Соединети Американски Држави

Оваа статија е за Соединетите Американски Држави. За други употреби на поимите кои пренасочуваат тука, видете САД (појаснување) или Соединети Држави (појаснување).

Соединети Американски Држави United States of America
Знаме Голем печат
Гесло: In God We Trust  (официјално) (Во Бога веруваме) E Pluribus Unum  (латински; традиционално) (Од многуте, едно)
Химна: "The Star-Spangled Banner"
Главен град		Вашингтон 38°53′ СГШ 77°01′ ЗГД 38.883333, -77.016667
Најголем град		Њујорк
Службен јазик		Не постои на федерално ниво1
Национален јазик		Англиски (де факто)2
Демоним		Американец
Уредување		Федерална уставна република
-	Претседател	Барак Обама (Д)
-	Потпретседател	Џо Бајден (Д)
-	Спикер на претставничкиот дом	Ненси Пелоси (Д)
-	Шеф на правдата	Џон Робертс
Независност од кралството на Велика Британија
-	Прогласена	4 јули, 1776
-	Призната	3 септември, 1783
-	Моментален устав	21 јуни, 1788
Површина
-	Вкупна	9.826.630 км2 (3та/4та 3)
-	Вода (%)	6,76
Население
-	проценка за 2015 г.	306.035.000 (3та 4)
-	Попис 2000	281.421.906
-	Густина	31 жит/км2 (180та)
БДП (ПКМ)		проценка за 2008 г.
-	Вкупен	$14,334 трилиони (1ва)
-	По жител	$47.025 (6та)
БДП (номинален)		проценка за 2008 г.
-	Вкупно	$14,334 трилиони (1ва)
-	По жител	$47.025 (17та)
Џини (2007)		46.3
ИЧР (2013)		▬ 0.914 многу висок · 5та
Валута		Американски долар ($) (USD)
Часовен појас		(UTC-5 до -10)
-	(ЛСВ)	(UTC-4 до -10)
Се вози на		десно
НДД		.us .gov .mil .edu
Повик. бр.		1
1.	Англискиот е официјален на барем 28 федерални држави-нокои извори даваат поголема бројка, базирајќи се на различни дефиниции на „официјален“. Англискиот и хавајскиот се и обата официјални јазици на федералната држава Хаваи.
2.	Англискиот е де факто јазик на американската влада и единствениот јазик кој се зборува во домот на 82% од Американците постари од пет години. Шпанскиот е вториот најзастапен јазик.
3.	Дали имаат поголема територија Соединетите Американски Држави или Народна Република Кина е нерасчистено. Бројката е дадена од службата на централната разузнавачка агенција на САД наречена World Factbook. Други извори даваат помали бројки. Сите авторитативни пресметки на големината на државата ги вклучуваат само педесетте држави и федералната област Колумбија, а не териториите.
4.	Проценката за бројот на населението вклучува лица чиешто вообичаено живеалиште се наоѓа во педесетте држави и федералната област Колумбија, вклучувајќи и недржавјани. Не ги вклучува ниту оние кои живеат во териториите, околу четири милиони државјани на САД (најголемиот дел во Порто Рико), ниту пак државјаните на САД кои живеат надвор од Соединетите Држави.

Соединетите Американски Држави (најчесто нарекувани САД, Соединетите Држави или Америка) се федерална уставна република која се состои од педесет држави и една федерална област. Државата е сместена претежно во средишниот дел од Северна Америка, а нејзините 48 континентални држави и Вашингтон, се наоѓаат помеѓу Тихиот и Атлантскиот Океан, граничејќи се со Канада на север и Мексико на југ. Федералната држава Алјаска се наоѓа во северозападниот дел на континентот, граничејќи со Канада на исток и Русија на запад преку Беринговиот Проток. Федералната држава Хаваи е архипелаг во средниот Пацифик. Соединетите Држави исто така имаат под нивна јурисдикција и неколку територии и островски области, во Карибикот и Пацификот.

