Kraków
- Stary cmentarz
żydowski (Remu) w Krakowie (ul. Szeroka 40) - 18 pkt
(zdjęcie: Gedeon)
Cmentarz znajduje się tuż obok synagogi Remu.
Z dziedzińca przed synagogą Remu na cmentarz prowadzi brama
w murze. Cały cmentarz otoczony jest kamiennym murem. Jest to
jeden z najstarszych cmentarzy w Europie, został założony w
1533 roku. Pierwsze nagrobki datują się na 1552 rok. W Polsce
tylko pojedyncze nagrobki są starsze (we Wrocławiu i Lublinie).
(zdjęcie: Zbyszek Nat)
W 1800 roku cmentarz został zamknięty
z nakazu władz austriackich, które z przyczyn zdrowotnych likwidowały
wszystkie stare cmentarze śródmiejskie w Krakowie. Mimo to sporadycznie
chowano tu zmarłych do połowy XIX wieku. Na początku XX wieku
opuszczony i zaniedbany cmentarz gmina żydowska zaczęła odnawiać.
Niestety w czasie II wojny światowej cmentarz uległ ostatecznej
ruinie gdyż zlokalizowano tu wysypisko śmieci. Po wojnie pozostało
tu zaledwie kilkanaście nagrobków, wśród nich macewa rabina
Mojżesza Isserlesa, co pobożni Żydzi uznali za kolejny dowód
cudownej mocy świątobliwego rabina.
(zdjęcia: Gedeon)
Są tu dwa rodzaje nagrobków: tumbowe, zwracające
uwagę swym czterospadowym trapezoidalnym kształtem, choć zdarzają
się także przypominające leżący walec (przykładem grupa kilku
takich nagrobków w rzędzie sąsiadującym z narożnikiem bóżnicy
Remu) oraz nagrobki w formie wolno stojących płyt.
(zdjęcia: Zbyszek Nat)
Wśród renesansowych i barokowych nagrobków
zdobionych bogatą symboliką sięgającą czasów starohebrajskich
największe znaczenie ma ogrodzony żelazną balustradą zespół
nagrobków Mojżesza Isserlesa, którego Żydzi uważają za cudotwórcę.
Pielgrzymują do niego z całego świata i składają wokół macewy
karteczki z prośbami o wstawiennictwo. Wewnątrz ogrodzenia znajduje
się: grób Miriam Belli (zmarła w 1617 r. - siostra rabina Mojżesza
Isserlesa Remu), Izraela ben Józefa (zmarł w 1568 r. - fundator
synagogi Remu, ojciec rabina Mojżesza Isserlesa) i wreszcie
stela grobowa Mojżesza Isserlesa zwanego Remu (1525-1572). Remu
był najbardziej znanym rabinem krakowskim i rektorem miejscowej
uczelni rabinackiej. Na pionowej płycie nagrobnej znajduje się
dekoracja w formie bujnych splotów winorośli oraz Korona Nauki.
Ta ozdobna płyta pochodzi z końca XVIII wieku. Zachowała się
także płyta z XVI wieku, która została umieszczona na odwrocie
płyty czołowej. Fragment inskrypcji: "Wielki uczony, światło
Zachodu, największy gaon pokolenia, nasz nauczyciel, rabbi Mojżesz,
Pasterz i Opoka Izraela. W 33 dniu Omeru odebrana została cześć
z Izraela. Mojżesz był pasterzem trzody Izraela, dopełniając
sprawiedliwości Boga i Jego sądów nad Izraelem, szerząc naukę
wśród Izraela. Od Mojżesza do Mojżesza nie powstał nikt, kto
dorównałby Mojżeszowi pośród Izraela." Obok stoją nagrobki
dalszych członków jego rodziny.
