KANUNİ ESASİ
Memaliki Devleti Osmaniye
Madde 1 - Devleti Osmaniye memalik ve kıtaatı hazırayı ve eyalatı
mümtazeyi muhtevi ve yekvücud olmakla hiçbir zamanda hiçbir sebeble tefrik
kabul etmez.
Madde 2 - Devleti Osmaniyenin payitahtı İstanbul şehridir ve
şehri mezkurun sair bilâdı Osmaniyeden ayrı olarak bir gûne imtiyaz ve
muafiyeti yoktur.
Madde 3 - Saltanatı Seniyei Osmaniye Hilâfeti Kübrayı İslâmiyeyi
haiz olarak Sülaleî Âli Osmandan usulü kadimesi veçhile ekber evlâda aittir.
Madde 4 - Zatı Hazreti Padişahi hasbelhilâfe dini İslâmın hâmisi
ve bilcümle tebeai Osmaniyenin hükümdar ve padişahıdır.
Madde 5 - Zatı Hazreti Padişahinin nefsi hümayunu mukaddes ve
gayri mesuldür.
Madde 6 - Sülalei Âli Osmanın hukuku hürriye ve emval ve emlâki
zatiye ve madâmelhayat tahsisatı maliyeleri tekâfülü umumi tahdındadır.
Madde 7 - Vükelânın azil ve nasbı ve rütbe ve menasıp tevcihi
ve nişan itası ve eyalâtı mümtazenin şeraiti imtiyazilerine tevfikan icrayı
tevcihatı ve meskûkat darbı ve hutbelerde nâmının zikri ve düveli ecnebiye
ile muahedat akdi ve harb ve sulh ilânı ve kuvvei berriye ve bahriyenin
kumandası ve harekâtı askeriye ve ahkâmı şeriye ve kanuniyenin icrası ve
devairi idarenin muamelâtına müteallik nizamnamelerin tanzimi ve mücazatı
kanuniyenin tahfifi veya affı ve Meclisi Umuminin akt ve tatili ve ledeliktiza
Heyeti Mebusanın azası yeniden intihap olunmak şartile feshî hukuku mukaddesi
Padişahi cümlesindendir.
Tebaai Devleti Osmaniyenin Hukuku Umumiyesi
Madde 8 -Devleti Osmaniye tabîyetinde bulunan efradın cümlesine
her hangi din ve mezhepten olur ise olsun bilâ istisna Osmanlı tabir olunur
ve Osmanlı sıfatı kanunen muayyen olan ahvale göre istihsal ve izae edilir.
Madde 9 - Osmanlıların kâffesi hürriyeti şahsiyelerine malik
ve aherin hukuku hürriyetine tecavüz etmemekle mükelleftir.
Madde 10 - Hürriyeti şahsiye her türlü taarruzdan masundur. Hiç
kimse kanunun tayin ettiği sebeb ve suretten maada bir bahane ile mücazat
olunamaz.
Madde 11 - Devleti Osmaniyenin dini İslâmdır. Bu esası vikaye
ile beraber asayişi halkı ve adabı umumiyeyi ihlâl etmemek şartile memaliki
Osmaniyede maruf olan bilcümle edyanın serbestii icrası ve cemaatı muhtelifiye
verilmiş olan imtiyazatı mezhebiyenin kemakân cereyanı Devletin tahdi himayetindedir.
Madde 12 - Matbuat kanun dairesinde serbesttir.
Madde 13 - Tebaai Osmaniye nizam ve kanun dairesinde ticaret
ve sanat ve felahet için her nevi şirketler teşkiline mezundur.
Madde 14 - Tebaai Osmaniyeden bir veya bir kaç kişinin gerek
şahıslarına ve gerek umuma müteallik olan kavanin ve nizamata muhalif gördükleri
bir maddeden dolayı işin merciine arzuhal verdikleri gibi Meclisi Umumiye
dahi müddei sıfatile imzalı arzuhal vermeğe ve memurinin ef’alinden iştikâye
selâhiyetleri vardır.
Madde 15 - Emri tedris serbesttir. Muayyen olan kanuna tebaiyet
şartile her Osmanlı umumi ve hususi tedrise mezundur.
Madde 16 - Bilcümle mektepler Devletin tahtı nezaretindedir.
Tebaai Osmaniye’nin terbiyesi bir sıyakı ittihat ve intizam üzere olmak
için iktiza eden esbaba teşebbüs olunacak ve mileli muhtelifenin umuru
itikadiyelerine müteallik olan usulü talimiyeye halel getirilmiyecektir.
Madde 17 - Osmanlıların kâffesi huzuru kanunda ve ahvali diniye
ve mezhebiyeden maada memleketin hukuk ve vezaifinde mütevasidir.
Madde 18 - Tebaai Osmaniyenin hidematı Devlette istihdam olunmak
için devletin lisanı resmisi olan Türkçeyi bilmeleri şarttır.
Madde 19 - Devlet memuriyetinde umum tebaa ehliyet ve kabiliyetlerine
göre münasip olan memuriyetlere kabul olunurlar.
Madde 20 - Tekâlifi mukarrere nizamatı mahsusatına tevfikat kâffei
tebaa beyninde herkesin kudreti nisbetinde tarh ve tevzi olunur.