Етимологија

Името на САД е само описливо. „Соединети“ се однесува за федералниот систем на функционирање, „американски“ се однесува на положбата на државите на копното Америка и „држави“ се однесува на федералните единици. Името на англиски е United States of America. Првично до усвојувањето на уставот на САД, името се запишувало со мала „с“ односно „соединети Американски Држави“, но со уставот и зборот „соединети“ станал дел од официјалното име. Името често се скратува на „САД“ или „Соединетите Држави“.

Историја

Создавање на САД

Во почетокот на XVI век, на американскиот континент стигнале првите доселеници, со надеж дека ќе најдат злато, но многумина умреле од маларија, а некои се вратиле таму од каде што дошле. До крајот на XVIII век најмногу доселеници имало од Англија, бидејќи таа ги победила Холандија и Франција и ги истиснала нивните доселеници. Таму имала 13 колонии со околу 3.5 милиони жители. Реката Потомак ги делела овие колонии на северни и јужни. Во северните колонии преовладувало ситно селско фармерско стопанство во кое бил применуван слободниот труд. Во јужните колонии имало огромни плантажи на тутун, памук, шеќерна репка и др. каде бил во употреба бесплатниот робовски труд.

Војна за независност

Англискиот парламент за да ги заштити интересите на својата буржоазија, настојувал да го ограничи развитокот на трговијата и индустријата на американските колонии. Забранил да се гради машинска и текстилна индустрија, а производите од овие гранки наредил да се увезуваат од Англија, забранил луѓето бесплатно да се населуваат во западните краеви, што ги држеле Индијанците. Овие огромни предизвикале незадоволство во американските колонии и кај младата американска буржоазија. Револтот бил уште поголем кога бил донесен законот за такса, со кој во сите трговски операции се наплаќале такси во полза на Англија. Претставници на американските колонии во 1774 г. се собрале на конгрес во Филаделфија и го замолиле англискиот крал да ги укине сите ограничувања. Кралот ги одбил нивните барања и тоа било повод во 1775 г. колониите да започнат борба за слобода и независност, на чело со Џорџ Вашингтон (1732-1799 г.). Колонистите се чувствувале како Американци и во борбата влегувале доброволно и со голем патриотски дух. Во текот на војната американскиот конгрес на 4 јули 1776 г. ја донел Декларацијата за независност, што ја подготвил Томас Џеферсон. Со неа американските колонии се прогласиле за самостојна, слободна и независна држава под име Соединети Американски Држави - САД. На страната на американските колонии се бореле Франција и Холандија кои сакале да го уништат својот најголем непријател - Англија. Војната завршила во 1781 г. со победа на Американските колонии, а во 1783 г. во Версај, Англија ја признала независноста на САД.

Државно уредување на САД

Уште во текот на војната, во 1781 г. бил донесен првиот Устав на новата држава со кој таа била прогласена за конфедерација. Конфедерацијата претставувала не многу цврст сојуз на држави. Во неа секоја држава имала сопствена војска, финансии и царински граници. Ваквото државно уредување се покажало несоодветно, па во 1787 г. Конгресот донел нов Устав со кој била засилена централната власт. Со новиот Устав се предвидувало на чело на извршната власт на републиката да стои претседател, избиран на 4 години. За прв претседател на САД бил избран Џорџ Вашингтон. Законодавната власт ја имал Парламентот, наречен Конгрес, составен од два дома: Горен дом или Сенат, во кој секоја држава испраќала по двајца претставници, и Долен дом или Дом на пратениците, во кој секоја држава избирала пратеници според бројот на жители. Над сите органи стоел Врховниот суд, кој можел да поништува секакви закони за кои сметал дека се противуставни. Изборното право на граѓаните било ограничено, право на глас имале само оние кои имале сопственост, жените не добиле право на глас и ропството не било укинато.

Граѓанската војна (1861-1865 г.)

