryjnie wersją czołgu Abrams jest M1A2 SEP który został wzbogacony o system nawigacji satelitarnej GPS-NAVSTAR. Jego masa względem M1A2 wzrosła o ponad tonę. W niedalekiej przyszłości możliwe jest zastosowanie radiolokacyjnego systemu wykrywania celu MTAS. Prawdopodobnie w Abramsie pojawi się nowa, wydłużona armata, podobna do niemieckiej Rh L55 (o długości przewodu luf 55 kalibrów), jaką zastosowano w czołgu leoparda 2A6. Planuje się też zastosowanie nowej jednostki napędowej, dla oszczędności miejsca wewnątrz umieszczonej poprzecznie wobec osi wozu, charakteryzującej się większą mocą i mniejszym spalaniem.

M1A2 TUSK

W wyniku doświadczeń w Iraku stwierdzono, że Abramsy są niedostatecznie zabezpieczone przed zagrożeniami działań na terenie zurbanizowanym. W celu sprostania nowym realiom stworzono projekt modyfikacji M1A2 pod oznaczeniem TUSK ( The Tank Urban Survival Kit ). Podczas prowadzenia działań bojowych w takich warunkach (konflikt asymetryczny) największym zagrożeniem okazały się granatniki przeciwpancerne (popularnie stosowane przez partyzantów), przeciw którym fartuchy boczne ochraniają tylko w pewnym stopniu (przez co dochodziło do licznych przypadków przebicia pancerza bocznego) oraz improwizowane zdalnie odpalane ładunki wybuchowe (IED - improviesd Explosive Device). Jako środek zaradczy wybrano izraelski pancerz reaktywny, używany już przez armię amerykańską w Iraku na bwp M2 (na których sprawdził się całkowicie, gdyż w ponad 100 trafionych przez granatniki ręczne pojazdach nikt nie zginął) instalowany na fartuchach bocznych, na całej ich długości. By zabezpieczyć tył kadłuba (wylotami silników) zainstalowano ażurowy ekran inicjujący detonację granatu kumulacyjnego przed wlotami, które jak do tej pory nie były w żaden sposób zabezpieczone przed tego typu zagrożeniem. W celu zwiększenia bezpieczeństwa dowódcy, który podczas patroli w celu zapewnienia sobie lepszej widoczności i większego dostępu do wkm wystawał z włazy pojazdu zastosowano zdalnie sterowane stanowisko ogniowe Protector (firmy Kongsberg Protech). Karabin maszynowy obsługiwany przez ładowniczego wyposażono w celownik pasywny zapewniający skuteczną obserwację i prowadzenia ognia w nocy oraz dodatkowe tarcze pancerne chroniące stanowisko od przodu. Ostatnią modyfikacją jest zastosowanie z tyłu pojazdu po prawej stronie telefonu, który pozwala skontaktować się z załoga czołgu. Może to byc pomocne, przy współpracy czołgów z piechotą na terenie zurbanizowanym.

M1A1D Abrams

M1A1D (D - digital) jest to modernizacja M1A1 mająca na celu przystosowanie czołgu do wymagań stawianych przed współczesnym (sieciocentrycznym) polem walki. Czołgi poddawane temu zabiegowi są kierowane na remont kapitalny (AIM - Abrams Integrated Management), który z technicznego punktu widzenia zeruje przebieg. Celem tego programu jest utrzymanie w sprawności starzejącej się floty Abramsów (najstarsze eksploatowane wozy mają około 20 lat). Zastosowaniu systemu kierowania ogniem rodem z czołgu M1A2 wyposażonego w nową kamerą termalną FLIR. Czołg zintegrowano z systemem przekazującym załodze (dowódca, kierowca) bieżące informacje o stanie sprawności podzespołów.

