Kurmancî

Kurmancî
Kurmancî, Kurdî
Welatên lê tê axaftin	Tirkiye; Îran; Îraq; Sûrî; Ermenistan; Gurcistan; Rûsya
Herêm	Kurdistan; Diyasporaya kurdan
Axiverên zimanê zikmakî	18-20 mîliyon
Malbata zimanî	Zimanên hind û ewropî Zimanên hind û îranî Zimanên îranî Zimanên îranî yên rojava Zimanên îranî yên bakur-rojava Kurdî Kurmancî; ; ; ; ; ;
Şiklê kevn
Kodên zimanê
ISO 639-3	kmr
	Nexşeya zaravayên kurdî

Ev gotar derbarê zaravayê kurmancî de/zimanê kurdî ye. Ji bo wateyên din, li Kurmancî (cudakirin) binêre.

Kurmancî

Kurmancî

Kurmancî an kurmanciya jorîn yek ji zaravayên zimanê kurdî ye.

Zaravayê kurmancî zaravayê kurdî yê ku herî zêde tê bikaranîn e. Zaravayê kurmancî li beşeke mezin ji bakurê Kurdistanê, li başûr rojavayê Kurdistanê, li bakurê Herêma Kurdistanê (başûrê Kurdistanê), li bakurê rojhilatê Kurdistanê, li Ermenistanê, li Xorasanê, li nav Kurdên Qafqasyayê, li Anatoliya Navîn û li Diyazporayê (Ewropa) pê tê axaftin.

Naverok

1 Belawbûyîna kurmancî
2 Etîmolojî
3 Devokên kurmancî
4 Dengnasiya Kurmancî
- 4.1 Tîpên vokal
- 4.2 Tîpên konsonant
5 Bide ber
6 Çavkanî

Belawbûyîna kurmancî[biguherîne]

Di roja me de Kurmancî di gelek welat û axan de ji alî gelê Kurd ve tê axaftin. Belavbûyîna zaravayê, ji gola Urmiye dest pê dike, heta bajarên Şino sînorên Îran û Îraqê Helgurd, Rewandiz, Zeyî, Behdînan, Qers, Erzirom, Mûş, Bedlîs, sînorê Sêrtê Kozluk, Farqîn, Pasûr, Licê, Bismil, Amed, Erxenî, Çiyayê Qerej, Sêwreg, Semsûr, Meledî, Gurgum, herêma Hetayê Kirikhan û herêma Helebê Afrîn, ji herêma Dêrsimê li Pertekê, Mazgirt, bakurê Xarpêtê, Kanîreşa ku herêma Çepexçûrê (Çewlîg) ye û li gelek herêmên Sêwazê ev zarava tê bikaranîn.

Etîmolojî[biguherîne]

Teoriya 1'em[biguherîne]

Kurmancî^[1]^[2] = kur + man + cî. Wekî tê zanîn di dema Romayê da, gelê kurd ^{[çavkanî pêwîst e]} xeribî bûyî. Lê herkes neçûye xeribiyê, ji ber ku daxwaza gelê kurd bû "ev axên me ne, em neherrin" ^{[çavkanî pêwîst e]}.
1. Peyva kur kurd e, lê em baş dizanin ku diroka peyva kur gelek kevn e ji ber ku 3000 salan berê zayînê ev peyv hebû. Bi zimanê sûmeran em dibêjin kur ji bona "welat, çiya, erd" ^[3]. Bi zimanê baskî ji bo "welat" em dibêjin herri ^[4], û ji bo "erd" em dibêjin lur ^[5]^[6] (bi ermenî çiya = lêr^[7]). Bi zimanê ermenî ji bo "erd" em dibêjin երկիր (êrkir)^[8]. Herwiha ji bo "kevir, kersaxê tîk/şefil" em jî dibêjin bi proto-kartvelî ^[9] ḳarḳar. Ji bo "perçayê axê/çamûr", bi proto-kartveli, bi gurcî û bi lazî em li peyva ḳord ^[10] dibînin.
2. Peyva man ^[11] bi kurdî ye û maneya wî wek bi avestayî ^[12] e "ji cihekî neçûn, li cihekî sekinîn, li cihekî rawestîn". Herweha bi latînî ji bo man em dibêjin manere ^[13]^[14]. Bi ermenî em dibêjin mnal ^[15] û bi îngilîzî remain. Yanî diroka peyva man pirr kevn e. Herwiha bi zimanên proto-kartvelî em dibêjin men ^[16] ji bo "baregeh/jîngeh/rûniştgeh/xane".
3.Peyva cî ^[17] "cih, erd" e. Lewra peyva kurmancî tê wateya "kurd kî li cihê xwe man". Yanî kurmancên ku neçûne xeribiyê. Lê dimilî (daylam ^[18]) çûne xeribiyê û li gora rapora "MtDNA and Y-chromosome Variation in Kurdish Groups" ^[19] dimilî ducar hatin erdên xwe li bakurê Kurdistanê. Herweha li gora vê raporê DNA'ya kurmanc û zazayan heman/wek in.

