Kraków

- Stary cmentarz żydowski (Remu) w Krakowie (ul. Szeroka 40) - 18 pkt

(zdjęcie: Gedeon)

Cmentarz znajduje się tuż obok synagogi Remu. Z dziedzińca przed synagogą Remu na cmentarz prowadzi brama w murze. Cały cmentarz otoczony jest kamiennym murem. Jest to jeden z najstarszych cmentarzy w Europie, został założony w 1533 roku. Pierwsze nagrobki datują się na 1552 rok. W Polsce tylko pojedyncze nagrobki są starsze (we Wrocławiu i Lublinie).

(zdjęcie: Zbyszek Nat)

W 1800 roku cmentarz został zamknięty z nakazu władz austriackich, które z przyczyn zdrowotnych likwidowały wszystkie stare cmentarze śródmiejskie w Krakowie. Mimo to sporadycznie chowano tu zmarłych do połowy XIX wieku. Na początku XX wieku opuszczony i zaniedbany cmentarz gmina żydowska zaczęła odnawiać. Niestety w czasie II wojny światowej cmentarz uległ ostatecznej ruinie gdyż zlokalizowano tu wysypisko śmieci. Po wojnie pozostało tu zaledwie kilkanaście nagrobków, wśród nich macewa rabina Mojżesza Isserlesa, co pobożni Żydzi uznali za kolejny dowód cudownej mocy świątobliwego rabina.

(zdjęcia: Gedeon)

Są tu dwa rodzaje nagrobków: tumbowe, zwracające uwagę swym czterospadowym trapezoidalnym kształtem, choć zdarzają się także przypominające leżący walec (przykładem grupa kilku takich nagrobków w rzędzie sąsiadującym z narożnikiem bóżnicy Remu) oraz nagrobki w formie wolno stojących płyt.

        
(zdjęcia: Zbyszek Nat)

Wśród renesansowych i barokowych nagrobków zdobionych bogatą symboliką sięgającą czasów starohebrajskich największe znaczenie ma ogrodzony żelazną balustradą zespół nagrobków Mojżesza Isserlesa, którego Żydzi uważają za cudotwórcę. Pielgrzymują do niego z całego świata i składają wokół macewy karteczki z prośbami o wstawiennictwo. Wewnątrz ogrodzenia znajduje się: grób Miriam Belli (zmarła w 1617 r. - siostra rabina Mojżesza Isserlesa Remu), Izraela ben Józefa (zmarł w 1568 r. - fundator synagogi Remu, ojciec rabina Mojżesza Isserlesa) i wreszcie stela grobowa Mojżesza Isserlesa zwanego Remu (1525-1572). Remu był najbardziej znanym rabinem krakowskim i rektorem miejscowej uczelni rabinackiej. Na pionowej płycie nagrobnej znajduje się dekoracja w formie bujnych splotów winorośli oraz Korona Nauki. Ta ozdobna płyta pochodzi z końca XVIII wieku. Zachowała się także płyta z XVI wieku, która została umieszczona na odwrocie płyty czołowej. Fragment inskrypcji: "Wielki uczony, światło Zachodu, największy gaon pokolenia, nasz nauczyciel, rabbi Mojżesz, Pasterz i Opoka Izraela. W 33 dniu Omeru odebrana została cześć z Izraela. Mojżesz był pasterzem trzody Izraela, dopełniając sprawiedliwości Boga i Jego sądów nad Izraelem, szerząc naukę wśród Izraela. Od Mojżesza do Mojżesza nie powstał nikt, kto dorównałby Mojżeszowi pośród Izraela." Obok stoją nagrobki dalszych członków jego rodziny.

(zdjęcie: Zbyszek Nat)

    
(zdjęcia: Gedeon)

Ponadto na cmentarzu między innymi spoczywają: Izaak Jakubowicz (zmarł w 1653 r. - fundator synagogi Izaaka), słynny kabalista Natan Spira (1583-1633), kabalista i znawca gramatyki hebrajskiej Mordechaj Saba (zmarł w 1576 r. - rektor krakowskiej uczelni rabinackiej po Mojżeszu Isserlesie), wybitny talmudysta Joel Sirkes zwany Bach (1561-1640), Samuel bar Meszulam (zmarł w 1552 r. - lekarz polskich królów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, który przybył do Krakowa z Włoch z dworem księżniczki Bony Sforzy).

W 1959 roku w związku z pracami konserwatorskimi w synagodze Remu przeprowadzono na przyległym terenie cmentarza archeologiczne poszukiwania. Bezpośrednio pod darnią czy warstwami gruzu natrafiono na setki kamiennych macew i ich odłamków. W efekcie tego ustawiono na powrót ponad 700 nagrobków - stel i sarkofagów, zaś fragmenty płyt nagrobnych wmurowano w wewnętrzną część muru tworząc tak zwaną Ścianę Płaczu. Dzięki tym pracom znajdują się tu unikalne zabytki żydowskiej sztuki nagrobnej. Wiele z nich mimo niezbyt dobrego stanu zachowania i niekompletności przedstawia ogromną wartość historyczną i artystyczną.

(zdjęcia: Gedeon)

Południowa część cmentarza przykryta jest jeszcze grubą warstwą ziemi, pod którą znajdują się liczne nagrobki. Od 1988 roku z inicjatywy Fundacji Nisenbaumów trwają prace renowacyjne i remontowe.

(zdjęcia: Gedeon)

Kirkut jest czynny w dniach: poniedziałek - czwartek w godzinach 9:00-14:00,
                                             piątek - do zachodu słońca.

