Kazakistan

Daha fazla bilgi için Vikipedi'nin kardeş projelerinde ara
	bu maddeyi Vikisözlük'te ara
	bu maddeyi Vikikitap'ta ara
	bu maddeyi Vikisöz'de ara
	bu maddeyi Vikikaynak'ta ara
	bu maddeyi Commons'da ara
	bu maddeyi Vikihaber'de ara
	bu maddeyi Vikiversite'de ara

	Kazakistan Cumhuriyeti
	Kazakça: Қазақстан Республикасы; Qazaqstan Respwblïkası
Bayrak	Arma
	Ulusal Marş: Üzgünüz, tarayıcınızda JavaScript devredışı veya yüklü bir oynatıcı yok.; İsterseniz klibi indirebilir veya tarayıcınız için oynatıcıyı buradan indirebilirsiniz. ; Менің Қазақстаным (Kazakça); Meniñ Qazaqstanım (Transkripsiyon); "Benim Kazakistan'ım"
Başkent	Astana; 51°10′K 71°30′D / 51.167°K 71.5°D
Resmî dil(ler)	Kazakça (1. resmî dil); Rusça (2. resmî dil)
Etnik gruplar	(2009 nüfus sayımı); %65,2 Kazaklar; %21,8 Ruslar; %3 Özbekler; %1,8 Ukraynalılar; %1,4 Uygurlar; %1,3 Tatarlar; %1,1 Almanlar; %4,5 diğer
Milliyet	Kazak
Yönetim biçimi	Cumhuriyet
- Devlet Başkanı	Nursultan Nazarbayev
- Başbakan	Kerim Mesimov
Kuruluş
- Kazak Hanlığı	1465
- Alaş Otonomu	13 Aralık 1917
- Kazak SSC	5 Aralık 1936
- Bağımsızlık	16 Aralık 1991
- İlanı	25 Aralık 1991
Yüzölçümü
- Toplam	2.724.900 km² (9.); 1,052,085 mil²
- Su (%)	1.7
Nüfus
- 2011 tahmini	16.967.000 (62.)
- 2009 sayımı	16.009.597
GSYİH (SAGP)	2009
- Toplam	182.044 milyar $
- Kişi başına	11.693 $
GSYİH (düşük)	2009
- Toplam	109.273 milyar $
- Kişi başına	7.019 $
Gini (2008)	28.8
İGE	0.804 (yüksek) (2007)
Para birimi	Tenge () (KZT)
Zaman dilimi	Batı/Doğu (UTC+5/+6)
Trafik akışı	sağ
Internet TLD	.kz
Telefon kodu	+7-6xx, +7-7xx

Koordinatlar: 43°21′1.16″K 79°4′49.28″D / 43.3503222°K 79.0803556°D / 43.3503222; 79.0803556

Kazakistan (Kazakça: Қазақстан, Qazaqstan, /qɑzɑqstɑ́n/), resmî adıyla Kazakistan Cumhuriyeti, Orta Asya ve Doğu Avrupa’daki bağımsız devlettir. Kazakistan, (Azerbaycan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye, ve Türkmenistan ile birlikte) günümüzdeki yedi bağımsız Türk devletinden biri olup Türk Konseyi ve TÜRKSOY'un üyesidir. 2.729.900 km² yüzölçümü ile (Batı Avrupa'nın yüzölçümü kadar) dünyanın en büyük dokuzuncu ülkesidir. Müslüman ülkelerin ve Türk devletlerinin yüzölçümü bakımından en büyüğü, doğal kaynaklar bakımından da en zenginidir. Kazakistan Türk tarihinin önemli devletlerinden olan Saka, Hun, Köktürk, Kıpçak, Karahanlı, Altın Ordu gibi devletlerin merkezüssü, Kıpçak, Oğuz, Karluk gibi Türk boylarının beşiği olmuştur.

Komşuları olarak kuzeyde Rusya, güneyde Türkmenistan, Özbekistan ve Kırgızistan, doğuda Çin Halk Cumhuriyeti bulunur. Ülkenin ayrıca Hazar Denizi ve Aral Gölü'ne kıyısı vardır.

