نگاهی گذرا به شهرستان هشترود

شهرستان هشترود با وسعت 1990 كيلومتر مربع در جنوب استان آذربايجان شرقي واقع است. اين شهرستان از شمال به شهرستان بستان آباد، از شرق به شهرستان میانه، از جنوب به شهرستان چاراویماق و از غرب به شهرستان مراغه محدود است.

جغرافیای طبیعی شهرستان هشترود

آب و هوا: اقليم نيمه خشك سرد و اقليم ارتفاعات فوقاني در تقسيم بندي آمبرژه اقاليم حاكم بر منطقه به شمار مي رود كه ضريب رطوبت ( Q1) در آن 25 الي 180 معدل حداكثر درجه حرارت گرم ترين ماه سال (M) 26 الي 32 و معدل حداقل درجه حرارت سردترين ماه سال (M) 26 الي 32 و معدل حداقل درجه حرارت سردترين ماه سال (m) 10 تا 18 درجه سانتي‌گراد مي باشد. مقدار بارندگي سالانه 350 الي 550 ميليمتر و متوسط دماي سالانه 6 الي 11 درجه سانتي گراد و تعداد روزهاي يخبندان 96 الي 180 روز در سال است.

ارتفاعات مهم و پستی و بلندی ها: شهرستان هشترود در ميانه سه واحد توپوگرافي، يعني رشته كوه بزقوش در شمال شرق توده آتشفشاني سهند در سمال و رشته كوه هاي تخت سليمان در جنوب قرار گرفته است. اين منطقه شكل يافته دو واحد كاملاً متمايز توپوژرافيكي مي باشد كه موقعيت مكاني و پيوند عناصر واحدهاي مذكور باعث شكا يابي كل منطقه به صورت يك واحد جغرافيايي گرديده است. در اين واحد تبليغاتي – خط راس ارتفاعات و واحدهاي منفرد كوهستاني در شمال و شمال غرب از يك سو و همچنين قلل مرتفع فلات جنوبي ( كوه هاي تخت سليمان) از سوي ديگر و پيوستن دامنه هاي فلات جنوبي با دامنه هاي مرتفعات شمالي در غرب شهرستان، منطقه مورد مطالعه را به صورت چاله بسته اي كه تنها به سمت شرق و دره قزل اوزن باز مي شود درآورده است. ارتفاع عمومي زمين در اين شهرستان از 1300 متر تا 3200 متر تغيير است ولي قسمت اعظم اراضي منطقه را زمين هايي تشكيل مي دهند كه ارتفاع عمومي آنها 500 الي 2000 متر مي باشد.

پوشش گیاهی: مراتع شهرستان مساحتي معتدل 173750 هكتار را تشكيل مي دهد كه عمدتاً در دامنه تخت سليمان و سهند واقع شده و حدود 8/3% كل مرتع استان را شامل مي شود. از كل مراتع شهرستان حدود 20% مساحت آن را مراتع خوب با پوشش گياهي 50 الي 100 درصد و 60% را مراتع متوسط با پوشش گياهي 25 تا 70 درصد و بقيه را مراتع فقير تشكيل مي دهد شهرستان از حيث وجود مراتع نسبتاً غني بوده و توليد علوفه مراتع سالانه معادل 54700 تن علوفه خشك در سال مي باشد.

تقسیمات کشوری

براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش (مرکزی و نظرکهریزی)، 7 دهستان و 2 نقطه شهری به نام های هشترود و نظرکهریزی می‌باشد.

جمعیت

در آخرین سرشماري سال 1385، جميعيت شهرستان هشترود در حدود 611،64 نفر بوده است.

جغرافیای تاریخی شهرستان هشترود

شهرستان هشترود در سال 1321 دهكده اي بود در دامنه آفتابگير رود خانه سراسكندرود اين دهكده داراي 10 آسياب آبي و چند كارخانه روغن گيري بود شايد اين دهكده نام خود را از اين ده آسياب گرفته باشد در اين سال ( 1321 ) سراسكند به مركزيت منطقه هشترود تبديل ميشود و تا سال 1337 اين بخش را از آن خود كرده است : در همين سال اين منطقه به كوشش حسن آقا افتخار هشترودي به فرمانداري مبدل ميشود .

