Film "Spała i okolice"

Mapy:
Mapa Spały
Mapa okolic Spały i tras rowerowych

1. Spacer po Spale

Spacer rozpoczynamy pod najbardziej widocznym obiektem w Spale: pod wieżą ciśnień o wysokości 36 m.
Po drugiej stronie ulicy kościółek w stylu zakopiańskim pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej zbudowany w 1923 roku na polecenie prezydenta Stanisława Wojciechowskiego według projektu Kazimierza Skórewicza.

Obok kościółka park w stylu angielskim z wieloma ciekawymi okazami drzew.
Po lewej za parkiem znajduje się drugi carski hotel "Bristol".
Idziemy główną ulicą, po minięciu hotelu "Bristol" (obecna nazwa to "Dzik") po drugiej stronie ulicy Zajazd Spalski.
W lesie za budynkiem Zajazdu stoi Willa Wielopolskiego - hrabiego zarządzającego Spałą za czasów carskich. Później, w latach 1927-39 był to zakład wychowawczy dla sierot założony z inicjatywy Michaliny Mościckiej i Aleksandry Piłsudskiej.
Wracamy do skrzyżowania przed Zajazdem, przechodzimy przez ulicę, idziemy obok stacji benzynowej. Przed nami na zakręcie Restauracja "Żubr". W środku piękna kolekcja poroży pochodząca jeszcze z czasów carskich.
Skręcamy w prawo i po 100 m. dochodzimy do oranżerii carycy zamienionej obecnie na hotel "Rezydencja Spalska".
Za oranżerią budynek dawnej powozowni o bardzo ciekawej architekturze. Skręcamy w prawo, mijając powozownię, sklep spożywczy i plebanię dochodzimy do letniego kościoła polowego.
Na skrzyżowaniu skręcamy w prawo, dochodzimy z powrotem przed kościółek. Przechodzimy przez jezdnię przy kościółku. Przed nami budynek dawnego carskiego hotelu "Savoy"" (obecnie DW "Rogacz" ) Funduszu Wczasów Pracowniczych.
Przechodzimy przed frontem budynku i dochodzimy do fundamentów carskiego pałacu. Niestety został on spalony w styczniu 1945 roku.
Przed fundamentami pałacu skręcamy w prawo i po przejściu pustego placu (dawniej ogród przed frontem pałacu) dochodzimy do żeliwnego pomnika żubra. Pierwotnie stał on w Białowieży, ale wywieziony pod koniec I wojny światowej do Moskwy wrócił na dziedziniec Zamku Królewskiego w Warszawie a stamtąd, na polecenie prezydenta Mościckiego, trafił do Spały w 1928 roku.
Skręcamy w lewo (w kierunku, w którym patrzy żubr), ścieżką dochodzimy do brukowanej drogi i znowu skręcamy w lewo. Droga po 50m doprowadzi nas do pałacyku szwajcarskiego (po lewej przed skrzyżowaniem).
Za pałacykiem skręcamy w prawo i wchodzimy na most żelbetonowy. Most został wybudowany w 1936 roku w miejsce poprzednich mostów drewnianych.
Wracamy z mostu, koło pałacyku szwajcarskiego skręcamy w prawo i idziemy drogą asfaltową. Droga skręci w lewo i doprowadzi nas z powrotem na skrzyżowanie obok kościółka.
Przechodzimy przez jezdnię i idziemy w prawo w stronę widocznego stawu i basenu. Przy jazie spiętrzającym wody Gaci czerwony budynek elektrowni wodnej obecnie zamieniony na ogródek letni "Turbina". Niestety nie ma w nim już prawdziwej turbiny. Tu latem warto wypożyczyć kajak i popływać po stawie lub przespacerować się wzdłuż jego brzegów. W górze stawu warto wejść do lasu i obejrzeć malownicze kępy olch stojące w wodzie i na brzegu przy ujściu Gaci do stawu. Również las powyżej stawu jest wart spaceru mimo pewnej niedostępności. Gać wije się tam w mrocznym, bagiennym lesie olchowym. Ze względu na unikalną florę i faunę teren ten został w 2006 roku objęty nowym rezerwatem "Gać spalska".
Na tym kończymy spacer i wracamy do centrum Spały.