Капиталистичкото стопанство во САД сè повеќе се развивало, но не подеднакво и рамномерно во сите сојузни држави. Во северните држави јакнела машинската индустрија, а растел и бројот на работничката класа. Во јужните држави индустријата скоро не била развиена. Сите земјоделски суровини биле извезувани во Англија, а оттаму робовладетелите купувале индустриски производи, такашто индустриските производи на северните држави не можеле да бидат пласирани во јужните. Спротивностите во стопанскиот и општествениот развиток на САД и немање на единствен пазар во државата довело до судирање помеѓу Северот и Југот. Како повод за тоа послужило избирањето на Абрахам Линколн (1809-1865 г.) за претседател на Сад. Тој и неговата Републиканска партија биле против ропството, а за бесплатната поделба на слободната земја на Запад на сиромашните фармери. Поради тоа во знак на протест, во 1861 г., 6 јужни држави се отцепиле од САД и формирале свој сојуз, наречен Конфедерација. Истата година Јужните држави повеле војна против Северните. Индустрискиот север имал околу 20 милиони жители, а робовладетелскиот Југ околу 12 милиони, од кои 4 милиони биле робови - црнци, непријателски расположени кон своите господари. Робовладетелите се чувствувале посилни бидејќи биле подобро вооружени, а и се надевале на помош од Англија. Во почетокот војната била во корист на Југот, но претседателот на САД, Абрахам Линколн, преку Конгресот го спровел законот за бесплатно доделување на земјата на запад и законот за укинување на ропството. Голем број на фармери, работници и црнци, влегле во редовите на Северната војска, со што војната добила општонароден отпор против ропството. По 4 годишна борба граѓанската војна завршила во пролетта 1865 г. со победа на Северните држави. Во деновите на прославувањето на победата, претседателот Абрахам Линколн бил убиен. Граѓанската војна овозможила капитализмот во САД да се развива побрзо од сите други земји. САД прераснале во најмоќна индустриска и земјоделска земја во светот и започнала да се меша во меѓународните односи.

Географска положба

Соединетите Американски Држави го зафаќаат средишниот дел на Северна Америка. Се простираат помеѓу Мексико на југ и Канада на север, и меѓу Тихиот Океан на запад и Атланскиот Океан на исток. Во состав на САД влегуваат Алјаска и Хавајските Острови. Преку двата океана САД се поврзуваат со земјите од другите континенти така што имаат поволна географска положба.

Релјеф

Територијата на САД е поделена на четири поголеми релјефни целини. Во западните делови се простираат Кордилјерите и Карпестите Планини, со височини над 4 000 м. На исток се Апалачките Планини. Помеѓу Кордилјерите и Апалачките Планини се наоѓаат Средишните Низини, кои се простираат од Големите Езера на север до Мексиканскиот Залив на југ. Тоа се плодни почви и тревни површини - прерии. Четвртиот дел е Приатланската Низина меѓу Апалачките Планини и Атланскиот Океан. Поради големината на територијата, во САД се среќаваат повеќе климатски типови. Поголем дел од територијата е со умерена клима. Преовладуваат континентална и умерено континентална клима. Во приморските делови на Мексиканскиот Залив владее суптропска, а на полуостровот Флорида - тропска клима. Во приморските делови на Тихиот и на Атланскито океан е присутна приморска, а на планините - планинска клима. На Алјаска климата е супполарна и поларна, а на Хаваите е тропска. Хидрографијата на САД ја прават приморските делови на двата океана, реките и поголем број езера. Позначајни реки се Мисисипи со Мисури, Охајо, Арканзас и други, кои му припаѓаат на Атланскиот Океан, потоа Колумбија, Колорадо и Јукон на Алјаска, кои му припаѓаат на Тихиот Океан. На границата со Канада се наоѓаат Големите Езера, од кои само езерото Мичиген целосно им припаѓа на САД. Од езерото Ири истекува реката Нијагара на која се наоѓаат Нијагарините Водопади, кои се високи 50м, а широки 500м.

