Mors arktyczny
| Mors arktyczny | |
| Odobenus rosmarus[1] | |
| (Linnaeus, 1758) | |
 podgatunek atlantycki |
|
| Systematyka | |
| Domena | eukarionty |
| Królestwo | zwierzęta |
| Typ | strunowce |
| Podtyp | kręgowce |
| Gromada | ssaki |
| Podgromada | żyworodne |
| Infragromada | łożyskowce |
| Rząd | drapieżne |
| Podrząd | psokształtne |
| (bez rangi) | płetwonogie |
| Rodzina | morsowate |
| Rodzaj | mors (Odobenus) Brisson, 1762[2] |
| Gatunek | mors arktyczny |
| Synonimy | |
|
|
| Podgatunki | |
|
|
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 brak danych
|
|
| Zasięg występowania | |
 |
|
Mors arktyczny[4], mors[5][a] (Odobenus rosmarus) – gatunek dużego drapieżnego ssaka morskiego, jedyny współcześnie żyjący przedstawiciel dawniej licznej w gatunki rodziny morsowatych (Odobenidae) i jedyny gatunek z rodzaju Odobenus. Mors pełnił ważną rolę w życiu mieszkańców Arktyki, którzy polowali na niego dla mięsa, skór, tłuszczu, kłów i kości.
Spis treści
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Wody przybrzeżne Arktyki, wzdłuż wybrzeży Ameryki Północnej i Rosji. Mors najbardziej lubi płytkie wody w pobliżu pływających pól lodowych, więc można go również zobaczyć jak pływa na krach lodowych.
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Mors ma ciężkie ciało osiągające długość od 2,5 do 4,3 m, osłonięte grubą na 3,5 cm niemal nagą (słabo owłosioną), pofałdowaną skórą. Masa ciała mieści się w przedziale od 400 do 1700 kg; samce są większe od samic. Morsy z Oceanu Spokojnego są większe od występujących w Atlantyku. Barwa skóry od jasnobrązowej do cynamonowobrązowej, podczas wygrzewania się na słońcu kolor zmienia się na różowy wskutek rozszerzania się naczyń krwionośnych. Na brzuchu i piersiach skóra jest ciemniejsza. Morsy żyjące w Oceanie Spokojnym mają więcej wąsów czuciowych od tych z Atlantyku.
Wszystkie kończyny morsa są przekształcone w płetwy. Przednie kończyny są większe od tylnych i stanowią główny narząd ruchu. U młodych morsów dostrzega się rzadkie owłosienie skóry, dorosłe mają skórę bardzo słabo owłosioną. Na górnej wardze występują liczne włosy czuciowe. W uzębieniu wyróżniają się górne kły obecne u samców i u samic, szczególnie silnie rozwinięte u samców, mogą dorastać do metra długości, ale przeciętna ich długość wynosi ok. 50 cm. Masa największych kłów przekracza 5 kg[5]. Kły morsów mają budowę podobną do ciosów słoni.
Pożywieniem morsów są bezkręgowce zamieszkujące dno oceanu, np.: małże, ślimaki i rozgwiazdy, a także skorupiaki, ryby, foki i padlina.
Rozród następuje wczesnym latem. Rodzi się tylko 1 młode po ciąży trwającej 15-16 miesięcy. Morsy żyją do 50 lat. Samce osiągają dojrzałość płciową w wieku ok. 7 lat, natomiast samice wieku 4-6.
Mors nie jest gatunkiem zagrożonym wyginięciem, ale liczebność jest poważnie obniżona w wyniku dawnych polowań. Nadal prowadzone jest kłusownictwo dla ich ciosów, odkąd zdobywanie kości słoniowej jest nielegalne. Głównym naturalnym wrogiem morsów jest orka i rzadko niedźwiedź polarny, który tylko w wyjątkowych sytuacjach jest zdolny upolować młodego bądź schorowanego morsa.
Podgatunki[edytuj | edytuj kod]
Wyróżniane są trzy podgatunki morsa[6][4]:
- O. rosmarus rosmarus – mors atlantycki – podgatunek atlantycki
- O. rosmarus divergens – mors pacyficzny – podgatunek pacyficzny
- O. rosmarus laptevi – mors pośredni – podgatunek z Morza Łaptiewów, przez część systematyków nie jest uznawany za odrębny podgatunek[7].
Historia kłusownictwa[edytuj | edytuj kod]
Mors został po raz pierwszy dostrzeżony przez Europejczyków w 1604 roku. Popłynął wtedy z Anglii w kierunku półwyspu Kolskiego statek handlowy "Speed" kierowany przez Stefana Benneta. Statek zmylił kurs i zawitał na nieznaną wyspę zwaną dzisiaj Wyspą Barentsa. Bennet wraz z jednym członkiem załogi zszedł na ląd i zobaczyli nieznane dotąd ogromne zwierzęta. Bardziej niż zwierzęta ludzi zainteresowały białe, grube kły, które leżały na plaży. Pozbierali je zaraz skwapliwie, ponieważ z wyglądu przypominały cenioną kość słoniową. Jakaż była ich radość, kiedy potem zorientowali się, że podobne kły mają śpiące zwierzęta. Bez namysłu, więc upolowali pierwsze 50 sztuk morsów zabierając na pokład tylko głowy tych zwierząt.
Tak zaczęła się historia polowań na morsa. Ludzie wybijali tysiące tych niedołężnych na lądzie istot. Z biegiem czasu opustoszała Wyspa Barentsa, a następnie wybrzeża Spitsbergenu. Urządzano masowe rzezie np. na wyspie Niedźwiedziej w 1667 roku w przeciągu kilku godzin zabito 900 morsów, a w 1923 do brzegów przylądka Barrow na Alasce fale przyniosły ponad tysiąc trupów pozbawionych jedynie kłów[8]
Uwagi
- ↑ Nazwa mors używana jest również w odniesieniu do rodzaju Odobenus.
Przypisy
- ↑ Odobenus rosmarus, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ M. J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica: sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Wyd. 2. Lejda: Apud Theodorum Haak, 1762, s. 30. (łac.)
- ↑ Lowry, L., Kovacs, K. & Burkanov, V. (IUCN SSC Pinniped Specialist Group) 2008. Odobenus rosmarus. W: IUCN 2015. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) Wersja 2015.1. <www.iucnredlist.org>. (ang.) [dostęp 2015-07-14]
- ↑ 4,0 4,1 Systematyka i nazwy polskie za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 153. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ 5,0 5,1 K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 198, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Odobenus rosmarus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 13 czerwca 2008]
- ↑ Carling, M.: Odobenus rosmarus (ang.). (On-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 13 czerwca 2008].
- ↑ Antonina Leńkowa, Oskalpowana Ziemia, 1988. Wyd. "Śląsk" Katowice wydanie IV zaktualizowane, s. 70
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Carling, M.: Odobenus rosmarus (ang.). (On-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 13 czerwca 2008].
- Odobenidae (Family) (ang.). ZipCodeZoo.com. [dostęp 13 czerwca 2008].
- Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
