Menyunting Guinea

{{Infobox Country or territory
|native_name              = ''République de Guinée''
|conventional_long_name   = Republik Guinea
|common_name              = Guinea
|image_flag               = Flag of Guinea.svg
|image_coat               =
|image_map                = LocationGuinea.png
|national_motto           = "Travail, Justice, Solidarité"&nbsp;&nbsp;<small>([[Bahasa Perancis|Perancis]])<br />"Kerja, Keadilan, Perpaduan"</small>
|national_anthem          = "[[Liberté]]"
|official_languages       = [[Bahasa Perancis]] 
|capital                  = [[Conakry]]
|latd=9 |latm=30 |latNS=U |longd=13 |longm=43 |longEW=B
|largest_city             = Conakry
|government_type          = [[Republik]]
|leader_title1            = [[Senarai Presiden Guinea|Presiden]]
|leader_title2            = [[Senarai Perdana Menteri Guinea|Perdana Menteri]]
|leader_name1             = [[Lansana Conté]]
|leader_name2             = ''kosong''
|area_rank                = ke-78
|area_magnitude           = 1 E11
|area                     = 245,857
|areami²                  = 94,926 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|percent_water            = sedikit sahaja
|population_estimate      = 9,402,000 
|population_estimate_rank = ke-83
|population_estimate_year = Julai 2005
|population_census        = 7,156,406
|population_census_year   = 1996
|population_density       = 38
|population_densitymi²    = 98 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|population_density_rank  = ke-164
|GDP_PPP                  = $18.879 bilion <!--IMF-->
|GDP_PPP_rank             = ke-111 
|GDP_PPP_year             = 2005
|GDP_PPP_per_capita       = $2,035 <!--IMF-->
|GDP_PPP_per_capita_rank  = ke-142
|sovereignty_type         = [[Kemerdekaan]]
|established_event1       = dari [[Perancis]]
|established_date1        = [[2 Oktober]] [[1958]]
|HDI                      = {{loss}} 0.445
|HDI_rank                 = ke-160
|HDI_year                 = 2004
|HDI_category             = <span style="color:#e0584e">low</span>
|currency                 = [[Franc Guinea]] 
|currency_code            = GNF
|country_code             = 
|time_zone                = [[Waktu Min Greenwich|GMT]]
|utc_offset               = 
|time_zone_DST            = 
|utc_offset_DST           = 
|cctld                    = [[.gn]]
|calling_code             = 224
|footnotes                = 
}}
[[Fail:22novemberdetail.JPG|thumbnail|Monumen untuk memperingati kemenangan ketenteraan pada tahun 1970 terhadap serangan Portugis.]]

'''Guinea''', secara rasmi '''Republik Guinea''' ({{lang-fr|République de Guinée}}), ialah sebuah negara di [[Afrika Barat]] yang dahulunya dikenali sebagai [[Guinea Perancis]]. Bentuk wilayah Guinea melengkung. Dengan pangkal di [[Lautan Atlantik]], wilayah ini melengkung ke timur di kawasan pedalaman and berpaling ke selatan. Pangkalnya menyempadani [[Guinea-Bissau]] serta [[Senegal]] di utara, dan [[Mali]] di utara dan timur laut, manakala kawasan pedalamannya menyempadani [[Côte d'Ivoire]] di tenggara, [[Liberia]] di selatan, dan [[Sierra Leone]] di barat hujung selatannya. Guinea merangkumi sungai-sungai [[Sungai Niger|Niger]], [[Sungai Senegal|Senegal]], dan [[Sungai Gambia|Gambia]]. 

Nama ''[[Guinea (kawasan)|Guinea]]'' digunakan untuk kawasan yang merangkumi kebanyakan pantai barat Afrika di selatan [[Gurun Sahara]] dan di utara [[Teluk Guinea]]. Nama ini berasal daripada [[bahasa Berber]] yang lebih kurang membawa pengertian 'tanah orang hitam'. ''Guinea'' bermakna "wanita/isteri" dalam [[bahasa Susu]], salah satu bahasa yang paling banyak dituturkan di negara ini. Guinea kekadang dipanggil '''Guinea-Conakry''' untuk membezakannya dengan [[Guinea-Bissau]] yang berjiran (yang mempunyai ibu negara di [[Bissau, Guinea-Bissau|Bissau]]).


