Angola

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Skocz do: nawigacja, szukaj
Inne znaczenia Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: inne znaczenia tej nazwy.
República de Angola
Republika Angoli
Flaga Angoli
 Godło Angoli
Flaga Angoli Godło Angoli
Dewiza: (łac.) Virtus unita fortior[1]
Hymn:
Angola Avante!
(Naprzód, Angolo)
Położenie Angoli
Język urzędowy portugalski
Stolica Luanda
Ustrój polityczny republika
Głowa państwa prezydent José Eduardo dos Santos
Szef rządu prezydent José Eduardo dos Santos
Powierzchnia
 • całkowita
 • wody śródlądowe		 23. na świecie
1 246 700[a] km²
~0%
Liczba ludności (2011)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia
 • narody i grupy etniczne		 69. na świecie
19 618 000[b]
14 osób/km²
36% Owimbundu
25% Mbundu
13% Kongo
PKB (2012)
 • całkowite 
 • na osobę
118,7 mld[2] USD
5873[2] USD
PKB (PSN) (2012)
 • całkowite 
 • na osobę
128,2 mld[2] USD
6346[2] USD
Jednostka monetarna kwanza (AOA)
niepodległość od Portugalia Portugalii
11 listopada 1975
Religia dominująca 95% chrześcijanie
Strefa czasowa UTC +1
Kod ISO 3166 AO
Domena internetowa .ao
Kod samochodowy ANG
Kod samolotowy D2
Kod telefoniczny +244
Mapa Angoli
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Wikinews Wiadomości w Wikinews
Wikicytaty Cytaty w Wikicytatach
Wikisłownik Hasło w Wikisłowniku

Angola, Republika Angoli (port. República de Angola) – państwo w południowo-zachodniej Afryce nad Oceanem Atlantyckim, członek Unii Afrykańskiej. Sąsiaduje z Demokratyczną Republiką Konga, Namibią, Kongiem oraz Zambią. W przeszłości była kolonią portugalską. Posiada znaczne zasoby surowców naturalnych, w tym ropy naftowej i diamentów.

Nazwa Angola pochodzi od imienia króla N’Gola – władcy ludu Mbundu, który żył w okolicach Luandy[3]. Jego królestwo zostało podbite i zniszczone przez Portugalczyków.

Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]

W chwili obecnej rzeczywista władza sprawowana jest przez prezydenta. Częściami władzy wykonawczej są prezydent (José Eduardo dos Santos), wiceprezydent oraz rada ministrów. Gubernatorzy 18 prowincji są powoływani i odwoływani przez prezydenta. Konstytucja z 2010 określa ogólną strukturę państwa oraz prawa i obowiązki obywateli. System sądownictwa opiera się na prawie portugalskim oraz prawie zwyczajowym. Nie jest jednak sprawny i posiada wiele luk. Sądy znajdują się w jedynie 12 z ponad 180 okręgów. Instancją apelacyjną jest Sąd Najwyższy. Sąd Konstytucyjny, posiadający możliwość rewizji wyroków, nie został jak dotąd powołany.

Prezydent zapowiedział na 2006 wybory mające na celu wyłonienie prezydenta i Zgromadzenia Narodowego. Wybory te się nie odbyły. 5 września 2008 odbyły się wybory parlamentarne w których zdecydowanie wygrała rządząca partia Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA) zdobywając 81,6% głosów. Wybory prezydenckie ponownie zostały przełożone.

W 2011 roku rząd Angoli przeforsował zmianę konstytucji na mocy której kandydat numer jeden partii wygrywającej wybory parlamentarne automatycznie staje się prezydentem.

31 sierpnia 2012 odbyły się trzecie w historii Angoli wybory parlamentarne, w których ponownie zwyciężyła partia Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA). Główna partia opozycyjna Związek na Rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli (UNITA) skrytykowała partię rządzącą oraz prezydenta za nierzetelne przeprowadzenie wyborów. Wybory były obserwowane przez wysłanników Wspólnoty Rozwoju Afryki Południowej (SADC) oraz Wspólnotę Państw Portugalskojęzycznych (CPLP).

