გოართოიანაფილი ერეფიშ ორგანიზაცია
გოართოიანაფილი ერეფიშ ორგანიზაცია, გოერო (United Nations Organization, UNO; კუნტარაფათ - United Nations, UN) - ოირკოჩე თინჩალაშ უნარღელჸოფაშ დო სახენწჷფოეფიშ წორომოხანდეობაშ ინტერნაციონალური ორგანიზაცია. დირსხუ 1945 წანაშ 26 მანგის, მუჟამცჷთ სან-ფრანცისკოშ კონფერენციას 50 სახენწჷფოქ ხე მაჭარჷ თიშ წესდვალას. წესდვალაქ ნძალაშა მიშართჷ 1945 წანაშ 24 გჷმათუთას. თე დღა ირწანურო მიშინუაფუმოსოფელს, მუჭოთ აკოართაფილი ერეფიშ დღა.
დინორე
ორგანიზაციაშ დორსხუაფაშ ისტორია[რედაქტირაფა]
გოეროშ დორსხუაფაშ ოსხირო გინირთჷ ჰიტლერული გერმანიაშ დო თიში ბლოკიშ მეხჷ მალჷმორ სახენწჷფოეფიშ აკოართაფაქ ნძალიერ კოალიციათ. 1942 წანაშ 1 ღურთუთას თინეფქ ხე მაჭარეს “აკოართაფილი ერეფიშ დეკლარაციას”, ნამუშეთ უკულნეშის წჷმოდირთჷ ორგანიზაციაშ ჯოხოდვალაქ. გჷნოჭყვადირუა ახალი ინტერნაციონალუტი ორგანიზაციაშ დორსხუაფაშ გეშა ეჭოფჷ 3 დიდი სახენწჷფოქ - სსრრქ, ააშქ დო დიდი ბრიტანეთიქ - 1943 წანაშ 30 გჷმათუთას მოსკოვიშ კონფერენციას, მუთ გჷშაჭანაფილი რდჷ ფაქტით, ნამდა “ერეფიშ ლიგაშ” რსებულ ორგანიზაციაქ პოლიტიკური დო ორგანიზაციული კილეფიშ გეშა ღამაკელქ იჸუ გეუჩილითაფუაფუდუკო კოჩიშობაშ მა-2 მოსოფელიშ ლჷმამ. ორგანიზაციაშ წესდვალა აკომუშებულქ იჸუ დუმბარტონ-ოქსიშ (1944 წანაშ მარაშინათუთა) დო ყირიმიშ (1945 წანაშ ფურთუთა) კონფერენციეფს. თეშ გეშა გეგნოჭყორდჷ წესდვალაშ ოსხუნალო დო ეიოჭოფალო სან-ფრანცისკოშ კონფერენციაშ მოჭანაფაქ.
გოეროშ წესდვალა[რედაქტირაფა]
აკოართაფილი ერეფიშ ორგანიზაციაშ წესდვალა უშანულამაში ინტერნაციონალური აპიჯაფა რე, ნამუდგათ დჷთმიდგინუაფუ ორგანიზაციაშ ჯინჯიერი ღანკეფი დო ფუნქციეფი. თის ესახაფილი რე ალმახანური ინტერნაციონალური სამარათლიშ ჯინჯიერი დემოკრატიული პრინციპეფი. წესდვალაშ ალებათ, გოეროშ თარი ღანკეფი რე:
- დოთხილუას ინტერნაციონალური თინჩალა;
- გავითარას სახენწჷფოეფიშ მაჸალობა, გერსხილი კათეფიშ ართმანგალაშ დო მუშითგჷმორკვიაშ პრინციპშა;
- გახორციელას ინტერნაციონალური ალმახანდანობა ეკონომიკური, სოციალური, კულტურული დო ჰუმანიტარული პრობლემეფიშ გჷნაჭკირალო;
- ხე აკუნწყუას ადამიერიშ ჯინჯიერ ნებეფიშ ოირკოჩე პატიჩამას არძოშო, რასაშ, სქესიშ, ნინაშ დო რელიგიაშე უგშუსხუნუო.