Madde 21 - Herkes usulen mutasarrıf olduğu mal ve mülkten emindir.
Menafii umumiye için lüzumu sabit olmadıkça ve kanunu mucibince değer bahası
peşin verilmedikçe kimsenin tasarrufunda olan mülk alınamaz.
Madde 22 - Memaliki Osmaniyede herkesin mesken ve menzili taarruzdan
masundur. Kanunun tâyin eylediği ahvalden maada bir sebeble Hükûmet tarafından
cebren hiç kimsenin mesken ve menziline girilemez.
Madde 23 - Yapılacak usulü muhakeme hükmünce hiç kimse kanunen
mensup olduğu mahkemeden başka bir mahkemeye gitmeye icbar olunamaz.
Madde 24 - Müsadere ve angarya ve cerime memnudur. Fakat muharebe
esnasında usulen tâyin olunacak tekâlif ve ahval bundan müstesnadır.
Madde 25 - Bir kanuna müstenit olmadıkça vergi ve rüsumat nâmı
ile ve nâmı aherle hiç kimseden bir akçe alınamaz.
Madde 26 - İşkence ve sair her nevi eziyet katiyen ve külliyen
memnudur.
Vükelâyı Devlet
Madde 27 - Mesnedi Sadaret ve Meşihatı İslâmiye tarafı Padişahiden
emniyet buyurulan zatlara ihale buyurulduğu missullû sair vükelânın memuriyetleri
dahi ba iradei şahâne icra olunur.
Madde 28 - Meclisi Vükelâ Sadrazamın riyaseti tahtında olarak
aktolunup dahili ve harici umuru mühimmenin merciidir. Müzakeratından mühtacı
istizan olanların kararları iradei seniye ile icra olunur.
Madde 29 - Vükelâdan herbiri dairesine ait olan umurdan, icrası
mezuniyet tahtında, bulunanları usulüne tevfikan icra ve icrası mezuniyeti
tahtında olmıyanların Sadrazama arzeder. Sadrıazam dahi o makule mevaddan
müzakereye muhtaç olmıyanların muktezasını icra veyahut tarafı Hazreti
Padişahiden istizan ederek ve muhtacı müzakere bulunanları Meclisi Vükelânın
müzakeresine arzeyliyerek müteallik buyurulacak iradei seniye mucibince
iktizasını ifa eyler. Bu mesalihin envağ ve derecatı nizamı mahsus ile
tâyin olunacaktır.
Madde 30 - Vükelâyı Devlet memuriyetlerine müteallik ahval ve
icraattan mesuldür.
Madde 31 -Mebusan âzasından biri veyahut birkaçı Heyeti Mebusanın
dahili dairei vazifesi olan ahvaldan dolayı Vükelâyı Devletten bir zat
hakkında mes’uliyeti mucip şikâyet beyan ettiği halde evvelâ Mebusanın
nizamı dahilisi mucibince bu misillu mevaddin Heyete havalesi lazım gelip
gelmiyeceğini müzakereye memur olan şubede tetkik olunmak üzere şikâyeti
müş’ir Heyeti Mebusan Reisine verilecek takrir, Reis tarafından nihayet
üç gün zarfında o şubeye gönderilir ve bu şube tarafından tahkikatı lâzime
icra ve iştikâ olunan zat tarafından izahatı kâfiye istihsal olunduktan
sonra şikâyetin şayanı müzakere olduğuna dair ekseriyetle terkip olunacak
kararname Heyeti Mebusanda kıraat olunarak ve ledeliktiza şikâyet olunan
zat davetle bizzat veya bilvasıta vereceği izahat istima kılınarak âzayı
mevcudedin sülüsan ekseriyeti mutlakasile kabul olunur ise muhakeme talebini
müş’ir mazbatası Makamı Sadarete takdim ile ledelarz müteallik olacak iradei
seniye üzerine keyfiyet Divanı Âliye havale olunur.
Madde 32 - Vükelâdan itham olunanların usulü muhakemeleri kanunu
mahsus ile tâyin edilecektir.
Madde 33 - Memuriyetlerinden hariç ve sırf zatlarına ait her
nevi deavide vükelânın sair efradı Osmaniyeden aslâ farkı yoktur. Bu misillu
hususatın muhakemesi ait olduğu mehakimi umumiyede icra olunur.
Madde 34 - Divanı Âlinin dairei ithamı tarafından müttehem olduğuna
karar verilen Vükelâ tebriyel zimmet edinceye kadar vekâletten sakıt olur.
Madde 35 - Vükelâ ile Heyeti Mebusan arasında ihtilâf olunan
maddelerden birinin kabulünde Vükelâ tarafından israr olunup da mebusan
canibinden ekseriyeti arâ ile tafsilen esbabı mucibe beyan ile katiyyen
ve mükerreren reddedildiği halde Vükelânın tebdili veyahut müceddeden müddeti
kanuniyesinde intihap olunmak üzere Heyeti Mebusanı feshi münhasıran yedi
iktidarı Hazreti Padişahidedir.
