Norvegia

Norvegia
Kongeriket Norge Kongeriket Noreg
Flago di Norvegia	Blazono di Norvegia
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Ja, vi elsker dette landet
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo:	Oslo
· Habitanti:	634,463 (2014)
· Dato:	{{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}:	{{{Chefurbo2}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}:	{{{Chefurbo3}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo:	Oslo
· Habitanti:	{{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo:	{{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui:	Norvegiana
Nacionala linguo:	{{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui:	{{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo:	{{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui:	{{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}}	{{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}}	{{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}}	{{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}}	{{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}}	{{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}}	{{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}}	{{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}}	{{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}}	{{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}}	{{{Etnii10}}}
Demonimo:	{{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi:	Monarkio
· Rejo:	Harald 5ma
· Prezidisto (serbo):	{{{Serbiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (kroato):	{{{Kroatiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (Bosno):	{{{Bosniana_prezidisto}}}
· Ko-princi:	{{{Ko-princi}}}
· Ko-princi:	{{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· General-guverniestro:	{{{Generala_guverniestro}}}
· Chefministro:	Erna Solberg
Legifantaro:	[[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}:	{{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}:	{{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}:	{{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}:	{{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}:	{{{Historio5_dato}}}
Surfaco:	(67ma granda)
· Totala:	385,186 km²
· Aquo:	6%
Habitanti:	(116ma granda)
· Totala:	5,109,056 (2014)
· Denseso di habitantaro:	13,26 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala:	{{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala:	{{{KLP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_segun_persiono}}}
Gini:	([[{{{Gini_yaro}}}]])
	{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
	{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD:	([[{{{IHD_yaro}}}]])
	{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
	{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto:	Krona di Norvegia
· Abreviuro:	{{{Abreviuro}}}
· Simbolo:	{{{Simbolo}}}
Tempo-zono:	{{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo:	{{{Somero_tempo}}}
Dato-formato:	{{{Dato_formato}}}
Veho-latero:	{{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo:	{{{Telefono_kodexo}}}
ISO:	{{{ISO}}}
	{{{ISO2}}}
	{{{ISO3}}}
Reto-domeno:	.no
Reto-domeni:	{{{Reto_kodi}}}
	{{{Reto_kodo2}}}
	{{{Reto_kodo3}}}
	{{{Reto_kodo4}}}
	{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio:	kristanismo, 94%
Oficala retosituo:	{{{Oficalaretosituo}}}

Norvegia esas lando qua jacas en nord Europa. Lua vicina landi esas:

• en nord-esto, Rusia e Finlando,
• en esto, Suedia.

En sudo ed en westo jacas oceano Atlantiko, ed en nordo Arktika oceano.

Bazala fakti pri Norvegia.

Historio

Videz anke: Historio di Norvegia.

Arkeologiala deskovraji indikis ke populi ja vivis en la regiono di nuna Norvegia depos 10,000 yari a.K. Multa historiisti opinionas ke Skandinaviana populi originis de nuna Germania. Til komenco di 9ma yarcento multa mikra rejii existis en nuna Norvegia. Harald Hårfagre unionis ol e divenis rejulo di Norvegia en 872.

Dum Vikingi epoko (8ma til 11ma yarcento) okuris expanseso ed enmigrado di populo. Vikingi koloniigis Islando, Faero, Grenlando e parti di Britania, Irlando e Francia. Nuna Limerick, Dublin e Waterford, en Irlando, fondesis da Norvegiana Vikingi.

Dum la 14ma e la 15ma yarcenti Dania, Suedia e Norvegia monarkii unionesis e formacis Kalmar-Uniono. Suedia abandonis l'uniono en 1523, ma Norvegia sejornis til 1814.

Norvegia divenis nedependanta de Dania en 17 di mayo 1814 e nominis Daniana princo Christian Fredrik kom rejulo. Ica fakto esis motivo por Suediana-Norvegiana milito. Norvegia ne povis ganar milito, ed aceptis l'uniono kun Suedia.

Norvegia divenis nedependanta de Suedia en 7 di junio 1905. Dum Unesma mondomilito lando sejornis neutrala, ma en 1940 nacional-socialista Germania invadis ol dum Duesma mondomilito. Vidkun Quisling instalis guvernerio kunlaboranta kun Germaniani, ma parto di la populo ne aceptis l'okupeso, e developis rezisto ed aktivesi di saboto kontre Germaniani. En 1945 Germaniani vinkesis, e Vidkun Quisling arestesis en 9 di mayo 1945 ed exekutita en 24 di oktobro sam yaro.

Einar Gerhardsen divenis l'unesma chefministro di lando pos la milito, e guvernis de 25 di junio 1945 til 9 di novembro 1951. Il adoptis Keynesana teorii por rikonstruktar l'ekonomio.

En 1969 petrolo esis deskovrita en Norvegiana litoro. En 1973 lando fondis su propra petrolo-kompanio, Statoil.

En du referendi - 1972 e 1994 - Norvegiana populo manifestis deziro pri ne partoprenar en Europana Uniono, quankam lando partoprenas en komuna merkato ed en Schengen konkordo kun EU. En 1981 lando elektis lua unesma chefministrino: Gro Harlem Brundtland.

Politiko

Segun lua konstituco, adoptita en 16 di mayo 1814, Norvegia esas konstitucala monarkio. Rejulo Harald 5ma esas la chefo di stato pos 1991, e lia povi esas nur reprezentiva e ceremoniala. La chefministro - nune Erna Solberg - esas la chefo di guvernerio. Lando aprobis lego pri yuro a mulieri votar en 1913.

