Харватыя

Рэспубліка Харватыя
Republika Hrvatska
Сцяг Харватыі	Герб Харватыі
	Гімн: «Lijepa naša domovino» На жаль, у вашым браўзеры адключаны JavaScript, ці не маецца патрабаванага прайгравальніка.; Вы можаце загрузіць ролік ці загрузіць прайгравальнік для прайгравання роліка ў браўзеры.
Заснавана	VIII стагоддзе
Дата незалежнасці	25 чэрвеня 1991 (ад Югаславіі)
Афіцыйная мова	Харвацкая
Сталіца	Заграб
Найбуйнейшыя гарады	Заграб, Спліт, Рыека, Осіек
Форма кіравання	Парламенцкая рэспубліка
Прэзідэнт; Старшыня Урада; Старшыня Сабара	Калінда Грабар-Кітаравіч; Зоран Міланавіч; Ёсіп Лека
Плошча; • Усяго; • % воднай паверхні	126-я ў свеце; 56.594 км²; 1,09
Насельніцтва; • Ацэнка (2011); • Шчыльнасць	; 4.284.889 чал. (124-я); 75,8 чал./км²
ВУП (ППЗ); • Разам (2014); • На душу насельніцтва	; $80,620 млрд; $18.314
ВУП (намінал); • Разам (2014); • На душу насельніцтва	; $61,280 млрд; $13.920
ІРЧП (2013)	0,805 (вельмі высокі) (47-ы)
Этнахаронім	Харваты
Валюта	Харвацкая куна
Інтэрнэт-дамены	.hr, .eu
Код ISO	HR
Тэлефонны код	+385
Часавы пояс	+1

Харватыя (харв.: Hrvatska [xř̩ʋaːtskaː]) — дзяржава на заходнім узбярэжжы Балканскага паўвострава. Форма кіравання — парламенцкая рэспубліка. Назва адбываецца па этноніме народа — харваты. Сталіца і найбуйны горад — Заграб. Мяжуе на паўночным-захадзе са Славеніяй, на паўночным-усходзе — з Венгрыяй і Сербіяй, на поўдні — з Босніяй і Герцагавінай і Чарнагорыяй; на захадзе абмываецца Адрыятычным морам. Нацыянальная валюта — куна.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Гісторыя Харватыі

Славянскія плямёны харватаў, далыя пачатак харвацкай нацыі, мігравалі да ўсходняга ўзбярэжжа Адрыятычнага мора ў VII стагоддзі. Неўзабаве Харвацкае каралеўства стала адным з наймоцных у рэгіёне, але ў 1102 г. у выніку дынастычнага крызісу краіна патрапіла ў залежнасць ад Каралеўства Венгрыі. У сярэдзіне XV стагоддзя венгерскі ўплыў на поўначы краіны змяніўся турэцкім, у той час як Далмація патрапіла пад кантроль Венецыі. Пры гэтым Дуброўніцкая рэспубліка заставалася ў асноўным незалежнай.

У 1526 г. Харватыя склала звяз з імперыяй Габсбургаў для супрацьдзеяння турэцкай экспансіі.

У перыяд з 1797 па 1815 г. Істрыя, Далмацыя і Дуброўнік увайшлі ў склад Аўстра-Венгрыі. Пасля Першай Сусветнай вайны у 1918 годзе Харватыя ўвайшла ў склад Каралеўства Сербаў, Харватаў і Славенцаў, хоць Істрыя, Рыека і Задар знаходзіліся пад уладай Італіі. У 1929 годзе дзяржава было пераназвана ў Каралеўства Югаславія. Падчас Другой Сусветнай вайны пад кіраўніцтвам Антэ Павеліча была створана пранацысцкая Незалежная Дзяржава Харватаў (усташы). Пад націскам камуністычна наладжаных партызанскіх атрадаў Іосіпа Броза Ціта рэжым Павеліча быў звержанны і была створаная Сацыялістычная Федэратыўная Рэспубліка Югаславія або СФРЮ, у склад якой увайшлі шэсць федэральных рэспублік: Сербія, Харватыя, Славенія, Македонія, Чарнагорыя і Боснія і Герцагавіна. У 1991 годзе Харватыя абвясціла незалежнасць, прызнаную міжнароднай супольнасцю ў 1991—1992 гадах, пачалася вайна за незалежнасць, якая доўжылася да канца 1995 г. Абвяшчэнне незалежнасці Харватыяй і Славеніяй стала пачаткам распаду СФРЮ. Канчаткова цэласнасць краіны была адноўленая ў 1998 г. Першым прэзідэнтам новай незалежнай Харватыі быў Франьё Туджман.