Madde 36 - Meclisi Umumî mün’akit olmadığı zamanlarda Devleti
bir muhataradan veya emniyeti umumiyeyi haleden vikaye için bir zarureti
mübreme zuhur ettiği ve bu bapta vaz’ına lüzûm görülecek kanunun müzakeresi
için Meclisin celp ve cem’ine vakit müsait olmadığı halde Kanunu Esasî
ahkâmına mugayir olmamak üzere Heyeti Vükelâ tarafından verilen kararlar,
Heyeti Mebusanın içtimaile verilecek karara kadar ba iradei seniye, muvakkaten
kanun hüküm ve kuvvetindedir.
Madde 37 - Vükelâdan her biri her ne zaman murad eder ise, Heyetlerin
ikisinde dahi bulunmak veyahut maiyetindeki rüesayı memurinden birini tarafından
vekâleten bulundurmak ve iradı nutukta âzaya takaddüm etmek hakkını haizdir.
Madde 38 - İstizahı madde için Vükelâdan birinin huzuruna Meclisi
Mebusanda ekseriyetle karar verilerek davet olundukta ya bizzat bulunarak
veyahut maiyetindeki rüesayı memurinden birini göndererek irad olunacak
suallere cevap verecek veyahut lüzum görür ise mes’uliyetini üzerine alarak
cevabını tehir etmek selâhiyetini haiz olacaktır.
Memurin
Madde 39 - Bilcümle memurin nizamen tâyin olunacak şerait üzere
ehil ve müstahak oldukları memuriyetlere intihap olunacaktır ve bu veçhile
intihap olunan memurlar kanunen mucibi azil hareketi tahakkuk etmedikçe
veya kendisi istifa eylemedikçe veyahut Devletçe bir sebebi zaruri görülmedikçe
azl ve tebdil olunamaz ve hüsnü hareket ve istikamet eshabından olanlar
ve Devletçe bir sebebi zaruriye mebni infisal edenler nizamı mahsusunda
tâyin olunacağı veçhile terakkiyata ve tekaüt ve mazuliyet maaşlarına nail
olacaklardır.
Madde 40 - Her memuriyetin vezayifi nizamı mahsus ile tâyin olunacağından
her memur kendi vazifesi dairesinde mes’uldür.
Madde 41 - Memurun âmirine hürmet ve riayeti lâzımeden ise de
itaati kanunun tâyin ettiği daireye mahsustur. Hilâfı kanun olan umurda
âmire itaat mes’uliyetten kurtulmağa medar olamaz.
Meclis Umumî
Madde 42 - Meclisi Umumî Heyeti Âyan ve Heyeti Mebusan nâmlarile
başka başka iki heyeti muhtevidir.
Madde 43 - Meclisi Umumînin iki heyeti beher sene teşrisani iptidasında
tecemmu eder ve ba iradei seniye açılır ve mart iptidasında yine ba iradei
seniye kapanır ve bu heyetlerden biri diğerinin müctemi bulunmadığı zamanda
mün’akid olamaz.
Madde 44 - Zati Hazreti Padişahi, Devletçe görülecek lüzum üzerine
Meclisi Umumîyi vaktinde dahi açar ve müddeti muayyenei içtimaını da tenkis
veya temdit eder.
Madde 45 - Meclisi Umumînin yevmi küşadında Zatı Hazreti Padişahi
veyahut taraflarından bilvekâle Sadrıazam hazır olduğu ve Vükelâyı Devlete
iki heyetin âzayı mevcudesi birlikte bulundukları halde resmi küşat icra
olunup seneî cariye zarfında Devletin ahvali dahiliye ve münasebatı hariciyesine
ve senei atiyede ittihazına lüzum görülecek tedabir ve teşebbüsata dair
bir nutku hümayun kıraat olunur.
Madde 46 - Meclisi Umumî âzalığına intihap veya nasbolunan zevat
Meclisin yevmi küşadında Sadrazam huzurunda ve o gün hazır bulunmıyan olur
ise mensup olduğu heyet müçtemi olduğu halde reisleri huzurunda Zatı Hazreti
Padişahiye ve vatanına sadakat ve Kanunu Esasî ahkâmına ve uhdesine tevdi
olunan vazifeye riayetle hilâfından mücanebet eyliyeceğine tahlif edilir.
Madde 47 - Meclisi Umumî âzası rey ve mütalea beyanında muhtar
olarak bunlardan hiçbiri bir gûna vaad ve vaid ve talimat kaydı altında
bulunamaz ve gerek verdiği reylerden ve gerek Meclisin müzakeratı esnasında
beyan ettiği mütalealardan dolayı bir veçhile ithal olunamaz; meğer ki
Meclisin Nizamnamei Dahilisi hilâfına hareket etmiş ola. Bu takdirde nizamnamei
mezkûr hükmünce muamele görür.
Madde 48 - Meclisi Umumî âzasından birinin hiyanet ve Kanunu
Esasiyi nakız ve ilgaya tasaddi ve irtikâp töhmetlerinden biri ile müttehem
olduğuna mensup olduğu Heyet azayı mevcudesinin sülüsan ekseriyeti mutlakasile
karar verilir veyahut kanunen hapis ve nefyi mucib bir ceza ile mahkûm
olur ise azalık sıfatı zail olur ve bu ef’alin muhakemesile mücazatı ait
olduğu mahkeme tarafından rüyet ve hükmolunur.
