Լիխտենշտայն
Fürstentum Liechtenstein Լիխտենշտեյն |
||||
---|---|---|---|---|
|
||||
Ազգային օրհներգ՝ Oben am jungen Rhein |
||||
Մայրաքաղաք | Վադուց | |||
Ամենամեծ քաղաք | Շան | |||
Պետական լեզուներ | գերմաներեն | |||
Անկախություն | ||||
Տարածք | ||||
- | Ընդհանուր | 160 կմ² | ||
Բնակչություն | ||||
- | 2006 նախահաշիվը | 33 987 | ||
- | 2000 մարդահամարը | 33,307 | ||
- | Խտություն | 210 /կմ² 544 /մղոն² |
||
Դրամական միավոր | Շվեյցարական ֆրանկ (CHF ) |
|||
Ժամային գոտի | CET (UTC+1) | |||
- | Ամռանը (DST) | CEST (UTC+2) | ||
Վերին մակարդակի ազգային դոմենն | .li | |||
Հեռախոսային կոդ | +423 |
Լիխտենշտայն, պետություն Եվրոպայի կենտրոնում՝ Ավստրիայի և Շվեյցարիայի միջև՝ Հռենոս գետի աջ ափին։ 1699 - 1712 Վադուց կոմսության և Շելլենբերգ տիրույթի (Սրբազան հռոմեական կայսրության կազմում) հողերը ձեռք է բերել Լիխթենշթայն տոհմի ավստրիական իշխանը և 1719 դրանք միավորել Լիխտենշտայն իշխանության մեջ։ Այն 1805 դեկտեմբերի 26 հռչակել է իր անկախությունն Ավստրիայից։ Հետագայում եղել է տարբեր երկրների կազմերում։ 1921 պաշտոնապես լինելով ինքնուրույն պետություն, անցել է Շվեյցարիայի հովանավորության տակ։ Վերջինս էլ իրականացնում է Լիխտենշտայնի դիվանագիտական ներկայացուցչությունը։
Բովանդակություն
Անվանում[խմբագրել]
Անվանումն առաջացել է իշխող դինաստիայի ազգանունից, որն իր հերթին ծագել է աշխարհագրական անվանումից՝ Վիեննայի մոտ գտնվող Լիխտենշտայն քաղաքի անվանումից։ Վերջինս առաջացել է գերմաներեն Lichten «պարզել, մաքրել» և Stein «քար» բառերից[1]։
Հետաքրքիր փաստեր[խմբագրել]
Այս պետությունը առանձնանում է իր չափերով։ Շատ փոքր լինելով՝ այն դեպի իրեն է ձգում բազմաթիվ տուրիստների։ Փոքր լինելու պատճառով է նաև, որ այն շատ հեշտ անկախացավ Ավստրիայից։ Այս պետությունը բանակ չունի, իսկ ոստիկանության համակարգում աշխատում է ընդամենը 120 մարդ։ Տաջիկստանի հետ մեկտեղ այն հանդիսանում է ողջ աշխարհում այն երկու պետություններից մեկը, որ դեպի ծով հասնում է անցնելով 2 պետության տարածք։
Պետական կառուցվածքը[խմբագրել]
Լիխտենշտայնը սահմանադրական միապետություն է։ Պետության ղեկավարը իշխան Հանս-Ադամ II է, ով գահին է նստել 1989 թվականի նոյեմբերի 13-ին, սակայն փաստացի սկսել է կառավարել 1984 թվականից։ Իշխանն իրականացնում է պետության կառավարումը՝ նրան է պատկանում պետական երեք մարմիններից մեկի՝ գործադիրի կառավարումը, հետևում է օրենսդիր մարմնի՝ լանդտագի աշխատանքին։ Նա իրավունք ունի վետո դնել լանդտագի կողմից ընդունված ցանկացած օրենքի վրա, ցրել այն և կառավարությունն ամբողջությամբ, միանձնյա ընդունել առավել կարևոր օրենքները, նշանակել դատական կազմին։ Այս ամենից բացի՝ նա համաներում շնորհելու իրավունք ունի։ Ներկա դրությամբ Լիխտենշտայնի իշխանն ունի Եվրոպայում ամենից առավել լայն իրավասությունները։