თე ღანკეფიშ მიოჭირინაფალო გოეროშ მაკათური სახენწჷფოეფქ ოკო იხემანჯღვერან გეჸვენჯი პრინციპეფით:
- გოერო გერსხილიე არძო სახენწჷფოშ სუვერენულ ართმანგალაშა;
- ართიანშქას გადარი თინეფქ ოკო გინოჭყვიდან ხვალე თინჩალაშ შარათ, საფრთხექ ვა აშუას ინტერნაციონალური თინჩალას დო სამართალიანობას;
- ინტერნაციონალური მაჸალობეფს დუდი ოკო აკიჭოფან ნძალაშური რცქინიშე ვარა ნძალაშ გჷმორინაფაშ ნამდგარდია სახენწჷფოშ ტერიტორიული ედომუშამობაშ ვარა პოლიტიკური ზოხორინალაშ მეხჷ;
- ირინერო ოკო მეხვარან გოეროს დო დუდი აკიჭოფან თი სახენწოფეფიშ მოხვარაშე, ნამუდგაშ მეხჷ გოერო პრევენციულ დო ვარი აძვილებაშური ბიჯგეფც გჷნმოდგჷნცჷნ;
- გოეროს ვა აშახოლინე თინერი საქვარშა, ნამუთ სახენწჷფოშ დინოხოლენი კომპეტენციას მიარხველუაფუ, თი შვანეფიშ მოხ, მუჟამცჷთ გოერო მოვალე რე აძვილაფაშ ზჷმეფი გეჭოფას ინტერნაციონალური თინჩალაშ ოთხილარო ვარა ეკანწყუალო.
გოეროშ სტრუქტურა[რედაქტირაფა]
გოეროშ თარი ორგანოეფიე:
- გენერალური ასამბლეა - გოეროშ თარი სხუნუაშ ორგანო, სოდეთ წჷმორინაფილიე გოეროშ არძო მაკათური სახენწჷფო. თითო-კაკალია თინეფც ხონარიშ მეჩამაშ ართმანგი ნება უღუ (1 ხონარი). გენერალური ასამბლეა მითმიჭანუაფუ ირწანურო, ოდოუციობაშ შვანც შილებე მოჭანაფილქ იჸუას სპეციალური ვარა საგანგებო სპეციალური სესიეფქ.
- უშქურანჯობაშ სხუნუ - გოეროშ ირონმოქმენდი ორგანო. გოეროშ წესდვალაშს ოსქვებურო უშქურანჯობაშ სხუნუს აფუ გეკისერაფილი თარი გამამინჯალა ინტერნაციონალური თინჩალაშ დო უსაფრთხოებაშ ასქილიდაფაშე.
- ეკონომიკური დო სოციალური სხუნუ - გოეროშ ორგანო, ნამუთ ნებაქუნილიე გამანჯას გჷმოკვლიეფი დო აკადგინას ანგარიშეფი ინტერნაციონალური ოკითხეფშე ეკონომიკაშ, სოციალურ მაჸალობეფიშ, კულტურაშ, განათლებაშ, ჭყანთხილუაშ, ადამიერეფიშ ნებეფიშ, ეკოლოგიაშ დო შხვა სფეროეფც
- სამეურვეო სხუნუ -გოეროშ ორგანო, ნამუშ ღანკიე მიზანია კოლონიეფიშ დო მებუნაფილი ტერიტორიეფიშ განვითარებაზე ზრუნვა მათ დამოუკიდებლობამდე.
- ინტერნაციონალური სასამართლო - გოეროშ თარი სასამართლო ორგანო. დირსხუ 1945 წანას. თიში ღანკიე სახენწჷფოეფი შქას გადარეფიშ გჷნოჭყვადუა თინეფიშ აპიჯაფათ დო ირზენც კონსულტაციეფც დო ნანჩეფც სამართალიშური ოკითხეფშე.
- სამელამოსო - გოეროშ ბიუროკრატიული ორგანო, ნამუშ მაკათურეფი ახორციელენა ორგანიზაციაშ ირდღური საქვარუას დო თიშ პროექტეფც. ომელამოსეს ხემანჯღვერენც გოეროშ თარი ადმინისტრაციული თანამდებობაშ პიჯი - გენერალური მელამოსე.
გოეროშ სისტემაშა მიშმულა თაშნეშე:
- გოეროშ მოხვარე ორგანოეფი: მოსოფელიშ ოსურსათე სხუნუ, გოეროშ ბაღანეფიშ ფონდი, გოეროშ გოვითარაფაშ პროგრამა დოშხვეფი.
- გოეროშ სპეციალიზაფილი დოწესაფილობეფი: ინტერნაციონალური ოვალუტე ფონდი, მოსოფელიშ ბანკი, იუნესკო, იუნიდო დო შხვეფი.
- შხვა ავტონომიური ინტერნაციონალური ორგანიზაციეფი: მოსოფელიშ ოვაჭარე ორგანიზაცია, ატომური ენერგიაშ ინტერნაციონალური ოაგენტე.
