Sjedinjene Američke Države
 |
Ovaj članak ili neka od njegovih sekcija nije dovoljno potkrijepljena izvorima (literatura, web-stranice ili drugi izvori). Ako se pravilno ne potkrijepe validnim izvorima, sporne rečenice i navodi mogli bi biti obrisani. Pomozite Wikipediji tako što ćete navesti validne izvore putem referenci te nakon toga možete ukloniti ovaj šablon. |
.svg)
.svg)
Sjedinjene Američke Države, ili SAD su federalna ustavna republika[6][7] koja se sastoji od 50 saveznih država i jednog federalnog distrikta. 48 kopnenih saveznih država i Washington D.C. se nalaze u središnjoj Sjevernoj Americi između Kanade i Meksika. Savezna država Aljaska se nalazi na sjeverozapadnom dijelu Sjeverne Amerike, dok su Havaji arhipelag u Tihom okeanu. SAD također posjeduje brojna naseljena a i nenaseljena područja u Tihom okeanu i Karibima. SAD su 4. po ukupnoj površini sa 9,85 miliona km²,[8] te 3. po broju stanovnika koji broji preko 320 miliona. Jedna je od najraznovrsnijih država po etničkoj strukturi i raznim kulturama zbog velikog broja imigracija osoba iz drugih država.[9] Geografija i klima SAD-a je izuzetno raznolika, te sama država udomljava značajan broj divljih životinja.[10]
SAD je jedna od najmoćnijih država na svijetu i ekonomski i politički. Sjedinjene Američke Države su nastale od trinaest originalnih britanskih kolonija u Sjevernoj Americi. Nezavisnost su dobili od Velike Britanije 4. jula 1776. godine. Od tada kroz ratovanje i mirnu ekspanziju, Sjedinjene Američke Države se proširuju sve do Tihog okeana. Sjedinjene Američke Države su u prethodnih 300 godina učestvovale u nekim od najvažnijih događaja u svjetskoj historiji.
Sadržaj
Historija[uredi | uredi izvor]
Prije dolaska Evropljana na kontinent, na području sadašnjih Američkih Država živjela su razna plemena Američkih starosjedilaca (poznatijih kao Indijanci). Nije precizno utvrđeno odakle potiču američki starosjedioci, ali se smatra se da je bar jedna grupa došla iz Sibira prije otprilike 20.000 godina. Kolumbovo putovanje nije bilo prvo putovanje na kojem su Evropljani "pronašli" Novi svijet ali je najznačajnije. Poslije njegovog putovanja, Španija i Francuska su uspostavile kolonizacijska carstva u Sjevernoj i Južnoj Americi.
Englezi su relativno kasno uspostavili kolonije, ali njihove kolonije na istočnoj obali Sjeverne Amerike su bile najuspješnije. Većina naseljava engleske kolonije prvenstveno u nadi da će se obogatiti. Mnogi se kasnije odlučuju za put u nadi za vjerskom slobodom na novom kontinentu. Zbog ovih i raznih ostalih razloga, 13 različitih kolonija je osnovano do 1750ih godina. Poslije velikog Francusko-Engleskog rata, Englezi su uspostavili veliki porez na engleske kolonije da bi mogli naplatiti ratnu štetu. Amerikanci su se odvojili od Velike Britanije 1775. godine većinom zbog političko-ekonomskih razloga čime počinje Američki rat za nezavisnost.
Amerikanci su dobili rat za nezavisnost uz pomoć Francuza. 1787. godine napisan je Ustav Sjedinjenih Američkih Država, koji 1789. uspostavlja prvu modernu demokratiju na svijetu. Sjedinjene Američke Države lagano počinju da se šire. Pod vodstvom Georgea Washingtona i njegovih nasljednika, Amerika nastoji da se udalji od evropske politike. Ipak, Amerika kupuje teritoriju Louisianne od Francuza 1803. godine a 1812. godine Amerika ponovo ratuje sa Velikom Britanijom i skoro dolazi na rub poraza.
U prvoj polovini 19. vijeka, Sjedinjene Američke Države nastavljaju da se šire. 1846. godine, Sjedinjene Države vode rat protiv Meksika koji lagano dobijaju, osvajajući čak Mexico City. U mirnim uslovima, Sjedinjene Države se proširuju do Tihog okeana. Međutim, problem ropstva u Americi postaje evidentan. 1861. godine počinje Američki građanski rat između Juga i Sjevera. Sjeverne snage pobjeđuju i u dogledno vrijeme ropstvo biva ukinuto u Sjedinjenim Američkim Državama ali se država neće u potpunosti oporaviti od građanskog rata sve do 20. vijeka.
