Somalia

Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya جمهورية الصومال الفدرالية Federalna Republika Somalii
Flaga Somalii Herb Somalii
Hymn: Qolobaa Calankeed
Język urzędowy	somalijski, arabski
Stolica	Mogadiszu
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Hassan Sheikh Mohamud
Szef rządu	premier Omar Abdirashid Ali Sharmarke
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	43. na świecie 637 700 km² 1,6%
Liczba ludności (2013)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	84. na świecie 10 251 568 20,6 osób/km²
Jednostka monetarna	szyling somalijski (SOS)
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii i od Włoch 1 lipca 1960
Religia dominująca	islam
Strefa czasowa	UTC +3
Kod ISO 3166	SO
Domena internetowa	.so
Kod samochodowy	SO
Kod samolotowy	6O
Kod telefoniczny	+252

Somalia (som. Soomaaliya; arab. الصومال, As-Sumal, Aş-Şūmāl), Federalna Republika Somalii – państwo w północno-wschodniej części Afryki położone na Półwyspie Somalijskim (zwanym „Rogiem Afryki”). Przylega do Oceanu Indyjskiego i Zatoki Adeńskiej. Na północnym zachodzie graniczy z Dżibuti, na zachodzie z Etiopią, zaś na południowym zachodzie z Kenią.

Od 1991 roku w Somalii trwa wojna domowa, obecnie kraj jest w stanie faktycznego rozpadu, a rząd kontroluje tylko niewielkie skrawki jego terytorium. W 2011 Somalia zajęła 1. miejsce (czwarty rok z rzędu) w rankingu państw o najtrudniejszych warunkach do życia. W lipcu 2011 na terenie Somalii ogłoszono stan klęski głodowej spowodowany długotrwałą suszą, plagami szarańczy, a także długoletnią wojną domową. W wyniku głodu zmarło już 12 tys. osób. Szacuje się, że w całym regionie tzw. „Rogu Afryki" (południowo-wschodnia Etiopia, Somalia, północna Kenia), blisko 12 mln ludzi jest zagrożonych głodem.

Według raportu opublikowanego przez FAO oraz amerykańską agencję rządową USAID głód, który panował w Somalii w latach 2010-2012, był skutkiem największej od 60 lat suszy w tym rejonie świata i zabił prawie 260 tysięcy ludzi; połowa ofiar to dzieci poniżej piątego roku życia. Do klęski przyczyniła się także niepewna sytuacja bezpieczeństwa i związany z nią ograniczony dostęp organizacji humanitarnych do poszkodowanych, niektóre rejony znajdowały się bowiem pod kontrolą grup związanych z Al-Kaidą.

Geografia

Długość granicy lądowej: 2366 km

• Dżibuti 58 km
• Etiopia 1626 km
• Kenia 682 km

Ukształtowanie powierzchni

Kraj nizinny na południu i na wybrzeżu. Na północy wyżynny, ze skalistymi górami do wysokości 2400 m n.p.m. Na północy wyżyny poprzecinane są suchymi dolinami i wyschniętymi korytami rzek. Linia brzegowa jest mało urozmaicona. Jej długość wynosi 3025 km.

Klimat

Pomimo położenia w pobliżu równika w Somalii panuje stosunkowo suchy klimat. Na południu występuje klimat podrównikowy suchy z niewielkimi opadami deszczu, a na północy zwrotnikowy suchy prawie bez opadów. Monsuny wiejące znad Oceanu Indyjskiego nie przynoszą opadów. W kraju występują dwie dwumiesięczne pory deszczowe. Na południu spada 700 mm deszczu rocznie. Na północy panuje typowa dla pustynnego klimatu susza – roczne opady dochodzą zaledwie do 50 mm. Sprawia to, że Somalia cierpi na niedobór wody pitnej. Przez cały rok utrzymują się w miarę stałe temperatury powyżej 24 stopni Celsjusza (temp. średnia dobowa). Średnia temperatura roczna to 28 stopni. Amplitudy jednak wzrastają w kierunku północnym. W Somalilandzie w dzień dochodzi ona do 34 stopni Celsjusza. W nocy mogą panować niskie temperatury. Somalia nie jest nawiedzana w zasadzie przez żadne ekstremalne zjawiska pogodowe, takie jak trąby powietrzne czy huragany, zdarzają się jednak katastrofalne susze. Padające deszcze mogą być gwałtowne w południowej części kraju, choć zwykle są wtedy krótkotrwałe.