- Nowy cmentarz żydowski w Krakowie (ul. Miodowa 55) - 15 pkt

(zdjęcia: Gedeon)

Z końcem XVIII wieku cmentarz przy bożnicy Remu został zamknięty, zaś nowy funkcjonujący do dziś powstał poza granicami Kazimierza. Został on założony w 1800 roku na gruncie zakupionym przez gminę żydowską od Augustianów. W 1836 roku teren został powiększony o dalszy kawałek zakupiony od zakonników. Pomimo tego, w okresie międzywojennym zabrakło terenu do pochówków, w związku z czym w 1926 roku gmina zakupiła grunt na terenie wsi Wola Duchacka pod Krakowem pod kolejny cmentarz.
    Podczas II wojny światowej cmentarz był zamknięty a najcenniejsze pomniki Niemcy sprzedawali kamieniarzom. Pewną ilość nagrobków wywieziono do obozu koncentracyjnego Płaszów i wykorzystano do budowy dróg i chodników. Po zakończeniu wojny inż. Stendig odnalazł w Płaszowie wiele nagrobków i ponownie umieścił je na cmentarzu. Uporządkowanie terenu cmentarza przeprowadzono w 1957 roku ze środków amerykańskiego Joint Distribution Committee.
    Obecnie cmentarz zajmuje powierzchnię 19 hektarów, posiada ceglaną halę przedpogrzebową, ponad 10.000 nagrobków, lapidarium oraz pomnik. Obok starych, oryginalnych nagrobków (najstarszy pochodzi z 1809 r.), stoi tu ogromna ilość nowych płyt, z napisami upamiętniającymi Żydów, którzy zginęli w latach okupacji hitlerowskiej. Na prawo od bramy wejściowej znajduje się czworoboczny pomnik zwieńczony blokiem czarnego marmuru z wizerunkiem siedmioramiennego świecznika. Pomnik jest poświęcony "Pamięci pomordowanych Żydów, ofiar ludobójców hitlerowskich w latach 1939-1945". Tablice na jego bokach upamiętniają pojedyncze osoby oraz całe rodziny wymordowane podczas wojny.

(zdjęcia: Gedeon)

Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z lat 40-tych XIX wieku i mają tradycyjną formę półkoliście zwieńczonych macew pokrytych hebrajskimi inskrypcjami oraz dekorowanych typowymi żydowskimi symbolami nagrobnymi. W drugiej połowie XIX wieku pojawiły się niemiecko i polskojęzyczne epitafia nagrobne, widoczny znak zachodzących zmian wśród Żydów krakowskich.
    Znajdują się tutaj groby najbardziej znanych Żydów krakowskich np. rodziny Landauów, Schreiberów, Samelsohnów, Kornitzerów, Horowitzów, Ameisenów. Leżą tu między innymi: Jakub Drobner (1827-1896 - lekarz i uczestnik powstania styczniowego), Maurycy Gottlieb (1856-1879 - malarz), Ozjasz Thon (1870-1936 - rabin i poseł na Sejm II Rzeczypospolitej), Józef Sare (1850-1929 - budowniczy, wiceprezydent Krakowa w latach 1905-1929), Jonatan Warszauer (1820-1888 - lekarz, dobroczyńca biednych Żydów), Józef Oettinger i Józef Rosenblatt (profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego).

(zdjęcia: Gedeon)

Oficjalne godziny otwarcia kirkutu:
          poniedziałek - czwartek w godzinach 10:00-15:00 (latem do 17:00),
          piątek w godzinach 10:00-14:00.
Poza wymienionymi godzinami często otwarta jest któraś z furtek.

- Nowy cmentarz żydowski w Krakowie (ul. Jerozolimska 25) - 3 pkt

(zdjęcia: Gedeon)

Podgórska gmina żydowska założyła swój cmentarz w 1887 roku na pagórkowatym terenie przy ul. Jerozolimskiej. W 1915 roku Podgórze zostało wcielone w obręb miasta Kraków. W owym czasie gmina żydowska w Krakowie stanęła przed problemem braku miejsc pochówku na dotychczasowych cmentarzach położonych na Kazimierzu. W związku z tym w 1932 roku założono nowy cmentarz przy ul. Abrahama 3. Przy cmentarzu stał monumentalny dom pogrzebowy (projekt inż. Adolfa Siódmaka).
    Na terenie tych obu cmentarzy podczas II wojny światowej Niemcy wybudowali obóz koncentracyjny Płaszów. Kamienie nagrobne użyto do utwardzenia dróg i na podmurówki baraków. W domu pogrzebowym urządzono stajnie dla koni i bydła oraz chlew dla świń. Później budynek został wysadzony. Reszta budowli została wyburzona około 1946 roku.
    Po cmentarzu gminy Żydów podgórskich pozostało zaledwie kilkanaście podstaw grobowych i jeden kamień nagrobny - Chaim Jakub Abrahamer, syn Izaaka Meira, zmarły w 1932 roku.

         
(zdjęcia: Leszek)

W 2003 roku Dyrekcja Fundacji Centrum Edukacji Kulturowej i Ekologicznej w miejscu byłego cmentarza postawiła replikę macewy, która znajdowała się niegdyś na jednym z grobów. Ścięto część drzew, wykoszono trawę i spod warstwy ziemi wydobyto podstawy nagrobków.

(zdjęcie: Leszek)

Na przełomie czerwca i lipca 2005 roku teren kirkutu porządkowała młodzież szkolna z Polski i Izraela, w ramach projektu "Antyschematy".

Zobacz także: Synagogi w Krakowie - 12 i 10 pkt + opis miasta i rys historyczny.

Zobacz także: Inne obiekty w Krakowie

Zobacz także: Obóz koncentracyjny Kraków-Płaszów

Zobacz także: Getto w Krakowie