Bağımsızlığın kazanılmasına doğru 1989 yılında 16.464.464 kişi olan ülke nüfusu, 1999 yılına gelindiğinde Slav ve Almanların ülkeden göç etmeleriyle 14.900.000'e kadar düşmüştür. 2010'da bu sayı 16.500.000'e yükselmiştir. Ülke bugün nüfus bakımından dünyanın 60. büyük ülkesi olmakla birlikte, kilometrekare başına 5,5 insan ile 210.'dur.

Etnik Köken[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan dışında 30'dan fazla ülkede Kazaklar yaşamaktadır (Kazakistan'da 11.000.000, diğer ülkelerde 5.000.000). Kazak sözü "sert, özgür, yiğit" anlamına gelir.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Kazakistan tarihi

Çağdaş Kazakistan Öncesi Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Çağdaş Kazakların kökenleri 1400'lü yıllara kadar gitmektedir. 1400'lü yıllarda çeşitli Türk kavimlerinin bir araya gelmesiyle Orta Asya'da yeni bir boy doğmuştur. 1400'lü yıllar öncesinde Kazak toprakları pek çok Türk devletinin kurulduğu geniş bozkır alanlarıdır.

Kazak bozkırları dâhil Orta Asya'da Milattan Önce 5000-1200 yılları arası; Afanesyova, Andrenova ve Karasuk kültürleri gibi kültürleri yaşamıştır. Bu devirden sonra Kazak bozkırlarında kurulan medeniyetler şöyle sıralanabilir: Sakalar, Hiung-nu, Çi-çi yönetimindeki Hiung-nular, Avarlar, Göktürk Kağanlığı, Batı Göktürk İmparatorluğu, Hazarlar ve Bulgar Dönemi, II. Göktürk Kağanlığı, Türgiş Devleti, Arap Akınları, Karluklar ve Kimekler, Karahanlı Devleti, Oğuz Yabgu, Kıpçaklar, Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Harzemşahlar Devleti, Moğol Hakimiyeti, Altın Orda Devleti.

Çağdaş Kazakistan'ın Doğuşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazak Hanlığı'nın bayrağı

Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bayrağı

Alaş Orda Devleti'nin bayrağı

Çağdaş Kazakların doğuşu: Altın Orda Devleti'nin yıkılmasından sonra Deşt-i Kıpçakın batı yöresinde bulunan Türk kavimleri Nogay Han etrafında toplanarak Nogay Hanlığı'nı kurdular. Cengiz han sülalesinden olan Şeybani Ebü-lheyr han Deşti-i Kıpçakın orta kısmında Aral gölü kuzeyinde Özbek hanlığını kurdu. Deşt-i Kıpçakın güney yöresinde Cengizhanın Çağatay sülalesinden gelen hanlar yöneten bağımsız Moğolistan hanlığı kulurmuş idi. Daha sonra Ebü-l heyr hanlığında Canibek ve Kerey sultanlar bölücülük hareketine başladı. 1450-1465 döneminde bu iki sultan liderliğinde birçok boylar Ebü-l heyr han ile savaşarak, özgürlüğünü korumak için Moğolistana göç ediyor. Moğolistan hanı İsen boğa Canibek ve Kerey sultan ve onun kendini kazak adı ile anacak boylara Şu nehri ve Kozıbası dağları yöresinden uc bölgeyi ülke edinmesine izin veriyor. Daha sonra Kazak hanlığı'na dönüşen bu hanlık 1465'ten 1847'ye kadar Kırgız Bozkırlarındaki Türk kavimlerinin ortak adı oldu. Kazak Hanlığı, bugünkü Kazakistan toprakları üzerinde üç parçadan oluşuyordu: Büyük Cüz, Orta Cüz, Küçük Cüz. Söz konusu cüzler 1771'den sonra birbirinden bağımsız hareket etmeye başladılar. 1770 sonlarında Kazak cüzleri güçlü Rus İmparatorluğu ve Çin arasındaki mücadele arasında kaldı. 1847'de Kazak hanı olan "Kenesarı Han" döneminde Ruslar, Kazak cüzleri üzerideki egemenliğini tam olarak sağladılar. 1863'te tüm Orta Asya'da bir "Turkestan Genel Valiliği" kuruldu ve bölge bölümlere ayırdı. Bu dönemde Ruslar Kazak bölgesini, "Kazak Kırgızları Hanlığı" olarak adlandırdı. 1900'lerle birlikte pek çok Rus, Kırgız Bozkırlarına yerleşmeye başladı. 1906'da Orta Asya'yı Rusya'ya bağlayan demiryolu bitirildi. Açlık ve siyasi sebeplerle 1912-1917 yılları arasında Rus hükûmetine karşı Orta Asya'da ayaklanma başladı. 1917'de Çarlık Rusya'da ihtilâl olması sebebiyle Orta Asya'da bağımsızlık devri yaşandı. 1917-1920 yılları arasında eski Kazak cüzleri bir araya gelerek bağımsız "Alaş Orda Devleti"ni kurdular. Hükûmet Başkanı, Alikhan Bokeikhanov, başkenti Semey olan bu devlet üç yıl yaşayabildi. 1920'den sonra Ruslar egemenliği ele geçirdiler ve bu tarihten sonra Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği başladı.

