Bloemfontein

Bloemfontein
Parlement van die destydse Oranje-Vrystaat
Bloemfontein  Bloemfontein se ligging in Vrystaat
Koördinate: 29°7′11″S 26°13′30″O
Land	Suid-Afrika
Provinsie	Vrystaat
Munisipaliteit	Mangaung
Stigting	1846
Oppervlak
- Stad	236,17 km²  (91,2 vk m)
Hoogte	1 395 m (4 577 vt)
Bevolking (2011)
- Stad	256 185
- Digtheid	1 085/km² (2 810,1/myl2)
Ras (2011)
• Swart	56.1%
• Kleurling	12.8%
• Indiër/Asiër	0.8%
• Blank	29.8%
• Ander	9.5%
Taal (2011)
• Afrikaans	42.5%
• Sotho	33.4%
• Engels	7.5%
• Xhosa	7.1%
• Ander	9.5%
Poskode (straat)	9300
Poskode (posbus)	9301
Skakelkode(s)	051
Webwerf: http://www.bloemfontein.co.za

Bloemfontein is die hoofstad van die Suid-Afrikaanse provinsie Vrystaat en die sesde grootste stad van Suid-Afrika, met 'n oppervlakte van 236 vierkante kilometer en volgens die 2011-sensus 256 185 inwoners. Dit is sedert die jaar 1910 ook sy regterlike hoofstad.

Bloemfontein lê in hart van die Vrystaat se sentrale plato en is een van die min stede met 'n wildtuin in sy sentrum. Die naam van die stad verwys na 'n fontein met blomme - oorspronklik 'n waterplek van die Boesmans. Bloemfontein staan nog steeds vir sy blommeprag bekend en dra die trotse bynaam "Rosestad".

Die stad het sy oorsprong in 'n Britse fort en nedersetting wat in 1846 deur majoor Henry Douglas Warden in die destydse Transoranje-streek gevestig is. Dit het vervolgens as administratiewe setel van die Britse kolonie Oranjerivier-soewereiniteit (1848-1854) en die onafhanklike Boererepubliek Oranje-Vrystaat gedien wat in 1854 gestig is.

'n Uitsig oor Bloemfontein, soos gesien vanaf Naval Hill

Tussen Mei en Junie 1899 is die historiese Bloemfontein-konferensie hier gehou as 'n laaste vergeefse poging om 'n militêre konflik tussen die destydse Boererepublieke en die Britse Ryk te vermy.

In die 20ste eeu het Bloemfontein tot die geografiese spilpunt van Suid-Afrika se spoorwegnetwerk ontwikkel. 'n Groot ekonomiese opswaai het vanaf 1948 met die ontginning van die Vrystaatse Goudveld begin wat sowat 160 km noordoos van Bloemfontein geleë is. Later, vanaf 1962, het die gebied sentraal gestaan by die verwesenliking van die Oranjerivierprojek met sy waterkragsentrales en besproeiingskemas.

Vandag is Bloemfontein 'n moderne stad met wolkekrabbers, winkelsentrums en restourante, met die Sand du Plessis-teater as een van sy kenmerkendste argitektoniese besienswaardighede. Tegelykertyd het Bloemfontein sy kulturele erfenis bewaar, en die stad spog met pragtige historiese geboue soos die Raadsaal, een van die mooiste in Suid-Afrika.

Etimologie en bynaam

Die Nederlandse naam beteken "blommefontein" en die Sothonaam, Mangaung, beteken "die plek waar die jagluiperds (cheetahs) dwaal". Daar word dikwels na die stad verwys as die "Stad van Rose", afkomstig van die verskeidenheid rose wat goed aard in die klimaat en jaarliks vanaf lente tot diep in die herfs 'n blommeprag oplewer.

Geskiedenis

Vroeë geskiedenis

Die Bloemfonteingebied is oorspronklik deur San, Griekwas en Sotho bewoon voordat die eerste Voortrekkers hulle hier in die 1830's gevestig het. Een van die eerste Afrikaners, wat omstreeks 1840 'n plaas in die streek bewoon het, was Johannes Nicolaas Brits (* 1790). Volgens oorlewering het Brits sy plaas na aanleiding van 'n fontein met blomme "Bloemfontein" genoem.