== Sejarah ==
:''Untuk rencana lanjutan, lihat [[Sejarah Guinea]]''

Kawasan yang kini dipanggil Guinea merupakan sebahagian daripada sebuah siri empayar yang bermula dengan "[[Empayar Ghana]]" pada sekitar tahun [[900|900 Masihi]]. Ini disusuli oleh kemaharajaan  [[Sosso]] pada [[abad ke-12]] dan [[Abad ke-13|ke-13]]. [[Empayar Mali]] bangkit untuk berkuasa di kawasan ini selepas [[Pertempuran Kirina]] pada tahun [[1235]], dan menjadi makmur sehingga dilemahkan oleh masalah-masalah dalaman. Akhirnya, negeri-negerinya merampas kuasa pada [[abad ke-15]]. Salah sebuah negerinya yang utama, Songhai, kemudian menjadi [[Empayar Songhai]], dan mengatasi pendahulu-pendahulunya dari segi kawasan dan kekayaan, tetapi ia juga menjadi mangsa kepada pertengkaran dalaman dan [[perang saudara]], dan akhirnya digulingkan dalam [[Pertempuran Tondibi]] pada tahun [[1591]]. 

Kemudian, kawasan Guinea berpecah-belah sehingga sebuah negara [[Islam]] yang diasaskan pada [[abad ke-18]] membawa sedikit kestabilan kepada kawasan ini. Lagi satu peristiwa yang penting ialah ketibaan orang-orang Muslim [[Fulani]] di kawasan tanah tinggi Fuuta Jalloo pada awal abad ke-18.

Orang-orang [[Eropah]] yang pertama datang ke kawasan ini pada zaman [[Portugal dalam zaman penemuan-penemuan|Penemuan-penemuan Portugis]] yang memulakan [[perdagangan abdi]] sejak dari [[abad ke-15]]. Guinea masa kini dicipta sebagai sebuah [[tanah jajahan]] oleh [[Perancis]] pada tahun [[1890]], dengan Noël Balley sebagai gabenor pertama dan [[Pulau Tombo]] sebagai ibu negaranya. Pada tahun [[1895]], negara ini digabungkan ke dalam [[Afrika Barat Perancis]].

Pada [[28 September]] [[1958]], di bawah arahan [[Charles de Gaulle]], Perancis mengadakan sebuah [[pungutan suara]] tentang [[perlembagaan]] baru serta penubuhan Republik Kelima. Semua tanah jajahan ([[Algeria]] secara rasminya merupakan sebahagian Perancis dan bukannya sebuah tanah jajahan) diberikan pilihan antara kemerdekaan segera atau perlembagaan baru. Semua tanah jajahan kecuali Guinea mengundi untuk memilih perlembagaan baru. Oleh itu, Guinea menjadi tanah jajahan Afrika Perancis yang pertama untuk mencapai kemerdekaan pada kos kehilangan semua bantuan Perancis dengan serta-merta.

Selepas kemerdekaan, Guinea diperintah oleh diktator [[Ahmed Sékou Touré]]. Touré pada umumnya mengejar dasar-dasar ekonomi [[sosialisme]] dan menumpaskan tentangan-tentangan serta [[kebebasan bercakap]], tanpa banyak mengambil berat tentang [[hak asasi manusia]]. Selepas kematiannya pada tahun [[1984]], [[Lansana Conté]] mengambil alih kuasa dan dengan segara, mengubah dasar-dasar ekonomi tetapi mengekalkan cengkaman kuasa yang ketat. [[Pilihan raya]] pertama diadakan pada tahun 1993, tetapi keputusannya serta keputusan pilihan-pilihan raya yang berikut dipertikaikan. Conté sering dikritik untuk keadaan ekonomi negara serta pendekatannya yang menindas terhadap penentang-penentang politiknya.

Menjelang tahun 2005, Guinea masih menghadapi banyak masalah, dan menurut [[Kumpulan Krisis Antarabangsa]], Guinea mungkin akan menjadi sebuah [[negara gagal]]. Pada tahun 2006, dua [[mogok]] dimulakan oleh pekerja-pekerja bandar raya, tetapi kedua-duanya diselesaikan dengan pantas melalui pemberian gaji yang lebih lumayan. 10 orang pelajar dibunuh untuk mematahkan sebuah tunjuk perasaan dan mengakhiri pemberontakan kecil itu. Bagaimanpun, menjelang permulaan tahun 2007, persatuan-[[persatuan sekerja]] menyeru mogok-mogok baru untuk menentang [[kos sara hidup]] yang semakin meningkat, [[rasuah]] kerajaan, serta salah urusan ekonomi. Selepas lebih kurang dua minggu, mogok-mogok itu mengakibatkan sesetengah tunjuk perasaan yang terbesar dalam tempoh pemerintahan Conte.