Na przejście całej trasy potrzeba około 2 godzin bez odwiedzin w restauracjach, pływania po stawie itp.

2. Ośrodek Przygotowań Olimpijskich

Tak jak w poprzedniej wycieczce z centrum Spały idziemy w stronę stawu i basenu. Obok "Turbiny" przechodzimy przez mostek na jazie spiętrzającym wody Gaci i idziemy cały czas prosto. Po prawej mijamy wyschnięty staw, dawniej jedno z ulubionych miejsc spacerów prezydenta Mościckiego. Po lewej teren dawnych ogrodów carskich a obecnie osiedle mieszkaniowe. W środku osiedla stoi dawna rezydencja carskiego łowczego: żółty budynek z cegły widoczny z drogi, którą idziemy. Przed nim piękny okaz dębu.
Idąc cały czas prosto na wschód dochodzimy do lasu i asfaltowej drogi w poprzek. Za nią płot Ośrodka Przygotowań Olimpijskich Centralnego Ośrodka Sportu. Z niezrozumiałych powodów główna brama COS znajduje się jednak 500 metrów dalej w kierunku Inowłodza. W miejscu najbliższym do centrum Spały zamiast bramy napotykamy tylko śmietnik i oczyszczalnię ścieków.
Skręcamy w lewo i idziemy asfaltową drogą wzdłuż płotu. Po 200m dochodzimy do bocznego wejścia do COS. Stamtąd już blisko do hoteli, boisk, hal i całej infrastruktury sportowej.
Po zwiedzeniu COS kierujemy się do głównego wyjścia (na południe za boiskiem). Skręcamy w prawo i piaszczystą ścieżką wzdłuż płotu wracamy 500 m do Spały.
Tuż przed mostem na Gaci mijamy po lewej stronie Dom Pamięci Walki i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich gdzie jest ciekawa wystawa historyczna (zwiedzanie w czwartki i niedziele w godz. 10-13 i 14-16). Więcej informacji można znaleźć na stronie Domu Pamięci. Zaraz za Domem Pamięci stoi kapliczka św. Jana z 1874 r., która jest najstarszym murowanym obiektem w Spale.
Wygodniejszy wariant powrotu z COS to powrót do bocznego wejścia skąd asfaltem w lewo dochodzimy do drogi Inowłódz - Spała dokładnie na przeciwko Domu Leśnika.
Po przejściu przez most na Gaci po lewej stronie drogi wspaniały okaz spalskiego dębu.
Dochodzimy do centrum Spały i końca naszej wycieczki.

