Kosta Rika
República de Costa Rica
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kosta Rika esas lando qua jacas en Centr-Amerika. Lua vicina landi esas:
En esto jacas Karibeano, ed en westo, Oceano Pacifiko.
Bazala fakti pri Kosta Rika.
Historio[redaktar | edit source]
 |
Videz anke: Historio di Kosta Rika. |
Evidenci di homi vivanta en la regiono di nuna Kosta Rika evas de 10 mil yari ante nun. Nicoya peninsulo, en la nordo di lando, esis la maxim sudala punto ube l'influo di Nahuatl populo trovesis.
L'unesma Europan0 qua arivis en la regiono esis Cristoforo Colombo ye la 18ma di septembro 1502[1]. Dum la kolonial epoko, la regiono esis la maxim sudala provinco de la Kapitenio di Guatemala. Hispaniani konsideris la regiono nefacila por vivar, pro lua poka precoza rekursi. Nur en la yaro 1562 Juan Vásquez de Coronado fondis l'urbo di Cartago[1]. Hispania interdiktis komerco inter la regiono e Panama, lore parto di la Vice Rejio di Nova Granada. La regiono restis povra e poke populizita por la manko di mineyi di oro ed arjento[2]. Kosta Rika deskriptesis kom "la maxim povra e mizeroza Hispana kolonio en Amerika" da un Hispaniana guberniestro, en 1719[3].
Kosta Rika divenis nedependanta de Hispania ye la 15ma di septembro 1821 kom parto di la kapitenio di Guatemala, qua unionis su a Mexikia. Agustín de Iturbide, chefo di la provizora guvernerio, divenis Mexikian imperiestro.
Kande un revoluciono renversis Agustín de Iturbide, un nova kongreso permisis Centr-Amerikana regioni decidar lua propra futuro. Do, la Federala Republiko di Centr-Amerika kreesis. Kosta Rika abandonis la federuro en 1838. En la 31ma di agosto 1848 José María Castro Madriz deklaris Kosta Rika un naciono suverena e nedependanta, e divenis lua unesma prezidanto.
En la komenco di la 19ma yarcento komencis la plantacajo di kafeo en Kosta Rika. Lando komencis exportar ol en 1843, e balde ol divenis la precipua kultivo. Kafeo kontinuis la precipua richeso-fonto dum la 20ma yarcento. Kosta Rika exportis ol tra la portuo di Puntarenas. La precipua konsumeri por Kosta-Rikana kafeo esis la Europani, do balde divenis importanta konstruktar un fervoyo vers Karibeana portuo di Limón. Ta fervoyo inauguresis en 1890.
Kande William Walker arivis en Nikaragua e konquestis povo en ta lando, Kosta Rikana guverno konsideris il un menaco. En la 27ma di februaro 1856 prezidanto Juan Rafael Mora Porras obtenis de Kostarikana kongreso permiso por deklarar milito kontre la trupi di Walker, ed en 20 di marto sam yaro, en Santa Rosa batalio, stranjera forci vinkesis.
Historiale, Kosta Rika esas un di la maxim pacoza e stabila landi dil mondo. Malgre to, de la fino dil 19ma yarcento til nun lando havis violenta periodi en lua historio. De 1917 til 1919 generalo Federico Tinoco Granados guvernis kom diktatoro til esar ekpulsita de povo. En 1948 José Figueres Ferrer komandis revolto pos disputar prezidantal elekti kontre Rafael Ángel Calderón Guardia e Otilio Ulate Blanco. La revolto kauzis plu kam 2,000 morti. La rebeli formacis uniono qua guvernis lando, abolisis militala forci e skribis nuna konstituco.
Pos la stato-stroko, José Figueres Ferrer divenis nacionala heroo e vinkis l'unesma prezidantal elekto pos la konstituco, en 1953. Pos ta dato til nun ja okuris 13 prezidantal elekti, lasta en 2010.