Podział administracyjny

Somalia jest podzielona na 18 regionów.

Demografia

Struktura etniczna

Skład etniczny kraju:

• Somalijczycy 97,3%,
• Arabowie 1,2%,
• ludy Bantu 0,4%

Somalijczycy, ludność pochodzenia kuszyckiego, stanowią prawie 98% mieszkańców kraju (1983). Podzieleni są na sześć zespołów rodowych: Dir, Darod, Issak, Hawija, Digil, Rahanwejn. Pierwsze cztery rody należą do Samaale, ludności pasterskiej, pozostałe dwa do Saab, ludów rolniczych o niższej randze społecznej w stosunku do pasterzy. Zespoły rodowe dzielą się na rody, a te z kolei na lineaże. Wszelkie przeszłe i współczesne konflikty Somalii przebiegają na styku rodów, lineaży itd. (często nazywanych plemionami), których struktura jest bardzo skomplikowana. Oprócz Somalijczyków społeczność kraju tworzy ludność bantuidalna, Bantu zsomalizowani oraz Arabowie.

Religia

Struktura religijna kraju:

• islam – 99,6%
• chrześcijaństwo – 0,3%:
  • prawosławie – 0,22%
  • katolicyzm – 0,04%
  • niezależne kościoły – 0,03%
  • protestantyzm – 0,01%
• hinduizm – 0,1%

Mimo oficjalnych deklaracji o wolności religijnej mniejszość religijna jest mocno prześladowana. Siłowym nawracaniem chrześcijan na islam zajmuje się między innymi terrorystyczna organizacja Al-Shabaab.

Historia

Od VII do X wieku wzdłuż wybrzeży Zatoki Adeńskiej i Oceanu Indyjskiego powstały pierwsze arabskie i perskie faktorie handlowe (np. Mogadiszu, Merka, Zejla, Berbera). Od VIII do XII wieku na tereny kraju masowo napływali somalijscy nomadowie, którzy szybko ulegli procesowi islamizacji. Od XVIII do XVI wieku trwały walki sułtanatów muzułmańskich z wybrzeża z wojskami chrześcijańskiej Etiopii, Somalijczycy w wojnach popierali islamskich sojuszników. W XVI wieku wybrzeża Somalii zajęli Portugalczycy, którzy na przełomie XVII i XVIII wieku zostali wyparci przez Arabów z Omanu (ze stolicą w Zanzibarze). W XIX wieku północne północne wybrzeża kraju znalazły się pod kontrolą Egiptu, a południowa część pod zwierzchnictwem sułtana Zanzibaru. W drugiej połowie wieku rozpoczęła się penetracja państw europejskich i podział posiadłości kolonialnych pomiędzy Wielką Brytanię, Francję i Włochy - Francja zajęła tereny północno-zachodnie z miastem Dżibuti, Wielka Brytania zajęła część północnych wybrzeży kraju; w 1887 utworzyła na północy protektorat Somaliland, a Włochy zajęły sułtanat Hobyo nad Oceanem Indyjskim i Alula nad Zatoką Adeńską. W okresie międzywojennym kontynuowana była włoska ekspansja w Somalii. W 1925 roku Włosi zajęli tzw. Jubaland, a w 1936 roku Włochy po połączeniu Jubalandu z Etiopią utworzyły Włoską Afrykę Wschodnią. W okresie II wojny światowej Somalia Włoska została zajęta przez wojska brytyjskie. W 1950 roku włoski Somaliland stał się terytorium powierniczym ONZ pod administracją włoską.