3. Rezerwat Spała

Ścieżka edukacyjna "Rezerwat Spała", wytyczona na terenie Spalskiego Parku Krajobrazowego pozwala podziwiać krajobrazy naturalne Puszczy Pilickiej. Cały czas idziemy wspaniałym lasem, po drodze mijamy kilkanaście pomnikowych dębów. Szczególną atrakcję stanowią malownicze zakola Pilicy i dolinki śródleśnych strumieni.
Z centrum Spały idziemy na wschód, w kierunku Inowłodza. Mijamy most na Gaci. Ścieżka zaczyna się w prawo od Domu Pamięci Walki i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich (początek ścieżki tuż obok kapliczki). Początkowo idziemy wyraźnie widoczną ścieżką w lesie i po około dwudziestu minutach dochodzimy do Pilicy. Tutaj możemy albo wybrać dłuższy wariant wzdłuż brzegu Pilicy lub też kierując się białymi znakami na pniach drzew skręcić w lewo i ścinając całe zakole Pilicy dojść do końca ścieżki. Przy obu wariantach koniec trasy poznamy po wybrukowanym piaskowcem odcinku nadpilicznej ścieżki. Przy końcu tego odcinka skręcamy w lewo i po 50m. mijamy parking z tablicami informacyjnymi. Ścieżka kończy się koło groty św. Huberta - pomnika myśliwskiego wybudowanego najpierw w miejscu polowania cara a następnie odtworzonego w 1933 roku przez leśników dla prezydenta Mościckiego. W pobliżu pomnika kamień z napisem "Lord" - nagrobek ulubionego psa prezydenta. W pobliżu groty stał spalski grzyb - kryta słomą altana, do której spływali łodziami goście spalskiego pałacu.
Długość trasy to około 2 km, czas przemarszu - 1,5 godz. dłuższym wariantem lub 1 godz. - krótszym.
Do Spały możemy wrócić drogą z parkingu i dalej ścieżką obok drogi Spała - Inowłódz a dalej COSu (trasa raczej mało ciekawa). Możemy też wydłużyć trasę kierując się dalej wzdłuż brzegów Pilicy. Początkowo jest również bardzo ładnie, ale dalej zaczynają się monotonne wydmy więc w praktyce i tak powinniśmy gdzieś zawrócić lub skręcić w lewo i przez pola dojść do ruchliwej drogi Spała - Teofilów. Warto jednak przejść się kawałek w tym kierunku gdyż na wysokim brzegu Pilicy zobaczymy "sosny na szczudłach" - kilka sosen z odsłoniętymi korzeniami palowymi
Optymalnym wydaje się nieznaczne wydłużenie trasy wzdłuż Pilicy (10-15 min.) a następnie powrót przez rezerwat, ale innym wariantem trasy. Taka wycieczka zajmie około trzech godzin.

4. Rezerwat Spała - część za Pilicą

Przechodzimy przez most na Pilicy i zaraz za nim skręcamy w lewo. Cały czas prowadzi nas czerwony szlak turystyczny. Po 100 m. koniec lasu, droga skręca w prawo, wchodzimy w nowe osiedle mieszkaniowe. Po kolejnych 100 m. w lewo odchodzi ulica w kierunku lasu. Po około 500 m wchodzimy w las i praktycznie od razu zaczyna się piękny starodrzew. Rezerwat Spała jest przedzielony Pilicą, przed nami jego większa, południowa część. Wzdłuż całej drogi po lewej stronie płynie Pilica, najlepiej więc po kilkuset metrach opuścić drogę, skręcić do Pilicy i dalej iść pięknym lasem na jej brzegu. Najpraktyczniej jest skręcić przy tablicy na początku rezerwatu, gdyż w tym miejscu najbliżej jest od drogi do zakola Pilicy. Jeśli nie skręcimy do Pilicy droga zaprowadzi nas prosto kilka kilometrów aż do leśniczówki i dalej w prawo do wsi Brzustów. Za zakrętem koło leśniczówki jest prawie całkowicie zarośnięty śródleśny staw.

5. Ujście Gaci do Pilicy

Niezbyt długi spacer przez ładny las nad Pilicą.
Wyruszamy spod kościółka w kierunku Pilicy (na południe). Idziemy asfaltową drogą w kierunku mostu, ale zaraz za zakrętem (200 m. od kościółka) skręcamy na ścieżkę prowadzącą piękną dębową aleją przez las w kierunku Pilicy. W połowie drogi na rozwidleniu skręcamy w prawą odnogę i dochodzimy do dzikiej plaży w lesie z łachami piasku i starym lasem dookoła. Skręcamy w lewo i wzdłuż Pilicy docieramy do ujścia Gaci. Tu skręcamy w lewo i idziemy wzdłuż Gaci. Ten odcinek jest dosyć zarośnięty więc mniej wytrwali powinni wrócić najkrótszą drogą). Następnie ścieżka skręci w las i doprowadzi nas do rozwidlenia, które już mijaliśmy i do początku trasy.
Całość spaceru zajmuje około godziny.