== Politik ==
:''Untuk rencana lanjutan, lihat [[Politik Guinea]]''

Pada 10 Januari 2007, mogok ketiga terjadi dan merangkumi pekerja-pekerja [[lombong]] serta  
pekerja-pekerja yang lain di seluruh negara. Walaupun kerajaan Conte menawarkan gaji yang lebih baik dan lain-lain, mogok berlanjutan kerana rakyatnya menghendaki lebih daripada cuma janji. Pada atau sekitar 18 Januari 2007, sekurang-kurang tiga orang ditembak mati oleh kakitangan kerajaan/tentera dan dengan itu, mengapi-apikan lagi pemberontakan. Dengan kesihatan Presiden Conte kini semakin merosot, keadaan kelihatan merupakan keakhiran rejimnya. Pengampunan yang diberi olehnya kepada dua orang jutawan Guinea yang telah dipenjarakan atas tuduhan rasuah juga mengapi-apikan pemberontakan. Adakah Guinea berupaya memerintah diri di dalam dunia moden ini masih diragui.

Semasa minggu kedua mogok yang memperlihatkan berdozen-dozen orang dibunuh atau dicederakan dalam tunjuk-tunjuk perasaan di setiap kawasan di negara, Presiden Conte banyak kali bertemu dengan ketua-ketua buruh. Dalam salah satu perjumpaan itu, beliau mengugut akan membunuh mereka. Pada hari Isnin, 22 Januari 2007, askar-askar beret merah di bawah kuasa pemerintahan Ousmane, anak lelaki Conte, menggeledah ibu pejabat mogok dan membelasah ketua-ketua persatuan sekerja (termasuk Setiausaha Agung CNTG, Hadja Rabiatou Serah Diallo). Selepas menangkap mereka, mereka ditahan selama 5 jam. Pada hari yang sama, melebihi sepuluh ribu orang berarak di jalan-jalan raya Conakry, dan sekurang-kurangnya 17 orang dibunuh dan 100 orang dicederakan oleh pihak polis.

* [[Senarai Presiden Guinea]]

Guinea hanya mempunyai dua presiden sejak kemerdekaan diisytiharkan pad [[2 Oktober]] [[1958]]. Lansana Conte menguasai negara ini pada tahun [[1984]] selepas kematian [[Sekou Toure]].  Conte dipilih secara rasmi pada  tahun 1993, dan dipilih semula pada tahun 1998 dan 2003. Tetapi kesahan pilihan-pilihan raya itu telah dipertikaikan, kerana Conte mengawal kedudukannya dan tidak bertoleransi terhadap ahli-ahli politik yang berpotensi melawannya.

== Daerah ==
[[Fail:GuineaMap.png|thumbnail|250px|Peta Guinea]]
{{MapLibrary|Guinea_sat.png|Guinea}}
:''Untuk rencana lanjutan, lihat [[Daerah Guinea]]''

Guinea dibahagikan kepada tujuh kawasan pentadbiran yang dibahagikan lagi kepada 33 buah [[Prefektur Guinea|prefektur]]. Kawasan-kawasan pentadbirannya ialah [[Kawasan Boké|Boké]], [[Kawasan Faranah|Faranah]], [[Kawasan Kankan|Kankan]], [[Kawasan Kindia|Kindia]], [[Kawasan Labé|Labé]], [[Kawasan Mamou|Mamou]], [[Kawasan Nzérékoré|Nzérékoré]] dan [[Kawasan Conakry|Conakry]]. Ibu negara Conakry merupakan zon khas.