Teoriya 2'em[biguherîne]

Peyva kurmancî ji peyva kurmanc tê û weha tê vekirin: kur/d/ + man/c/ + /c/î = kur/kurd/ = manda/med/medan/C/ + /C/cî, gorî MacKenzie tê wateya "medekî xurt"^[20]. Lê med bi zimanên xwe matai dibêjin^[21].

An jî wateya "Kurmanc" ji Kur(d) - mancî yane Kurdên medî

Meaneya din jî Kur - manc yane "Kur- (lawik, zarok) manc (med)" wateya xwe ji Kurên medan.

Teoriya 3'em[biguherîne]

Peyvên "ghurmanchî" û "ghîrmanchî" jî peyva Kêrmānshāh hatin. Herweha peyva bi farsî Kêrmānshāh hatiyê jî zimanê kurdî "ghêhraman-şhāhr".^{[çavkanî pêwîst e]}

Devokên kurmancî[biguherîne]

Kurmanc xwedî gelek devokên herêmî ne. Devokên kurmancî navbêra hev de li çar komên cûda bela dibin.

Botanî

Serhedkî
Kurmanciya Kurdistana Sor
Torî
Xerzî
Farqînkî
Devokê navendî (Amedî)

Behdînî: ^[22]

Kurmanciya Rojava

Kurmanciya Xoresan û Deylaman

Kurmanciya Anatolyayê

Dengnasiya Kurmancî[biguherîne]

Tîpên vokal[biguherîne]

Dengên vokal ên Kurdî
	Pêş	Navend	Paş
Nêzik	'i' î	'ʉ' u	'u' û
Nîvek	'e' ê	'ɪ̈' i	'o' o
Vebûyî	'æ' e	'a' a

Tîpên konsonant[biguherîne]

Dengên konsonant ên Kurdî
		Lêvî	Diranî	Pidûyî	Arikî	Zimanokî	Hefikî	Gewriyî
Pozî		m	n		ŋ
Teqînok	Bêdeng	p	t	t͡ʃ	k	q
	Dengdar	b	d	d͡ʒ	g
	Bêhndar	pʰ	tʰ	t͡ʃʰ	kʰ
Arînok	Bêdeng	f	s	ʃ	x		ħ	h
Arînok	Dengdar	v	z	ʒ	ɣ		ʕ
Nêzok		w	l	j
Wîçînok			r
Civînok			ɾ

Bide ber[biguherîne]

Kurmancî test sew Wîkîpediyayê di Wikimedia Incubatorê de.

Çavkanî[biguherîne]

↑ http://www.ezdixandi.com/forum/48-1146-1 ( Li ser maplea Yezidiyan. Li gora dîroknas "MICHAIL FAROE " peyva kur-d-man-cî = ciya-man-cih e)
↑ http://www.blueglobetranslations.com/about-kurdish-kurmanji-language.html ( li gora malpera blue globe translations, kurmancî= kurd+man+cî)
↑ http://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e3180.html (li ser ferhenga sûmerî-îngilîzî peyva kur bi 5000 salî ye)
↑ http://www1.euskadi.net/morris/resultado.asp (ji bo welat bi baskî em dibêjin "herri" = kur)
↑ http://translate.google.com/?hl=fr#eu%7Cen%7Clur
↑ http://projetbabel.org/basque/dictionnaire.php?q=terre&c=fra
↑ http://www.dictionaric.com/dicoarmenien/dicoarmenien.php?rech=montagne&rech1=&bmit=Search+%3A+Use+only+small+letters+!
↑ http://www.dictionaric.com/dicoarmenien/dicoarmenien.php?rech = terre
↑ http://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?single=1&basename=/data/nostr/nostret&text_number=+635&root=config
↑ http://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?root=config&morpho=0&basename=\data\kart\kartet&first=581
↑ http://legerin.ferheng.org/?lang=kurd2turk&pg=search&s=man
↑ http://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?single=1&basename=/data/nostr/nostret&text_number=+561&root=config
↑ http://translate.google.com/?hl=fr#en%7Cla%7Cstay
↑ http://www.latin-dictionary.net/q/latin/manere.html
↑ http://www.dictionaric.com/dicoarmenien/dicoarmenien.php?rech=rester&rech1=&bmit=Search+%3A+Use+only+small+letters+!
↑ http://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?root=config&morpho=0&basename=\data\kart\kartet&first=701
↑ http://legerin.ferheng.org/?lang=kurd2turk&pg=search&s=yer
↑ http://www.iranicaonline.org/articles/deylamites
↑ http://www.zazaki.org/files/Kurds.pdf
↑ MacKenzie, D.N.: The Role of Kurdish Language in Ethnicity. In Ethnic Groups in the Republic of Turkey. Edited by Andrews, Peter Alford. Wiesbaden, Germany: Dr. Ludwig Reichert Verlag. 1989.
↑ http://bnk.institutkurde.org/catalogue/viewer.php?id=1RGZ3XDKEM (Die Sprache der Meder, These)
↑ Dr. Geoffrey Haig :Alignment in Kurdish: a diachronic perspective, Kiel 2004.
↑ Izady, M.R.: The Kurds, Washington 1992
↑ Mann, O.: Kurdische Mundarten der Kälun-Abdû, IN: Kurdisch-Persische Forschungen II.1: Die Tajik-Mundarten der Provinz Fars.

