Powołane w grudniu 1950 roku jako Muzeum Adama Mickiewicza i Juliusza Słowackiego rozpoczęło działalność w dwóch kamieniczkach przy Rynku Starego Miasta w Warszawie w 1952 roku. W jednej z kamieniczek, tzw. balcerowskiej, zachowały się fragmenty gotyckich murów i malowidła ściennego z Trzema Królami, natomiast fasadę drugiej, tzw. orlemusowskiej, zdobi fresk przedstawiający satyrów z girlandami kwiatów. Obecnie Muzeum zajmuje także dwie kamieniczki przy ulicy Brzozowej.
    Pierwszą wystawę poświęconą życiu i twórczości Adama Mickiewicza otwarto w lipcu 1953 roku. Powiększające się systematycznie zbiory Muzeum wzbogacały się o przekazy mickiewiczowskie z innych muzeów, zapisy testamentowe potomków poety, a także zakupy. W roku 1955, ogłoszonym przez UNESCO Rokiem Mickiewicza, Muzeum zostało przemianowane na Muzeum Adama Mickiewicza.
    Z biegiem lat zbiory rozrastały się, wykraczając poza mickiewicziana i romantyzm: objęły także inne okresy literackie, w tym współczesność. Poszerzyła się także tematyka ekspozycji czasowych i imprez literacko-artystycznych. Dzięki staraniom Adama Mauersbergera, pełniącego funkcję dyrektora w latach 1957-1969, Muzeum zyskało rangę ogólnopolską. W grudniu 1971 roku otrzymało nazwę Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza. Od roku 1972 dyrektorem Muzeum jest Janusz Odrowąż-Pieniążek.
    W zbiorach Muzeum Literatury, obok cennych rękopisów A. Mickiewicza, znajdują się autografy Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, Stefana Żeromskiego, Henryka Sienkiewicza oraz wybitnych twórców współczesnych, m. in. Juliana Tuwima, Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Zofii Nałkowskaiej, Edwarda Stachury, Kazimierza Wierzyńskiego.
    Zbiory sztuki Muzeum Literatury obejmują obok malarstwa epoki romantyzmu i twórców Młodej Polski (Jacka Malczewskiego, Wojciecha Weissa, Leona Wyczółkowskiego i in.), także ikonografię współczesną: karykatury z kabaretu "Zielony Balonik", rysunki Tadeusza Makowskiego, rysunki i obrazy olejne Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz Brunona Schulza, rzeźby Ksawerego Dunikowskiego i in.
    Muzeum posiada bogate archiwum fotograficzne, obejmujące zbiór dagerotypów i fotografii XIX w. oraz bogatą dokumentację dwudziestolecia międzywojennego i czasów współczesnych, a także archiwum dźwiękowe i filmowe, zawierające nagrania głosów Stefana Żeromskiego, Marii Dąbrowskiej, Zofii Nałkowskiej, wypowiedzi pisarzy współczesnych oraz zapisy audycji radiowych i telewizyjnych.
    Muzeum prowadzi różnorodną działalność edukacyjną, organizując lekcje i warsztaty muzealne, a także spotkania dyskusyjne. Ważnym elementem działalności Muzeum jest organizowanie promocji książek i koncertów.
    W Muzeum Literatury organizowane są znaczące wystawy czasowe. W ostatnich latach największe uznanie krytyki i największą ilość zwiedzających miały takie wystawy, jak Bruno Schulz. 1892-1942. Ad Memoriam (1992), Totenmesse. Munch-Weiss-Przybyszewski (1995), Zbigniew Herbert. Epilog burzy (2000), Józef Chełmoński (2001), Cyprian Norwid. Prorok niechciany (2001).

Oddziały Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza

• Muzeum Władysława Broniewskiego
  00-561 Warszawa, ul. J. Dąbrowskiego 51; tel. 845-03-28, czynne: wt., śr., pt.: godz. 10.00 - 15.00 czw.: godz. 12.00 - 18.00
  W domu, w którym Władysław Broniewski (1897-1962) spędził ostatnich dziewięć lat życia, zachowano autentyczne wyposażenie wnętrz. Wystawa dokumentuje złożone losy autora Ulicy Miłej. Obejmuje, obok rękopisów, mało znane materiały z jego archiwum literackiego. Można tu posłuchać nagrań wierszy w wykonaniu poety i obejrzeć film.
• Muzeum Marii Dąbrowskiej
  00-635 Warszawa, ul. Polna 40 m. 31; tel. 825-31-13, czynne: pn., śr., pt.: godz. 10.00 - 15.00 wt., czw. godz. 12.00 - 18.00 pierwsza i trzecia niedziela miesiąca: godz. 12.00 - 17.00
  W mieszkaniu, w którym Maria Dąbrowska (1887-1965) przeżyła 37 lat i napisała większość swych dzieł, w tym powieść Noce i dnie, zaprezentowano spuściznę literacką i publicystyczną pisarki, jej prace plastyczne oraz pamiątki osobiste. W Muzeum odbywają się lekcje muzealne poświęcone życiu i twórczości Marii Dąbrowskiej. Organizowane są również wieczory literackie, spotkania z ludźmi kultury, promocje książek, odczyty oraz Teatr Lektur dla młodzieży. Terminy zwiedzania grupowego uzgadnia się telefonicznie.
• Muzeum Andrzeja Struga
  00-608 Warszawa, Aleje Niepodległości 210 m. 10 A; tel. 825-09-71, czynne: pn., śr., pt.: godz. 10.00 - 15.00 wt., czw.: godz. 12.00 -18.00
  Ekspozycja biograficzno-literacka w zrekonstruowanym częściowo przedwojennym mieszkaniu prozaika i publicysty, działacza PPS, oficera Legionów Polskich, senatora, masona. Tutaj pisał powieść Złoty krzyż. Muzeum Andrzeja Struga prowadzi szeroką działalność edukacyjną. Organizuje wystawy, odczyty, spektakle teatralne, pokazy filmów.