1917. godine, Sjedinjene Američke Države ulaze u Prvi Svjetski Rat. Užas rata ima uticaj na kulturni pokret 1920-ih godina danas poznat kao "Roaring 20s" ili "Džez Era". Prosperitet i bogatstvo ovog doba brzo nestaje tokom Velike depresije 1930-ih godina. Sa ulaskom u Drugi Svjetski Rat, Amerika se uspijeva riješiti ekonomske depresije. Sjedinjene Američke Države i saveznici dobijaju rat. Pred kraj rata, Amerika postaje prva država na svijetu koja upotrebljava atomsku bombu.
Druga polovina 20. vijeka u historiji Sjedinjenih Država je poznata po rivalstvu sa Sovjetskim Savezom, poznatom kao "Hladni rat". Hladni rat u par navrata ispoljava tendenciju da preraste u otvoren sukob ali godinu utrke u naoružavanju između dvije države ekonomski lome Sovjetski Savez koji se raspada 1991., dok Sjedinjene Države prosperiraju pod vodstvom Ronalda Reagana. Nakon Hladnog rata, Amerika ostaje jedina supersila na svijetu. Poslije terorističkog napada u New Yorku 2001., američki predsjednik George W. Bush proglašava Rat protiv terorizma.
Politika[uredi | uredi izvor]
Vlada i politika Sjedinjenih Država je zasnovana na Ustavu Sjedinjenih Američkih Država, napisanom 1787. godine. Ustav iz 1787 je do danas dopunjen sa nekoliko amandmana. Prvih 10 su prihvaćeni nedugo poslije nastanka samog ustava. Grupno se nazivaju "Spisak prava" (Bill of Rights), a odnose se na osnovna prava državljana Sjedinjenih Američkih Država, kao što su pravo na slobodu govora i vjeroispovjesti.
Vlada Sjedinjenih Američkih Država je jedna od najstarijih na svijetu. Kao federalna demokratija, sastoji se od izvršne, zakonodavne, i sudske vlasti. Izvršna vlast se sastoji od predsjednika i njegovog kabineta, uz dodatak raznih državnih službi.
Zakonodavna vlast je Kongres Sjedinjenih Američkih Država, koji se sastoji od Doma zastupnika (House of Representatives) i Senata (Senate). Zastupnici i Senatori su podijeljeni po saveznim državama. U Domu Zastupnika svaka savezna država ima broj predstavnika razmjeran njenom broju stanovnika, dok u Senatu svaku državu zastupaju dva senatora. Broj zastupnika u Domu Zastupnika je 435. Senat trenutno broji 100 senatora.
Sudska vlast se sastoji od svih sudova u Sjedinjenim Državama. Vrhovni sud Sjedinjenih Američkih Država broji devet sudija, koji su na doživotnom mandatu. Nakon smrti ili povlačenja sudije, predsjednik SAD-a nominira novog sudiju, kojeg šalje Senatu da glasa za odobravanje.
Svaka savezna država u Sjedinjenim Državama ima svoju vladu, čije su granice moći ispod nivoa moći federalne vlade. Koliko tačno ovlasti svaka država može imati je tema mnogih rasprava u američkoj politici. Glavne političke stranke Sjedinjenih Država su Republikanska Stranka i Demokratska Stranka.
Političke podjele[uredi | uredi izvor]
Sjedinjene Američke Države se sastoje od 50 saveznih država. Svaka savezna država ima svoju vladu koja u glavnom radi po istom principu kao federalna vlada u Washingtonu. Svaka država ima glavni grad i državne simbole, kao i ustav i zakone. Jedino zakoni koji su proturječni postojećem federalnom zakonu nisu dozvoljeni. Tačan balans nezavisnosti kojeg bi savezne države trebale imati od federalne vlade je kroz historiju tema brojnih rasprava u američkoj politici, naročito tokom 19. vijeka.