Główne partie: Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA), Związek na rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli (UNITA), Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (FNLA)[4]

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Podział administracyjny Angoli.

Kraj jest podzielony na 18 prowincji:

  1. Bengo
  2. Benguela
  3. Bié
  4. Kabinda
  5. Cuando-Cubango
  6. Kwanza Południowa
  7. Kwanza Północna
  8. Cunene
  9. Huambo
  10. Huila
  11. Luanda
  12. Lunda Południowa
  13. Lunda Północna
  14. Malanje
  15. Moxico
  16. Namibe
  17. Uige
  18. Zair

Geografia[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Geografia Angoli.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Radziecki sprzęt wojskowy dostarczony oddziałom UNITA

Na terenie dzisiejszej Angoli przed kolonizacją portugalską istniały trzy państwa: Kongo, Ndondo oraz Lunda. Kraj Kongo rozpościerał się od terenu dzisiejszego Gabonu do rzeki Kwanzy na południu. W 1575 Portugalia założyła swą kolonię w Luandzie. Kolonia ta zajmowała się głównie handlem niewolnikami. W XVI wieku Portugalczycy stopniowo opanowywali dzięki dyplomacji i wojnom tereny nabrzeżne. W okresie między 1641 i 1648 terytorium to przejęli Holendrzy, umacniając tutejsze, nastawione przeciw Portugalii kraje. W 1648 Portugalczycy odzyskali luandyjską kolonię i rozpoczęli podbój Kongo i Ndondo. Podbój ten ostatecznie zakończył się w 1671, jednakże tereny położone w głębi lądu aż do początków XX wieku nie były w pełni kontrolowane przez portugalską administrację. W 1951 kolonia przekształcona została w prowincję zamorską, zwaną Portugalską Afryką Zachodnią.

 Osobny artykuł: wojna o niepodległość Angoli.

W latach 50. z inicjatywy António de Oliveira Salazara rozpoczęła się nowa fala osadnictwa portugalskiego[5]. Polityka ta spowodowała niechęć ze strony rdzennych mieszkańców kraju którzy zaczęli tworzyć organizacje niepodległościowe. W 1953 roku powstała pierwsza niepodległościowa partia o nazwie Partia na rzecz Zjednoczonej Walki Afrykańczyków w Angoli. Rok później nacjonaliści z Konga i Angoli tworzą Unię Ludów Północnej Angoli która opowiadała się za utworzeniem niezależnego państwa w granicach historycznego Królestwa Angoli[6]. W 1956 roku z kolei powstał Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli (MPLA).[7][8][9][10]. 3 stycznia 1961 roku chłopi w regionie Baixa de Cassanje, rozpoczęli strajk domagając się lepszych warunków. 4 stycznia portugalskie wojsko w odpowiedzi na strajk zbombardowało okoliczne wsie a w wyniku pacyfikacji zginęło do 7000 cywili[11]. W lutym bojownicy MPLA rozpoczęli ataki na portugalskie cele wojskowe[12] a 15 marca oddziały Unii Narodów Angoli z Holdenem Roberto na czele wkroczyło do Angoli z terenów Zairu[10][13][14][15][16].[10][17]. Gdy oddział Unii rozbił oddział MPLA, doszło do wybuchu walk zewnętrznych między dwiema grupami antykolonialnymi[18]. W marcu 1962 roku Unia Narodów Angoli przeistoczyła się Narodowy Front Wyzwolenia Angoli (FNLA)[19]. W 1964 roku wysoko postawiony Jonas Savimbi odszedł z FNLA i utworzył odrębną UNITA[20][21][22].

 Osobne artykuły: południowoafrykańska wojna graniczna, konflikt w Kabindzie i wojna domowa w Angoli.