Britse dorpstigting

Alhoewel Bloemfontein later merendeels deur Afrikaners bewoon is, is die nedersetting in 1846 deur 'n Engelse majoor, Henry Douglas Warden, as 'n Britse fort en buitepos in die Transoranje-streek gestig - 'n gebied met voldoende watervoorrade wat destyds deur Trekboere, Griekwas en Sotho bewoon is. Warden het die plek hoofsaaklik gekies weens die nabyheid tot die hoofroete na Winburg, die uitgestrekte oop terrein en die feit dat dit destyds vry van perdesiekte was. Brits het sy plaas vervolgens vir £37 10s aan majoor Warden verkoop.

Die gebied rondom Bloemfontein is op 3 Februarie 1848 amptelik deur die Britse regering geannekseer en het vervolgens as die Oranjerivier-sowereiniteit bekendgestaan, met Bloemfontein as administratiewe setel.

Die dorp is in 1850 die eerste keer as 'n woongebied verklaar, vier jaar voor die stigting van die Oranje-Vrystaat waarvan Bloemfontein die regeringsetel geword het. Die dorpsgebied is deur Andrew Hudson Bain opgemeet. Sy reghoekige uitleg het voorsiening gemaak vir lang strate wat parallel met die plaaslike rivier in noord-suidelike rigting geloop het, en kort strate. Die nedersetting het geleidelik na terreine noord van die rivier uitgebrei. In 1851 het die bevolking op sowat 300 te staan gekom en was daar sowat sestig woonhuise.

Vroeë kerkgemeentes en perswese

Die Eerste Raadsaal is in 1849 in St Georgesstraat gebou waar dit aanvanklik as skoolgebou en vergadersaal gedien het, maar ook vir kerkdienste gebruik is. Die eerste NG gemeente is reeds in 1848 gestig en kon in Mei 1852 hul nuwe kerkgebou in Kerkstraat inwy. In dié tyd het ook die eerste Rooms-Katolieke, Anglikaanse en Metodistegemeentes in Bloemfontein ontstaan wat hul kerkdienste almal in die Eerste Raadsaal gehou het. Die Metodiste-predikant, wat in 1850 in Bloemfontein aangekom het, het ook kerkdienste vir die bruin en swart bevolking gehou, al moes hulle hiervoor in 'n meer beskeie gebou, 'n eenvoudige hut, vergader. Die eerste Rooms-Katolieke kerkgebou is in 1852 naby die regeringskantore in St Georgesstraat opgerig. Die eerste dagblad, The Friend of the Sovereignty and Bloemfontein Gazette, het op 10 Junie 1850 verskyn.

Koloniale ekonomie en infrastruktuur

Terwyl die nedersetting aanhou groei het, is ook steeds meer besighede in Bloemfontein gevestig. In Junie 1850 is die eerste munisipale amptenaar benoem. Nogtans het die dorp in dié tyd nog geen volle munisipale status gehad nie en was die infrastruktuur maar gebrekkig. 'n Beperkte posdiens tussen Bloemfontein en Colesberg is reeds in 1846 deur majoor Warden gevestig, en kort daarna het ander posroetes gevolg.

Die eerste amptelike poskantoor is in 1875 in die Ou Parlementsgebou op Markplein ingerig. Toe dit te klein geraak het, is dit deur 'n groter gebou op dieselfde plek vervang wat op 22 Junie 1892 geopen het.

Die vervoer van goedere was 'n ander belangrike vraagstuk. Bloemfontein was in die 1850's nog 'n taamlik afgeleë nedersetting in Suid-Afrika. Aanvanklik kon boumateriale, klere, huishoudelike goedere en meubels slegs in beperkte hoeveelhede met ossewaens vanuit Port Elizabeth en Oos-Londen se seehawens na Bloemfontein vervoer word. Goedere wat nie plaaslik vervaardig kon word nie, was gevolglik skaars en duur.

Die Britse bewind was in die beginjare allesbehalwe gevestig en verhoudinge tussen die verskillende bevolkingsgroepe gespanne. So is majoor Warden ontslaan en op 23 Julie 1852 deur Henry Green vervang.