Osim saveznih država, Sjedinjene Države broje i jedan federalni distrikt; Distrikt Kolumbije, gdje je smješten Washington, D.C. Nekoliko otočnih teritorija je također u sastavu Sjedinjenih Država. To su: Američka Samoa; ostrvo Baker; Guam; ostrvo Howland; Ostrvo Jarvis; atol Johnston; greben Kingman; atol Midway; ostrvo Navassa; Sjeverna Marijanska Ostrva; atol Palmyra; Portoriko; Djevičanska ostrva i ostrvo Wake.
Savezne države u sastavu Sjedinjenih Američkih Država su:
|
|
Geografija[uredi | uredi izvor]
Sjedinjene Američke Države su površinom treća najveća država na svijetu, poslije Rusije i Kanade, sa ukupnom površinom od 9.631.418 km2;. Sa ovako ogromnom teritorijom, geografija Sjedinjenih Američkih Država u velikoj mjeri varira od jednog područja do drugog. Appalachian i Stjenovite planine planine su dva glavna planinska masiva na teritoriji Sjedinjenih Država. Stjenovite Planine su više i nalaze se na zapadu, dok se niže, Appalachian planine nalaze na istoku.
Istočno od rijeke Mississippi (Najveće rijeke u Sjevernoj Americi) je uglavnom šumovito. Appalachian planine dijele ovo područje u istočne i srednjozapadne Sjedinjene Američke Države, iako se "južne države" često smatraju posebnom regijom primarno zbog kulturnih razloga. Zapadno od Mississippija su zapadne Sjedinjene Američke Države. Između Mississippija i Stjenovitih planina nalazi se Velika ravnica (SAD) (Većina Divljeg zapada) dok se Tihookeanske Sjedinjene Američke Države nalaze zapadno od Stjenovitih planina. Daleka država Aljaska se smatra arktičkom zemljom, dok se Hawai'i smatraju tropskim područijem.
Sjedinjene Američke Države imaju dugu granicu sa Kanadom i Meksikom. Granica s Kanadom je duga 8.893 km, a s Meksikom 3.326 km. 19.924 km granice Sjedinjenih Američkih Država dira okeane i mora. Što se tiče klime, većina Sjedinjenih Američkih Država ima blagu klimu, izuzev nekoliko područja koji imaju arktičku klimu (Aljaska), ili tropsku klimu (Florida, Hawa'i). Neka područja Sjedinjenih Američkih Država imaju visok rizik od uragana i ostalih tropskih oluja (države na južnoj atlantskoj obali i države Meksičkog zaljeva), tornada (središnje države), i zemljotresa (većinom države California i Washington).
Na zapadu su Kodiljeri, vjenačne planine sa vulkanskim reljefnim oblicima u nekim dijelovima. Najviši vrhovi preko 6000m su u Aljaskim planinama. Južnije se ističu vijenci Stjenovitih planina, koji sa Kaskadskim planinama Sijera Nevade zatvaraju visoravan Velike zavale i visoravan Kolorado. Na istoku je Apalački plato sa velikim zalihama uglja, gvožđa i nafte. Priatlantska nizija, na sjeveroistoku, posebno je razuđena, pa su tu izgrađene najvažnije luke. Na jugoistoku ove nizije je turistički atraktivno poluostrvo Florida.
Privreda[uredi | uredi izvor]
Sjedinjene Američke Države su trenutno privredno najjača zemlja u svijetu. 2003. godine, ukupan bruto domaći proizvod je iznosio 10,98 biliona američkih dolara (USD) što iznosi 37.800 USD po glavi stanovnika.
Privreda se odvija po kapitalističkom sistemu, ali postoje i socijalni programi, kao što su "Medicare", "Medicaid" i "Social Security. Ovi programi međutim nisu efikasni u poređenju sa sličnim programima u drugim privredno razvijenim državama.
Valuta Sjedinjenih Američkih Država je američki dolar koji isto služi kao valuta u nekim drugim zemljama svijeta, poput Ekvadora. Berzne dionice Sjedinjenih Američkih Država su poznate kao pokazitelji stanja svjetske privrede.
Najveći trgovinski partner Sjedinjenih Država je Kanada. Ostali međunarodni partneri su Meksiko, Evropska Unija, Japan, Indija, i Južna Koreja. Trgovina sa Kinom je također vrlo značajna.
Sjedinjene Države su treća najpopularnija destinacija svjetskih turista, poslije Francuske i Španije.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema najnovijim procjenama, Sjedinjene Države trenutno broje oko 293.027.571 stanovnika. Glavne etničke grupe su bijelci, crnci, hispanci, azijati, i američki starosjedioci (Indijanci, Eskimi i dr.).