Na początku lat 70. MPLA zostało zaatakowane przez apartheidowski rząd RPA. Inwazja spowodowana była m.in. wsparciem MPLA dla SWAPO czyli organizacji niepodległościowej Namibii (pod okupacją RPA).[23]. W 1974 roku walki zakończyły się na skutek rewolucji goździków w Portugalii - nowy rząd doprowadził do niepodległości portugalskich terytoriów kolonialnych. Przywódcy MPLA, UNITA i FNLA spotkali się ze sobą w Kenii 5 stycznia 1975 roku i zgodzili się zatrzymać walki między sobą. Utworzono też koalicyjny rząd przejściowy[24]. Na rozejm nie zgodził się Front Wyzwolenia Enklawy Kabindy który rozpoczął secesjonistyczną rebelię. Rząd koalicyjny szybko rozpadł się na skutek konkurencji między poszczególnymi frakcjami[10]. W lipcu ponownie doszło do walk między frakcjami antykolonialnymi, władze w stolicy przejęła najsilniejsza MPLA, która utworzyła tam rząd. UNITA i FNLA chcąc odebrać władzę MPLA zwróciły się o pomoc do rasistowskiego rządu RPA który wysłał swoje wojska na pomoc rebeliantom[25]. FNLA wsparta została też przez Stany Zjednoczone które obawiały się wpływów lewicowej MPLA[26]. Rząd angolski MPLA uzyskał natomiast wsparcie kubańskie. Rok 1975 uważany jest za początek angolskiej wojny domowej[27][28].

Rebeliantów wsparł reżim Zairu Mobutu Sese Seko. Rząd Angoli w odwecie wsparł rebeliantów zairskich. Grupa katangańskich secesjonistów z Zairu utworzyła w Angoli organizację zbrojną o nazwie Front Wyzwolenia Narodowego Katangi[29]. W 1977 i 1978 roku w prowincji Shaba (obecnie Katanga) miały miejsce dwie inwazje katagańskich rebeliantów wspartych przez Angolę[29]. Rozejm między rządem Angoli a Zairem wypracowania w 1979 roku - obie strony wycofały wsparcie dla stron rebelianckich. Jak się później okazała działania Zairu były tylko pozorne gdyż rząd tego kraju odciął wsparcie dla rebeliantów tylko na krótki czas. W 1977 roku doszło do próby zamachu stanu dokonanego przez ministra spraw wewnętrznych, Nito Alvesa. Alves odrzucał umiarkowaną linię prezydenta Agostinho Neto. Zamach nie udał się a w jego wyniku z partii rządzącej wyrzucono twardogłowych i proradzieckich działaczy[30]. Już wkrótce władzy prezydenta Neto zagroził jednak kolejny twardogłowy polityk, tym razem Lopo Nascimento[31]. Prezydent Neto zmarł w 1979 roku. Następcą na stanowisku prezydent został José Eduardo dos Santos. W latach 80. dochodziło do konfliktów granicznych między RPA a Angolą[32]

22 grudnia 1988 roku podpisano porozumienie nowojorskie - na jego mocy zakończono bezpośrednie zaangażowanie obcych wojsk w angolską wojnę domową. W 1990 roku Namibia otrzymała oficjalną niepodległość a rządy w niej objęła SWAPO. Zakończyło to w dużej mierze zagrożenie ze strony RPA. Rok później rząd i UNITA podpisały porozumienie pokojowe na mocy którego przeprowadzono wolne wybory prezydenckie. Jednakże po wyborach, wygranych przez obecnego prezydenta (wywodzącego się z MPLA) i zakwestionowaniu ich wyników przez UNITA, wznowiono działania wojenne. Zakończono je w 1994 podpisaniem porozumienia pokojowego w Lusace. Już cztery lata później walki wybuchły z nową siłą. 22 lutego 2002 śmierć Jonasa Savimbi – przywódcy UNITA, doprowadziła do kolejnego zawieszenia broni. Pierwsze od 1992 roku wybory odbyły się w 2008. Rezultaty wskazały na wielkie zwycięstwo rządzącej partii MPLA, która uzyskała 82% oddanych głosów. Natomiast główna partia opozycji, UNITA, otrzymała poparcie zaledwie 10% wyborców[33].