W 1960 roku z połączenia Somalii Brytyjskiej i Somalii Włoskiej powstała niepodległa Republika Somalijska. Pierwsze lata niepodległości zdominowała Liga Młodzieży Somalii o nacjonalistycznym profilu. Pierwszym prezydentem Somalii był Aden Abdullah Osman Daar (1960–67). Jego następcą był Abdirashid Ali Shermarke, zamordowany w 1969 roku. 21 października 1969 roku po zamachu na poprzedniego prezydenta doszło do wojskowego zamachu stanu zainspirowanego panarabskim puczem w Sudanie. Pucz wojsko motywowało korupcją, nepotyzmem, kradzieżą środków publicznych i brakiem poszanowania do religii i prawa która zdaniem armii miało miejsce w państwie. Władzę objęła wojskowa Najwyższa Rada Rewolucyjna, a faktyczną władzę objął generał Mohammed Siad Barre. Utworzona została Somalijska Republika Demokratyczna. Członków obalonego rządu aresztowano, zakazano działalności partii, zawieszono konstytucję i rozwiązano parlament. W lipcu 1976 roku Najwyższa Rada Rewolucyjna rozpadła się na jej miejsce utworzono Somalijską Rewolucyjną Partią Socjalistyczną. Nacisk ideologiczny położono na muzułmańskie zasady życia społecznego, zasady sprawiedliwości i równości, samowystarczalność i kontroli społeczeństwa nad gospodarką. Niemniej jednak w ograniczonym stopniu zachęcano prywatne firmy do inwestycji. Najwyższa Rada Rewolucyjna ustanowiła na dużą skalę programy robót publicznych i skutecznie wdrożyła kampanię alfabetyzacji obszarów miejskich i wiejskich, co znacznie pomogło zwiększyć wskaźnik alfabetyzacji. Wkrótce wojskowi wprowadzili język somalijski jako alfabet wykorzystał pismo opracowane na zasady alfabetu łacińskiego. W 1972 nakazano wszystkim pracownikom administracji rozpoczęcie nauki pisania i czytania, czas nauki miał objąć pół roku. Powodem tej decyzji była chęć zmniejszenia rosnącej przepaści pomiędzy tymi, którzy mówili w językach kolonialnych, i tymi, którzy nie nie mówili ani po angielsku, ani po włosku. Rząd rozpoczął też walkę z podziałem na klany chcąc utworzyć społeczeństwo obywatelskie. Oprócz programu nacjonalizacji przemysłu i ziemi rząd dokonał istotnych zmian w polityce zagranicznej. W polityce zagranicznej rząd kładł nacisk na kulturowe i religijne powiązanie Somalii ze światem arabskim. W 1974 roku włączył Somalię do Ligi Arabskiej. W tym samym roku prezydent kraju został przewodniczącym Organizacji Jedności Afrykańskiej. W okresie wojny o niepodległość Erytrei Somalia wsparła separatystów z Frontu Wyzwolenia Erytrei i Erytrejskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia .

Wojsko opowiadając się za nacjonalizmem dążyło do powiększenia granic państwa. W 1977 Siad Baare doprowadził do aneksji etiopskiej prowincji Ogaden, co doprowadziło do wojny z tym krajem, przegranej przez Somalię na skutek wsparcia militarnego dla komunizującej Etiopii ze strony państw bloku wschodniego na czele z ZSRR. Konflikt z Etiopią doprowadził do rozwoju w kraju opozycji skupionej w Demokratycznym Froncie Wyzwolenia Somalii. W czerwcu 1982 rebelianci z pomocą Etiopii przeprowadzili atak na Somalię. Inwazja zakończyła się klęską sił etiopsko-rebelianckich z powodu militarnego wsparcia Somalii przez Stany Zjednoczone Ameryki. Ostatecznie Siad Baare ze względu na wzmożoną walkę z opozycją utracił poparcie ze strony USA i w 1991 roku został odsunięty w zamachu stanu przez Aliego Mahdi Mohameda. Pucz rozpoczął w kraju długoletnią wojnę domową.