Politiko[redaktar | edit source]
Kosta Rika esas la maxim stabila republiko di Centr-Amerika, kun plu kam 59 yari di demokratio. Lua prezidanto esas chefo di stato ed anke chefo di guvernerio, ed elektesas dal populo por 4 yari. L'exekutiva povo anke havas du vice-prezidanti. Pos 8 di mayo 2010 guvernas lando Laura Chinchilla Miranda, l'unesma muliero prezidantino di Kosta Rika.
La legifala povo kompozesas da la parlamento qua havas unika chambro, la Nacional Asemblajo (Asamblea Legislativa) kun 57 membri, qui elektesas dal populo por 4-yara periodo. Ne existas senato.
La supra korto esas la maxim alta instanco di judiciala povo ed esas kompozata da 22 judiciisti elektita por 8 yari da Nacional Asemblajo. Nuna prezidanto di supra korto esas Luis Paulino Mora Mora.
Nuna konstituco adoptesis en 1949 ed esas un di poka nuna konstituci qua konsideras un religio, katolikismo, l'oficala religio dil stato, en lua artiklo 75ma[4].
Geografio[redaktar | edit source]
Kosta Rika jacas en Centr-Amerika, inter la latitudi 8° e 12º norde de Equatoro. Lua litoro havas 1,228 kilometri di extenso, di qui 212 km en Karibeano e 1016 km en Pacifiko. Ol anke havas 309 km di frontieri en nordo kun Nikaragua e 639 km en sudo e sud-westo kun Panama.
Lando anke havas multa insuli. Le precipua esas Calero insulo (151.6 km², la maxim granda di lando), e Isla del Coco (24 km²) qua distas 300 km de la kontinento.
La klimato di lando esas tropikala. Lua maxim alta monto esas Cerro Chirripó, kun 3,820 metri di altitudo.
Ekonomio[redaktar | edit source]
|
Videz anke: Ekonomio di Kosta Rika. |
Demografio[redaktar | edit source]
Demografiala kontado en 2011 trovis 4,301,712 habitanti. Blanki e mestici esis 83.63%, dum ke 1.05% esis nigri, 6.12% mulati, 2.4% indijeni, 0.2% Chini, e 6.6% altra. Kristanismo esas la precipua religio e, segun la konstituco adoptita en 1949 katolikismo esas l'oficala religio di lando.
La precipua urbo esas San Jose. Altra importanta urbi esas Alajuela e Cartago.
Kulturo[redaktar | edit source]
En Kosta Rika la kulturi de Centr-Amerika e Sud-Amerika kunfuzas. La nordo di lando recevis Nahuatl influo, dum ke la sudo recevis Chibcha influo. La koquarto mixuras Indijena, Hispana, Afrikala ed multa altra influi, ma esas simila a de altra Centr-Amerikana vicini.
En la literaturo la maxim notora skriptisto esas Oscar Núñez Oliva. En la folklorala muziko la precipua exempli originas de Nicoya peninsulo (de Maya kulturo) e de Atlantiko (Afro-Karibeana muziko). La precipua lokala ritmi esas tambito e punto. Ta lasta dividas su en punto guanacasteco (de la provinco di Guanacaste) e punto sancarleño, (de l'urbo San Carlos, en la provinco di Alajuela). Diversa ritmi de Usana o Karibeana origino esas populala en Kosta Rika: calypso, soca, reggaeton, Tex-Mex, rumba, salsa, rock, Hip hop, edc.
Futbalo esas la maxim populala sporto di lando. En 1996 natistino Claudia Poll ganis l'unesma ora medalio en l'Olimpiala Ludi por Kosta Rika, en natado. Lia fratino Silvia Poll ganis arjenta medalio pri natado en l'Olimpiala Ludi en Seoul, 1988.
Cetera aferi[redaktar | edit source]
- Prezidantala Domo (Casa Presidencial) - oficala pagino di guvernerio (en Hispaniana)
Referi[redaktar | edit source]
- ↑ 1.0 1.1 Costa Rica - History & Culture
- ↑ "A Brief History of Costa Rica: Colonial Times". URL vidita ye 21 di decembro 2007.
- ↑ Shafer, D. Michael (1994). Winners and losers: how sectors shape the developmental prospects of states. Ithaca, N.Y.: Cornell University Press
- ↑ Constitución Política de la República de Costa Rica 1949.