Madde 49 - Meclisi Umumî âzasından herbiri reyini bizzat ita
eder ve herbirinin müzakerede bulunan bir maddenin red ve kabulüne dair
rey vermekten içtinaba hakkı vardır.
Madde 50 - Bir kimse zikrolunan iki heyetin ikisine birden âza
olamaz.
Madde 51 - Meclisi Umumî Heyetlerinden ikisinde dahi mürettep
olan azânın nıfsından bir ziyade hazır bulunmadıkça müzakereye mubaderet
olunamaz ve kâffei müzakerat sülüsan ekseriyetile meşrut olmayan hususatta
hazır bulunan azanın ekseriyeti mutlakası ile karargir olur ve tesavii
âra vukuunda reisin reyi iki addedilir.
Madde 52 - Bir kimse şahsına müteallik dâvasından dolayı Meclisi
Umuminin iki Heyetinden birine arzuhal verdiği halde eğer evvelâ ait olduğu
memurini Devlete veyahut o memurların tabi bulundukları mercie müracaat
etmediği tebeyyün ederse arzuhali red olunur.
Madde 53 - Müceddeden kanun tanzimi veya kavanini mevcudeden
birinin tadili teklifi Vükelâya ait olduğu gibi Heyeti Ayan ve Heyeti Mebusanın
dahi kendi vazifei muayyeneleri dairesinde bulunan mevad için kanun tanzimini
veyahut kavanini mevcudeden birinin tadilini istidaya salâhiyetleri olmakla
evvelce Makamı Sadaret vasıtası ile tarafı Şahaneden istizan olunarak iradei
seniye müteallik buyrulur ise ait olduğu dairelerden verilecek izahat ve
tafsilat üzerine layihalarının tanzimi Şûrayı Devlete havale olunur.
Madde 54 - Şûrayı Devlette bilmüzakere tanzim olunacak kavanin
layıhaları Heyeti Mebusanda badehu Heyeti yanda tetkik ve kabul olunduktan
sonra icrayı ahkâmına iradei seniyei Hazreti Padişahi müteallik buyrulur
ise düstürel amel olur ve işbu heyetlerin birinden katiyen reddolunan kanun
layihası o senenin müddeti içtimaiyesinde tekrar mevkii müzakereye konulamaz.
Madde 55 - Bir kanun layıhası evvelâ Heyeti Mebusanda badehu
Heyeti Ayanda bend bend okunup ve her bendine rey verilüp ekseriyeti ara
ile karar verilmedikçe ve bedel karar heyeti mecmuası için dahi betekrar
ekseriyetle karar hasıl olmadıkça kabul olunmuş olmaz.
Madde 56 - Bu Heyetler Vükelâdan veya onların göndereceği vekillerden
veya kendi azalarından olmayan veyahut resmen davet olunmuş memurinden
bulunmayan hiç kimseyi gerek asaleten ve gerek bir cemaat tarafından vekâleten
bir madde ifadesi için gelmiş olduğu halde asla kabul edemez ve ifadelerini
istima eyliyemez.
Madde 57 - Heyetlerin müzakeratı lisanı Türkî üzere cereyan eder
ve müzakere olunacak layıhaların suretleri tab ile yevmi müzakereden evvel
azaya tevzi olunur.
Madde 58 - Heyetlerde verilecek reyler ya tâyini esamî veyahut
işaratı mahsusa veyahut reyi hafi ile olur. Reyi hafi usulünün icrası âzayı
mevcudenin ekseriyeti ârâsı ile karar verilmeğe mütevakkıftır.
Madde 59 - Her Heyetin inzibatı dahilisini münhasıran kendi reisi
icra eder.
Heyeti Âyân
Madde 60 - Heyeti Âyanın reisi ve âzası nihayet miktarı Heyeti
Mebusan âzasının sülüsü miktarını tecavüz etmemek üzere doğrudan doğruya
tarafı Hazreti Padişahiden nasbolunur.
Madde 61 - Heyeti Âyana âza tâyin olunabilmek için asar ve efali
umumun vüsuk ve itimadına şayan ve umuru Devlette hidematı memduhesi mesbuk
ve mütearif zevattan olmak ve kırk yaşından aşağı bulunmamak lâzımdır.
Madde 62 - Heyeti Âyan âzalığı kaydı hayat iledir. Bu memuriyetlere
vükelâlık ve valilik ve ordu müşirliği ve kazaskerlik ve elçilik ve patriklik
ve hahambaşılık memuriyetinde bulunmuş olan mazulinden ve berri ve bahri
ferikândan ve sıfatı lâzimeyi cami sair zevattan münasipleri tâyin olunur.
Kendü talepleri Devletçe sair memuriyete tâyin olunanlar azalık memuriyetinden
sakıt olur.
Madde 63 - Heyeti Âyanın azalık maaşı şehrî onbin kuruştur. Başka
bir nam ile Hazineden muvazzaf olan azanın maaş ve tâyini eğer onbin kuruştan
dûn ise ol miktara iblâğ olunur ve eğer onbin kuruş veya ziyade ise ibka
olunur.
