გაიანა

გაიანის კოოპერატიული რესპუბლიკა Co-operative Republic of Guyana გაიანა
დროშა გერბი
დევიზი: „One People, One Nation, One Destiny“ „ერთი ხალხი, ერთი ერი, ერთი ბედი“
ჰიმნი: Dear Land of Guyana, of Rivers and Plains
გაიანის მდებარეობა სამხრეთ ამერიკაში
დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი		ჯორჯტაუნი 6°46′ ჩ. გ. 58°10′ დ. გ.
ოფიციალური ენა		ინგლისური
აღიარებული რეგიონული ენები		11 ენა პორტუგალიური ესპანური კაპონგი მაკუში ვაივაი არავაკული პატამონა ვარაო კარიბული ვაპიშანა არეკუნა
ეროვნული ენა		გაიანური კრეოლი
ეთნიკური ჯგუფები (2002)		43.5% აღმოსავლეთ ინდოელები 30.2% შავკანიანები 16.7% შერეული 9.1% ინდიელები 0.5% სხვები
ეთნოქორონიმი		გაიანელი
მთავრობა		უნიტარული ნახევრად-საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	დონალდ რამოტარი
-	პრემიერ-მინისტრი	სემ ჰინდსი
საკანონმდებლო ორგანო		ეროვნული ასამბლეა
დამოუკიდებლობა
-	გაერთიანებული სამეფოსგან	26 მაისი, 1966
-	რესპუბლიკა	23 თებერვალი, 1970
-	ამჟამინდელი კონსტიტუცია	6 ოქტომბერი, 1980
ფართობი
-	სულ	214 970 კმ2 (85-ე)
-	წყალი (%)	8.4
მოსახლეობა
-	2014 შეფასება	735 554 (165-ე)
-	2002 აღწერა	747 884
-	სიმჭიდროვე	3.502 კაცი/კმ2 (232-ე)
მშპ (მუპ)		2012 შეფასება
-	სულ	$6.155 მილიარდი
-	ერთ სულ მოსახლეზე	$7 938
მშპ (ნომინალი)		2012 შეფასება
-	სულ	$2.788 მილიარდი
-	ერთ სულ მოსახლეზე	$3 596
აგი (2013)		0.638 საშუალო · 121st
ვალუტა		გაიანური დოლარი (GYD)
სასაათო სარტყელი		GYT (გაიანის დრო) (UTC-4)
მოძრაობა		მარცხენა
სატელეფონო კოდი		+592
ინტერნეტ-დომენი		.gy

გაიანა (ინგლ. Guyana), ოფიციალურად გაიანის კოოპერატიული რესპუბლიკა, ადრე ბრიტანული გაიანა — სუვერენული სახელმწიფო სამხრეთ ამერიკის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, კარიბის ზღვის ნაპირზე. გაიანა ანგლოფონი კარიბის ქვეყნების ერთ-ერთი ნაწილია და აგრეთვე ერთ-ერთია იმ კარიბის ქვეყნების მცირე რაოდენობიდან, რომლებიც სამხრეთ ამერიკაში მდებარეობენ. გაიანა კარიბის გაერთიანების წევრია, რომლის სამდივნოს სათავო ოფისიც მის დედაქალაქში, ჯორჯტაუნში მდებარეობს. გაიანა ასევე, კარიბის ერთადერთი ქვეყანაა სამხრეთ ამერიკის კონტინენტიდან, რომელიც ერთა თანამეგობრობაში შედის.

ისტორია

მთავარი სტატია : გაიანის ისტორია.

ევროპელების მოსვლამდე გაიანის ტერიტორიაზე ცხოვრობდნენ ინდიელთა ტომები არავაკები. საუკუნის დასასრულისათვის ესპანელებმა აღმოაჩინეს გაიანის სანაპიროები, მაგრამ მათ დაინტერესება არ გამოხატეს აქ მდებარე ჭაობების და არაჯანსაღი კლიმატის გამო. სამაგიეროდ ამ ტერიტორიით სხვა ევროპელები დაინტერესდნენ.

კოლონიური პერიოდი

XVIII-XIX საუკუნეების განმავლობაში დიდ ბრიტანეთს, საფრანგეთსა და ნიდერლანდს შორის მიმდინარეობდა ბრძოლა გაიანის ტერიტორიის დაპყრობისათვის. თავდაპირველად ნიდერლანდმა მიაღწია წარმატებებს და 1773 წელს მდინარეების ესეკიბოს, დემერარის და ბერბისის შესართავებთან დააარსა დასახლებები. თავდაპირველად ჰოლანდიელები დაკავებულები იყვნენ ინდიელ ტომებთან ვაჭრობით. შემდეგ გააფართოვეს პლანტაციური სამუშაოები, მოჰყავდათ თამბაქო, ბამბა, ყავა, შაქრის ლერწამი. მცდელობა, რომ პლანტაციებში გამოეყენებინათ ადგილობრივ ინდიელთა შრომა, ვერ მოხერხდა, რადგამ ინდიელები უარს აცხადებდნენ მუშაობაზე. XVII საუკუნის შუა წლებიდან ჰოლანდიელებმა დაიწყეს აფრიკიდან შავი მონების ექსპორტი. თუმცა შავკანიანი მონები გარბოდნენ ჯუნგლებში და ქმნიდნენ ტყის ზანგების საზოგადოებას.