Население

Насeлението на САД главно го сочинуваат народите од Европа. Помал дел се црнечко население од Африка и доселеници од Азија. Домородното населениe се Американските Индијанци и Ескимите. Населението главно е разместено во Приатланската Низина во градовите Бостон, Њујорк, Балтимор, Филаделфија и Вашингтон; околу Гoлемите Езера: Чикаго, Детроит, Милвоки, Кливленд и Индијанаполис; во Средишните Низини: Канзас Сити, Сент Луис, Далас и Хјустон; на брегот на Тихиот Океан: Лос Анџелес и Сан Франциско. Најретко населени се планинските територии на Кордилјерите и Алјаска.

Стопанство

САД се составени од 50 држави. Тие се водечка сила во светот со високо темпо на економски развој. Со околу 130 милиони работоспособно население создаваат 20% од меѓународната трговија. САД го заземаат првото место по производство на нафта, јаглен, природен гас, злато, уран, железо, алуминиум, олово и др. Основа на економијата е индустријата, и тоа: металургијата, машинството, електронската индустрија, електротехничката, петрохемиската, хемиската, автомобилската, авиoнската, авиокосмичката, прехранбената, филмската, музичката, воената индустрија и др. Во аграрниот комплекс има високоразвиено интензивно земјоделство и сточарство. Земјоделското производство се одликува со голема продукција на скоро сите земјоделски култури. САД се карактеризираат со развиена транспортна мрежа: околу 6 милиони километри патишта, голем број пристаништа за воден и за воздушен сообраќај.

Административна поделба

Освен сојузните држави, Соединетите Американски Држави содржат и едан Федерален дистрикт; Федералниот округ Колумбија, каде е сместен Вашингтон. Неколку островски територии се исто така во составот на САД. Тоа се: островите Бејкер; Гуам; Хауланд; Џарвис; Џонсон; Кингмен; Мидвеј; Наваса; Палмира; Вејк; Порторико, како и островските групи Американска Самоа, Американски Девствени Острови и Северни Маријански Острови.

Алабама Аљаска Аризона Арканзас Калифорнија Колорадо Конектикат Делавер Флорида Џорџија

Хаваи Ајдахо Илиноис Индијана Ајова Канзас Кентаки Луизијана Мејн Мериленд

Масачусетс Мичиген Минесота Мисисипи Мисури Монтана Небраска Невада Њу Хемпшир Њу Џерси

Њу Мексико Њујорк Северна Каролина Северна Дакота Охајо Оклахома Орегон Пенсилванија Род Ајленд Јужна Каролина

Јужна Дакота Тенеси Тексас Јута Вермонт Вирџинија Вашингтон Западна Вирџинија Висконсин Вајоминг

Демографија

Најголемите градови

1. Њујорк, Њујорк- 8,008,278
2. Лос Анџелес, Калифорнија - 3,694,820
3. Чикаго, Илиноис - 2,896,016
4. Хјустон, Тексас - 1,953,631
5. Филаделфија, Пенсилванија - 1,517,550
6. Феникс, Аризона - 1,321,045
7. Сан Диего, Калифорнија - 1,223,400
8. Далас, Тексас - 1,188,580
9. Сан Антонио, Тексас - 1,144,646
10. Детроит, Мичиген - 951,270
11. Сан Хозе, Калифорнија - 894,943
12. Индијанаполис, Индијана - 791,926
13. Сан Франциско, Калифорнија - 776,733
14. Џексонвил, Флорида - 735,617
15. Колумбус, Охајо - 711,470
16. Остин, Тексас, Тексас - 656,562
17. Балтимор, Мериленд - 651,154
18. Мемфис, Тенеси - 650,100
19. Милвоки, Висконсин - 596,974
20. Бостон, Масачусетс - 589,141

Наводи

Користена литература

• „Историја“ од Јорданка Патковиќ.