SovyetӀer Birliği Devri[değiştir | kaynağı değiştir]

1920'de Orta Asya'da Ruslar iki Sovyet Cumhuriyeti kurdular. Bugünkü Kazakistan'da kurulan cumhuriyete "Kırgızistan Özerk SSC" adını verdiler. 1925'de ise yanlış adlandırıldığı gerekçesiyle SSCB yönetimi, Kırgızistan Özerk SSC adını "Kazakistan Özerk SSC" olarak değiştirdi. İlk zamanlar Orenburg şehri de Kazakistan'a dahildi, ancak daha sonra Rusya'ya bağlandı. 1936'da Özerk ibaresi kaldırılarak "Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti" kuruldu. 1924'den 1934'e kadar tarım politikaları nedeniyle sorunlar yaşandı. Pek çok Kazak boyu, Uygur bölgesine göç etti. II. Dünya Savaşı'nda zor zamanlar geçiren ve nüfusunda büyük azalma olan Kazakistan SSC, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği dönemi boyunca Sovyet tarım politikalarının uygulandığı bir merkez oldu. 1990 yılında meydana gelen ekonomik krizler ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin yıkılmasından sonra 1991 yılında bağımsız olarak dünya arenasında yerini aldı.

Politika[değiştir | kaynağı değiştir]

15 Ocak 2012'de yapılan parlamento seçimlerinde Nur Otan Partisi oyların % 80'i alarak 83 milletvekilliği kazandı. Ancak AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı) seçimlerin yeterince demokratik olmadığını iddia etti. Seçime katılan partilerden Nur Otan, Kazakistan Komünist Halk Partisi, Kazakistan Demokratik Ak Yol Partisi % 7 barajını aşarak meclise girmeye hak kazanmıştır. Kazakistan Demokratik Ak Yol Partisi % 7,47 oy alarak 8 milletvekili çıkarırken, Kazakistan Komünist Halk Partisi % 7,19 oy oranıyla 7 milletvekilliği kazanmıştır.

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Kazakistan demografisi

Kazakistan'ın eyaletleri

Ülkedeki en kalabalık azınlık olan Rusların dağılımı

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

1926'da 3.713.000 olan nüfus 1959 yılında 1 milyon azalmıştır. 2006 verilerine göre 15.300.000 nüfusa sahiptir. 1989'da 16,464,000 olan nüfus 1999 nüfus sayımına kadar yıllık ortalama %1’lik bir azalma ile 14.953.000'a düştü. 2000-2001 döneminde de düşme devam etmesine karşın 2003-2004 arasında azalış trendi durarak % 0,7 oranında artışla 14.951.000'a ulaştı. 2006 itibariyle nüfusun 15.300.000 olduğu tahmin edilmektedir. Etnik grupların dağılımı şöyledir:

Kazaklar: %62,2
Ruslar %25,6
Ukraynalılar: %2,9
Almanlar: %1,4
Özbekler: %2,9
Tatarlar: %1,9
Uygurlar: %1,8

