SERMO HABITVS AD MENSAM SANCTI CYPRIANI DIE DOMINICA DE VERBIS MICHEAE PROPHETAE {QVID DIGNVM OFFERAM DOMINO} QVOMODO SERVANDA SIT IVSTITIA ET QVOMODO DILIGENDA MISERICORDIA
lectiones sanctas plures cum recitarentur audiuimus, et de his nos oportet dicere quod dominus fuerit donare dignatus. sed lectionum omnis auditor quod recentius lectum est magis meminit, et ut inde aliquid a tractatore uerbi dicatur expectat. cum ergo in ultimum sit sanctum euangelium recitatum, non dubito spectare caritatem uestram, ut de ista uinea, et de conductis, et de mercede denario aliquid audiatis. sed ego memini superiore dominico quid promiserim. cum enim de sancto propheta quod lectum fuerat aliquid exponere uoluissem - lectum autem fuerat, quaerenti homini quibus sacrificiis placaret deum renuntiatum esse nihil ab illo deum quaerere, nisi facere iudicium et iustitiam et diligere misericordiam paratumque esse ire cum domino, deo suo - tractaui quantum potui de iudicio, tantumque sermo productus est, ut non remaneret temporis spatium, quo possem de ceteris disputare. unde me promisi hodierno die de iustitia esse dicturum. sed qui expectabatis ut de euangelio loquerer, nolite uos putare fraudatos. opus enim in illa uinea, ipsa est iustitia.
putate ergo uos esse conductos. qui pueri uenerunt, prima hora se adductos putent; qui adolescentuli, tertia; qui iuuenes, sexta; qui grauiores, nona; qui decrepiti, undecima. de tempore nolite causari. opus quod faciatis audite, mercedem securi expectate. et si attenditis dominus uester qualis est, nolite inuidere, si merces aequalis est. quod est opus nostis, sed commemorabo. audite quod nostis, et facite quod audistis. diximus opus dei esse iustitiam. interrogatus autem dominus Iesus quod esset opus dei, respondit: {hoc est opus dei, ut credatis in eum quem ille misit}. poterat dicere pius dominus noster: iustitia est opus dei. numquid ergo nos praesumere aliquid conducti contra patrem familias ausi sumus? si iustitia est opus dei, sicut ego dixi, quomodo erit opus dei quod dominus dixit ut credatur in eum, si ipsa sit iustitia credere in eum? sed ecce inquis a domino audiuimus: {hoc est opus dei, ut credatis in eum}. a te audiuimus, quod opus dei sit iustitia. proba nobis credere in Christum, hanc esse iustitiam. uidetur tibi, quoniam iam respondeo quaerenti et iusta flagitanti, uidetur tibi credere in Christum non esse iustitiam? quid est ergo? impone huic operi nomen. procul dubio si bene consideras quod audisti, responsurus es mihi: ista fides uocatur. credere in Christum, fides uocatur. accipio quod loqueris, credere in Christum, fides uocatur. audi et tu alium scripturae locum: {iustus ex fide uiuit}. facite iustitiam, credite: {iustus ex fide uiuit}. difficile est ut male uiuat qui bene credit. credite ex toto corde, credite non claudicantes, non haesitantes, non contra ipsam fidem humanis suspicionibus argumentantes. fides appellata est ab eo quia fit quod dicitur. duae sillabae sonant, cum dicitur fides. prima sillaba est a facto, secunda a dicto. interrogo ergo te utrum credas? dicis: credo. fac quod dicis, et fides est. ego enim respondentis uocem audire possum, cor credentis uidere non possum. sed numquid ego ad uineam conduxi, qui cor uidere non possum? nec ego conduco, nec ego opus indico, nec ego denarium mercedem praeparo. cooperarius uester sum. pro uiribus quas ille donare dignatur, in uinea laboro. quo autem animo laborem, qui me conduxit uidet. {mihi enim}, ait apostolus, {minimum est ut a uobis iudicer}. et uos uocem meam potestis audire, non potestis cor uidere. omnes cor nostrum deo uidendum proponamus et opus ex animo faciamus. conducentem non offendamus, ut libera fronte mercedem accipiamus.