Madde 64 - Heyeti Âyan Heyeti Mebusandan verilen kavanin ve muvazene
lâyihalarını tetkik ile eğer bunlarda esası umuru diniyeye ve Zatı Padişahinin
hukuku seniyesine ve hürriyete ve Kanunu Esasi ahkâmına ve Devletin tamamiyeti
mülkiyesinde ve memleketin emniyeti dahiliyesine ve vatanın eshabı müdafaa
ve muhafazasına ve adabı umumiyeye halel verir bir şey görür ise mütalâasını
ilâvesile ya kat’iyen red veyahut tâdil ve tashih olunmak üzere Heyeti
Mebusana iade eder ve kabul ettiği lâyihaları tastik ile Makamı Sadarete
arzeyler ve Heyete takdim olunan arzuhalları bittetkik lüzum görür ise
ilâvei mütalâa ile beraber Makamı Sadarete takdim eder.
Heyeti Mebusan
Madde 65 - Heyeti Mebusanın miktarı âzası tebaai Osmaniyeden
her ellibin nüfus zükûrda bir nefer olmak itibariyle tertip olunur.
Madde 66 - Emri intihap reyi hafi kaidesi üzerine müessestir.
Sureti icrası kanunu mahsus ile tâyin olunacaktır.
Madde 67 - Heyeti Mebusan âzalığı ile Hükümeti memuriyeti bir
zat uhdesinde içtima edemez. Fakat Vükelâdan intihap olunanların âzalığı
mücazdır. Vesair memurinden biri mebusluğa intihap olunur ise kabul edip
etmemek yedi ihtiyarındandır. Fakat kabul ettiği halde memuriyetinden infisal
eder.
Madde 68 - Heyeti Mebusan için azalığa intihabı caiz olmayanlar
şunlardır: Evvelâ tebai Devleti Âliyeden olmıyan saniyen nizamı mahsusu
mucibince muvakkaten hizmeti ecnebiye imtiyazını haiz olan salisen Türkçe
bilmiyen rabian otuz yaşını ikmal etmiyen hamisen hini intihabta bir kimsenin
hizmetkârlığında bulunan sadisen iflâs ile mahkûm olup da iadei itibar
etmemiş olan sabian sui ahval ile müştehir olan saminen mahcuriyetine hüküm
lâhik olup ta fekki hacir edilmeyen tasian hukuku medeniyeden sakıt olmuş
aşiren tabiiyeti ecnebiye iddiasında bulunan kimselerdir. Bunlar mebus
olamaz. Dört seneden sonra icra olunacak iltihaplarda mebus olmak için
Türkçe okumak ve mümkün mertebe yazmak dahi şart olacaktır.
Madde 69 - Mebusan intihabı umumisi dört senede bir kerre icra
olunur ve her mebusun müddeti memuriyeti dört seneden ibaret olup fakat
tekrar intihap olunmak caizdir.
Madde 70 - Mebusların intihabı umumisine Heyetin mebdei içtimaı
olan teşrini saniyeden lâakal dört mah mukaddem başlanılır.
Madde 71 - Heyeti Mebusan âzasının herbiri kendini intihap eden
dairenin ayrıca vekili olmayıp umum Osmanlıların vekili hükmündedir.
Madde 72 - Müntehipler intihap edecekleri mebusları mensup oldukları
dairei vilâyet ahalisinden intihap etmeğe mecburdur.
Madde 73 - Bu iradei seniye Heyeti Mebusan feshile dağıtıldığı
halde nihayet altı ayda müçtemi olmak üzere umum mebusanının müceddeden
intihabına başlanılacaktır.
Madde 74 - Heyeti Mebusan âzasından biri vefat eder veya eshabı
hacriyei meşruadan birine duçar olur veya bir uzun müddette meclise devam
etmez veyahut istifa eder veya mahkûmiyet veya kabulü memuriyet cihetile
âzalıktan sakıt olursa yerine nihayet gelecek içtimaa yetiştirmek üzere
usulü veçhile diğeri tâyin olunur.
Madde 75 - Münhal olan mebusluk makamlarına intihap olunacak
âzanın memuriyeti gelecek intihabı umumî zamanına kadardır.
Madde 76 - Mebuslardan herbirine beher sene içtimai için Hazineden
yirmibin kuruş verilecek ve şehrî beşbin kuruş maaş itibarile memurini
mülkiye nizamına tevfikan azimet ve avdet harcırahı ita kılınacaktır.
Madde 77 - Heyeti Mebusan Riyasetine Heyet tarafından ekseriyetle
üç ve ikinci ve üçüncü riyasetlere üçer nefes ki cem’an dokuz zat intihap
olunarak huzuru şahaneye arzile bunlardan birisi riyasete ve ikisi reis
vekâletlerine ba idaei seniye tercih ve memuriyetleri icra kılınır.