Dotychczasowy rząd wojskowych został obalony przez zbrojną opozycję. Już w 1991 roku od Somalii oderwał się Somaliland. Wśród wojskowych przywódców rebeliantów najważniejszą rolę objął Mohamed Farrah Aidid. W 1991 roku zbrojne ugrupowania na czele ze Zjednoczonym Kongresem Somalii wkroczyły do stolicy kraju, gdzie zaczęły wzajemnie walczyć o władzę w kraju. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 733 i Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 746 doprowadziły po rozwiązaniu rządu centralnego do utworzenia UNOSOM I, pierwszej misji stabilizacyjnej w Somalii. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 794 została przyjęta jednogłośnie 3 grudnia 1992 r., zatwierdzając koalicję sił pokojowych ONZ na czele z USA. W konsekwencji utworzono Zjednoczony Zespół Operacyjny (United Task Force – UNITAF), którego zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa, do momentu przeniesienia obowiązków humanitarnych na ONZ. Lądowanie w 1993 w Somalii koalicji pokojowej ONZ rozpoczęło dwuletnią misję Organizacji Narodów Zjednoczonych w Somalii (UNOSOM II). Obóz Farraha Aidida oraz niektóre oddziały milicji w Mogadiszu, które zabiegały o władzę, interpretowały obecność wojsk ONZ jako zagrożenie dla ich rządów. W konsekwencji doszło do kilku starć w stolicy pomiędzy uzbrojonymi ludźmi a siłami pokojowymi. W 1992 roku, bojownicy Aidida zaatakowali siły ONZ, w wyniku czego 24 żołnierzy tej organizacji poniosło śmierć. Władze amerykańskie zaproponowały 25 tysięcy dolarów nagrody za głowę Aidida i podjęły próby aresztowania go za zbrodnie wojenne. W dniu 3 października 1993 roku, na polecenie prezydenta Billa Clintona, siły Rangersów Armii Stanów Zjednoczonych (75 Pułk US Army Rangers) oraz oddziały Delta Force otrzymały rozkaz uchwycenia funkcjonariuszy milicji Aidida w rejonie Mogadiszu, który pozostawał pod jego kontrolą. W bitwie w Mogadiszu zginęło od około 500 do 1500 Somalijczyków z czego większość stanowili cywile oraz kilkunastu żołnierzy koalicji. Wkrótce po bitwie Stany Zjednoczone wycofały swoje siły z Somalii, z kolei ONZ opuściła Somalię w 1995 roku. W czerwcu 1995 roku, Aidid ogłosił się prezydentem Somalii Jego deklaracja nie została oficjalnie uznana a prezydentem uznanym przez światową opinię został jego rywal Ali Mahdi Mohamed. W lipca 1996 roku, Aidid i jego ludzie starli się z siłami sojuszników Alego Mahdiego Muhammada oraz Hassana Osmana Ali Atto. Aidid doznał rany postrzałowej, a następnie zmarł na atak serca dnia 1 sierpnia, w trakcie lub po operacji leczenia swoich obrażeń.