(zdjęcie: Zbyszek Nat)
(zdjęcia: Gedeon)
Ponadto na cmentarzu między innymi spoczywają:
Izaak Jakubowicz (zmarł w 1653 r. - fundator synagogi Izaaka),
słynny kabalista Natan Spira (1583-1633), kabalista i znawca
gramatyki hebrajskiej Mordechaj Saba (zmarł w 1576 r. - rektor
krakowskiej uczelni rabinackiej po Mojżeszu Isserlesie), wybitny
talmudysta Joel Sirkes zwany Bach (1561-1640), Samuel bar Meszulam
(zmarł w 1552 r. - lekarz polskich królów Zygmunta Starego i
Zygmunta Augusta, który przybył do Krakowa z Włoch z dworem
księżniczki Bony Sforzy).
W 1959 roku w związku z pracami konserwatorskimi
w synagodze Remu przeprowadzono na przyległym terenie cmentarza
archeologiczne poszukiwania. Bezpośrednio pod darnią czy warstwami
gruzu natrafiono na setki kamiennych macew i ich odłamków. W
efekcie tego ustawiono na powrót ponad 700 nagrobków - stel
i sarkofagów, zaś fragmenty płyt nagrobnych wmurowano w wewnętrzną
część muru tworząc tak zwaną Ścianę Płaczu. Dzięki tym pracom
znajdują się tu unikalne zabytki żydowskiej sztuki nagrobnej.
Wiele z nich mimo niezbyt dobrego stanu zachowania i niekompletności
przedstawia ogromną wartość historyczną i artystyczną.
(zdjęcia: Gedeon)
Południowa część cmentarza przykryta jest
jeszcze grubą warstwą ziemi, pod którą znajdują się liczne nagrobki.
Od 1988 roku z inicjatywy Fundacji Nisenbaumów trwają prace
renowacyjne i remontowe.
(zdjęcia: Gedeon)
Kirkut jest czynny w dniach: poniedziałek
- czwartek w godzinach 9:00-14:00,
piątek
- do zachodu słońca.
- Nowy cmentarz
żydowski w Krakowie (ul. Miodowa 55) - 15 pkt
(zdjęcia: Gedeon)
Z końcem XVIII wieku cmentarz przy bożnicy
Remu został zamknięty, zaś nowy funkcjonujący do dziś powstał
poza granicami Kazimierza. Został on założony w 1800 roku na
gruncie zakupionym przez gminę żydowską od Augustianów. W 1836
roku teren został powiększony o dalszy kawałek zakupiony od
zakonników. Pomimo tego, w okresie międzywojennym zabrakło terenu
do pochówków, w związku z czym w 1926 roku gmina zakupiła grunt
na terenie wsi Wola Duchacka pod Krakowem pod kolejny cmentarz.
Podczas II wojny światowej cmentarz
był zamknięty a najcenniejsze pomniki Niemcy sprzedawali kamieniarzom.
Pewną ilość nagrobków wywieziono do obozu koncentracyjnego Płaszów
i wykorzystano do budowy dróg i chodników. Po zakończeniu wojny
inż. Stendig odnalazł w Płaszowie wiele nagrobków i ponownie
umieścił je na cmentarzu. Uporządkowanie terenu cmentarza przeprowadzono
w 1957 roku ze środków amerykańskiego Joint Distribution Committee.
Obecnie cmentarz zajmuje powierzchnię
19 hektarów, posiada ceglaną halę przedpogrzebową, ponad 10.000
nagrobków, lapidarium oraz pomnik. Obok starych, oryginalnych
nagrobków (najstarszy pochodzi z 1809 r.), stoi tu ogromna ilość
nowych płyt, z napisami upamiętniającymi Żydów, którzy zginęli
w latach okupacji hitlerowskiej. Na prawo od bramy wejściowej
znajduje się czworoboczny pomnik zwieńczony blokiem czarnego
marmuru z wizerunkiem siedmioramiennego świecznika. Pomnik jest
poświęcony "Pamięci pomordowanych Żydów, ofiar ludobójców
hitlerowskich w latach 1939-1945". Tablice na jego bokach
upamiętniają pojedyncze osoby oraz całe rodziny wymordowane
podczas wojny.