== Geografi ==
:''Untuk rencana lanjutan, lihat [[Geografi Guinea]]''

Dengan 94,919&nbsp;batu persegi (245,857&nbsp;km²), Guinea adalah lebih kurang sama saiznya dengan  [[United Kingdom]], dan kecil sedikit daripada negeri [[Michigan]] atau [[Oregon]] di Amerika Syarikat. Guinea mempunyai 200&nbsp;[[Batu (ukuran)|batu]] (320&nbsp;km) garis pinggir laut, dan 2,112&nbsp;batu (3,399&nbsp;km) sempadan darat. Negara-negara yang menyempadani Guinea termasuk [[Côte d'Ivoire]] (Pantai Ivory), [[Guinea-Bissau]], [[Liberia]], [[Mali]], [[Senegal]], dan [[Sierra Leone]]. Guinea dibahagikan kepada tiga kawasan utama:
* [[tanah pamah]] pada sepanjang pantai di timur;
* gunung-ganang yang terbentang lebih kurang pada arah utara-selatan di sepanjang negara; dan
* kawasan-kawasan hutan di selatan dan timur.
Gunung-ganang Guinea merupakan sumber untuk sungai-sungai [[Sungai Niger|Niger]], [[Sungai Gambia|Gambia]], dan [[Sungai Senegal|Senegal]], serta banyak sungai yang mengalir ke laut di sebelah barat banjaran di Sierra Leone dan Pantai Ivory. 

Titik tertinggi di Guinea ialah [[Mont Nimba]] pada 5,748&nbsp;[[Kaki (ukuran)|kaki]] (1,752&nbsp;meter) tingginya. Walaupun bahagian-bahagian [[Nimba Massif]] di Guinea dan Pantai Ivory merupakan Simpanan Semula Jadi Tegas UNESCO, bahagian yang kononnya dipanggil Tulang Belakang Guinea terbentang masuk ke Liberia yang telah menjalankan pelombongan buat berdekad-dekad; kerosakan yang diakibatkan boleh dinampak di Bumi Google di 7.32.17 U dan 8.29.50 B.

== Ekonomi ==
:''Untuk rencana lanjutan, lihat [[Ekonomi Guinea]]''

Guinea mempunyai sumber-sumber [[galian]], [[hidrokuasa]], dan [[pertanian]] yang utama, tetapi masih merupakan sebuah [[Negara membangun|negara belum membangun]]. Negara ini memiliki melebihi 30% daripada simpanan [[bauksit]] di dunia dan merupakan pengeluar bauksit yang kedua terbesar di dunia. Sektor [[pelombongan]] merupakan kira-kira 75% daripada [[eksport]]nya pada tahun 1999.

Pemajuan-pemajuan jangka panjang dalam penyusunan fiskal kerajaan, [[kenal huruf]], serta rangka undang-undang diperlukan jika negara ini hendak keluar daripada kemiskinan. Pertempuran di sepanjang sempadan [[Sierra Leone]] dan [[Liberia]] serta pergerakan pelarian telah mengakibatkan gangguan ekonomi yang utama, dan memburukkan lagi keyakinan pelabur, dengan syarikat-syarikat pelombongan asing mengurangkan kakitangan [[ekspatriat]]nya. [[Pembelian cemas]] telah mengakibatkan kekurangan makanan dan [[inflasi]], serta juga rusuhan-rusuhan di pasar-pasar tempatan.

Guinea tidak menerima sebarang bantuan berbilang hala. [[IMF]] dan [[Bank Dunia]] menghentikan kebanyakan bantuannya pada tahun 2003. Pertumbuhan naik sedikit pada tahun 2004, disebabkan sebahagian besar oleh permintaan sejagat dan harga-harga komoditi di pasaran-pasaran dunia. Sukarelawan-sukarelawan [[Pasukan Khidmat Bakti]] [[Amerika Syarikat]] terus bergiat di dalam negara miskin ini.

Pada September 2006, kerajaan Guinea memeterai sebuah [[kontrak kongsi pengeluaran]] (PSC) dengan sebuah syarikat cari gali Amerika Syarikat untuk menjelajah sumber-sumber [[petroleum]] luar pesisir. Penjelajahan selanjutnya terhadap ekaran penjelajahan dara masih dalam peringkat-peringkat perancangan yang amat awal. Tidak adanya sebarang kegiatan penjelajahan dilakukan sejak lewat tahun 2003.

Pada November 2006, [[Transparency Internasional]], sebuah [[NGO]] Jerman, menempatkan Guinea sebagai negara yang dianggap paling korup di [[Afrika]], serta salah satu negara yang paling korup di dunia, selepas [[Myanmar]], [[Iraq]] dan [[Haiti]]. Di dalam sebuah persidangan mencegah rasuah di [[Guatemala]], [[Réné Alsény Gomez]], Menteri Kehakiman Guinea, mengisytiharkan bahawa Guinea telah mengambil tindakan kehakiman terhadap penyalahgunaan wang awam. Beliau juga memberitahu bahawa [[Fodé Soumah]], bekas gabenor Bank Negara Guinea, telah didakwa atas tuduhan-tuduhan rasuah pada [[16 November]] [[2006]]. [[Huguette Labelle]], presiden [[Transparency Internasional]], memberikan tepukan kepada langkah-langkah ini.