Następcą Adida został jego syn Hussein Mohamed Farrah który podobnie jak jego ojciec nie zyskał uznania międzynarodowego. Powszechnym zjawiskiem w Somalii stały się nieustanne wojny między miejscowymi klanami. Podczas trwającej w kraju anarchii kolejne regiony Somalii proklamowały niepodległość. W 1998 niezależność ogłosił Puntland, jednak obecnie władze Puntlandu nie zabiegają o uznanie międzynarodowe i uważają się za autonomiczną część Somalii. Tego samego roku niezależność ogłosił Jubaland, separatystyczna republika leżąca na południu Somalii, która jednak trzy lata później podpisała porozumienie, na mocy którego powróciła pod władzę rządu w Mogadiszu. Niepodległość ogłosił też Puntland. Zjawiskiem destabilizującym okazała się tez plaga piractwa morskiego. W latach 2002-2006 południowo-zachodnia Somalia pozostawała poza władzą rządu centralnego. W 2006 niepodległość ogłosił Galmudug, leżący na południe od Puntlandu, co spowodowało wojnę graniczną między samozwańczymi republikami. W 2005 roku szejk Hassan Dahir Aweis wraz z grupą mułłów założył Unię Trybunałów Islamskich, somalijską odmianę ruchu afgańskich talibów. Islamiści zyskali poparcie miejscowej ludności, mającej dosyć przemocy i bezprawia. Wiosną 2006 roku somalijscy talibowie zdobyli Mogadiszu przejęli władzę i kontrolę nad połową kraju. Rozbroili prywatne milicje, położyli też kres przestępczości. Po raz pierwszy w kraju zapanował pokój, choć ceną za niego były drakońskie prawa talibów. Rządy somalijskich trybunałów zachwiane zostały grudniu tego samego roku przez inwazję etiopsko. Etiopczycy wsparli rząd Somalii na uchodźstwie i wkroczyli do stolicy kraju zajmując ją podobnie jak większość terytoriów objętych rządami islamistów. We wrześniu 2007 powstał Sojusz na rzecz Wyzwolenia Somalii mający walczyć z wojskami etiopskimi przebywającymi w Somalii oraz Tymczasowym Rządem Federalnym. W maju 2008 sojusz rozpadł się kilka grup. Wystąpili z niego radykałowie, sprzeciwiający się podjęciu rozmów z rządem federalnym. W sojuszu pozostali wówczas umiarkowani islamiści. Przywódca organizacji Szarif Szajh Ahmed zdecydował się na rozmowy z rządem premiera Nur Hassana Husajna. W październiku 2008 Sojusz na rzecz Wyzwolenia zawarł kolejne porozumienie z rządem federalnym, które zakładało powołanie wspólnego rządu jedności narodowej. 26 stycznia 2009 Szarif Ahmed ogłosił swoją kandydaturę w wyborach prezydenta Somalii, po tym jak z tego urzędu zrezygnował miesiąc wcześniej Abdullahi Yusuf. 30 stycznia 2009 zwyciężył w drugiej turze wyborów, pokonując trzynastu innych kandydatów. Wyboru prezydenta dokonał parlament obradujący na terenie Dżibuti. W swoim przemówieniu Ahmed obiecał powołanie uczciwego rządu oraz utrzymywanie przyjaznych stosunków z sąsiadami w Afryce Wschodniej. Wezwał również wszystkie grupy bojowników do przyłączenia się do procesu pokojowego.

8 lutego 2009 radykalne islamistyczne bojówki Hizbul Islam oraz Al-Szabaab wypowiedziały wojnę rządowi prezydenta Ahmeda. 18 kwietnia 2009 parlament Somalii uchwalił wprowadzenie w całym kraju szariatu, czyli prawa muzułmańskiego. Obecnie sytuacja polityczna w Somalii jest niejasna, rząd tymczasowy kontroluje jedynie mały fragment centralnej części kraju. Duża część kraju znajduje się poza kontrolą jakiegokolwiek rządu, tereny te w większości opanowało fundamentalistyczne ugrupowanie al-Shabaab, powiązane z al Kaidą. W 2011 roku armia kenijska rozpoczęła Operację Linda Nchi skierowaną przeciwko radykalnym islamistom z Asz-Szabab. Interwencja była odpowiedzią na zamachy dokonywane przez radykałów na terenie Kenii.

Siły zbrojne

Somalia dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił morskich składało się w 2014 roku m.in. z trzech okrętów obrony przybrzeża, natomiast sił lądowych m.in. z: 70 czołgów, 260 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 50 zestawów artylerii holowanej. Somalijskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 22 myśliwców, 15 samolotów transportowych, 18 samolotów szkolno-bojowych oraz 14 śmigłowców.

