Produkt krajowy brutto

Produkt krajowy brutto, PKB (ang. gross domestic product, GDP) – pojęcie ekonomiczne oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku). Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia pochodzenie kapitału, własność przedsiębiorstw itp.

Charakterystyka

Wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:

PKB = produkcja globalna kraju – zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.

Obliczanie PKB na podstawie powyższej definicji jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne wzory. Najpopularniejszy z nich opiera się na spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:

PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe (bez transferów) + eksport - import + zmiana stanu zapasów.

Trzeci wzór wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:

PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.

Powyższy wzór wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc „oczyszczony” z wpływu inflacji. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego.

PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego.

Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie, albo według parytetu siły nabywczej – lepiej oddającego realną wartość dochodu obywateli. W porównaniach międzynarodowych wartości PKB liczonego według parytetu siły nabywczej różnią się względem liczonego według kursu nominalnego na korzyść krajów o niższym poziomie cen, zazwyczaj słabiej rozwiniętych, a na niekorzyść krajów drogich.

PKB należy odróżnić od produktu narodowego brutto (PNB), który jest miarą wartości wszystkich dóbr i usług wytworzonych przez obywateli danego państwa oraz przez osoby prawne z siedzibą na jego terenie, niezależnie od tego, czy podmioty te działają w kraju, czy za granicą. W ten sposób w skład PNB Polski wchodzą dochody polskich podmiotów za granicą oraz polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotów obcych.

Czyste PKB jest wyznacznikiem wielkości gospodarki – jednak jest złą miarą zamożności społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności. Z tego powodu jako miarę dobrobytu powszechnie używa się innego wskaźnika, którym jest PKB per capita (czyli PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca).

Produkt krajowy brutto podlega stałym zmianom, zazwyczaj wzrostowi. Wskaźnik tych zmian jest uznawany za jedną z najważniejszych wielkości makroekonomicznych, gdyż pozwala pokazać trendy, pomaga ocenić, w jakim stadium cyklu koniunkturalnego znajduje się gospodarka, a nawet w jakim (względnym) stanie jest ona aktualnie.

Największe gospodarki świata

25 największych gospodarek świata, uwzględniając PKB nominalny:

Miejsce	Kraj lub terytorium	2011 PKB (nominalnie) miliardów dolarów
–	Unia Europejska	16 180
1	Stany Zjednoczone	14 622
2	Chiny	5 745
3	Japonia	5 391
4	Niemcy	3 306
5	Francja	2 555
6	Wielka Brytania	2 258
7	Włochy	2 037
8	Brazylia	2 024
9	Kanada	1 564
10	Rosja	1 477
11	Indie	1 430
12	Hiszpania	1 375
13	Australia	1 219
14	Meksyk	1 004
15	Korea Południowa	986
16	Holandia	770
17	Turcja	729
18	Indonezja	695
19	Szwajcaria	522
20	Belgia	461
21	Szwecja	444
22	Polska	439
23	Arabia Saudyjska	434
24	Tajwan	426
25	Norwegia	413

25 największych gospodarek świata, uwzględniając PKB ważony parytetem siły nabywczej:

Miejsce	Kraj lub terytorium	2009 PKB (PSN) miliardów dolarów
–	Unia Europejska	14 510
1	Stany Zjednoczone	14 260
2	Chiny	8 789
3	Japonia	4 137
4	Indie	3 560
5	Niemcy	2 811
6	Wielka Brytania	2 149
7	Rosja	2 116
8	Francja	2 110
9	Brazylia	2 025
10	Włochy	1 760
11	Meksyk	1 482
12	Hiszpania	1 368
13	Korea Południowa	1 356
14	Kanada	1 285
15	Indonezja	969,2
16	Iran	876
17	Turcja	863,3
18	Australia	824,3
19	Tajwan	717,7
20	Polska	690
21	Holandia	654,9
22	Arabia Saudyjska	585,8
23	Argentyna	558
24	Tajlandia	538,6
25	Republika Południowej Afryki	495,1

Aspekty PKB

• Dochodowy (jaki przychód został wypracowany przez producentów w danym kraju)
• Wydatkowy (ile pieniędzy wydano w danym kraju na dobra i usługi)
• Produkcyjny (określa rynkową wartość dóbr i usług wyprodukowanych w danym kraju)

Wpływ na rynek walutowy

Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta zależność: przy uwolnionym kursie walutowym wzrost PKB powoduje również wzrost kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych.