Wersje specjalistyczne

M104 Wolverine - Ciężki most samobieżny umieszczony na podwoziu czołgu Abrams, służy do przeprawiania się przez przeszkody wodne lub terenowe. Most składa się z dwóch składanych elementów i jest stawiany samoczynnie. Przęsło ma długość 26 m i szerokość 4 m. Pozwala to pokonywać przeszkody o szerokości do 24 m. Umożliwia przejazd pojazdowi o masie do 70 t z prędkością do 16 km/h. Rozłożenie mostu zajmuje trochę ponad 8 min. M104 zostanie umieszczony na podwoziu M1A2 SEP. Najprawdopodobniej pierwszy pojazd trafi do służby w 2010 r.

M1 Grizzly - Czołg saperski na stworzony na bazie podwozia czołgu Abrams. Z przodu pojazdu znajduje się dodatkowo trał przeciwminowy który obejmuje trasę na całej szerokości, a więc umożliwia także eliminowanie min przeciwdennych, trał może dodatkowo pełnić rolę spychacza. Nad prawą burtą znajduje się łyżka do kopania. Pojazd nie trafił jeszcze do produkcji seryjnej, choć podobnie jak w przypadku M104 Wolverine objęty jest planem wdrożenia.

M1 Panther II - Jest to trał przeciwminowy Panther zainstalowany na podwoziu czołgu Abrams. Wcześniej nośnikiem było podwozie czołgu M-60 Patton. Pomysł z wykorzystaniem podwozia Abramsa nie spotkał się z szerszą aprobatą i nie wyszedł poza stadium prototypu.

Eksport

M1 Abrams nie odniósł większego sukcesu eksportowego. W europejskich przetargach w których startował przegrywał z Leopardem 2. Znalazł za to paru nabywców poza Europą: Egipt (555+200 M1A1), Kuwejt (218 M1A2), Arabia Saudyjska (200 M1A2). Najnowszym sukcesem jest zwycięstwo w przetargu w Australii (58 czołgów) w którym to M1A1D (z silnikiem diesla) pokonał Challengera 2 E1 i Leoparda 2 A6.

Podsumowanie

Osiągnięcia czołgu Abrams na polu walki dowodzą, że czołg spełnił pokładane w nim nadzieje, i zapewnił armii amerykańskiej panowanie na pancernym polu bitwy w każdym konflikcie. Wprowadzane do Abramsa modyfikacje wyznaczają światowe trendy i standardy, co czołg zawdzięcza bez wątpienia dużej podatności na modernizacje i ogromnemu amerykańskiemu budżetowi obronnemu. Można jeszcze powiedzieć, że Abrams jest obrońcą wszystkich czołgów, gdyż w dobie patrzenia na czołg jako na maszynę z poprzedniej epoki, sukcesy amerykańskiego M1 w wojnie z Irakiem obalają tę tendencję, i udowadniają, że rola MBT we współczesnym konflikcie zbrojnym wciąż jest duża.

	M1	M1A1	M1A2
załoga	4	4	4
pancerz	zob. tekst	zob. tekst	zob. tekst
uzbrojenie	105 mm	120 mm	120 mm
masa bojowa	61,4 t	67,6 t	68,7 t
dł. całkowita	9,77 m	9,83 m	9,83 m
dł. kadłuba	7,91 m	7,91 m	7,92 m
szerokość	3,65 m	3,65 m	3,65 m
wys. do stropu wieży	2,38 m	2,44 m	2,43 m
prześwit	0	0,48	0,43
V-max na drodze	72,4 km/h	66,7 km/h	67 km/h
V-max w terenie	48,3 km/h	48,3 km/h	48,3 km/h
zasięg maks. po drogach	490 km	470 km	465 km
rowy o szerokości	2,74 m	2,74 m	2,74 m
ściana o wysokości	1,24 m	1,24 m	1,06 m
wzniesienia(stopnie)	60	60	60

Napęd: turbina gazowa Avco Lycoming AGT-1500C o mocy 1103 kW (1500 km) przy 3000 obr/min.