ორგანიზაციაშ ფუნქციონირაფა[რედაქტირაფა]
შტაბ-ორენჯი. გოეროშ თარი ორენჯი ნიუ-იორკისიე. თექ რე თიში ირონმოქმენდი ორგანოეფი - უშქურანჯობაშ სხუნუ დო ომელამოსე. უმენტაშო თექ იმანჯუ შხვა თაარი დო მოხვარე ორგანოეფიშ სესიეფი. გოეროშ ნამთინე ორგანოეფი მუშენა თიშ ევროპულ ოფისეფც ჟენევას დო ვენას.
ოფიციალური ნინეფი. გოეროშ ოფიციალური ნინეფი რე: არაბული, ესპანური, ინგლისური, რუსული, ფრანგული დო ჩინური. თე ნინეფშა რე აკოდგინელი წესდვალაშ ავთენტიკური ნათანგეფი, შილებე ზიტყვათ გჷშულა გოეროშ ორგანოეფც დო იბჟინუაფუ ოფიციალური დოკუმენტაცია. გოეროშ ომუშებელი ნინეფიე ინგლისური დო ფრანგული, ნამთინე ორგანოეფც თაშნეშე ესპანური დო რუსული.
ბიუჯეტი. გოეროშ ბიუჯეტი აკმოდირთუ მაკათური სახენწჷფოეფიშ ირწანური მიშნაღელეფშე. ორგანიზაციაშ ბიუჯეტიშ 25%-ის ააშ კმაფშანც. “შხუ გინმაგაფალეფი” რენა თაშნეშე: იაპონია (10,8%), გერმანია (8,3%), საფრანგეთი (6,4%), დიდი ბრიტანეთი (4,9%).
გოეროშ მაკათურეფი[რედაქტირაფა]
გოეროშ მაკათურო სახენწჷფოშ ეჭოფუა მუთმოხვადუ უშქურნჯობაშ სხუნუშ რეკომენდაციათ გენერალური ასამბლეაშით, თე ორგანოფი ქიმირჩქინანა, მეღებაში მათხუალი თინჩალაშმოჸოროფე სახენწჷფო რენ დო თახმას ოკო დო შეულებჷ მარსულას წესდვალათ გოთოლწონაფილი ვალდვალირაფეფი. უშქურანჯობაშ სხუნუშ რეკომენდაციათ გენერალური ასამბლეას შეულებჷ აკაჩემას თი მაკათური სახენწჷფოშ ნება-პრივილეგიეფიშ გოხორციალაფა, ნამუშ მეხჷთ უშქურანჯობაშ სხუნუ პრევენციულ დო ვარი აძულებაშური ზჷმეფც ეჭოფუნც, დო გოეროშე გაგშაკოროცხას სახენწჷფო, ნამუთ სისტემატურო აკმარღვანც წესდვალაშ პრინციპეფც. თეჟამო გოეროშ მაკათური რე 193 სახენწჷფო, თეშ მოხ დუმაკვირებელიშ სტატუსით რგებაფულენა ვატიკანი დო პალესტინაშ გოდუდიშალაფაშ ორგანიზაცია.
გოეროშ დჷმარსხუაფალი სახენწჷფოეფი (51)[რედაქტირაფა]
ავსტრალია, 
არგენტინა, 
ააშ, 
ახალი ზელანდია, 
ბელგია, 
ბელარუსი,
ბოლივია,
ბრაზილია, 
გვატემალა, 
დანია, 
დიდი ბრიტანეთი, 
დომინიკარეფიშ რესპულიკა, 
ეგვიპტე, 
ეთიოპია, 
ეკვადორი, 
ერაყი, 
ვენესუელა, 
თურქეთი, 
ინდოეთი, 
ირანი, 
იუგოსლავია, 
კანადა, 
კოლუმბია, 
კოსტა-რიკა, 
კუბა, 
ლიბანი, 
ლიბერია, 
ლუქსემბურგი, 
მექსიკა, 
ნიდერლანდი, 
ნიკარაგუა, 
ნორვეგია, 
პანამა, 
პარაგვაი,
პერუ, 
პოლონეთი, 
საბერძნეთი, 
სალვადორი, 
ობჟათე აფრიკაშ რესპუბლიკა, 
საუდიშ არაბეთი,
საფრანგეთი, 
სირია,
სსრკ, 
უკრაინა, 
ურუგვაი, 
ფილიპინეფი, 
ჩეხოსლოვაკია, 
ჩილე, 
ჩინეთი, 
ჰაიტი, 
ჰონდურასი.
ეიოშანალიე, ნამდა გოეროშ დჷმარსხუაფალეფც შქას რდეს ბელორუსია დო უკრაინა, ნამუეფუთ ვა რდეს ზოხორინელი სახენწჷფოეფი დო მუწმარინუანდეს სსრ რცხუშ აკოდგინალუას რენჯი მორცხუე რესპუბლიკეფც.