Madde 78 - Heyeti Mebusanın müzakeratı alenidir. Fakat bir maddei
mühimmeden dolayı müzakeratı hafi tutulmak Vükelâ canibinden veyahut Heyet
Mebusanın âzasından onbeş zat tarafından teklif olundukta Heyetin içtima
ettiği mahal âzanın maadasından tahliye edilerek teklifin red veya kabulü
için ekseriyeti azâya müracaat edilir.
Madde 79 - Heyeti Mebusanın müddeti içtimaiyesinde âzadan hiç
biri Heyet tarafından ithama sebebi kâfi bulunduğuna ekseriyetle karar
verilmedikçe veyahut bir cünha veya cinayet icra ederken veya icrayı müteakip
tutulmadıkça tevkif ve muhakeme olunamaz.
Madde 80 - Heyeti Mebusan kendüye havale olunacak kavanin lâyihalarını
müzakere ile bunlardan umuru maliyeye ve Kanunu Esasiye taalûk eder maddeleri
red veya kabul veyahut tâdil eder ve mesarifi umumiye muvazene kanununda
gösterildiği veçhile Heyeti Mebusanda tafsilâtile tetkik olunduktan sonra
miktarına Vükelâ ile birlikte karar verilür ve buna karşılık olacak varidatın
keyfiyeti ve kemmiyeti ve sureti tevzi ve tedariki kezalik Vükelâ ile birlikte
tâyin edilir.
Mehakim
Madde 81 - Kanunu mahsusuna tevfikan tarafı Devletten nasbolunan
ve yedlerine beratı şerif verilen hakimler layenazildir. Fakat istifaları
kabul olunur. Hakimlerin terekkiyatı ve meslekleri ve tebdili memuriyetleri
ve tekaüdleri ve bir cürüm ile mahkûmiyet üzerine azil olunmaları dahi
kanunu mahsusu hükmüne tabidir ve hakimlerin ve mehakim memurlarının matlup
olan evsafını işbu kanun irae eder.
Madde 82 - Mahkemelerde her nevi muhakeme alenen cereyan eder
ve ilâmatın neşrine mezuniyet verir. Ancak kanunda musarrah esbaba mebni
mahkeme muhakemeyi hafi tutulabilir.
Madde 83 - Herkes huzuru mahkemede hukukunu muhafaza için lüzum
gördüğü vesaiti meşruayı istimal edebilir.
Madde 84 - Bir mahkeme vazifesi dahilinde olan dâvanın her ne
vesile ile olursa olsun rüiyetinden imtina edemez ve bir kerre rüyetine
veyahut rüiyeti için iktiza eden tahkikatı evvileyeye başlandıktan sonra
tatil veya tâviki dahi caiz olamaz; meğer ki müddei dâvadan keffiyed etmiş
ola. Şu kadar ki cezaya müteallik deavide Hükümete ait olan, hukuk nizamı
vechile yine icra olunur.
Madde 85 - Her dâva ait olduğu mahkemede rüyet olunur. Eşhas
ile hükümet beynindeki dâvalar dahil mehakimi umumiyeye aittir.
Madde 86 - Mahkemeler her türlü müdehelâttan azâdedir.
Madde 87 - Deavii şer’iye mehakimi şer’iyede ve deavii nizamiye
mehakimi nizamiyede rüyet olunur.
Madde 88 - Mahkemelerin sunuf ve vezaif ve selâhiyetinin derecat
ve taksimatı ve hükkâmın tavzifi kavanine müstenittir.
Madde 89 - Her ne nam ile olur ise olsun bazı mevaddı mahsusayı
rüiyet ve hükmetmek için mehakimi muayene haricinde fevkalâde bir mahkeme
veyahut hüküm vermek selâhiyetini haiz komisyon teşkili kat’a caiz değildir.
Fakat kanunen muayyen olduğu veçhile tâyini mevla ve tahkim caizdir.
Madde 90 - Hiçbir hakim hakimlik sıfatiyle Devletin maaşlı bir
başka memuriyetini uhdesinde cemedemez.
Madde 91 - Umuru cezaiyede hukuku âmmeyi vikayeye memur müddeî
umumiler bulunacak ve bunların vezaif ve derecatı kanun ile tâyin kılınacaktır.
Divânı Âli
Madde 92 - Divanı Âli otuz âzadan mürekkeptir. Bunların onu Heyeti
Âyan ve onu Şûrayı Devlet ve onu Mahkemeyi Temyiz ve İstinaf rüesa ve âzasından
kur’a ile tefrik ve tâyin olunarak Heyeti Âyan dairesinde lüzum göründükçe
ba iradei seniye akdolunur. Vazifesi Vükelâ ile Mahkemei Teyiz rüesa ve
âzasının ve zat ve hukuk şahane aleyhinde harekete ve Devleti bir hali
muhataraya ilkaya tasaddi eyliyenlerin muhakemesidir.
Madde 93 - Divanı Âli ikiye münkasem olup biri Dairei İthamiye
ve biri Divanı Hükümdür. Daireyi İthamiye dokuz âzadan ibaret olup bunun
üçü Heyeti Âyan ve üçü Divanı Temyiz ve İstinaf ve üçü Şûrayı Devlet âzasından
Divanı Âliye alınacak âza içinden kur’a ile intihap olunur.