حوالي سال 1340 اين شهرستان رضا شهر ناميده شد و در سال 1350 اين شهرستان آذران ناميده شد شايد نام آذران به دليل نزديكي به آتشكده تخت سليمان ميباشد . زيرا در اوستا آذرگان ، آتشكده تخت سليمان ، در آذربايجان ذكر گرديده است . بعد از آن نام اين شهرستان هشترود شد اين نام هم به دليل جريان هشت رودخانه ، قرانقو – آيدوغموش – آجي چاي – قلعه چاي – قوري چاي – ليلان چاي – اجيرلو – قره قيه ميباشد كه از اين شهرستان مي گذشتند بنا بر نوشته ها قديمي ترين منبع در باره اين شهرستان تاريخ تحرير وصاف ميباشد كه نام اين شهر در آن هشترود آمده است و اهالي هشترود در مورد وجه تسميه مهم شهرستان ميگويند  : نام اصلي اين محل سركسن ( sarkasan ) بوده است . در زمان قديم پادشاهي خونخوار بنام ضوهنگ zohang   ( ضحاك ) در اين مكان حكم مي رانده است كه به جادوي يك جادوگر دو مار بر روي دوشهاي پديدار ميگردند . غذاي مارها مغز انسان بوده كه شهر فعلي در آن زمان كشتارگاه آن پادشاه بود كه انسانها را از روستاها مياوردند و آنجا سر از تنشان جدا ميكردند و مغزهاي آنان را به ضحاك مي فرستادند . روزي از روزها در روستاي خورجستان آهنگري بوده كه 5 فرزند داشته است كه چهار تا از آنها را سر بريده اند و مغزها يشان را به مارهاي ضحاك داده بودند وقتي نوبت به فرزند پنجم ميرسد او درفشش را بر ميدارد تا پسرش را آزاد كند وي به سوي قزوين ميرود تا فريدون را بياورد و ضحاك را سرنگون كرده و از تخت سلطنت پا ئين بياورد و فريدون را بجاي او به تخت كرسي بنشاند و فرزندش را آزاد كند . خلاصه فريدون را مياورد و ضحاك را به كمك مردم سركوب ميكنند وفريدون را به تخت ميرسانند .

آثار تاریخی و دیدنی شهرستان هشترود

 قلعه ضحاك (فاناسپا): قلعه ضحاك و آثار باستاني و تاريخي موجود در آن يكي از مهمترين و مشهورترين  مراكز تاريخي و تمدني كشور ماست كه دير گاهي است روزگاران آباداني خود را پشت سر گذاشته و در اين ايام پيري و ديرينه سالي سكوت و خلوت كوهستاني سرسبز منطقه را پشت سر گذاشته و به حيات آرام و خسته خود ادامه ميدهد تا آيينه عبرتي باشد در مقابل ديد كنجكاو و پرسشگر بازديدكنندگان كه رنج و مرارت راههاي دور و پر پيچ و خم منتهي به آن را بجان مي خرند تا آثا ر گرد و غبار زمان بر چهره نشسته با مجموعه طبيعت سرشا رپيرامون آن ديداري داشته باشند و ساعتي را در كنار چشم انداز طبيعي و هميشه خروشان قرانقو چاي آرام گيرند و با ديدن آنچه از عظمت فرو ريخته و ويرانه هاي پر مرز و راز قلعه ضحاك بر جاي مانده در 14 كيلو متري جنوب شرقي هشترود آشنا گردند.