Etnik Köken	1897 %	1911 %	1926 %	1939 %	1959 %	1970 %	1979 %	1989 %	1999 %	2006 %
Kazak	74,9	60,8	59,5	38	30	32,6	36	39,7	53,4	62,2
Rus	10,8	27,0	18,0	40,2	42,7	42,4	40,8	37,4	29,9	15,6
Ukraynalı	*	*	12,4	10,8	8,2	7,2	6,1	5,4	3,7	0,9
Alman	-	-	0,7	1,5	7,1	6,6	6,1	5,8	2,4	0,4
Tatar	1,2	1,1	0,7	1,6	1,5	2,2	2,1	2	1,7	5,9
Özbek	1,3	1,1	3,2	1,7	1,1	1,7	1,8	2	2,5	8,9
Beyaz Rus	*	*	-	0,5	1,2	1,5	1,2	1,1	0,8	-
Uygur	-	-	-	-	0,6	0,9	1,0	1,1	1,4	6,5
Diğer	-	-	-	-	0,1	0,2	0,1	0,1	0.3	-

^{[kaynak belirtilmeli]}

* 1897 ve 1911 arası tüm Slavlar Rus olarak kaydedilmiştir.

Rusya Federasyonu'ndaki Kazak Türkleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Rusya'daki Kazaklar

Rusya Federasyonu'nda 1 310 000 Kazak Türk'ünün yaşadığı ve bunların % 70 oranı da köylerde yerleşmiştir. Çoğu Rusya ve Kazakistan arası sınırına yakın yerlerdedir. 12 bölgede yoğundurlar. Bunlar - Altay ülkesi, Astrahan, Orenburg, Samara, Korgan, Şelebi, Ombı, Sarıtav (Сарытау), Volgograd, Novosibir ve Tümen bölgeleridir. Ayrıca Moskova, Sant- Peterbor, Tataristan, Kalmak ülkesi ve Rusya'nın başka yerlerinde de yaşamaktadırlar. 1999 yılının başında Rusya Federasyonu'nda yaşayan Kazak Türklerinin hakkında şöyle malumatlar verilmiştir:

Bölge	Sayısı
Astrahan Oblastı	135.000
Orenburg Oblastı	115.000
Volgograd Oblastı	46.000
Şelebi Oblastı	34.000
Altay ülkesi	24.000
Kurgan Oblastı	19.000
Tümen oblastı	18.000
Samar oblastı	16.000
Novosibir oblastı	14.000
Moskova	10.000
Sankt Peterburg	8.000
Hantı-Mantı bölgesi	4.000
Tombı oblastı	2.000
Sahalin oblası	1.000

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Almatı’nın yeni kısmı

Bağımsızlığın ardından siyasî ve ekonomik istikrara kavuşan Kazakistan'da büyük petrol, uranyum, demir, altın ve kurşun rezervleri bulunmaktadır. Kazakistan doğal kaynakları ve toprakları itibarıyla önemli bir ülkedir. Hacim ve çeşit bakımından mineral ve hammadde yatakları ile dünyanın sayılı ülkelerinden biridir.

Kazakistan'da 1225 çeşit mineral ihtiva eden 493 yatak bulunmaktadır. Uranyum, krom, kurşun ve çinko yataklarının zenginliği itibarıyla dünya ikincisi, mangan itibarıyla dünya üçüncüsü, bakır itibarıyla de beşincisidir. Kömür, demir ve altın rezervleri itibarıyla Kazakistan dünya sıralamasında ilk on ülke arasında, doğalgaz, petrol ve alüminyum rezervleri itibarıyla da, sırası ile ilk on iki, ilk on üç ve ilk on yedi ülke arasında yer almaktadır. Kazakistan'da 1996 yılında dünyanın en büyük üçüncü altın madeni bulunmuştur.Dünyadaki kromun %26'sı, altının %20'si, uranyumun %17'si Kazakistan'dadır.