Палітычная структура[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Палітычная структура Харватыі

Геаграфія[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Геаграфія Харватыі

Тэрыторыя краіны мае мае выгнутую канфігурацыю. Адзін з бакоў, утвараемы рэкамі Мура, Драва і Дунай на поўначы і Сава на поўдні, цягнецца на ўсход да Сербіі. Другі бок, абмежаваны Адрыятычным морам і заходнімі хрэбтамі Дынарскіх Альпаў, цягнецца па поўдзень да Каторскай бухты.

Тапаграфічная карта Харватыі

Славонія – раўнінная тэрыторыя паміж рэкамі Драва, Дунай і Сава (з'яўляецца часткай Сярэднедунайскай нізіны). На паўднёвы-захад ад яе размешчаны горны ланцуг выпняковых Дынарскіх Альпаў, выцягнутая ўздоўж узбярэжжа Адрыятычнага мора: самая высокая кропка – гара Цынцар (2 085 м). У Істрыі так сама пераважае раўнінны рэльеф. Здараюцца землетрасеннеы. Берагавая лінія Адрыятычнага мора значна парэзаная. Уздоўж берага шмат скалістых выспак. (усяго каля 1 185).

У Славоніі і Малай Харватыі ўмерана-кантынентальны клімат з цёплым летам (+20°С - +23°С) і прахалоднай зімой (-1°С - +3°С); у Далмацыі і Істрыі – міжземнаморскі субтрапічны клімат з цёплым, амаль без дажджоў летам (+25°С) і мяккай даждлівай зімой (+8°С). У зімку пераважае халодны паўночна-усходні вецер “бура”. У Дынарскіх Альпах клімат горны, з умераным цёплым летам, умерана халоднай зімой і шматлікімі ападкамі. На ўсходзе і поўначы выпадае 700 – 1000 мм, на Адрыятычным узбярэжжы – 800 – 1500 мм ападкаў штогод. Галоўныя рэкі – Сава, Драва, Дунай і Купа. Самае вялікае возера – Вранска.

У паўночнай частцы краіны пераважаюць дубовыя і ліпавыя лясы; у Славоніі – лесастэпы і стэпы; на Адрыятычным узбярэжжы і астравах – субтрапічная расліннасць; у гарах – дубова-грабавыя, букавыя і сасновыя лясы. Апрацоўваемыя землі займаюць каля 25% тэрыторыі краіны, пасвішчы – 22%. У лясах жывуць волкі, мядзведзі, алені, казулі, дзікі, лісы, фазаны, дзікія качкі.

Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Эканоміка Харватыі

Харватыя мае развітую рыначную эканоміку. Звесткі Міжнароднага Валютнага Фонду сведчаць пра тое, што СУП краіны склаў у 2011 годзе 80,3 млрд. долараў, ці 18 191 долараў на чалавека. Агенцтва Еўрастат сведчыць, што ў 2010 годзе ў Харватыі СУП на чалавека складае каля 61% ад сярэдняга значэння па Еўрапейскаму Звязу. Сярэдні заробак у краіне склаў у ліпені 2012 года 5 492 куны (912 долараў) за месяц, а Міжнародная Прафсаюзная арганізацыя ацэньвае песпрацоў'е ў Харватыі на ўзроўні 9,1%.

У 2010 годзе большая частка эканомікі краіны складаецца з сектара паслуг (66%), прамысловасць складае 27,2%, сельская гаспадарка – 6,8%. Прамысловасць у асноўным прадстаўленая караблебудаўніцтвам, пераапрацоўкай ежы, фармацэўтыкай, інфармацыйнымі тэхналогіямі, біяхіміяй і дрэваапрацоўкай. У 2010 годзе харвацкі экспарт склаў 64,9 млрд. кунаў (8,65 млрд. еўра), а імпарт 110,3 млрд. кунаў (14,7 млрд. еўра). Самым буйным знешнегандлёвы партнёрам краіны з'яўляецца Еўрапейскі Саюз.