Oranje-Vrystaat

Die oostelike kantooringang tot Bloemfontein se stadsaal

Die Vierde Raadsaal

Nòg die Britse Koloniale Kantoor te Londen nòg die meerderheid Nederlandssprekende bewoners van die Oranjerivier-soewereiniteit was werklik tevrede met die politieke situasie in die kolonie, en so het die Britte besluit om hulle aan die gebied te onttrek. Op 30 Januarie 1854 is die Republiek van die Oranje-Vrystaat gestig en Bloemfontein tot sy hoofstad verklaar.

Nuwe administratiewe strukture is in 1859 in die dorp gevestig, en in 1880 het Bloemfontein munisipale status verwerf. Robert Innes is as die eerste burgemeester verkies, terwyl die destydse bevolking op 2 567 beraam is.

Bloemfonteiners kon ekonomiese voordeel trek uit die opening van die Kimberley-goudvelde in die 1860s as verblyfplek vir delwers uit ander landsdele op hul pad na die Noord-Kaap. Die verskaffing van dienste aan diamantedelwers was die eerste stap in Bloemfontein se 19de eeuse ekonomiese groeifase. Later het 'n aantal finansiële en handelsondernemings hulle hoofkwartiere hier gevestig. Bloemfontein het daarnaas tot 'n belangrike vervoerspilpunt ontwikkel, veral nadat die spoorwegverbinding tussen Kaapstad en Johannesburg, wat destyds in aanbou was, in 1890 tot Bloemfontein gevorder het.

In 1899 is die Bloemfontein-konferensie gehou wat gepoog het om die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog te vermy. Deel van die onderhandelinge was die ontmoeting tussen die president van die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR), Paul Kruger, en Sir Alfred Milner. Dié twee staatsmanne is deur die staatshoof van die Oranje-Vrystaat, president Steyn, na Bloemfontein genooi om die dreigende militêre konflik tussen die ZAR en die Britse Ryk af te weer.

Op 13 Maart 1900 het Britse magte die stad oorgeneem.

Bloemfontein in die Unie van Suid-Afrika

Die Afskeidmonument by die Bloemfonteinse Oorlogsmuseum versinnebeeld die begin van die Tweede Vryheidsoorlog

Die Nasionale Vrouemonument is op 16 Desember 1913 onthul ter herdenking van 26 370 Afrikanervroue en -kinders wat gedurende die Anglo-Boereoorlog gesterf het. Die monument is van Kroonstad-sandsteen gemaak.

Tien jaar later het Bloemfontein deel van die Unie van Suid-Afrika geword en is die Appèlafdeling van die Suid-Afrikaanse Hooggeregshof hier gevestig. Bloemfontein, wat in die sentrum van die nuutgestigte staat geleë was, het destyds nie oor 'n noemenswaardige nywerheidsbasis beskik nie, maar het nogtans danksy enkele belangrike onderwysinstellings 'n nasionale rol as opvoedkundige sentrum gespeel.

In 1912 het swart afgevaardigdes van dwarsoor Suid-Afrika in Bloemfontein vergader om die voorloperorganisasie van die African National Congress (ANC), die Native National Congress (NNC), in die lewe te roep en die afkondiging van die Naturelle-grondwet - die eerste in 'n reeks vroeë Apartheidswette wat grondbesit deur swart Suid-Afrikaners beperk het - in die wit Suid-Afrikaanse parlement te verhinder.

In 1945 het Bloemfontein stadstatus verwerf, en op 18 Maart 1950 is die Universiteit van die Oranje-Vrystaat in die stad gevestig.

Kultuur

Kultureel is die stad toonaangewend. Skeppende werk op die gebied van uitvoerende kuns, beeldende kuns, letterkunde en skilderkuns word gedoen. Die stad huisves elke jaar die Nasionale Kunswedstryd.

Teaters: Sand du Plessis; Sterrewag; Wynand Mouton; Scaena; Odeion; André Huguenot; Stadskouburg. Die Sand du Plessis-teater is een van die grootste en mees moderne in die Suidelike Halfrond met 'n kapasiteit van ongeveer 1 000. Die teater huisves ook die Vrystaatse Simfonieorkes (VSSO).

Museums: Nasionale Museum; Oorlogsmuseum; Freshford; Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN); Oliewenhuis; Nasionale Vrouemonument.

