Onder de Keizerskroon

Amsterdam, een waterstad

Dempingen en aanplempingen

Het is een misvatting te denken dat het dempen en aanplempen tot het verleden behoort. Ook in onze eeuw is er veel gedempt en aangeplempt, vooral in de oostelijke binnenstad en aan het IJ, maar ook bijvoorbeeld het Rokin en de Vijzelgracht. Tevens zijn veel walkanten, zoals de Binnen-Amstel en de Prins-Hendrikkade, aangeplempt.

Overzicht vanaf de 16de eeuw

1828/34Aanplemping Westerdoks- en Oosterdoksdijk
1845Demping deel Damrak
1857Demping Goudsbloemgracht (=Willemsstraat)
1858Aanplemping Ooster-Westerhoofd
1859Demping Eland-Stinksloot (=Lijnbaansstraat
1859Demping sloot in Smalle Pad (=Planciusstraat)
1860Demping Anjeliersgraccht (=Westerstraat)
1861Demping deel Muidergracht en Leprozenburgwal (=J.D. Meyerplein)
1863Verbreding Muntsluis
1864Demping Begijnensloot (=Begijnensteeg) en Nieuwe Lijnbaansgracht (=eerste gedeelte Valckenierstraat tussen Weesperplein en Roetersburgwal
1867Demping Rotterdammersloot (=verlengstuk Snoekjesgracht, tussen St. Antoniesbreestraat en Dijkstraat
1867Demping Amstelgrachtje (=Maarten Jansz Kosterstraat)
1867/70Demping Achtergracht tot aan Utrechtsestraat (=Falckstraat)
1867Demping Nieuwezijds Achterburgwal (=Spuistraat)
1867Demping Spui tussen Nieuwezijds Voorburgwal en Spuistraat
1867Demping eerste deel Kattengat
1870Demping Kattengat (=Koggestraat)
1872Demping Nieuwe Looierssloot (=Focke Simonszstraat)
1872/77Aanplemping drie eilanden in IJ voor Centraal Station
1873Demping Roetersburgwal (=Roetersstraat)
1873/83Aanleg Oude Houthaven, Oostelijke Handelskade
1875Verbreding en demping Damrak tot Papenbrugsteeg
1875/89Aanleg spoorwegemplacementen en haven Rietlanden
±1876Bolwerken en stadswallen geslecht: normaliseren van de Singelgracht
1876Demping deel Muidergracht bij de Hortus Botanicus
1878Demping Nieuwe Prinsengracht (=Plantage Prinsengracht)
1881Aanplemping Mariniersplein
1882Demping Leprozengracht en Houtgracht (=Waterlooplein)
1882Aanplemping gedeelten van het Singel, Vijzelgracht en Rokin
1882Demping Spui tussen Nieuwezijds Voorburgwal en Rokin
1883Demping Damrak tussen Dam en Oudebrugsteeg
1884Demping Nieuwezijds Voorburgwal en Martelaarsgracht
1884Aanplemping IJ-eiland
1885/86Demping Wittenburgervaart
1889Demping Rozengracht
1891Demping Elandsgracht
1894Demping Warmoesgracht (=gedeelte Raadhuisstraat)
1895Demping Palmgracht en Lindengracht
1897Demping Oude Looierssloot (=Derde Looiersdwarsstraat)
1899Demping Huidenvetterssloot
1903Aanplemping deel Prinseneilandsgracht
1905Demping Nieuwe Lijnbaansgracht (=Valckeniersstraat)
1909/14Demping Lijnbaansgracht bij Leidseplein (=Kleine Gartmanplantsoen)
1916Demping deel Kattenburgervaart bij Kattenburgerkruisstraat
1921Demping deel Kattenburgervaart tussen Kattenburgerkruisstraat en Ravenstraat
1921Aanplemping Wittenburgerhoofd
1927Verbreding Koningsplein-Spui
1933Demping Vijzelgracht
1933Demping deel Rokin tussen Hermietensteeg en St. Pieterspoortsteeg
1934Demping Vijzelgracht tussen Fokke Simonzstraat en Prinsengracht
1935Aanplemping gedeelte Binnen-Amstel bij Hotel l'Europe
1937Demping deel Rokin tussen St. Pieterspoort en Langebrugsteeg
1938Verbreding Munt
1938Aanplemping Oosterdok voor verbreding Prins Hendrikkade tot Kalkmarkt
1939Aanplemping Oosterdok voor verbreding Prins Hendrikkade tot Schippersgracht
1949/50Verbreden Oostelijke Handelskade
1952Verbreden Oostelijke Handelskade
1955Demping deel Dijksgracht
1956Demping gedeelten Kattenburger- en Wittenburgervaart
1959Aanplemping Oosterdok voor PTT-kantoor
1959Demping Roeterssloot bij Plantage Muidergracht
1962Verbreding Prins Hendrikkade bij Schreierstoren
1962Demping deel Oosterdok voor Marine etablissement
1965Verbreding Prins Hendrikkade tussen Geldersekade en 's Gravenhekje
1965Demping deel Rapenburgwal
1966Verbreding Prins Hendrikkade tussen Piet Heinkade en De Ruyterkade
1967Demping deel Oosterdok voor IJ-tunnel tracé
1968Demping Markengracht (=Valkenburgerstraat)
1968Demping Houtkopersburgwal (achter de Joden Huittuinen)
na 1970Tijdelijke dempingen ten behoeve van de metro-aanleg: Geldersekade, Zwanenburgwal, Rechtboomsloot, Open Havenfront