Օրենսդիր մարմնի կառուցվածքը[խմբագրել]
Օրենսդիր մարմինը լանդտագն է, որը բաղկացած է 25 պատգամավորից՝ ընտրված գաղտնի համամասնական ընտրակարգով և չորս տարի ժամկետով։ Պատգամավորներից տասնհինգը Օբերլանդից են, տասը՝ Ունտերլանդից։ Լանդտագի համաձայնությամբ իշխանը նշանակում է կառավարություն՝ բաղկացած իրենից և չորս օգնականներից։ Կառավարության ներկայացուցիչներից երեքը պետք է լինեն լանդտագի մեծամասնություն կազմող կուսակցությունից, իսկ մեկը՝ փոքրամասնականից։
Քաղաքական կառուցվածքը[խմբագրել]
Հասարակական և քաղաքական կյանքը երկրում հաստատված է սահմանադրությամբ։ Քաղաքական կուսակցությունները և նրանց միջև ակտիվ փոխհարաբերությունները հանդիսանում են օրենսդիր մարմնի միջուկը։ Երկրում գործում են 4 կուսակցություններ՝ Պրոգրեսիվ Քաղաքացիական Կուսակցություն (աջակողմյան), Հայրենական Միություն (ժողլիբերալ), Ազատ Ցուցակ (էկոլոգիական), Քրիստոնյա-սոցիալական Կուսակցություն(ձախ ժողովրդավարական)։
Դատական մարմնի կառուցվածքը[խմբագրել]
Դատական մարմինը Պետական դատարանն է, որն ընդգրկում է մի քանի աստիճաններ՝ Բարձրագույն դատարան, բարձր աստիճանի դատարաններ, վարչական իրավասության դատարաններ և առաջին ատյանի դատարաններ։
Պետական խորհրդանիշները[խմբագրել]
Լիխտենշտայնի դրոշը, զինանշանը և օրհներգը համարվում են այդ պետության 3 խորհրդանիշները։
Դրոշը[խմբագրել]
Սկզբնապես դրոշը բաղկացած էր դեղին և կարմիր երկու հորիզոնական և հավասար գույներից, որը իշխանների տոհմական զինանշանն էր։ 19-րդ դարավերջին դրոշի այդ ձևը սկսեց հիշեցնել պալատական տան ծառաներին ու դրա պատճառով 1921 թվականի նոյեմբերի 5-ին այն ձևափոխվեց կապտա-կարմիրի։ 1930-ականների սկզբից առաջացավ մի նոր խնդիր՝ այն միջպետական համաժողովների ընթացքում կարելի էր շփոթել Բահրեյնի այն ժամանակվա դրոշի հետ։ 1937 թվականին կապույտ մասի վրա ձախից ավելացվեց ոսկեգույն իշխանական թագի պատկեր, որի դիզայնը փոխվեց երկու անգամ՝ 1957 և 1982 թվականներին։
Դրոշի գույները ունեն հետևյալ նշանակությունը. կապույտ- երկնքի գույն, կարմիր- մայրամուտի արևի և բուխարիներում բոցկլտացող ածուխների գույնը, ոսկեգույն- իշխանական ընտանիքի և երկրի միջև կապվածությունը։
Զինանշանը[խմբագրել]
Լիխտենշտայնի պետական զինանշանը իրենից ներկայացնում է մի վահան, որի վրա պատկերված են պետության հետ կապված բոլոր իշխանական տոհմերի զինանշանները։ Եթե հերթականությամբ իրար միացնենք իշխանի տոհմի, Սիլեզիայի, Քվենրինգ տոհմի, Տրոպաու և Յանգենդորֆ դքսությունների, Րիտբերգ կոմսության զինանշանները՝ ապա կստանանք Լիխտենշտայնի զինանշանը։
Օրհներգը[խմբագրել]
Աշխարհագրական տվյալները[խմբագրել]
Կլիման և ֆիզիկա-աշխարհագրական տվյալները[խմբագրել]