La parlamento (Stortinget) havas unika chambro kun 169 membri qui elektesas dal populo por 4-yara periodo. Ja judiciala povo kompozesas da supra korto kun 19 membri, regional apelo-korti, urbala e komunala korti, e konsilantari por koncilio.

Geografio

Norvegia kun lua precipua urbi.

Monto Galdhøpiggen, la maxim alta di Norvegia.

Granda parto di Norvegiana teritorio esas montoza e kovrata da glacieri, e lua peizajo modifikesis dum yarmili pro l'ago di glacial erodo. Lua nerekta litoro havas centi di fyordi e mili di insuleti. Ol havas 2,542 km di sika frontieri kun Suedia, Finlando e Rusia en esto, e 25,148 km di litoro (83,281 km kun l'insuli, e 92,260 km inkluzite Svalbard e Jan Mayen). Lua maxim alta monto esas Galdhøpiggen, kun 2,469 m di altitudo. Lua maxim longa fluvio esas Glomma, kun 601 km.

La sudo di Norvegia havas plu varma klimato e recevas plua pluvi kam la nordo. Dum somero en sudo, la regioni di fyordi e vali marfora recevas min venti e havas la maxim alta mezvalora temperaturi (17ºC en Oslofjord). Sud-westo e sudo di lando recevas multa pluvi, qua superigas 3,500 mm dum yaro. Dum printempo la diferi di temperaturi inter la nordo e la sudo di lando esas maxima.

Norvegia havas richa biodiverseso: 450 speci di uceli, 90 speci di mamiferi, cirkum 16,000 di insekti, e 2,800 speci di vaskulala planti existas en la lando, di qui 13 esas endemika. Naturala vejetantaro varias segun la latitudo: generale existas min diferanta speci di arbori kam la regioni en la sama latitudo en Nord-Amerika. To okuris por existar poka formi por trovar semini di arbora speci de la sudo di Europa vers Norvegia: la riveri en Norvegia generale fluas de nordo til sudo, e la montari formacas barieri por la disperso di semini.

Tundro kovras 32% de la surfaco di lando, specale en la nordo ed en montoza regioni.

Ekonomio

Platformo por explorar petrolo en Norda Maro.

Videz anke: Ekonomio di Norvegia.

Norvegia havas la duesma granda KLP per persono dil mondo, pos Luxemburgia. Lando havas vasta erci di petrolo, naturala gaso, minerali, ligno, pesko, aquo ed hidroelektral energio. L'exportacajo di petrolo e naturala gaso responsas por 20% di KLP.

En du referendi - 1972 e 1994 - Norvegiana populo manifestis ne havar volado en enirar Europana Uniono. Malgre ta, lando partoprenas en komuna merkato ed en Schengen konkordo kun EU e formacas Europana konkordo pri libera merkato - EFTA - kun Suisia, Islando e Liechtenstein.

Demografio

En oktobro 2013 Norvegia havis 5,096,300 habitanti. La granda majoritato esas Norvegi. Sami e Kven populi esas minoritati.

Oficala studio publikigita en 2012 montris ke 86% de la habitantaro havis adminime 1 genitoro naskinta en Norvegia. Plu kam 710,000 personi (14% de la habitantaro) esas enmigranti e lia decendanti. De la enmigranti 39% havas Ocidental origino (Australiani, altra Europani...), e 61% havas Aziana od Afrikana origino (Marokani, Pakistanani, e.c.).

La maxim granda urbo esas la chef-urbo, Oslo, kun plu kam 870,000 habitanti. Altra importanta urbi esas Bergen, Stavanger e Trondheim.

Kulturo

Edvard Munch, la maxim konocita Norvegiana piktisto.

En la pikto, l'expresionista Edvard Munch esas la nomo maxim konocita en tota mondo. Johan Christian Dahl, konocita kom J. C. Dahl (1788-1857), konsideresas "la patro di la pikturo di peizaji en Norvegia". Frits Thaulow esas la precipua piktisto de Norvegian Impresionismo, dum ke Frits Thaulow esis la precipua de Norvegiana realismo.

Norvegiana literaturo developis multe dum la 18ma e 19ma yarcenti, kande aparis romantikismo e nacionalismo. L'Ora Epoko en Norvegian arti e literaturo okuris dum la 19ma yarcento: l'autori Henrik Ibsen, Bjørnstjerne Bjørnson, Alexander Kielland e Jonas Lie esis la maxim importanta de ta epoko. Dum la 20ma yarcento tri Norvegiani ganis la Nobel-premio pri literaturo: Bjørnstjerne Bjørnson, Sigrid Undset e Knut Hamsun.

Mayhem, bando Norvegiana di black metal-stilo.

En muziko, tri importanta nomi dum romantika periodo esis Edvard Grieg, Rikard Nordraak e Johan Svendsen. Lando anke havas forta tradiciono di folklorala muziko. Violinisti Andrea Een, Olav Jørgen Hegge, Vidar Lande, Susanne Lundeng e Annbjørg Lien e la kantisti Agnes Buen Garnås, Kirsten Bråten Berg, e Odd Nordstoga esas la maxim remarkinda nomi en folklorala muziko.

En la moderna muziko, la subjenro black metal de heavy metal developis multe en Norvegia, e la bandi Mayhem, Burzum, Darkthrone, Immortal, Emperor, Gorgoroth e Satyricon divenis mondale konocita.