(zdjęcia: Gedeon)
Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z
lat 40-tych XIX wieku i mają tradycyjną formę półkoliście zwieńczonych
macew pokrytych hebrajskimi inskrypcjami oraz dekorowanych typowymi
żydowskimi symbolami nagrobnymi. W drugiej połowie XIX wieku
pojawiły się niemiecko i polskojęzyczne epitafia nagrobne, widoczny
znak zachodzących zmian wśród Żydów krakowskich.
Znajdują się tutaj groby najbardziej
znanych Żydów krakowskich np. rodziny Landauów, Schreiberów,
Samelsohnów, Kornitzerów, Horowitzów, Ameisenów. Leżą tu między
innymi: Jakub Drobner (1827-1896 - lekarz i uczestnik powstania
styczniowego), Maurycy Gottlieb (1856-1879 - malarz), Ozjasz
Thon (1870-1936 - rabin i poseł na Sejm II Rzeczypospolitej),
Józef Sare (1850-1929 - budowniczy, wiceprezydent Krakowa w
latach 1905-1929), Jonatan Warszauer (1820-1888 - lekarz, dobroczyńca
biednych Żydów), Józef Oettinger i Józef Rosenblatt (profesorowie
Uniwersytetu Jagiellońskiego).
(zdjęcia: Gedeon)
Oficjalne godziny otwarcia kirkutu:
poniedziałek
- czwartek w godzinach 10:00-15:00 (latem do 17:00),
piątek
w godzinach 10:00-14:00.
Poza wymienionymi godzinami często otwarta jest któraś z furtek.
- Nowy cmentarz
żydowski w Krakowie (ul. Jerozolimska 25) - 3 pkt
(zdjęcia: Gedeon)
Podgórska gmina żydowska założyła swój cmentarz
w 1887 roku na pagórkowatym terenie przy ul. Jerozolimskiej.
W 1915 roku Podgórze zostało wcielone w obręb miasta Kraków.
W owym czasie gmina żydowska w Krakowie stanęła przed problemem
braku miejsc pochówku na dotychczasowych cmentarzach położonych
na Kazimierzu. W związku z tym w 1932 roku założono nowy cmentarz
przy ul. Abrahama 3. Przy cmentarzu stał monumentalny dom pogrzebowy
(projekt inż. Adolfa Siódmaka).
Na terenie tych obu cmentarzy podczas
II wojny światowej Niemcy wybudowali obóz koncentracyjny Płaszów.
Kamienie nagrobne użyto do utwardzenia dróg i na podmurówki
baraków. W domu pogrzebowym urządzono stajnie dla koni i bydła
oraz chlew dla świń. Później budynek został wysadzony. Reszta
budowli została wyburzona około 1946 roku.
Po cmentarzu gminy Żydów podgórskich
pozostało zaledwie kilkanaście podstaw grobowych i jeden kamień
nagrobny - Chaim Jakub Abrahamer, syn Izaaka Meira, zmarły w
1932 roku.
(zdjęcia: Leszek)
W 2003 roku Dyrekcja Fundacji Centrum Edukacji
Kulturowej i Ekologicznej w miejscu byłego cmentarza postawiła
replikę macewy, która znajdowała się niegdyś na jednym z grobów.
Ścięto część drzew, wykoszono trawę i spod warstwy ziemi wydobyto
podstawy nagrobków.
(zdjęcie: Leszek)
Na przełomie czerwca i lipca 2005 roku teren
kirkutu porządkowała młodzież szkolna z Polski i Izraela, w
ramach projektu "Antyschematy".
Zobacz także: Synagogi
w Krakowie - 12 i 10 pkt + opis miasta i rys historyczny.
Zobacz także: Inne
obiekty w Krakowie
Zobacz także: Obóz
koncentracyjny Kraków-Płaszów
Zobacz także: Getto
w Krakowie
|