Աշխարհագրական լայնությունը՝ 47 աստիճան և 10 րոպե (հյուսիսային), աշխառհագրական երկայնությունը՝ 9 աստիճան և 32 րոպե(արևելյան)։ Փոքր-ինչ եռանկյան նմանվող այս պետության տարածքը գտնվում է Վերին-հռենոսյան հարթավայրի և Ալպյան լեռների վրա։ Ամբողջ արևմտյան սահմանով անցնում է հռենոս գետը։ Շվեցարիայի և Լիխտենշտայնի սահմանի վրա գտնվող Գրաուշպից (2599 մ) լեռը համարվում է Լիխտենշտայնի ամենաբարձր կետը։ Երկրի ձգվածությունը հյուսիսից հարավ կազմում է 24 կմ։ Տարածքի մակերեսը 160 քառ. կմ է, իսկ սահմանի երկարությունը՝ 77.9 կմ։ Մեղմ ալպյան կլիմա ունեցող երկրում տեղումների քանակը տատանվում է 700-ից 1200 մմ սահմաններում։ Հիմնականում եղևնով, կաղնենով և հաճարենով ծածկված անտառները կազմում են երկրի տարածքի ավելի քան երրորդ մասը (35 տոկոսը)։ Թեև մշակվող հողերը կազմում են 24 տոկոս, այնուամենայնիվ հացահատիկի մշտական մշակման հողատարածքներ չկան։
Բնակչությունը[խմբագրել]
2011 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ բնակչությունը կազմում է 36 476 մարդ։ Տարեկան կտրվածքով ծնելիությունը կազմում է 0.975%, մահացությունը՝ 0.739%, որից մանուկ հասակում մահացությունը՝ 0.426, ներգաղթը՝ 0.466%։ Փաստորեն բնակչության տարեկան աճը կազմում է 0.7%, իսկ բնական աճը՝ 0.236%։ Տղամարդկանց միջին տարիք է համարվում 76.6-ը, իսկ կանանց մոտ՝ 83.5-ը։ Լիխտենշտայնի էթնոսին անվանում են ալեմաններ, որոնք կազմում են բնակչության 65.6։ կան նաև իտալացիներ, շվեցարացիներ և ավստրիացիներ։ Պաշտոնական լեզուն գերմաներենն է, բայց հիմնականում օգտագործում են նրա ալեմանյան բարբառը։ Ամենախոշոր քաղաքը Շանն է (5765 մարդ), այնուհետև մայրաքաղաք Վադուցը (5088 մարդ)։
Վարչատարածքային բաժանումը[խմբագրել]
Պետությունը բաժանված է 2 հատվածի։ Օբերլանդը (վերին Լիխտենշտայն) կազմված է 6 շրջաններից։ Դրանք են՝ Վադուց, Բալցերս, Պլանկեն, Տրիզեն, Տրիզենբերգ, Շան։ Իսկ ՈՒնտերլանդը (ներքին Լիխտենշտայն) կազմված է 5 շրջանից։ Դրանք են՝ Գամպրին, Մաուրեն, Ռուգելլ, Շելենբերգ, Էշեն։ Չնայած պետության փոքր չափերին՝ մի քանի շրջաններ ունեն անկլավներ և էսկլավներ։ Էսկլավներ ունեն Բալցերսը(2 հատ), Էշենը(2 հատ),Գամպրինը(1 հատ), Պլանկենը (3 հատ), Շանը (4 հատ), Տրիզենբերգը (1 հատ), Վադուցը (5 հատ)։ Անկլավներ ունեն Շանը (2 հատ) և Պլանկենը (1 հատ)։
Տուրիզմը[խմբագրել]
Այս երկրի տուրիզմը կարող է ներկայացնել պատմական ամրոցներ, եկեղեցիներ, (դրանք պատկանում են հետ-բարբարոսյան ժամանակաշրջանին ու միջնադարի վերջին) և իշխանական տներ, թանգարաններ։ Թվում է թե այս փոքր պետությունը չի կարող պատմական հարուստ ժառանգություն թողած լինել, սակայն այդ ժառանգությունը այնքան մեծ է, որ դրա հետևանքով պետական բյուջեի մի զգալի մաս գալիս է հենց տուրիզմից։
Տնտեսությունը[խմբագրել]