გოეროშ შხვა მაკათური სახენწჷფოეფი (მაკათურო ეჭოფუაშ ქრონოლოგიაშ მეჯინათ)[რედაქტირაფა]
- 1946: ავღანეთი, ისლანდია, შვედეთი, ტაილანდი
- 1947:
იემენიშ არაბეფიშ რესპუბლიკა, პაკისტანი - 1948: ბირმა
- 1949: ისრაელი
- 1950: ინდონეზია
- 1955: ალბანეთი, ავსტრია, ბულგარეთი, ფინეთი, ესპანეთი, უნგრეთი, ირლანდია, იტალია, იორდანია, კამბოჯა, შრი-ლანკა, ლაოსი, ლიბია, ნეპალი, პორტუგალია, რუმინეთი
- 1956: იაპონია, მაროკო, სუდანი, ტუნისი
- 1957: განა, მალაიზია
- 1958: გვინეა
- 1960: ბენინი, ბურკინა ფასო, ცენტრალური აფრიკაშ რესპუბლიკა, ჩადი, კოტ-დ'ივუარი, გაბონი, კამერუნი, კვიპროსი, კონგოშ რესპუბლიკა, კონგოშ დემოკრატიული რესპუბლიკა, მადაგასკარი, მალი, ნიგერია, ნიგერი, სენეგალი, სომალი, ტოგო
- 1961: მავრიტანია, მონღოლეთი, სიერა-ლეონე, ტანზანია
- 1962: ალჟირი, ბურუნდი, იამაიკა, რუანდა, ტრინიდადი დო ტობაგო, უგანდა
- 1963: კენია, ქუვეითი
- 1964: მალავი, მალტა, ზამბია
- 1965: გამბია, მალდივიშ კოკეფი, სინგაპური
- 1966: ბარბადოსი, ბოტსვანა, გაიანა, ლესოთო
- 1967:
იემენიშ ოკათაშე-დემოკრატიული რესპუბლიკა - 1968: ეკვატორული გვინეა, მავრიკი, სვაზილენდი
- 1970: ფიჯი
- 1971: ბაჰრეინი, ბჰუტანი, კატარი, ომანი, არაბეფიშ გოართამაფილი ოამიროეფი
- 1972: ჩინეთიშ ოკათაშე რესპუბლიკა გოეროქ აღიარჷ ჩინეთიშ ოკათაშე რესპუბლიკა დო თის გეგნოჩჷ მაკათურობა, ნამუთ ჩინეთიშ ჯოხოთ უკებუდ ტაივანიშ ხეშუულობას)
- 1973: ბაჰამაშ კოკეფი, გდრ, გფრ
- 1974: ბანგლადეში, გრენადა, გვინეა-ბისაუ
- 1975: კაბო-ვერდე, კომორიშ კოკეფი, მოზამბიკი, პაპუა-ახალი გვინეა, სან-ტომე და პრინსიპი, სურინამი
- 1976: ანგოლა, სამოა, სეიშელიშ კოკეფი
- 1977: ჯიბუტი, ვიეტნამი
- 1978: დომინიკა, სოლომონიშ კოკეფი
- 1979: სენტ-ლუსია
- 1980: სენტ-ვინსენტი დო გრენადინეფი, ზიმბაბვე
- 1981: ანტიგუა დო ბარბუდა, ბელიზი, ვანუატუ
- 1983: სენტ-კიტსი დო ნევისი
- 1984: ბრუნეი
- 1990: ლიხტენშტაინი, გოართამაფილი გერმანია (გდრ-შ დო გფრ-შ მანგიორო)
- 1991: რუსეთი (სსრ რცხუშ სამართალმონძე), ესტონეთი, ლატვია, ლიტვა, მარშალიშ კოკეფი, მიკრონეზიაშ ფედერაციული შტატეფი, ოორუე კორეა, ობჟათე კორეა
- 1992:
საქორთუო, სომხეთი, აზერბაიჯანი, ბოსნია დო ჰერცეგოვინა, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, ხორვატია, მოლდოვა, სან-მარინო, სლოვენია, ტაჯიკეთი, თურქმენეთი, უზბეკეთი - 1993: ანდორა, ჩეხეთი, სლოვაკეთი, ერიტრეა, მაკედონია, მონაკო
- 1994: პალაუ
- 1999: კირიბატი, ნაურუ, ტონგა
- 2000: ტუვალუ
- 2002: ბჟაეიოლ ტიმორი, შვეიცარია
- 2006: მონტენეგრო
- 2011: ობჟათე სუდანი