== Demografi ==
:''Untuk rencana lanjutan, lihat [[Demografi Guinea]]''

* [[Peuhl]]: 40%; [[Malinke]]: 30%; [[Soussou]]: 20%, kelompok-kelompok etnik yang lain: 10%  
* [[Muslim]]: 85%; [[Kristian]]: 8%; kepercayaan-kepercayaan asli: 7%

== Budaya ==
:''Untuk rencana lanjutan, lihat [[Budaya Guinea]]''

Serupa dengan negara-negara [[Afrika Bara]]t yang lain, Guinea mempunyai tradisi [[muzik]] yang kaya. Kumpulan ''[[Bembeya Jazz]]'' menjadi popular pada dekad [[1960-an]] selepas kemerdekaan Guinea. [[Alpha Yaya Diallo]], [[pemain gitar]] di [[Vancouver]], berasal dari Guinea. Beliau   menggabungkan [[irama]] dan [[melodi]] tradisional ke dalam gubahan-gubahannya dan dengan itu, telah memenangi dua [[Anugerah Juno]].

* [[Senarai penulis Afrika (menurut negara)#Guinea|Senarai penulis dari Guinea]]

=== Bahasa-bahasa ===
* [[Bahasa Fula]]
* [[Bahasa Maninka]]
* [[Bahasa Susu]]
* [[Bahasa Perancis]]
* [[Bahasa Arab]]
* [[Bahasa Wolof]]

== Lihat juga ==
* [[Daftar negara]]
* [[Hubungan asing Guinea]]
* [[Komunikasi di Guinea]]
* [[Pengangkutan di Guinea]]
* [[Persatuan Pengakap Negara Guinea]]
* [[Senarai topik berkait Guinea]]
* [[Taman Negara Niger Atas]]
* [[Tentera Guinea]]

== Pautan luar ==
{{sisterlinks|Guinea}}
{{wiktionarypar|Guinea}}
; Bahasa
* [http://www.omniglot.com/writing/wolof.htm Bahasa Wolof''] – tapak pendidikan mengenai bahasa Wolof, sebuah bahasa Senegal dan Guinea.

; Berita Dalam Talian
* [http://www.guineenews.org/ Guinéenews - Dahulunya Boubah.com] – berita terkini mengenai Guinea (dalam bahasa Perancis)
* [http://aminata.com/ Aminata.com] – sumber berita dalam talian mengenai Guinea (dalam bahasa Perancis)

; Direktori
* [http://dmoz.org/Regional/Africa/Guinea/ Projek Direktori Terbuka  - ''Guinea''] 
* [http://www-sul.stanford.edu/depts/ssrg/africa/guinea.html Universiti Stanford - Afrika Di Selatan Sahara: ''Guinea''] – kategori direktori
* [http://www.afrika.no/index/Countries/Guinea/ Indeks tentang Afrika - ''Guinea''] – kategori direktori
* [http://www.sas.upenn.edu/African_Studies/Country_Specific/Guinea.html Universiti Pennsylvania - Pusat Pengajian Afrika: ''Guinea''] – kategori direktori
* [http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Guinea/ Yahoo! - ''Guinea''] – kategori direktori

; Gambaran keseluruhan
* [https://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/gv.html  Buku Fakta Dunia CIA - Guinea]
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/country_profiles/1032311.stm Profil Negara Berita BBC - Guinea]

; Kerajaan 
* [http://www.un.int/guinea/ Misi Tetap PBB bagi Republik Guinea''] – tapak rasmi kerajaan

; Kesusasteraan
* [http://www.arts.uwa.edu.au/AFLIT/CountryGuineaEN.html#clien Kesusasteraan Guinea pada sepintas lalu]

; Muzik
* [http://www.coraconnection.com/ Laman web ''Cora Connection''] – sumber muzik Afrika Barat

; Pelancongan
* {{wikivoyage|Guinea}}
* [http://www.nigercurrents.ca Laman web ''Niger Currents'': Menjelajah hidup dan teknologi di sepanjang Sungai Niger]

{{Kesatuan Afrika}}
{{Afrika}}
<!--Other languages-->

[[Kategori:Guinea|*]]