Od ukupnog broja bijelaca, 23% su porijeklom Nijemci, 16% Irci, 13% Englezi, 6% Italijani, 6% Holanđani, i 7% Slaveni (U glavnom iz Poljske i Rusije).
Crnci čine malo manje od 13% stanovništva Sjedinjenih Država. Hispanci čine 13,4% stanovništva, ali dolaze iz raznih zemalja iz Centralne i Južne Amerike. Meksikanci čine većinu u nekim saveznim državama na jugozapadu zemlje. Azijati čine 4,2% stanovništva a američki starosjedioci tek 1,5%.
2001. godine većina Amerikanaca bili (52%) su protestanti, 24,5% katolici, 13,2% ne pripada određenoj vjeri, i 1,3% su Jevreji. muslimani i budisti čine manje od 1% ukupnog stanovništva.
Prema procjenama Američke vlade, otprilike 350.000 Bošnjaka živi u Sjedinjenim Državama. Većina se nalazi u centralno-zapadnoj regiji, u gradovima poput St. Louisa i Chicaga (25 000+ u tim gradovima). U nekim malim gradovima poput Utike (središnja New York država), Bošnjaci čine većinski dio stanovništva [potreban citat]. Prema nekim procjenama, Bošnjaci su treća najveća grupa muslimana u Americi.
Kultura[uredi | uredi izvor]
Kultura Sjedinjenih Država je imala ogroman uticaj na svijet. Američka muzika je poznata širom svijeta. Čuveni stilovi džez i bluz su oba iz Sjedinjenih Država, a Amerikanci su imali veliki uticaj na rock and roll muziku.
Američki filmovi su također izuzetno popularni u svijetu. Čuveni Hollywood se nalazi do Los Angelesa.
Sjedinjene Države imaju preko 4.000 univerziteta, a neki poput Harvarda i Yalea su među najčuvenijim i visoko-obrazovnim institucijama na svijetu. Mnogi poznati pisci i naučnici, poput Mark Twaina i Thomasa Edisona su bili Amerikanci.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Feder, Jody (25. 1. 2007). "English as the Official Language of the United States: Legal Background and Analysis of Legislation in the 110th Congress". Ilw.com (Congressional Research Service). Pristupljeno 8. 7. 2015.
- ^ Kodeks Novog Meksika 1-16-7 (1981).
- ^ Kodeks Novog Meksika 14-11-13 (2011).
- ^ Cobarrubias, Juan; Fishman, Joshua A. (1983). Progress in Language Planning: International Perspectives. Walter de Gruyter. str. 195. ISBN 90-279-3358-8. Pristupljeno December 27, 2011.
- ^ García, Ofelia (2011). Bilingual Education in the 21st Century: A Global Perspective. John Wiley & Sons. str. 167. ISBN 1-4443-5978-9. Pristupljeno December 27, 2011.
- ^ The New York Times Guide to Essential Knowledge, Second Edition: A Desk Reference for the Curious Mind. St. Martin's Press. 2007. str. 670. ISBN 978-0-312-37659-8.
- ^ Onuf, Peter S. (1983). The Origins of the Federal Republic: Jurisdictional Controversies in the United States, 1775–1787. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-1167-2.
- ^ "State and other areas", U.S. Census Bureau, MAF/TIGER baza podataka od augusta 2010. isključujući Mala vanjska ostrva.
- ^ Adams, J.Q.; Strother-Adams, Pearlie (2001). Dealing with Diversity. Chicago: Kendall/Hunt. ISBN 0-7872-8145-X.
- ^ "Wildlife Library". National Wildlife Federation. Pristupljeno 8. 7. 2015.
Također pogledajte[uredi | uredi izvor]
- Komunikacije u Sjedinjenim Američkim Državama
- Prijevoz u Sjedinjenim Američkim Državama
- Vanjski poslovi Sjedinjenih Američkih Država
- Vojska Sjedinjenih Američkih Država
- In God we trust
- Kabinet Sjedinjenih Američkih Država
- Spisak najvećih mjesta u SAD
Vanjski linkovi[uredi | uredi izvor]
 |
U Wikimedijinom spremniku se nalazi još materijala vezanih uz: |
- Službena stranica vlade Sjedinjenih Američkih Država (en)
- Ambasada Sjedinjenih Američkih Država u Bosni i Hercegovini (en)
|
||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||