et nos, carissimi, uidebimus inuicem corda nostra, sed postea. nunc autem adhuc tenebras mortalitatis huius circumferimus, et ad lucernam scripturae ambulamus, sicut dicit apostolus Petrus: {habemus certiorem propheticum sermonem, cui benefacitis intendentes tamquam lucernae in obscuro loco, donec dies lucescat, et lucifer oriatur in cordibus uestris}. proinde, carissimi, propter ipsam fidem qua credimus in deum, in comparatione infidelium dies sumus. in infidelitate nox cum ipsis fuimus, modo lux, dicente apostolo: {fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino}. tenebrae in uobis, lux in domino. item in alio loco: {omnes enim uos filii lucis estis, et filii diei; non sumus noctis, neque tenebrarum. sicut in die honeste ambulemus}. dies ergo in comparatione infidelium. in comparatione uero illius diei, quando resurgent mortui et corruptibile hoc induetur incorruptione et mortale hoc induetur immortalitate, adhuc nox sumus. nobis tamquam iam in die dicit apostolus Ioannes: {dilectissimi, filii dei sumus}. et tamen quia adhuc nox est, quid sequitur? {et nondum apparuit quid erimus. scimus, quia cum apparuerit similes ei erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est}. sed ista merces est, non opus. {uidebimus eum sicuti est}, ipsa merces est. tunc erit dies, quo clarior esse non possit. nunc ergo in isto iam die honeste ambulemus; in ista adhuc nocte non de inuicem iudicemus. uidete enim et ipsum apostolum Paulum qui dixit: {sicut in die honeste ambulemus}, non resultare neque dissonare a coapostolo suo Petro qui dixit: {cui benefacitis intendentes}, sermoni scilicet diuino, {tamquam lucernae in obscuro loco, donec dies lucescat, et lucifer oriatur in cordibus uestris}.
uidete hoc ipsum dicentem et apostolum Paulum: {itaque nolite ante tempus quidquam iudicare}. et quando erit tempus? {donec ueniat dominus, et illuminet abscondita tenebrarum, et manifestet cogitationes cordis, et tunc laus erit unicuique a deo}. quid est: {ante tempus}, nisi antequam corda inuicem uideatis? intendite si hoc est quod dixi. omnia uerba ipsius sententiae paulisper audite. {nolite ante tempus quidquam iudicare}. et quando erit tempus? {donec ueniat dominus et illuminet abscondita tenebrarum, et manifestabit cogitationes cordis, et tunc laus erit unicuique a deo}. quomodo te reprehendent tenebrae, quando a luce laudaberis? tunc patebunt corda, modo uero latent. suspectus est nescio quis quasi inimicus, et forte est amicus. uidetur alter quasi amicus, et est forsitan occultus inimicus. o tenebrae! saeuit et amat; blanditur et odit. si ex uocibus iudico, tranquillum uitans scopulum incurro: fugio amicum, haereo inimico. hoc fecit cor latens. ibi credendum est, ibi intus ubi latet, ubi occultum est. ad hoc excolendum conductus es. ibi credendo cooperare, ubi non te uidet cooperarius tuus, sed uidet te dominus tuus. {iustus ex fide uiuit}. hoc age.
iam de iudicio priore dominico disputaui, ut iudicares te ipsum, et cum te inuenires peruersum, non tibi blandireris sed corrigeres te, et fieres rectus, et tibi placeret deus rectus. nam rectus deus peruerso non placet. uis ut placeat tibi rectus? esto rectus. iudica te ipsum, noli tibi parcere. quod tibi in te merito displicet, castiga, emenda, corrige. scriptura sancta sit tibi tamquam speculum. speculum hoc habet splendorem non mendacem, splendorem non adulantem, nullius personam amantem. formosus es, formosum te ibi uides; foedus es, foedum te ibi uides. sed cum foedus accesseris et foedum te ibi uideris, noli accusare speculum. ad te redi, non te fallit speculum, tu te noli fallere. iudica de te, contristare de tua foeditate, ut cum abieris et discesseris tristis, foedus correctus possis redire formosus. cum ergo iudicaueris te ipsum sine adulatione, iudica et proximum cum dilectione. est enim quod iudicas ad quod uides. fieri enim potest ut tu cum malum uideas unde sordescas, fieri potest ut malum suum ipse proximus tuus tibi confiteatur, et prodat amico quod texerat animo. quomodo uideris iudicia. quod non uides deo dimitte. quando autem iudicas, dilige hominem, oderis uitium. noli propter hominem diligere uitium, nec propter uitium odisse hominem. homo proximus tuus est; uitium inimicum proximo tuo. tunc amas amicum, si oderis quod nocet amico. si credis, facis, quia {iustus ex fide uiuit}.