1803 წელს დიდმა ბრიტანეთმა დაიპყრო ჰოლანდიური დასახლებები, ხოლო 1814 წელს ვენის კონგრესის გადაწყვეტილებით ოფიციალურად მიიღო მიწები, რომლებსაც 1831 წელს ეწოდათ ბრიტანეთის გვიანა.

ბრიტანელებმა ასევე დაიკავეს დიდი კოლუმბიის პერიფერიული ნაწილები, სადაც წარმოიშვა ტერიტორიული დავა დამოუკიდებელ ვენესუელასთან გაიანა-ესეკიბოს ტერიტორიისათვის.

1834 წელს ბრიტანული მონობის გაუქმებამ გამოიწვია ყოფილი შავი მონების მასობრივი გამოსვლა პლანტაციებიდან ქალაქში. შავკანიანების ნაწილმა დააარსა თავიანთი დასახლებები. შავკანიანების არასასურველმ გათავისუფლებამ შეამცირა მუშახელი. ინგლისელებმა დაიწყეს დაქირავებული მუშახელის გამოყენება. ესენი იყვნენ პორტუგალიელები კუნძულ მადეირადან, ჩინელები, თუმცა უმეტესად მაინც ინდიელები.

XIX საუკუნის დასასრულიდან ბრიტანელებმა კოლონიაში განავითარეს ბოქსიტების, ოქროს, ალმასების მოპოვება და ასევე შაქრის წარმოება.

1926 წელს მიიღეს ბრიტანეთის გვიანის პირველი კონსტიტუცია, რომელიც შეადგინა ადგილობრივმა საკანონმდებლო საბჭომ.

1950 წელს შეიქმნა მარქსიზმ-ლენინიზმის იდეოლოგიაზე დაფუძნებული გაიანის სახალხო პროგრესული პარტია, რომელმაც გაიმარჯვა 1953, 1957 და 1961 წლების არჩევნებში. დიდმა ბრიტანეთმა კი მხარი დაუჭირა სახალხო ეროვნულ კონგრესს, რომელიც მმართველი პარტია გახდა 1964 წლიდან.

დამოუკიდებლობის პერიოდი

1966 წლის 26 მაისს გაიანამ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. 1970 წლის 23 თებერვლიდან რესპუბლიკააა და ეწოდა გაიანის კოოპერატიული რესპუბლიკა. დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი ემიგრაციაში წავიდა, ძირითადად, გაერთიანებულ სამეფოში, ამერიკის შეერთებულ შტატებში და კანადაში. 2008 წლის მაისში პრეზიდენტმა ბარატ ჯაგდეომ ხელი მოაწერა სამხრეთ ამერიკის ერთა კავშირის დამფუძნებელ ხელშეკრულებას. 2011 წლიდან ქვეყნის პრეზიდენტია დონალდ რამოტარი.

გეოგრაფია

მთავარი სტატია : გაიანის გეოგრაფია.

სახელმწიფო სამხრეთ ამერიკის ჩრდილოეთ–აღმოსავლეთ სანაპიროზე. ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება ატლანტის ოკეანე, დასავლეთიდან ვენესუელა, სამხრეთიდან — ბრაზილია, აღმოსავლეთიდან კი სურინამი. ფართობი— 214 970 კმ².

სახმელეთო საზღვრის საერთო სიგრძეა 2462 კმ (მათ შორის: ბრაზილიასთან – 1119 კმ, სურინამთან — 600 კმ,ვენესუელასთან — 743 კმ). სანაპირო ზოლი: 459 კმ.

უმაღლესი მწვერვალი — რორაიმა (Roraima) 2835 მ.

ლიტერატურა

• Donald Haack, Bush Pilot in Diamond Country
• Hamish McInnes, Climb to the Lost World (1974)
• Andrew Salkey, Georgetown Journal (1970)
• Marion Morrison, Guyana (Enchantment of the World Series)
• Bob Temple, Guyana
• Noel C. Bacchus, Guyana Farewell: A Recollection of Childhood in a Faraway Place
• Marcus Colchester, Guyana: Fragile Frontier
• Matthew French Young, Guyana: My Fifty Years in the Guyanese Wilds
• Margaret Bacon, Journey to Guyana
• Father Andrew Morrison SJ, Justice: The Struggle For Democracy in Guyana 1952–1992

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში^? არის გვერდი თემაზე:

გაიანა

• Office of the President, Republic of Guyana (official website).
• Parliament of the Cooperative Republic of Guyana (official website).
•  ვიკიმედია-ატლასი: გაიანა — გეოგრაფიული და ისტორიული რუკები
• Outsourcing in Guyana from news publication, Nearshore Americas.
• Guyana, ტურისტული მეგზური ვიკივოიაჟზე
• Guyana Tourism and Travel Network