Լիխտենշտայնը զարգացող արդյունաբերական երկիր է, որտեղ մեծ դեր է խաղում ֆինանսական համակարգը։ 2007 թվականին այս երկրի ՀՆԱ-ն կազմել է 134 հազար ԱՄՆ դոլար, իսկ 2012-ին 141 հազար ԱՄՆ դոլար, և այս ցուցանիշներով զբաղեցրել է 2-րդ տեղը։ Տնտեեսության գլխավոր ճյուղերն են՝ մետաղների մշակումը, օպտիկան, միկրոպրոցեսորների, էլեկտրոնային համակարգերի, վակուումային տեխնիկայի արտադրությունը։ Արտահանումից ստացված եկամուտը 2008 թվականին կազմել է 2.47 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, իսկ ներմուծման վրա ծախսված գումարը կազմել է 0.9 միլիարդ ԱՄՆ դոլար։
Գյուղատնտեսությունը[խմբագրել]
Տնտեսության այս ոլորտի հիմնական մասը կազմում է մսա-կաթնատու կենդանաբուծությունը։ Նաև զբաղվում են հացահակտիկային կուլտուրաների, կարտոֆիլի, բանջարեղենի աճեցմամբ։
Արտաքին տնտեսական կապեր[խմբագրել]
Ավելի քան 74 հազար միջազգային ընկերություններ կան այս երկրի տարածքում, որը հետևանք է ցածր հարկերի և գրանցման դյուրին պայմանների։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել]
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987)։ Աշխարհագրական անունների բառարան։ Երևան: «Լույս»։
Արտաքին հղումներ[խմբագրել]
- Княжество Лихтенштейн furstentum.info կայքում(ռուսերեն)
- Лихтенштейн «Энциклопедия Кругосвет» կայքում (ռուսերեն)
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Լիխտենշտայն կատեգորիայում։ |
|
|
---|---|
Միջազգայնորեն ճանաչված պետություններ | Ալբանիա • Անդորա • Ավստրիա • Բելառուս • Բելգիա • Բոսնիա և Հերցեգովինա • Բուլղարիա • Գերմանիա • Դանիա • Էստոնիա •Իռլանդիա • Իսլանդիա • Իսպանիա • Իտալիա • Լատվիա • Լեհաստան • Լիխտենշտայն • Լիտվա • Լյուքսեմբուրգ • Խորվաթիա • Հունաստան • Հունգարիա • Մալթա • Մակեդոնիա • Մեծ Բրիտանիա • Մոլդովա • Մոնակո • Մոնտենեգրո • Նիդերլանդներ • Նորվեգիա • Շվեդիա • Շվեյցարիա • Ուկրաինա • Չեխիա • Պորտուգալիա • Ռումինիա • Ռուսաստան • Սան Մարինո • Սերբիա • Սլովակիա • Սլովենիա • Վատիկան • Ֆինլանդիա • Ֆրանսիա |
Մասամբ ճանաչված և չճանաչված պետություններ |
Կոսովո4 •• Մերձդնեստր |
Կախյալ տարածքներ | Ակրոտիրի և Դեկելիա • Ալանդյան կղզիներ • Գերնսի • Ջիբրալթար • Ջերսի • Մեն կղզի • Ֆարերյան կղզիներ |
Ասիայի պետություններ, որոնք ունեն տարածքներ Եվրոպայում |
Թուրքիա1 • Ղազախստան1 |
Ասիայի պետություններ, որոնց Եվրոպայում տարածք ունենալու փաստը քննարկելի/վիճարկելի է համարվում |
Ադրբեջան2 • Վրաստան2 |
Ասիայի պետություններ, որոնք դասվում են Եվրոպային, ոչ թե աշխարհագրական, այլ քաղաքական և մշակութային սկզբունքներով |
Հայաստան • Կիպրոս •• Հյուսիսային Կիպրոս5 • Աբխազիա3 • Հարավային Օսիա3 •• Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն6 |
1 Տարածքի հիմնական մասը գտնվում է Ասիայում, 2Ամբողջությամբ կամ հիմնականում գտնվում են Ասիայում, կախված նրանից թե Եվրոպայի և Ասիայի սահմանները ինչպես են անցկացվում։3 Ճանաչված է ՄԱԿ-ի 4 պետություն-անդամների կողմից։ 4 Ճանաչված է ՄԱԿ-ի 72 պետություն-անդամների կողմից։ 5 Ճանաչել է Թուրքիան։ 6 Չճանաչված պետություն |
|