quod abundat in rebus humanis, hoc dico. aliquando amico tuo carissimo inimicus est aliquis, qui erat amicus amborum. incipiunt esse de tribus amicis duo inter se inimici, quid faciat medius qui remansit? uult, exigit, flagitat a te ut oderis cum illo quem odisse coepit, et haec uerba tibi dicit: non es amicus meus, qui es amicus inimici mei. quae uox huius est ad te, ipsa est et illius ad te. tres enim eratis. tres eratis, duo coeperunt esse discordes, remansisti tu. si huic te iunxeris, illum habebis inimicum; si illi, istum; si ambobus, ambo murmurabunt. ecce temptatio; ecce spinae in uinea quo conducti sumus. expectas forte a me audire quid facias. permane amicus amborum. qui discordabant inter se, concordent per te. mala si qua audis ab altero de altero, noli prodere alteri, ne forte sint postea amici qui modo sunt inimici, et proditores suos prodant sibi. sed hoc propter homines dixi, non propter oculos eius qui nos conduxit. ecce nemo te prodit. deus qui uidet, qui te iudicat. audisti ab irato uerbum, a dolente, a succensente. moriatur in te. quare proditur, quare profertur? non enim si in te fuerit, disrumpet te. dic sane amico tuo, qui uult te facere inimicum amici tui; alloquere et tamquam aegrotantem animum medicinae lenitate pertracta. dic illi: quare uis ut sim inimicus illius? respondebit: quia inimicus meus est. uis ergo ut sim inimicus inimici tui? inimicus esse debeo uitii tui. iste cui me uis facere inimicum, homo est. est alius inimicus tuus, cui esse debeo inimicus, si amicus tuus sum. respondebit: quis est alius inimicus meus? uitium tuum. respondebit: quod est uitium meum? odium quo odisti amicum tuum. esto ergo similis medico. medicus non amat aegrotantem, si non odit aegritudinem. ut liberet aegrotum, persequitur febrem. nolite amare uitia amicorum uestrorum, si amatis amicos uestros.
sed qui dico, putasne facio ipse quod dico? fratres mei, facio, si in me prius facio. in me autem facio, si a domino accipio, facio. odi uitia mea, cor meum sanandum offero medico meo. persequor ea quantum possum, gemo de illis, confiteor quia sunt in me, et ecce accuso me. qui me reprehendebas, corrige te. haec est iustitia, ne dicatur nobis: {stipulam in oculo fratris tui uides, et trabem in oculo tuo non uides? hypocrita, eice primum trabem de oculo tuo, et tunc uidebis eicere festucam de oculo fratris tui}. ira festuca est; odium, trabes est. sed nutri festucam, et fit trabes. ira inueterata fit odium, festuca nutrita fit trabes. ut ergo festuca non fiat trabes, {non occidat sol super iracundiam uestram}. uides, sentis te odio liuentem, et reprehendis irascentem? tolle odium, et recte reprehendis iram. festuca est in oculo eius, in tuo trabes. nam si odisti tu, quomodo uides quod detrahas? trabes est in oculo tuo. quare trabes est in oculo tuo? quia festucam ibi natam contempsisti. cum illa dormisti, cum illa surrexisti. eam in te ipso excoluisti, falsis suspicionibus irrigasti, uerba adulantium et ad te mala uerba de amico deferentium credendo, nutristi festucam, non auulsisti. diligentia tua trabem fecisti. tolle trabem de oculo tuo, noli odisse fratrem tuum. expauescis, an non expauescis? dico tibi: noli odisse, et securus es. et respondes mihi et dicis mihi: quid est odisse? et quid mali est quia odit homo inimicum suum? odisti fratrem tuum. sed si odium contemnis, audi quod non attendis: {qui odit fratrem suum, homicida est}. qui odit, homicida est. non uenenum parasti. numquid modo potes dicere: quid ad me, ut homicida sim? {qui odit, homicida est}. non uenenum parasti. non ad percutiendum inimicum cum gladio processisti. non ministrum sceleris praeparasti, non locum, non tempus. postremo ipsum scelus non fecisti. tantum odisti, et prius te quam illum occidisti. discite ergo iustitiam, ut non oderitis nisi uitia, homines ametis. hoc si tenueritis, et hanc iustitiam feceritis, ut homines etiam uitiosos sanari malitis potius quam damnari, bonum opus in uinea fecistis. sed exercete uos in hoc, fratres mei.
ecce post sermonem fit missa catechuminis. manebunt fideles. uenietur ad locum orationis. scitis quo accessuri sumus. quid prius deo dicturi sumus? {dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris}. agite ut dimittatis, agite. uenietis enim ad uerba ista orationis. quomodo ea dicetis, quomodo non dicetis? postremo interrogo: dicetis, an non dicetis? odisti, et dicis? respondebis mihi: ergo non dico. oras, et non dicis? odisti, et dicis? oras, et non dicis? en cito responde. ergo si dicis, mentiris. si non dicis, nihil mereris. obserua te, attende te. modo es oraturus, dimitte ex corde tuo. litigare uis cum inimico tuo, prius litiga cum corde tuo. litiga, inquam, litiga cum corde tuo. dic cordi tuo: noli odisse. illud autem cor tuum, animus tuus adhuc odit. dic animae tuae: noli odisse. quomodo orabo, quomodo dicam: {dimitte nobis debita nostra}? possum quidem hoc dicere, sed quod sequitur quomodo dicam? {sicut et nos}. quid? {sicut et nos dimittimus}. ubi est fides ? fac quod dicis: {sicut et nos}.