Infrastruktuur

Bloemfonteinstasie

'n Treinspoor is in 1890 gebou om Bloemfontein met Kaapstad te verbind. Spoorverbindings netwerk tans met alle industriële gebiede en toerismebestemmings.

Die Bloemfontein Internasionale Lughawe skakel met alle plaaslike lughawens en ook die Lesotho-buurland. Tempe-lughawe verleen landingsgeriewe aan kleiner siviele lugruimgebruikers.

As sentrale bestemming, vertak die Nasionale padnetwerk na al die vernaamste stede, toeristebestemmings en kusgebiede. Die N1 nasionale pad gaan na Kaapstad, Port Elizabeth en Johannesburg. Die N8 nasionale pad verbind Bloemfontein met Groblershoop, Noord-Kaap via Kimberley en Maseru via Maserubrug langs die Vrystaat. Die N6 nasionale pad via Aliwal-Noord na Oos-Londen begin ook hier.

Geografie en klimaat

Die Bloemfontein in Bloemfontein.

Die stad is geleë by 29 grade suidelengtegraad en 26 grade oostebreedtegraad en is 1 395 meter bo seespieël.

Bloemfontein ontvang gemiddeld 559 mm reën per jaar, meestal gedurende die somermaande.

Gemiddelde dagtemperature wissel van 16 °C in Junie tot 32 °C in Januarie. Die omgewing is die koudste in Julie wanneer die kwik gemiddeld val tot -2 °C gedurende 'n wintersnag.

Weergegewens vir Bloemfontein
Maand	Jan	Feb	Mar	Apr	Mei	Jun	Jul	Aug	Sep	Okt	Nov	Des	Jaar
Hoogste maksimum (°C)	39	39	35	33	30	25	24	29	34	35	37	38	39
Gemiddelde maksimum (°C)	31	29	27	23	20	17	17	20	24	26	28	30	24
Gemiddelde temperatuur (°C)	22	22	18	16	10	6	6	11	14	17	19	21	15
Gemiddelde minimum (°C)	15	15	12	8	3	−2	−2	1	5	9	12	14	8
Laagste minimum (°C)	6	4	1	−3	−9	−9	−10	−10	−7	−3	0	3	−10
Neerslag (mm)	83	111	72	56	17	12	8	15	24	43	58	60	559
Bron: weathersa.co.za

Demografie

Volgens die 2011-sensus het die stad 'n bevolking van 256 185 inwoners gehad (meer as verdubbel van 111 697 in 2001), waarvan 76 325 (30%) Blank was. Ander belangrike groepe was 76 325 (56%) Swartes, 32 827 (12,8%) Kleurlinge en 2 100 (0,8%) Asiërs.

Ekonomiese basis

Die hoofgebou van die Universiteit van die Vrystaat

Onderwys (Universiteit van die Vrystaat en Sentrale Universiteit vir Tegnologie), ligte nywerhede, spoorwegaanleg (sedert laat 1990s in mindere mate), Provinsiale administrasie en Mangaung metro-munisipaliteit.

Die stad geniet bestendige groei, te danke aan volgehoue verbreding van die plaaslike ekonomie. 'n Sosiale en maatskaplike onderbou word gehandhaaf en die aantrekkingskrag van 'n landelike karakter van die sesde grootste stad in Suid-Afrika maak dit die ideale vestigingsgebied vir sy inwoners.

Bekende boorlinge van Bloemfontein

• Zola Budd - wêreldbekende middelafstandatleet
• Hansie Cronje - voormalige krieketkaptein van Suid-Afrika
• Al Debbo - akteur en grapmaker
• Alan Donald - voormalige krieketsnelbouler van Suid-Afrika
• Steve Hofmeyr - Akteur en sanger
• Lucas Maree - gewese Afrikaanse sanger en liedjieskrywer
• Leon Schuster - rolprentvervaardiger, akteur en grapjas
• Die skrywer J.R.R. Tolkien is op 3 Januarie 1892 in Bloemfontein gebore
• Kepler Wessels - voormalige krieketkaptein van Suid-Afrika

Eksterne skakels

• Munisipale webwerf
• Bloemfontein Online Directory