6. Grób hrabiny Wielopolskiej

Wyruszamy ze Spały główną drogą w kierunku Tomaszowa Maz. Po 500 m. po lewej stronie drogi stoi drewniany budynek stróżówki. Takie domki w stylu północnorosyjskim pełniły rolę wartowni dla kozaków, strzegących kiedyś wszystkich dróg wjazdowych do Spały.
Przy stróżówce skręcamy w lewo drogą do lasu. Po 200 m. po lewej stronie stoi duży granitowy krzyż i nagrobek hrabiny Marii Wielopolskiej, żony zarządcy Spały za czasów carskich. Popełniła ona samobójstwo po wykryciu jej romansu z carskim oficerem i pochowano ją w lesie kilkaset metrów od obecnego nagrobka w kierunku północno-wschodnim. Nagrobek został przeniesiony w obecne miejsce podczas budowy ośrodka wypoczynkowego.
Idąc dalej drogą za nagrobkiem dojdziemy po kilkuset metrach do Pilicy, która ciasnymi zakolami wpływa w tym miejscu do lasów spalskich.
Jeśli chcemy zobaczyć znacznie ładniejszy domek straży kozackiej trzeba wybrać się 3,5 km w stronę Tomaszowa, skręcić w prawo w kierunku Glinnika i po 1,5 km na początku wsi po lewej stronie drogi zobaczymy domek z charakterystycznymi drewnianymi zdobieniami.

7. Bunkry w Konewce

Odległość ze Spały do Konewki wynosi około czterech kilometrów. Od bramy tartaku w Konewce jedziemy na wschód przez mostek na Gaci, osiedle robotników tartacznych i wjeżdżamy w las.
Bunkier kolejowy i towarzyszące mu bunkry pomocnicze powstały podczas drugiej wojny światowej dla ochrony pociągów sztabowych przywożących hitlerowskich dowódców do Naczelnego Dowództwa Wojskowego "Wschód" mieszczącego się w Spale.
Zwiedzającym udostępniony jest cały bunkier kolejowy (w środku ciekawa wystawa) oraz bunkry techniczne. Koniecznie trzeba zejść do podziemnego korytarza łączącego główny bunkier z bunkrami technicznymi. Dawniej był on zalany i prowokował legendy o ukrytej bursztynowej komnacie i innych podziemnych tajemnicach.
Wiecej na oficjalnej stronie trasy turystycznej w bunkrze.
Podobny zespół bunkrów jest również 5 km na południe od Spały przy stacji kolejowej Jeleń.

8. Inowłódz

Będąc w Spale koniecznie trzeba wybrać się do Inowłodza gdzie szczególnie warte odwiedzenia są kościółek św. Idziego i ruiny zamku Kazimierza Wielkiego.
Romański kościół św. Idziego wystawił w roku 1082 Władysław Herman. Jest on murowany z kamienia polnego, ma małe wysoko umieszczone półokrągłe okna romańskie.
Zamek w Inowłodzu zbudowany był na pagórku nad Pilicą w pierwszej połowie XIV wieku. Ściany zamku o kształcie czworoboku i mur, który niegdyś otaczał zamek, budowane były z cegły i kamienia kopanego. Zamek otoczony był dookoła rowami napełnionymi wodą. Broniły go także ramiona rozchodzącej się rzeczki i bagniste łąki. Zamek inowłodzki był warownią dość silną, która miała ważne strategiczne znaczenie.
Ze Spały do Inowłodza jest około 6 km.
Wycieczkę warto przedłużyć do Poswiętnego. Po drodze we Fryszerce można wstąpić do smażalni przy stawach o bardzo mazurskim charakterze.
Za Fryszerką w lesie drogowskaz w lewo do szańca w miejscu śmierci majora Hubala.
W Poświętnym zwiedzamy barokowy zespół kościelno-klasztorny z pierwszej połowy XVIII w.