Madde 94 - Bu daire şikâyet olunan zevatın müttehem olup olmadığına
sülüsan ekseriyetile karar verir ve Dairei İthamiyede bulunanlar Divanı
Hükümde bulunamaz.
Madde 95 - Divanı Hüküm, yedisi Heyeti Âyan ve yedisi Divanı
Temyiz ve İstinaf ve yedisi Şûrayı Devlet rüesa ve âzasından olmak üzere
Divanı Âli âzasının yirmibir neferinden mürekkep olarak Dairei İthamiye
tarafından muhakemesi lâzım olduğuna karar verilmiş dâvalar hakkında âzayı
murettebenin sülüsan ekseriyetile kat’iyen ve kavanini mevzuasına tatbikan
hükmeder ve hükümleri kabili istinaf ve temyiz değildir.
Umuru Maliye
Madde 96 - Tekâlifi Devletin hiçbiri bir kanun ile tâyin olunmadıkça
vaz’ ve tevzi istihsal olunamaz.
Madde 97 - Devletin büdçesi varidat ve mesarifatı takribiyesini
mübeyyin kanundur. Tekâlifi Devletin vaz’ ve tevzi ve tahsil emrinde müstenit
olacağı kanun budur.
Madde 98 - Büdçe yani Muvazenei Umumiye Kanunu Meclisi Umumide
madde be madde tetkik ve kabul olunur. Varidat ve mesarifatı muhammeninin
müfredatını cami olmak üzere ana merbut olan cedveller nızamen tâyin olunan
numunesine tevfikan aksam ve fusul ve mevaddı müteaddideye münkasem olarak
bunların müzakeresi dahi fasıl icra edilir.
Madde 99 - Muvazenei Umumiye Kanunu mütealilk olduğu senenin
dühulünde mevkii icraya konulabilmek için lâyihası Hey’eti Mebusana Meclisi
Umuminin küşadı akabinde ita olunur.
Madde 100 - Bir kanunu mahsus ile muayyen olmadıkça emvâli Devletten
muvazene haricinde sarfiyat caiz olamaz.
Madde 101 - Meclisi Umuminin münakit bulunmadığı esnada esbabı
mücbireyi fevkalâdeden dolayı muvazene haricinde masraf ihtiyarına lüzumu
kavi tahakkuk eder ise mesuliyeti Heyeti Vükelâya ait olmak ve Meclisi
Umuminin küşadı akabinde ana dair kanun lâyıhası Meclisi Umumiye verilmek
üzere o masrafın tesviyesi için iktiza eden mebaliğin tarafı Hazreti Padişahiye
arz ve istizan ile sadır olacak iradei seniye üzerine tedarik ve sarfı
caiz olur.
Madde 102 - Muvazene Kanununun hükmü bir seneye mahsustur. O
senenin haricinde hükmü cari olamaz ancak bazı ahvali fevkalâdeden dolayı
Meclisi Mebusan muvazeneyi kararlaştırmaksızın fesih olunduğu halde hükmü
bir seneyi tecavüz etmemek üzere bir kararname ile Vükelâyı Devlet ba iradei
seniye senei sabıka muvazenesinin cereyanı ahkâmını Meclisi Mebusanın gelecek
içtimaına kadar temdit ederler.
Madde 103 - Muhasebei Kat’iye Kanunu müteallik olduğu senenin
varidatında istihsal olunan mebaliğ ile yine o senenin mesarifatına vukubulan
sarfiyatın miktarı hakikisini mübeyyin olarak bunun şekil ve taksimatı
dahi Muvazenei Umumiye tamamile mutabık olacaktır.
Madde 104 - Muhasebei Kat’iye Kanununun lâyihası müteallik olduğu
senenin hitamından itibaren nihayet dört sene sonra Meclisi Umumiye ita
olunur.
Madde 105 - Emevali Devletin kabız ve sarfına memur olanların
muhasebelerini rüiyet ve devairden tanzim olunan sâi muhasebelerini tetkik
ederek hulâsai tetkikat ve neticei mütalâatını her sene bir takriri mahsus
ile Heyeti Mebusana arzeylmek üzere bir Divanı Muhasebat teşkil olunacaktır.
Bu divan her üç ayda bir kerre ahvali maliyeyi Riyaseti Vükelâ vasıtasile
ba takrir tarafı Hazreti Padişahiye dahi arzeder.
Madde 106 - Divanı Muhasebatın azası oniki kişiden mürettep olacak
ve herbiri Heyeti Mebusandan ekseriyetle azlinin lüzumu tastik olunmadıkça
memuriyetinde kaydı hayat ile kalmak üzere ba iradei seniye nasbolunacaktır.
Madde 107 - Divanı Muhasebet âzasının evsaf ve vezayifinin tafsilatı
ve sureti istifade ve tebdil ve terakki ve tekaüdü ve ahkâmının keyfiyeti
teşkili bir nizamı mahsus ile tâyin olunacaktır.
Vilâyat
Madde 108 - Vilâyetin usulü idaresi, tevsii mezuniyet ve tefriki
vezayif kaidesi üzerine müesses olup derecatı nizamı mahsus ile tâyin kılınacaktır.