Wojska somalijskie w 2014 roku liczyły 12 tys. żołnierzy zawodowych oraz 24 tys. rezerwistów. Somalijskie siły zbrojne stanowią 100. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 59 mln dolarów (USD) (dane z 2014).

Państwa powstałe na terenie Somalii podczas wojny domowej od 1991

Od obalenia rządu Siad-Barre w 1991 w Somalii trwa wojna domowa pomiędzy klanami. Trwająca od 1991 próba wprowadzenia demokracji przez wojska ONZ nie przyniosła rezultatu, wskutek czego ONZ podjęło decyzję o wycofaniu się z Somalii w 1995.

Wskutek wojny domowej nastąpił de facto rozpad Somalii. Powstało kilka niezależnych państewek, zaś reszta kraju pogrążyła się w walkach pomiędzy klanami.

Obecna sytuacja polityczna w Somalii. Kolorem niebieskim zaznaczono terytoria pod kontrolą rządu tymczasowego.

Republika Somalilandu

Po obaleniu w 1991 dyktatora Siada-Barre na północnym wybrzeżu Somalii (nad Zatoką Adeńską), na terenach, które niegdyś stanowiły kolonię brytyjską Somaliland, Issowie rozpoczęli powstanie i w efekcie przejęli tam całkowitą władzę. W maju 1991 Somalijski Ruch Narodowy (SNM) ogłosił niezależność tych terenów. Tak powstała Republika Somaliland, której jednak nie uznała do tej pory społeczność międzynarodowa i ONZ. Pierwszym prezydentem Somalilandu został A. Ahmed Ali (obecnym prezydentem jest Ahmed M. Mahamoud Silanyo, zwycięzca wyborów w 2010 r.).

Obecnie na terenie Somalilandu panuje najbardziej stabilna sytuacja i w porównaniu z resztą regionu jedynie tam można mówić o względnie mocnej strukturze państwowej. W maju 2001 obywatele Republiki Somalilandu opowiedzieli się w referendum za niepodległością.

Puntland

W 1998 region Puntland ogłosił niezależność. Obecnie posiada status republiki autonomicznej.

Galmudug

14 sierpnia 2006 secesję ogłosił kolejny region – Galmudug. Obecnie posiada status republiki autonomicznej.

Unia Trybunałów Islamskich

Na przełomie czerwca i lipca 2006 armia Unii Trybunałów Islamskich zajęła większość centralnej i południowej części Somalii, w tym stolicę w Mogadiszu. Na skutek ofensywy etiopskiej w grudniu 2006, fundamentaliści islamscy musieli wycofać się z zajmowanych terytoriów i przejść do walki partyzanckiej. W 2008 doprowadzili do ustąpienia prezydenta Abdullahiego Yusufa. Nowym prezydentem został Sharif Sheikh Ahmed wywodzący się z Unii Trybunałów Islamskich. Wojnę wypowiedziały mu radykalne islamistyczne bojówki Al-Shabaab oraz Hizbul Islam.

Państwa obecnie nieistniejące

• W 1998 region Jubaland ogłosił secesję. W 2001 region powrócił pod władzę rządu federalnego.
• Od 2002 południowo-zachodni region Somalii znajdował się poza kontrolą rządu. W 2006 na mocy porozumienia lokalni przywódcy uznali na powrót władzę tymczasowego rządu somalijskiego.
• 1 lipca 2007 północna część regionu spornego pomiędzy Puntlandem a Somalilandem, Maakhir, ogłosiła niezależność. W 2009 roku przyłączył się do Puntlandu.

Zobacz też

• Tymczasowy Rząd Federalny

Bibliografia

• Encyklopedia Geograficzna Świata: Afryka. Wydawnictwo OPRESS Kraków 1997

Linki zewnętrzne

• World Gazetteer