Angola w ostatnich latach wojny domowej zaangażowała się też w wojny w innych regionach Afryki. W czasie wojny domowej w Republice Konga, w październiku 1997 doszło do interwencji wojsk Angoli, w wyniku czego prezydent tego kraju, premier Yhombi-Opango i ich zwolennicy zostali zmuszeniu do ucieczki z kraju a prezydentem kraju został Denis Sassou-Nguesso[34]. W I wojnie domowej w Kongu Angola wsparła rebeliantów na czele z Laurentem-Désiré Kabilą. Celem operacji wojsk angolskich było obalenie dotychczasowych władz Zairu (z terenu tego państwa ataków na pozycje rządowe dokonywała UNITA), wojska angolskie w tym konflikcie wsparła Rwanda, Uganda i Burundi[35].

Angola po zakończeniu wojny domowej stała się regionalnym stabilizatorem - w ostatnich latach wzięła udział w II wojnie domowej w Kongu w celu ochrony rządu Sassou-Nguesso przed rebeliantami Tutsi. Obydwie wojny domowe w Kongu okazały się sukcesem angolskiej armii. Angola ponownie wsparła rząd Demokratycznej Republiki Konga w konflikcie w prowincji Kiwu[36]. W 2013 roku w ramach MISCA wzięła udział w wojnie domowej w Republice Środkowoafrykańskiej.

Siły zbrojne[edytuj | edytuj kod]

Angola dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[37]. Uzbrojenie sił lądowych Angoli składało się w 2014 roku z: 140 czołgów, 920 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 298 zestawów artylerii holowanej[37]. Marynarka wojenna Angoli dysponowała w 2014 roku 30 okrętami obrony przybrzeża oraz dwoma okrętami obrony przeciwminowej[37]. Angolskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 82 myśliwców, 118 samolotów transportowych, 48 samolotów szkolno-bojowych, 98 śmigłowców oraz 15 śmigłowców szturmowych[37].

Wojska angolskie w 2014 roku liczyły 87 tys. żołnierzy zawodowych oraz 30 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) angolskie siły zbrojne stanowią 73. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 4,15 mld dolarów (USD)[37].

Gospodarka[edytuj | edytuj kod]

Gospodarka Angoli ze względu na trwające niemal bezustannie przez ćwierćwiecze działania wojenne znajduje się w stanie dezorganizacji. Pomimo bogatej bazy surowców naturalnych, dochody na mieszkańca należą do najniższych na świecie. Wydobycie ropy naftowej i związane z tym przedsięwzięcia są głównym źródłem dochodów, stanowiąc 45% PKB i 90% eksportu Angoli. Ze względu na trwające działania wojenne, prowadzone pomimo podpisania w grudniu 1994 porozumienia pokojowego, a także z uwagi na liczne pozostałe w ziemi miny, nie ma chętnych do uprawy ziemi, co zmusza do importowania znacznych ilości żywności. Aby móc w pełni korzystać ze swych bogatych zasobów (między innymi złota, diamentów, rozległych lasów, łowisk na Atlantyku i złóż ropy naftowej) Angola musi doprowadzić do zawarcia trwałego pokoju a także zreformować rząd. Pomimo działań wojennych w 1998 wzrost gospodarczy wyniósł w następnym roku 4%. Dziś jednak tempo wzrostu gospodarczego Angoli wynosi 19,1%. Jest to spowodowane głównie hossą na rynku ropy naftowej. Rosnąca produkcja ropy daje dobre widoki na przyszłość, jednakże wewnętrzne walki odstraszają od inwestycji poza sektorem paliwowym. Bogactwa naturalne i możliwości z nimi związane nie mogą zostać wykorzystane, gdyż Angola musi spłacać długi za broń i amunicję w postaci ropy, złota i diamentów.