sed non uult dimittere anima tua et contristatur, quia dicis ei: noli odisse. responde illi: {quare tristis es anima mea, et quare conturbas me? quare conturbas me}? uel: {quare tristis es}? noli odisse, ne perdas me. {quare conturbas me? spera in deum}. langues, anhelas, aegritudine sauciaris. non potes tibi tollere odium. {spera in deum}, medicus est. pro te pependit in ligno, et nondum est uindicatus. quid uis uindicari? ideo enim odisti, ut uindiceris. uide pendentem dominum tuum, uide pendentem, et tibi tamquam de ligno tribunali praecipientem. uide pendentem, et tibi languenti de suo sanguine medicamentum facientem. uide pendentem. uindicari uis? uindicari uis? uide pendentem, audi precantem: {pater ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt}.
sed potuit hoc facere dicis mihi ego non possum. ego enim homo sum, ille deus. homo ergo, homo ille deus homo. deus ergo ut quid homo, si non corrigitur homo? sed ecce tibi loquor. o homo, multum est ad te imitari dominum tuum, attende Stephanum conseruum tuum. certe Stephanus sanctus, homo erat. an deus et homo erat? plane homo erat. hoc erat quod tu. sed quod fecit, nonnisi donante illo quem rogas et tu. uide tamen quid fecerit. loquebatur Iudaeis, saeuiebat et diligebat. utrumque ostendere debeo, quia dixi: saeuiebat; dixi: et diligebat. utrumque debeo demonstrare, et saeuientem et diligentem. audi saeuientem: {dura ceruice}. uerba sunt sancti Stephani, quando alloquebatur Iudaeos: {dura ceruice, et non circumciso corde et auribus, uos semper restitistis spiritui sancto. quem prophetarum non occiderunt patres uestri}? audisti saeuientem. alterum debeo, audi et diligentem. irati illi facti, et grauius inardescentes et mala pro bono reddentes, ad lapides cucurrerunt, dei famulum lapidare coeperunt. hic proba, sancte Stephane, dilectionem tuam. hic, hic te uideamus, hic spectemus, hic uictorem diaboli triumphatoremque cernamus. audiuimus saeuientem aduersus tacentes, uideamus si diligis saeuientes. saeuiebas aduersus tacentes, uideamus si diligis lapidantes. si enim odisti et odisse potuisti, nunc est tempus quando lapidaris. tunc maxime odisse debes. uideamus si reddis duritiam cordis lapidibus duris, lapidibus qui te lapidant. lapides enim mittunt lapides, dura duri. qui in lapidem legem acceperunt, lapides mittunt.
uideamus, carissimi, uideamus, spectemus magnum spectaculum. spectemus et diei crastino proponendum. uideamus. ecce Stephanus lapidatur. sit constitutus quasi ante oculos nostros. eia membrum Christi, eia athleta Christi, inspice illum qui pro te pependit in ligno. crucifigebatur ille, tu lapidabaris. ille dixit: {pater ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt}. tu quid dicis, audiam. uideam te, ne forte possim imitari uel te. primo beatus Stephanus stans orauit pro se, et ait: {domine Iesu, accipe spiritum meum}. hoc dicto genu flexit, et genuflexo ait: {domine, ne statuas illis hoc delictum. hoc dicto obdormiuit}. o felix somnus, et quies uera! ecce quod est requiescere, pro inimicis orare. sed paululum quaeso te, sancte Stephane, expone mihi hoc, nescio quid sit, quare pro te stans orasti, et pro inimicis genu flexisti. respondebit fortasse quod intellegimus: pro me stans oraui, quia pro me qui recte deo seruiui, orando et impetrando non laboraui. pro me non laboraui. qui pro iusto orat non laborat. ideo stans pro se orauit. uentum est ut oraret pro Iudaeis, pro interfectoribus Christi, pro interfectoribus sanctorum, pro lapidatoribus suis, attendit nimiam et magnam esse impietatem ipsorum, quae difficile donari posset, et genu flexit. fige genu in hac uinea, fortis operarie. fige, inquam, genu in opere huius uineae, fortissime operarie. magnum opus tuum, egregium et laudandum multum. multum altum fodisti, qui odium inimicorum de corde exuisti. conuersi ad dominum.