[1] ttp://www.ezdixandi.com/forum/48-1146-1 ( Li ser maplea Yezidiyan. Li gora dîroknas "MICHAIL FAROE " peyva kur-d-man-cî = ciya-man-cih e)

[2] ttp://www.blueglobetranslations.com/about-kurdish-kurmanji-language.html ( li gora malpera blue globe translations, kurmancî= kurd+man+cî)

[3] ttp://psd.museum.upenn.edu/epsd/epsd/e3180.html (li ser ferhenga sûmerî-îngilîzî peyva kur bi 5000 salî ye)

[4] ttp://www1.euskadi.net/morris/resultado.asp (ji bo welat bi baskî em dibêjin "herri" = kur)

[5] ttp://translate.google.com/?hl=fr#eu%7Cen%7Clur

[6] ttp://projetbabel.org/basque/dictionnaire.php?q=terre&c=fra

[7] ttp://www.dictionaric.com/dicoarmenien/dicoarmenien.php?rech=montagne&rech1=&bmit=Search+%3A+Use+only+small+letters+!

[8] ttp://www.dictionaric.com/dicoarmenien/dicoarmenien.php?rech = terre

[9] ttp://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?single=1&basename=/data/nostr/nostret&text_number=+635&root=config

[10] ttp://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?root=config&morpho=0&basename=\data\kart\kartet&first=581

[11] ttp://legerin.ferheng.org/?lang=kurd2turk&pg=search&s=man

[12] ttp://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?single=1&basename=/data/nostr/nostret&text_number=+561&root=config

[13] ttp://translate.google.com/?hl=fr#en%7Cla%7Cstay

[14] ttp://www.latin-dictionary.net/q/latin/manere.html

[15] ttp://www.dictionaric.com/dicoarmenien/dicoarmenien.php?rech=rester&rech1=&bmit=Search+%3A+Use+only+small+letters+!

[16] ttp://starling.rinet.ru/cgi-bin/response.cgi?root=config&morpho=0&basename=\data\kart\kartet&first=701

[17] ttp://legerin.ferheng.org/?lang=kurd2turk&pg=search&s=yer

[18] ttp://www.iranicaonline.org/articles/deylamites

[19] ttp://www.zazaki.org/files/Kurds.pdf

[20] MacKenzie, D.N.: The Role of Kurdish Language in Ethnicity. In Ethnic Groups in the Republic of Turkey. Edited by Andrews, Peter Alford. Wiesbaden, Germany: Dr. Ludwig Reichert Verlag. 1989.

[21] ttp://bnk.institutkurde.org/catalogue/viewer.php?id=1RGZ3XDKEM (Die Sprache der Meder, These)

[22] Dr. Geoffrey Haig :Alignment in Kurdish: a diachronic perspective, Kiel 2004.

[23] Izady, M.R.: The Kurds, Washington 1992

[24] Mann, O.: Kurdische Mundarten der Kälun-Abdû, IN: Kurdisch-Persische Forschungen II.1: Die Tajik-Mundarten der Provinz Fars.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

Kurmancî

Naverok

Belawbûyîna kurmancî[biguherîne]

Etîmolojî[biguherîne]

Teoriya 1'em[biguherîne]

Teoriya 2'em[biguherîne]

Teoriya 3'em[biguherîne]

Devokên kurmancî[biguherîne]

Dengnasiya Kurmancî[biguherîne]

Tîpên vokal[biguherîne]

Tîpên konsonant[biguherîne]

Bide ber[biguherîne]

Çavkanî[biguherîne]

Menûya navîgasyonê

Amûrên kesane

Valahiya nav

disable

Dîtin

Bêhtir

Lêgerîn

Navîgasyon

Beşdarî

Qutiya amûran

Bi zimanên din

Kurmancî
Kurmancî, Kurdî
Welatên lê tê axaftin	Tirkiye Îran Îraq Sûrî Ermenistan Gurcistan Rûsya
Herêm	Kurdistan Diyasporaya kurdan
Axiverên zimanê zikmakî	18-20 mîliyon
Malbata zimanî	Zimanên hind û ewropî Zimanên hind û îranî Zimanên îranî Zimanên îranî yên rojava Zimanên îranî yên bakur-rojava Kurdî Kurmancî
Şiklê kevn
Kodên zimanê
ISO 639-3	`kmr`
Nexşeya zaravayên kurdî