Mapa lokalizacyjna Angoli
Ambriz
Ambriz
Benguela
Benguela
Cafunfo
Cafunfo
Catumbela
Catumbela
Cazombo
Cazombo
Cuito Cuanavale
Cuito Cuanavale
Dundo
Dundo
Huambo
Huambo
Kabinda
Kabinda
Kapanda
Kapanda
Kuito
Kuito
Luanda
Luanda
Lubango
Lubango
Lucapa
Lucapa
Luena
Luena
Malanje
Malanje
Menongue
Menongue
Namibe
Namibe
Ondjiva
Ondjiva
Saurimo
Saurimo
Uíge
Uíge
Waco Kungo
Waco Kungo
Geographylogo.svg
Porty lotnicze w Angolii
 Osobny artykuł: Rolnictwo w Angoli.

Demografia[edytuj | edytuj kod]

W użyciu pozostaje przede wszystkim język portugalski, jako język urzędowy kraju. Poza tym szeroko używane są języki bantu (kimbundu, umbundu, kikongo), a także inne języki afrykańskie.

Struktura etniczna[38]:

Religia[edytuj | edytuj kod]

Katedra katolicka w Luandzie.
 Osobny artykuł: Religia w Angoli.

Źródło: Encyklopedia „Religions of the World“, 2010[39].

Problem AIDS i HIV[edytuj | edytuj kod]

Podczas wojny domowej dochodziło do masowych aktów gwałtów ludności cywilnej, wspierającej przeciwną stronę konfliktu. Przez te działania jest znaczna groźba wybuchu epidemii AIDS. Brak prowadzonych statystyk wśród ludności powoduje, że niewiadoma jest liczba osób zarażonych wirusem lub chorych. Władze oficjalnie mówią, że w porównaniu do reszty "czarnej Afryki" w kwestii AIDS Angola wypada najlepiej.

Kultura[edytuj | edytuj kod]

  • Święto narodowe: Dzień Niepodległości – 11 listopada

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

  1. ↑ Dane podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (ang.)
  2. ↑ Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za CIA The World Factbook (źródło:CIA) (ang.), World Gazetteer szacuje liczbę ludności w 2008 roku na ok. 16 854 000 (źródło) (ang.)

