Лужыцкія мовы
Лужыцкая мова | |
Саманазва: |
serbšćina |
---|---|
Краіны: | |
Афіцыйны статус: |
Брандэнбург, Саксонія Германія |
Класіфікацыя | |
Катэгорыя: | |
Пісьменнасць: | |
Моўныя коды | |
ISO 639-1: |
- |
ISO 639-2: |
hsb (верхнелужыцкая) |
ISO 639-3: |
hsb (верхнелужыцкая) |
Гл. таксама: Праект:Лінгвістыка |
Лужы́цкія мовы (саманазва: serbšćina) — заходнеславянскія мовы індаеўрапейскай моўнай сям'і, родныя мовы лужычан.
Змест
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
Лужыцкія мовы сфарміраваліся на заходняй мяжы арэалу славянскіх моў у выніку ізаляцыі часткі заходнеславянскага насельніцтва ад суседзяў, чэхаў і палякаў. У IX - X стст. іх землі былі далучаны да Германіі, пазней да Чэхіі. У 1635 г. большая частка Верхняй і Ніжняй Лужыцы была далучана да Саксоніі.
І нямецкія, і чэшскія ўладары стымулявалі перасяленне на землі лужычан нямецкага насельніцтва, абмяжоўвалі моўныя правы тубыльцаў. У 1293 г. была прынята першая афіцыйная забарона карыстання лужыцкімі мовамі ў нямецкіх гарадскіх судах. Рамесныя карпарацыі таксама патрабавалі ад членаў і падмайстраў ведання нямецкай мовы. У выніку, лужыцкія мовы развіваліся ў сельскай мясцовасці адасоблена ад гарадоў.
Сітуацыя змянілася ў XVI ст. у выніку Рэфармацыі, калі з'явіліся лужыцкія пратэстанцкія школы і пераклады свяшчэнных кніг на славянскія гаворкі. Тады ж была складзена пісьмовасць на аснове лацінкі. Першыя вядомыя пісьмовыя помнікі адносяцца да 1532 г. і 1548 г. Вядомы таксама кароткі запіс у касцёле на ніжнелужыцкай мове, датаваны 1510 г. У XVII - XVIII стст. сфарміравалася арыгінальная лужыцкая рэлігійная літаратура. У XIX ст. пачалося актыўнае навуковае вывучэнне.
У нашы дні лужыцкія мовы маюць афіцыйны статус у Брандэнбургу і Саксоніі, вывучаюцца ў Лейпцыгскім універсітэце.
Асаблівасці[правіць | правіць зыходнік]
Лужыцкія мовы звычайна падзяляюцца на ніжнелужыцкую і верхнелужыцкую. Акрамя таго, часам вылучаюць непісьменную ўсходнелужыцкую гаворку.
Ніжнелужыцкая мова[правіць | правіць зыходнік]
Ніжнелужыцкая мова стала пісьмовай у XVI ст. Выкарыстоўваецца пераважна вакол горада Котбуса, дзе працуюць лужыцкая гімназія і музей, вядзецца праца па яе захаванні. Але гутарковая мова зведала значны ўплыў нямецкай мовы, што адлюстроўваецца ў асаблівасцях вымаўлення.
Літаратурная мова развіта значна лепей, чым верхнелужыцкая. Выкарыстоўваецца ў сродках масавай інфармацыі, школьным навучанні, на ёй выдаюцца літаратурныя творы.
Верхнелужыцкая мова[правіць | правіць зыходнік]
Пісьмовасць на верхнелужыцкай мове з'явілася толькі ў XIX ст. Націск звычайна ставіцца на першы склад. Літары Q, V і X у алфавіце адсутнічаюць і ўжываюцца толькі пры напісанні іншаземных слоў, імёнаў і назваў. Гутарковая верхнелужыцкая мова выкарыстоўваецца рэдка і разглядаецца як выміраючая.
Класіфікацыя[правіць | правіць зыходнік]
Выстаўляліся тры пункты погляду на месца лужыцкіх моў у класіфікацыі[1]:
- Яны ўваходзяць у чэшскую групу (высказаны А. Шлейхерам);
- Яны блізкія да ляхіцкіх моў (высказаны Янам Бадуэнам дэ Куртэнэ, падтрымоўваўся В. Ташыцкім, З. Штыберам, Ежы Налепам). Асноўныя доказы: ці амаль ідэнтычныя вынікі метатэзы плаўных, падобны характар развіцця груп *TṛT, пераход *e > *o, *ṛ’ > *ṛ, *ḷ’ > *ḷ перад зубным зычным, моцная палаталізацыя зычных перад галоснымі пярэдняга раду ў ляхіцкіх і лужыцкіх мовах[2];
- Яны складаюць асобную падгрупу заходнеславянскіх моў (высказаны С. Рамултам, падтрыманы Ф. Лоранцам). А. Мука нызываў лужыцкія мовы мостам ад польскай мовы, да якой блізкая ніжнелужыцкая, да чэшскай, з якой больш супольных рысаў мае верхелужыцкая[3].
Сучаснае мовазнаўства трымаецца трэцяга пункту[4].
Спрэчным з'яўляецца пытанне стасункаў ніжне- і верхнелужыцкага ідыёмаў: ці яны — дзве розныя мовы, ці два варыянты адзінай сербалужыцкай?[5] Першы погляд бароніць Г. Шустар-Шэўц[3], іншыя (Г. Фаска і большасць сучасных лужыцкіх лінгвістаў[6]) разглядаюць адзіную сербалужыцкую мову, што раздзяляецца на 2 групы дыялектаў, на базе кожнай з іх склаліся 2 літаратурныя нормы: верхнелужыцкая і ніжнелужыцкая[7].
Адпаведна, дыскусійным застаецца пытанне пралужыцкай мовы, на якое існуюць два адказы[8]:
- Абедзве лужыцкія мовы існавалі незалежна аж да засялення багнаў і пушчаў, што раздзялялі іх носьбітаў (З. Штыбер, А. М. Трубачоў[9]);
- Прамова існавала, бо існуюць шматлікія інавацыі, якія ахапляюць абедзве лужыцкія мовы.
Зноскі
- ↑ Taszycki W. Stanowisko języka łużyckiego // Symbolae grammaticae in honorem J. Rozwadowski. — 1928. — Т. II. — С. 127.
- ↑ Taszycki W. Stanowisko języka łużyckiego // Symbolae grammaticae in honorem J. Rozwadowski. — 1928. — Т. II. — С. 128—135.
- ↑ 3,0 3,1 Шустер-Шевц Г. Язык лужицких сербов и его место в семье славянских языков // Вопросы языкознания, № 6. — М.: Наука, 1976. — С. 70.
- ↑ Широкова А. Г. Западнославянские языки // Лингвистический энциклопедический словарь / Под ред. В. Н. Ярцевой. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — 685 с. — ISBN 5-85270-031-2
- ↑ Sussex R., Cubberley P. The Slavic Languages. — Cambridge University Press. — Cambridge, 2006. — P. 95—96.
- ↑ Ермакова М. И. Функционирование серболужицкого языка // Язык. Этнос. Культура. — М., 1994. — С. 151—165.
- ↑ Енч Г., Недолужко А. Ю., Скорвид С. С. Серболужицкий язык. — С. 1.
- ↑ Popowska-Taborska H. Wczesne dzieje języków łużyckich w świetle leksyki // Z językowych dziejów Słowiańszczyzny. — 2004. — С. 168—169.
- ↑ Трубачёв О. Н. О праславянских лексических диалектизмах сербо-лужицких языков // Сербо-лужицкий лингвистический сборник. — 1963. — С. 172.