Прыватызацыя і развіццё эканомікі краіны пачалося з фарміравання новага ўрада Харватыі, і канчаткам грамадзянскай вайны 1991 года. Наступствам вайны стала значнае разбурэнне інфраструктуры, асабліва турыстычнай галіны. У 1993 годзе, у параўнанні з 1989 годам СУП краіны скараціўся на 40,5%. У наш час каля 40% валавага прыбытку Харватыі забяспечваюць прадпрыемствы дзяржаўнай уласнасці. Значнай праблемай застаецца карупцыйнасць дзяржаўнай сістэмы кіравання. У 2011 годзе Харватыя заняла 66 месца па ўзроўню карупцыі. Іншай буйной праблемай эканомікі краіны з'яўляецца буйныя знешнія запазычанасці, якія складаюць больш за 34 млрд. еўра ці 89,1 СУП краіны.

Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]

Колькасць насельніцтва — 4 млн 700 тыс. Нацыянальны склад, паводле перапісу насельніцтва 2001 г.:

харваты (89,6 %),
сербы (4,5 %),
баснійцы (0,5 %),
венгры (0,5 %),
славенцы (0,3 %),
румыны (0,2 %),
албанцы (0,1 %),
чарнагорцы (0,1 %)
іншыя (4,1 %).

Рэлігія —

каталікі (87,8 %),
праваслаўныя (4,4 %)
іншыя хрысціяне (0,4 %)
мусульмане (1,3 %)
іншыя (0,9 %)
атэісты (5,2 %)

Узброеныя сілы[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Узброеныя сілы Харватыі

Культура[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Культура Харватыі

Беларуска-харвацкія адносіны[правіць | правіць зыходнік]

Дыпламатычныя адносіны паміж Рэспублікай Беларусь і Рэспублікай Харватыя ўсталяваныя 25 верасня 1992 года. З красавіка 2009 года Пасол Рэспублікі Харватыя ў Расійскай Федэрацыі акрэдытаваны ў Рэспубліцы Беларусь па сумяшчальніцтву. Пасол Рэспублікі Беларусь у Аўстрыйскай Рэспубліцы У.І. Варанецкі ўручыў даверчыя граматы Прэзідэнту Рэспублікі Харватыя Ёсіпавічу 20 снежня 2011 года. Двухбаковы палітычны дыялог паміж Беларуссю і Харватыяй ажыццяўляўся ў апошнія гады шляхам правядзення двухбаковых кансультацый паміж знешнепалітычнымі ведамствамі (у 2001, 2003 і 2011 гадах), а таксама двухбаковых сустрэч падчас розных міжнародных мерапрыемстваў.

У лістападзе 1998 года ў рамках саміту кіраўнікоў урадаў краін - членаў Цэнтральна-Еўрапейскай Ініцыятывы (ЦЕІ) адбылася сустрэча Прэм'ер-міністра Рэспублікі Беларусь з Прэм'ер-міністрам Харватыі. У чэрвені 2000 года ў рамках міністэрскай канферэнцыі ЦЕІ адбылася сустрэча Міністра замежных спраў Рэспублікі Беларусь з Міністрам замежных спраў Рэспублікі Харватыя.

8-10 сакавіка 2010 года адбыўся візіт у Рэспубліку Беларусь дэлегацыі дзелавых колаў Харватыі на чале з віцэ-прэзідэнтам Эканамічнай палаты Харватыі.

Цікавыя факты[правіць | правіць зыходнік]

З Харватыі пайшла мода на нашэнне гальштукаў, а таксама само слова «гальштук» у некаторых мовах. Падчас трыццацігадовай вайны французам спадабалася, як харвацкія вершнікі вязалі на шыю хусткі. Распавядаюць, што французы паказвалі на грудзі харватам і пыталі, «што гэта такое?». Харваты думалі, што іх пытаюць «хто ты такі?» і адказвалі «харват». Так з'явілася французскае слова «Cravate» («гальштук»). З французскай гэтае слова перавандравала ў шматлікія еўрапейскія мовы.

У харвацкай пісьменнасці нараўне з лацінкай доўга захоўвалася глаголіца. Яшчэ ў 18-м стагоддзі па ўрачыстых выпадках узводзілі каменныя пліты, спярэшчаныя глаголіцай.