Ελευθεροτυπία - Ερευνα και ηθική

«Ας πέσει το αίμα των αθώων που δεν θα βοηθηθούν σε εκείνους που δεν προχωρούν την έρευνα ενώ έχουν τη δυνατότητα να το κάνουν»

Σερ Μαγκντί Γιακούμπ

Η περιέργεια είναι ένα από τα έμφυτα χαρακτηριστικά του ανθρώπου. Χωρίς αυτή δεν θα είχε καταφέρει να ξεφύγει από την πρωτόγονη ζωή του και να πετύχει τα όσα θαυμαστά έκανε ώς σήμερα. Ο άνθρωπος γεννήθηκε ερευνητής. Ποια, όμως, είναι η δύναμη που τον οδηγεί; Η ανάγκη για νέα γνώση, η ανάγκη να κάνει τη ζωή του και τη ζωή του συνανθρώπου του καλύτερη, η ανάγκη για πλούτο ή δόξα; Μάλλον το καθένα χωριστά και όλα μαζί έχουν για τον κάθε άνθρωπο διαφορετική σημασία, ανάλογα με τον χαρακτήρα του και την ιδιοσυγκρασία του. Για τον λόγο αυτό και για την προστασία των ατόμων, στην εποχή μας η έρευνα ιδιαίτερα στην ιατρική έχει ηθικούς κανόνες και όρια.

Στο παρελθόν, πριν η ιατρική κοινότητα ευαισθητοποιηθεί γύρω από την ηθική της έρευνας, διεξήχθησαν μελέτες που αποτελούν πραγματικά ντροπή για την ανθρωπότητα. Αποκορύφωμα ήταν οι μελέτες που διενεργήθηκαν κατά την περίοδο της ναζιστικής κατοχής σε κρατουμένους των στρατοπέδων συγκέντρωσης, όπου η ανθρώπινη ζωή δεν είχε καμιά αξία. Τώρα πια, όμως, είναι απολύτως κατανοητό ότι οι ερευνητικές προσπάθειες πρέπει να γίνονται με συγκεκριμένους κανόνες, οι οποίοι περιληπτικά είναι οι εξής: α) Το ερευνητικό πρωτόκολλο πρέπει να εγκρίνεται από τη μία ανεξάρτητη Επιτροπή Ηθικής και Δεοντολογίας, στην οποία δεν λαμβάνουν μέρος οι ίδιοι οι ερευνητές. β) Οι ασθενείς που συμπεριλαμβάνονται στο πρωτόκολλο πρέπει να είναι πλήρως ενημερωμένοι γι' αυτό και να γνωρίζουν ότι πρόκειται για έρευνα και όχι για τη συνηθισμένη διαγνωστική μέθοδο ή θεραπεία. γ) Οι ασθενείς πρέπει μετά την ενημέρωση να υπογράφουν ότι συγκατατίθενται στο να συμπεριληφθούν στο πρωτόκολλο. δ) Πρέπει οι ερευνητές να δηλώνουν εξαρχής και κατά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων τους αν έχουν κάποια σύγκρουση συμφερόντων για τη διεξαγωγή της συγκεκριμένης μελέτης (π.χ. σύμβουλοι της εταιρείας που χρηματοδοτεί την έρευνα, κάτοχοι μετοχών στην εταιρεία κ.λπ.).

ε) Κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής της μελέτης τα αποτελέσματά της πρέπει να ελέγχονται και αν αποδειχτούν επιβλαβή, η μελέτη πρέπει να διακόπτεται πριν ολοκληρωθεί. στ) Τα αποτελέσματα της έρευνας για να καθιερωθούν στην καθ' ημέρα κλινική πράξη πρέπει να υποβληθούν για κρίση και τελικά να δημοσιευθούν σε έγκυρα ιατρικά περιοδικά.

Τίθεται, όμως, ακόμα ένα ερώτημα. Εστω ότι έγιναν όλα σύμφωνα με όλους του κανόνες ηθικής και δεοντολογίας, είναι εξασφαλισμένη η εγκυρότητα της ερευνητικής δουλειάς; Πόσες φορές, ιδιαίτερα θεραπευτικές αγωγές (φάρμακα ή συσκευές) δεν έδειξαν αρχικά καλά αποτελέσματα στις μελέτες, αλλά όταν εφαρμόστηκαν ευρέως αποδείχτηκε ότι ήταν επιβλαβείς και τελικά αποσύρθηκαν; Αυτό, δυστυχώς, μπορεί να συμβεί και τα αίτια είναι πολλά. Είναι η πίεση από τις εταιρείες που επενδύουν πολλά χρήματα για ερευνητικούς σκοπούς και θέλουν να τα πάρουν πίσω, είναι η πίεση των ασθενών για την εφαρμογή νέων διαγνωστικών και θεραπευτικών εφαρμογών, είναι ακόμα και η ενδογενής ανάγκη των ιατρών για πρωτοπορία και πρόοδο. Και για να γίνουν τα πράγματα ακόμη πιο πολύπλοκα τίθεται και ένα δεύτερο ερώτημα. Υπάρχει αποδεκτή αποτυχία, αλλά παρ' όλα αυτά να επιτρέπεται η συνέχιση της προσπάθειας; Παράδειγμα, ο πρώτος ασθενής που υποβλήθηκε σε αορτοστεφανιαία παράκαμψη (μπάι-πας) κατέληξε λίγες ώρες μετά, εν τούτοις η προσπάθεια δεν σταμάτησε. Εκτοτε, όμως, το μπάι-πας έσωσε και συνεχίζει να σώζει τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, γεγονός που δεν θα ήταν εφικτό αν οι ερευνητές είχαν αποθαρρυνθεί από τις πρώτες αποτυχημένες απόπειρες. Πόση, λοιπόν, πρωτοπορία και πρόοδος; Ποιο είναι το όριο, ειδικά όταν το τίμημα το πληρώνει ο ασθενής;

Τα ερωτήματα είναι πολλά. Δεν υπάρχουν, όμως, εύκολες απαντήσεις και πολύ περισσότερο δεν μπορούμε να ανακόψουμε την εξέλιξη. Αυτό που μπορούμε για την ώρα να κάνουμε είναι να τηρούμε απόλυτα τους κανόνες ηθικής και δεοντολογίας και να ενημερώνουμε λεπτομερώς και επακριβώς τους ασθενείς μας.