W rzeczywistości powinno to dotyczyć stosunkowo większego wzrostu PKB od notowanego przez inne gospodarki. W przypadku kursu sztywnego taki wzrost PKB winien stanowić presję na rewaluację kursu.

Działanie mechanizmu:

Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na walutę narodową ze strony zagranicy, co wyraża się we wzroście jej kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę „przegrzania” gospodarki, wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyżki stóp procentowych (jeden ze środków walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje państwo, dzielimy politykę makroekonomiczną na fiskalną i monetarną.

Zależność ta może zostać zakłócona przez na przykład zmiany poziomu stóp procentowych w danym kraju.

Należy również pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty), spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.

Zmiany PKB a inne wskaźniki

Powiększenie przyrostu PKB jest zazwyczaj skorelowane z adekwatnym przyspieszeniem wzrostu sprzedanej produkcji przemysłowej oraz usług, a także spadkiem stopy bezrobocia.

Czynnikiem sprzyjającym przyspieszeniu wzrostu jest, między innymi, redukcja stóp procentowych, przez obniżenie z jednej strony kosztów inwestycji i z drugiej strony kosztów kredytów konsumpcyjnych. Podobny efekt dają zwiększone wydatki państwa pokrywane długiem publicznym.

Minusem obu rozwiązań, jak i często samego gwałtownego wzrostu PKB i spadku bezrobocia, jest wzrost inflacji. Z tego powodu w ekonomii neoklasycznej mówi się o NAIRU (Non-Accelerating Inflation Rate of Unemployment) danej gospodarki.

Krytyka PKB

Mimo tego zabiegu również PKB per capita krytykowane jest jako niedokładny wskaźnik dobrobytu w państwie. Ważniejsze powody to:

• nie uwzględnia produkcji nieewidencjonowanej (tzw. szara strefa – niezarejestrowana działalność gospodarcza) oraz produkcji gospodarstw domowych przeznaczanej na własne potrzeby (np. pracy gospodyń domowych). Od roku 2011 szara strefa będzie wliczana do PKB (jednak czarny rynek, czyli obrót towarem nielegalnym i usługi sprzeczne z prawem, nadal będzie z niego wyłączony).
• nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku)
• nie uwzględnia wartości wytworzonych bezpłatnie przez wolontariuszy, a więc m.in. Wikipedii, oprogramowania open source, dużej części stron WWW, wielu usług internetowych
• nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenia środowiska)
• uwzględnia produkcję tzw. antydóbr (np. używki)
• nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach (co przynajmniej teoretycznie jest niwelowane przez liczenie parytetem siły nabywczej)
• nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie ani ich dystrybucji (np. wysoki PKB w Gwinei Równikowej nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli)
• jest tym większy, im więcej wydaje się na zbrojenia, choć zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społeczeństwa
• nie pokazuje jakości usług, zwłaszcza państwowych
• nie odzwierciedla faktu, że nie cały wypracowany PKB trafia do obywateli w postaci bezpośredniej (pensje) lub pośredniej (świadczenia, zasiłki itp.) – część PKB transferowana jest w formie zysków za granicę.

Z tego powodu opracowano inne wskaźniki poziomu jakości życia, między innymi wskaźnik rozwoju społecznego (HDI).

Zobacz też

Informacje w projektach siostrzanych

 Ilustracje i media w Wikimedia Commons
 Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• produkt miejski brutto (PMB)
• produkt krajowy netto (PKN)
• produkt narodowy netto (PNN)
• produkt narodowy brutto (PNB)
• polityka antycykliczna
• szczęście narodowe brutto
• majątek narodowy