Bochnia

Miasto Bochnia jest siedzibą powiatu w województwie małopolskim. Liczy 29 tys. mieszkańców (1998 r.). Jest położone na krawędzi Pogórza Wielickiego, na pograniczu z Kotliną Sandomierską, nad rzeką Rabą.

Wzmianki o Bochni pochodzą z XII wieku. Eksploatację soli kamiennej na szeroką skalę rozpoczęto tutaj w 1251 roku. Prawa miejskie Bochnia uzyskała w 1253 roku. W dokumencie lokacyjnym wymieniona została jako Salzberg. Była królewskim miastem górniczym. Żydzi mieszkali w Bochni od XV wieku. Już wtedy posiadali własną samodzielną gminę. Pierwsza synagoga drewniana była wzmiankowana już w XVI wieku. W 1555 roku Żydzi w Bochni otrzymali przywileje od króla Zygmunta Augusta. Kolejne wznoszono zapewne w tym samym miejscu. W 1606 roku oskarżono Żyda o kradzież hostii, w wyniku czego wszystkich Żydów wygnano z Bochni, a tutejszy cmentarz zniszczono (nad potokiem Storynką, w pobliżu jego ujścia do Babicy). Krótko po opuszczeniu Bochni przez Żydów rozebrano bóżnicę i przyległe domy. Żydzi przenieśli się do pobliskiego Wiśnicza. Od XVII do XVIII wieku w Bochni oprócz górnictwa rozwijało się sukiennictwo. Od 1772 roku Bochnia znajdowała się w zaborze austriackim. W 1863 roku Żydzi uzyskali zgodę na powrót do Bochni. W 1872 roku założono cmentarz. W 1900 roku w Bochni żyło 1.911 Żydów.
    W okresie międzywojennym w Bochni żyło 2.459 Żydów (1921 r.). W latach dwudziestych radni pochodzenia żydowskiego stanowili mniej więcej 1 całej rady, natomiast w drugiej połowie lat trzydziestych ich ilość uległa zmniejszeniu. W 1930 roku w okolicach miasta zostali pobici żydowscy właściciele sklepów. W 1936 roku endecja wezwała do bojkotu żydowskich sklepów, szczególnie w święta chrześcijańskie. Te działania kierowane przeciw sklepikarzom żydowskim trwały do roku 1939. Wtedy to endecy organizowali pikiety przed sklepami żydowskimi, aby utrudnić w nich zakupy chrześcijanom. Na znak protestu przeciw antysemickim praktykom, 30 czerwca 1936 roku Żydzi nie otworzyli swoich sklepów w godzinach popołudniowych. Przed samym wybuchem wojny do Bochni napłynęło wielu uciekinierów, podnosząc liczbę Żydów do około 2,5 tys.
    Podczas II wojny światowej Niemcy w marcu 1941 roku założyli w Bochni getto, w którym zgromadzili około 15 tys. Żydów z miasta i okolic. Wielu Żydów rozstrzelano na miejscu, pozostałych wywieziono do obozu zagłady w Bełżcu, obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau i obozu pracy przymusowej w Szebniach. W sierpniu 1942 roku przeprowadzono wywózkę 2 tys. Żydów do obozu zagłady w Bełżcu. We wrześniu 1943 roku około 500 Żydów rozstrzelano w lesie w pobliskim Baczkowie. W styczniu 1945 roku do Bochni wkroczyły wojska sowieckie.
    Tuż po zakończeniu wojny przybyło do miasta około 30 ocalałych Żydów. Próbowali rozwijać działalność charytatywną; próbowali też utworzyć schronisko i stołówkę na 40 osób oraz uzyskać dla niej przydział żywności. Powstał Komitet Żydowski, kierowany przez Wolfa Gutfreunda. W czerwcu 1946 roku w Bochni znajdowało się około 100 Żydów, we wrześniu było ich około 50, a w lipcu 1947 roku już tylko dwunastu.

Z ciekawostek: kopalnia soli "Bochnia", gotycki kościół parafialny (XV w.) i kamienice (XVIII w.). Kopalnia Soli "Bochnia" została przekształcona w zakład przyrodoleczniczy. Atutem jej stała się podziemna trasa turystyczna, udostępniona do zwiedzania naziemna część kopalni - budynki szybów, ekspozycja dawnych maszyn i urządzeń górniczych.

- Synagoga w Bochni (ul. Floris, róg z ul. Fischera, dawnej Nad Babicą) - 4 pkt

Budynek ten był nazywany "czerwoną kamienicą". Pod koniec XIX wieku założono w nim aż cztery bożnica. Trzy z nich zlokalizowane były na parterze, a czwarta mieściła się w oficynie. Co najmniej trzy z nich, w tym także ta w oficynie, działały w przededniu II wojny światowej. Obecnie czynna jest tutaj restauracja.

- Synagoga w Bochni (ul. Trudna 13) - 6 pkt

(zdjęcie: Jacques Lahitte)

Budowę synagogi rozpoczęto w 1932 roku i ostatecznie nie ukończono prac do wybuchu wojny w 1939 roku. Niemcy wykorzystywali budynek jako skład. Po wojnie nie używany niszczał, aż w 1988 roku po remoncie został przeznaczony na bank PKO BP.

W budynku przy ul. Kącik znajdował się przed wojną dom modlitwy - nie wiadomo, czy chasydzki, czy inny.
    W parterowym budynku przy ul. Brackiej znajdowała się rzeźnia rytualna. Jest to jedyny budynek ocalały z dawnego zespołu przy synagodze.

W muzeum im. prof. St. Fischera znajduje się zbiór różnorodnych judaiców (dotyczących głównie dziejów gminy w Bochni) eksponowanych na stałej wystawie.
        Muzeum im. prof. Stanisława Fischera, Rynek 20, tel.(014) 612 32 85
            czynne: wtorki-piątki w godzinach 10-16;
                         w soboty, niedziele i święta w godzinach 10-14.

Zobacz także: Cmentarz żydowski w Bochni - 13 pkt