Ülkenin mineral ve hammadde üretimi ise, kendi ihtiyacının çok üstündedir. Bu nedenle metalik bizmut, süngersi titanyum, kil ve rafine bakır, mangan ve konsantreleri üretiminin yüzde 90'ı, petrol, metalik kurşun ve çinko üretiminin yüzde 80'i ile doğalgaz, kömür, demir cevheri ve krom üretiminin de yüzde 50'den fazlası ihraç edilmektedir. Kazakistan toprakları altında keşfedilmiş maddi zenginlik 2 trilyon ABD Doları'ndan fazladır.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan’ın okyanuslardan uzak kalması ve deniz tesirini iç kısımlara girmesini engelleyen büyük dağların olması, Kazakistan iklimini kıtalık kara iklim yapmaktadır. Ülke genelinde yaz ve kış ayları arasında sıcaklık farkı çok büyüktür. Ocak ayında ortalama -19 dereceden -4 dereceye kadar; Temmuz ayında ise +19 dereceden +26 dereceye kadar farklılık göstermektedir.

Nehirler ve Göller[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan’da 85022 akarsu bulunmaktadır. Bunların büyük bir kısmı, Hazar Denizi (sahası 374 bin kilometrekare, dünyanın en büyük gölüdür), Aral Denizi (sahası 46,64 bin kilometrekare) ve Balkaş Gölü (sahası 18,2 bin kilometrekaredir) su toplama havzalarında yer almaktadır. Ayrıca Kazakistan 48.000 civarında büyük ve küçük göllere sahiptir. Ülkeyi boydan boya geçen başlıca akarsular Ertis (Kazakistan toprakları dahilinde uzunluğu 1700 km.), Esil (1400 km.), Sırderya (1400 km.) ve Ural /Jayık/ - 1082 kilometredir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazakistan portali

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "2009 Жылғы Қазақстан Республикасы халық санағы, Қысқаша қорытындылар" Статистикалық жинақ, Редакциясын басқарған Ә.А. Смайылов, Астана, 2010 - 110 бет
^ Перепись населения Республики Казахстан 2009 года. Краткие итоги. (Kazakistan Cumhuriyeti 2009 Nüfus Sayımı - Özet) (Rusça)
^ ^a ^b ^c ^d "Kazakhstan". International Monetary Fund. http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2010&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=916&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=75&pr.y=0. Erişim tarihi: 21.04.2010.
^ CIA World Factbook: Field listing, Distribution of family income – Gini index

Ek okumalar

Aleksandrov, Mihail (1999). Uneasy Alliance: Relations Between Russia and Kazakhstan in the Post-Soviet Era, 1992–1997. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0313309655 .
Clammer, Paul; Kohn, Michael & Mayhew, Bradley (2004). Lonely Planet Guide: Central Asia. Oakland, CA: Lonely Planet. ISBN 1864502967 .
Cummings, Sally (2002). Kazakhstan: Power and the Elite. London: Tauris. ISBN 1860648541 .
Demko, George (1997). The Russian Colonization of Kazakhstan. New York: Routledge. ISBN 0700703802 .
Fergus, Michael & Jandosova, Janar (2003). Kazakhstan: Coming of Age. London: Stacey International. ISBN 1900988615 .
George, Alexandra (2001). Journey into Kazakhstan: The True Face of the Nazarbayev Regime. Lanham: University Press of America. ISBN 0761819649 .
Martin, Virginia (2000). Law and Custom in the Steppe. Richmond: Curzon. ISBN 0700714057 .
Nazarbayev, Nursultan (2001). Epicenter of Peace. Hollis, NH: Puritan Press. ISBN 1884186130 .
Nazpary, Joma (2002). Post-Soviet Chaos: Violence and Dispossession in Kazakhstan. Londro: Pluto Press. ISBN 0745315038 .
Olcott, Martha Brill (2002). Kazakhstan: Unfulfilled Promise. Washington, DC: Brookings Institution Press. ISBN 0870031899 .
Rall, Ted (2006). Silk Road to Ruin: Is Central Asia the New Middle East?. New York: NBM. ISBN 1561634549 .
Robbins, Christopher (2007). In Search of Kazakhstan: The Land That Disappeared. Londra: Profile Books. ISBN 9781861978684 .
Rosten, Keith (2005). Once in Kazakhstan: The Snow Leopard Emerges. New York: iUniverse. ISBN 0595327826 .
Thubron, Colin (1994). The Lost Heart of Asia. New York: HarperCollins. ISBN 0060182261 .