Przypisy

  1. ↑ 1014. Virtus unita fortior. [Divisa de Andorra; Divisa de Angola] (port.). DICIONÁRIO DE EXPRESSÕES E FRASES LATINAS .Compilado por HENERIK KOCHER. [dostęp 2014-10-07].
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2012: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2013 (ang.). [dostęp 24-04-2013].
  3. ↑ Ryszard Kapuściński: Jeszcze dzień życia. Warszawa: Czytelnik, 2007, s. 127. ISBN 978-83-07-03108-8.
  4. ↑ "Systemy polityczne współczesnego świata", Andrzej Antoszewski, Ryszard Herbut, wyd. ARCHE Gdańsk 2004
  5. ↑ (DADOS PARA A) HISTÓRIA DA LÍNGUA PORTUGUESA EM MOÇAMBIQUE, Instituto Camões
  6. ↑ Shadle, Robert; James Stuart Olson (1991). Historical Dictionary of European Imperialism. s. 26–27.
  7. ↑ Wright, George (1997). The Destruction of a Nation: United States Policy Towards Angola Since 1945. s. 2, 8–11, i 57.
  8. ↑ Oyebade, Adebayo O (2006). Culture And Customs of Angola. s. XI.
  9. ↑ Africa Year Book and Who's who. 1977. s. 238.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Tvedten, Inge (1997). Angola: Struggle for Peace and Reconstruction. s. 29–36.
  11. ↑ James Fearon and David Laitin. "Portugal" (PDF). Stanford University.
  12. ↑ Wright, George (1997). The Destruction of a Nation: United States' Policy Towards Angola Since 1945. s. 5–6.
  13. ↑ Edgerton, Robert Breckenridge (2002). Africa's Armies: From Honor to Infamy. s. 72.
  14. ↑ George, Edward (2005). The Cuban Intervention In Angola, 1965–1991: from Che Guevara to Cuito Cuanavale. s. 10, 46 i 289.
  15. ↑ Tom Hartman, A World Atlas of Military History 1945–1984.
  16. ↑ George Childs Kohn, Dictionary of Wars (Facts on File, 1999).
  17. ↑ George, Edward (2005). The Cuban Intervention In Angola, 1965–1991: from Che Guevara to Cuito Cuanavale. s. 10, 46 i 289.
  18. ↑ George, Edward (2005). The Cuban Intervention In Angola, 1965–1991: from Che Guevara to Cuito Cuanavale. s. 10, 46 and 289.
  19. ↑ Tvedten, Inge (1997). Angola: Struggle for Peace and Reconstruction. s. 31.
  20. ↑ Walker, John Frederick (2004). A Certain Curve of Horn: The Hundred-Year Quest for the Giant Sable Antelope of Angola. s. 146–148.
  21. ↑ Wright, George (1997). The Destruction of a Nation: United States Policy Towards Angola Since 1945. s. 2, 8–11 o 57.
  22. ↑ Abbott, Peter; Manuel Ribeiro Rodrigues (1988). Modern African Wars: Angola and Mozambique, 1961–74. s. 10.
  23. ↑ George, Edward (2005). The Cuban Intervention in Angola, 1965–1991. Routledge. s. 289. ISBN 0-415-35015-8.
  24. ↑ Rothchild, Donald S. (1997). Managing Ethnic Conflict in Africa: Pressures and Incentives for Cooperation. s. 115–116.
  25. ↑ Stearns, Peter N.; William Leonard Langer (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged. s. 1065.
  26. ↑ Wright, George (1997). The Destruction of a Nation: United States Policy Towards Angola Since 1945. s. 2, 8–11 i 57.
  27. ↑ Algeria: The Politics of a Socialist Revolution, 1970. s. 164.
  28. ↑ Contested Power in Angola: 1840s to the Present, 2000. s. 167
  29. ↑ 29,0 29,1 Chris Cook and John Stevenson. The Routledge Companion to World History Since 1914, 2005. s.321-322.
  30. ↑ George, Edward (2005). The Cuban Intervention in Angola, 1965–1991: From Che Guevara to Cuito Cuanavale. s. 127–128.
  31. ↑ Westad, Odd Arne (2005). The Global Cold War: Third World Interventions and the Making of Our Times. s. 239–241.
  32. ↑ Aristide R. Zolberg University-in-Exile Professor of Political Science New School for Social Research, Astri Suhrke Professor of International Relations The American University, Sergio Aguayo Professor of International Studies El Colegio de Mexico (1989). Escape from Violence: Conflict and the Refugee Crisis in the Developing World. s. 312.
  33. ↑ Celia W. Dugger: Governing Party in Angola Wins Election in a Landslide, Official Results Show (ang.). W: New York Times [on-line]. 2008-09-09. [dostęp 2008-09-15].
  34. ↑ ENTRE ARBITRAIRE ET IMPUNITE :LES DROITS DE L'HOMME AU CONGO-BRAZZAVILLE (fr.). FIDH - Congo Brazza. [dostęp 2001].
  35. ↑ Kongo – konflikt [dostęp 24 grudnia 2009]
  36. ↑ Michelle Faul: U.N. officials: Angolan troops fighting in Congo (ang.). chicagodefender.com, 2008-11-07. [dostęp 22 kwietnia 2010].
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 37,4 Angola (ang.). Global Firepower. [dostęp 2014-08-31].
  38. ↑ Jeshua Project "Angola – People Groups"
  39. ↑ Angola. Religions of the World; s. 134. [dostęp 2014-03-20].
p • d • e
Dawne kolonie Portugalii
Afryka Portugal Império total.png
Ameryka
Azja
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Angola&oldid=43470425”