De aantallen dempingen en aanplempingen zijn:
16de eeuw: 2
17de eeuw: 9
18de eeuw: 2
19de eeuw: 40
20ste eeuw: 30
Ook de structuur van de dempingen en aanplempingen verschilt: tot de negentiende eeuw gaat het om stadsuitbreidingen en overkluizingen, waardoor de structuur van de bestaande waterstad niet wordt aangetast. Vanaf de negentiende eeuw gaat het om grote aantallen dempingen en aanplempingen met het doel van de waterstad een landstad te maken, toegankelijk voor verkeer over land. In de negentiende eeuw worden ook nog argumenten van hygiëne gebruikt (de grachten zijn open riolen). In de twintigste eeuw gaat het uitsluitend om verkeerstechnische argumenten.

Niet-gerealiseerde plannen

1830Demping Prinsengracht voor Gerechtshof
1857Demping gehele Damrak voor luxe boulevard
1865Discussie krant over demping Keizersgracht
1877Demping Heren- en Keizersgracht (Plan-Huet)
1882Demping gehele Damrak
±1900Demping Reguliersgracht
±1900Demping Oudezijds Achterburgwal
1907Demping Damrak en Rokin
1912Demping Beulingsloot en Passeerdersgracht (Doorbraak-Spui)
1913Demping Leidsegracht
1950Demping grachten voor verkeer (Plan-Schouten)
1954Demping grachten voor verkeer (Plan-Kaasjager)
1955Demping Lijnbaansgracht (Nota-Binnenstad)
1960Demping Lijnbaansgracht tussen Raamplein en Rozengracht (Nota-Verkeer en Vervoer)
na 1970Demping Damrak

Met andere woorden: als er geen verzet was geweest, had het allemaal nog veel erger kunnen zijn.

Wat staat hier tegenover aan hergravingen? Er is slechts één voorbeeld van een hergraving van een dichtgegooide gracht: de Houtkoperswal in 1978 (de gracht achter het inmiddels gesloopte Maupoleum aan de Jodenbreestraat). In hetzelfde jaar vonden studies plaats over het opengraven van gedempte Jordaan-grachten, maar dat is er niet van gekomen. Naar aanleiding van de aanleg van de Noord/Zuidlijn bestaat er een plan het water in het Rokin terug te brengen, maar het gemeentebestuur heeft besloten dat er een plein moet worden aangelegd.

Bron: De drooglegging van Amsterdam, Een onderzoek naar gedempt stadswater, Bureau Monumentenzorg Amsterdam, mei 1996.


Copyright © Walther Schoonenberg. Teksten en afbeeldingen mogen worden overgenomen op voorwaarde van bronvermelding met link, voor zover geen andere bron wordt vermeld.
 
Onder de Keizerskroon