Madde 109 - Vilâyet ve leva ve kaza merkezlerinde olan idare
meclislerile senede bir defa merkezi vilâyette içtima eden Meclisi Umumî
âzasının sureti intihabı bir kanunu mahsus ile tevsi olunacaktır.
Madde 110 - Vilâyet Mecalisi Umumiyesinin vezayifi yapılacak
kanunu mahsusunda beyan olunacağı veçhile turuku meabir tanzimi ve itibar
sandıklarının teşkili ve sanayi ve ticaret ve felahatın teshili gibi umuru
nafiaya müteallik mevad hakkında ve umuma ait maarif ve terbiyenin intişarı
yolunda müzakerata şâmil olmakla beraber, tekâlif ve mürettebatı miriyenin
sureti tevzi ve istihsalinde ve muamelâtı sairede kavanin ve nizamatı mevzua
ahkâmına muhalif gördükleri ahvalin müteallik olduğu makam ve mevkilere
tebliğ ile tashih ve ıslahı zımmında arzı iştikâ etmek selâhiyetini dahil
muhtevi olacaktır.
Madde 111 - Müsakkafat ve müstagallat ve nukudu mevkufe hasılatının
şurutu vakfiyesi ve teamülü kadimi veçhile meşrutun lehine ve hayrat ve
müberrata sarfolunmak üzere vasiyet edilen emvalin vasiyetnamelerde muharrer
olduğu üzere musalehine sarfına ve emvali eytamın nizamnamei mahsusu veçhile
sureti idaresine nezaret etmek üzere her kazada her milletin bir cemaat
meclisi bulunacak ve bu meclisler tanzim edilecek nizamatı mahsusası veçhile
her milletin müntehap efradından mürekkep olacaktır. Ve mecalisi mezkûre
mahalleri hükümetlerini ve Vilâyet Mecalisi Umumiyesini kendilerine merci
bilecektir.
Madde 112 - Umuru belediye Dersaadet ve taşralarda bilintihap
teşkil olunacak Devairi Belediye Meclislerile idare olunacak ve bu dairelerin
sureti teşkili ve vezaifi ve âzasının sureti intihabı kanunu mahsus ile
tâyin kılınacaktır.
Mevaddı Şita
Madde 113 - Mülkün bir cihetinde ihtilâl zuhur edeceğini müeyyid
asar ve emarat görüldüğü halde Hükûmeti seniyenin o mahalle mahsus olmak
üzere muvakkaten (idarei örfiye) ilânına hakkı vardır. (İdarei örfiye)
kavanin ve nizamatı mülkiyenin muvakkaten tatilinden ibaret olup (idarei
örfiye) tahtından bulunan mahallin sureti idaresi nizamı mahsus ile tâyin
olunacaktır. Hükûmetin emniyetini ihlâl ettikleri idarei zabıtanın tahkikatı
mevsukası üzerine sabit olanların memâliki mahrusai şahaneden ihraç ve
teb’id etmek münhasıran Zatı Hazreti Padişahinin yedi iktidarındadır.
Madde 114 - Osmanlı efradının kâffesince tahsili maarifin birinci
mertebesi mecburi olacak ve bunun derecat ve teferrüatı nizamı mahsus ile
tâyin kılınacaktır.
Madde 115 - Kanunu Esasinin bir maddesi bile hiçbir sebep ve
bahane ile tatil veya icradan iskat edilemez.
Madde 116 - Kanunu Esasinin mevaddı mündericesinden bazılarının
icabı hale ve vakte göre tagyir ve tadiline lüzumu salih ve kat’i göründüğü
halde zikri ati şerait ile tadili caiz olabilir. Şöyle ki, ya Heyeti Vükelâ
veya Heyeti Âyan veya Heyeti Mebusan tarafından işbu tadile dair bir teklif
vukubulduğu halde evvelâ Meclisi Mebusanda âzayı mürettebenin sülüsan ekseriyetile
kabul olunur ve kabul Meclisi Âyanın kezalik sülüsan ekeriyetile tastik
edildikten sonra iradei seniye dahi sudur eder ise tadilâtı meşruha düstürulamel
olur ve Kanunu Esasinin tadili teklif olunan bir maddesi berveçhi meşruh
müzakeratı lâzimesinin icrasile iradei seniyesinin suduruna kadar hüküm
ve kuvvetini gaip etmeksizin meriyülicra tutulur.
Madde 117 - Bir maddei kanuniyenin tefsiri lâzım geldikte umuru
adliyeye müteallik ise tâyini manâsı Mahkemei Temyize ve idarei mülkiyeye
dair ise Şûrayı Devlete ve işbu Kanunu Esasiden ise Heyeti Âyana aittir.
Madde 118 - Elyevm düsturülamel bulunan nizamat ve teamül ve
âdet ileride vazolunacak kavanin ve nizamat ile tadil veya ilga olunmadıkça
meriyülicra olacaktır.
Madde 119 - Meclisi Umumiye dair olan fi 10 Şevval sene 93 tarihli
Talimatı Muvakkatenin cereyanı ahkâmı yalınız birinci defa içtima edecek
Meclisi Umuminin müddeti inikadiyesi hitamına kadar olup ondan sonra hükmü
cari değildir.
|