چشمه پیرسقا: در دامنه كوهي موسوم به پير سقا واقع در 40 كيلومتري بخش قره آغاج در دهستان چا راويماق جنوب غربي شهرستان هشترود در موقعيت طول و عرض جغرافياي 46 درجه و 57 دقيقه , 36 درجه و 52 دقيقه و در ارتفاع 2200 متري از سطح دريا هاي آزاد چشمه اي شگفت انگيز وجود دارد كه هر شبانه روز به طور متوسط چهارمرتبه با قدرت شش ليتر در ثانيه جاري و پس از يك ساعت به كلي قطع ميشودو از اين چشمه هنگام جاري شدن آب صدايي شبيه به صداي هواپيما به گوش مي رسد. تاكنون نظريه قابل قبول و قاطعي در باره اين چشمه اسرار آميز ابراز نگرديده است.مهندسين جهاد كشاورزي قره آغاج بر اين عقيده اند كه شايد گازهايي در داخل كوه موجود باشد و موقعي كه آب به حد كافي در گودال داخل كوه جمع شده به وسيله گازهاي مزبور به بيرون رانده ميشود كه اين عقيده بر مبناي علمي محكمي استوار نيست و نمي تواند حس كنجكاوي بينندگان را ا رضا كند . آب اين چشمه گوارا و قابل شرب است و مناظر اطراف چشمه دلچسب و بسيار ديدني است. اهالي دهكده و ساكنين روستاهاي مجاور اين چشمه را مقدس مي شمارند و اذعان دارند كه آب اين چشمه به روي مردم ناپاك و ستمگر باز نمي شود و داستانهايي را در جهت توجيه عقيده خودشان بيان مي كنند .

بقعه شیخ بایزید بسطامی: در 10 كيلو متري غرب شهرستان هشترود در روستائي بنام عزيز كندي بقعه اي هشت ضلعي در پايين جاده ( اتوبان در حال احداث زنجان تبريز ) ساختمان قديمي نمايان است كه اهالي محل به آن مقبره شيخ با يزيد بسطامي مي گويند . ( معماري اين بقعه شبيه به گنبد سرخ مراغه و گنبد علويان در همدان مي باشد) اين روستا داراي 85 خانوار و حدود 450 نفر جمعيت است و از حيث اقتصاد معيشتي ساختار روستا كشاورزي توام با دامداري سنتي و از نظر آب و هوا همانند بقيه نقاط شهرستان معتدل كوهستاني بوده و تنها رودخانه دائمي  جنوب آن كلقان چاي جريان دارد . اين ساختمان در ضلع غربي روستا و متصل به آن روستا واقع گرديده , داراي پلان 8 ضلعي با قطر داخلي 5/4 متر و قطر خارجي 5/6 متري بوده و طول هر ضلع آن را خا رج     247   سانتيمتر و داراي گنبد و تزئينات داخلي از گچ كاري و در خا رج بنا با نماي آجري كه بنظر مي رسد در دوره هاي بعدي بازسازي شده است و به لحاظ عدم اتصال آجر هاي نما به بدنه اصلي در اثر مرور زمان از بدنه جدا گرديده ٍو قسمتهاي عمده آن فروريخته است. بنيان برج بر روي شش رديف سنگ تراش منظم به ابعاد 26×32 سانتيمتر استوار گشته كه برروي هم دو متر از اره  سنگي را تشكيل مي دهد.

مسجد جامع هشترود: اين مسجد در كنا ر خيا بان شهيد بهشتي شمالي نزديك فلكه شهر قرار دارد و در حال حاضر محل برگزاري نماز جمعه و مراسمات مذهبي و سياسي است. نماي قديمي و اوليه جنوبي آن از بين رفته و در قسمت جنوبي و پايين ايوان چشمه اي جوشان است . اين مسجد داراي 11 شبستان , شش ستون سنگي حجا ري شده به ارتفاع 5/2 متر با سر ستونهاي حجا ري شده به صورت مقرنس است و با آجر قرمز رنگ ب صورت طاق گنبد ي شكل احداث گرديده است .مدخل اصلي آن از ضلع جنوبي براي ورود مردان است و اين مسجد با حدود 600 متر مربع مساحت به شكل مستطيل ساخته شده و گتيبه اي در بالاي منبر وجود دارد كه نشان از تاريخ و سازنده مسجد دارد.