Нигерия

Federal Republic of Nigeria
Federal Republic of Nigeria
	Ұраны: "Unity and Faith, Peace and Progress"
	Әнұраны: Arise O Compatriots, Nigeria's Call Obey;
Елордасы	Абуджа; 9°10′N, 7°10′E
Ең ірі қаласы	Лагос
Ресми тілдері	Ағылшын тілі
Үкімет түрі	Федеративті республика
Тәуелсіздік	Құрама Патшалық-тан
Аумағы
Жұрты
ЖІӨ (АҚТ)	2005 сарап.
АДИ (2006)	0.448 (low) (159)
Ұлттық ақшасы	Naira (₦) (NGN)
Уақыт белдеу(лер)і	WAT (UTC+1)
Интернет үйшігі	.ng
Телефон белгілемесі	+234
	1 Estimates for this country explicitly take into account the effects of excess mortality due to AIDS; this can result in lower life expectancy, higher infant mortality and death rates, lower population and growth rates, and changes in the distribution of population by age and sex than would otherwise be expected.

Нигерия, Нигерия Федеративтік Республикасы – Батыс Африкада Нигер өзенінің төменгі ағысында орналасқан мемлекет. Жер аумағы 923768 км². Халқы 174,5 млн. (2013)^[1] (хауса – 21%, йоруба – 20%, ибо – 17%, фулани – 9%, қалғандары – фульбе, канури, эдо, игбо, т.б. халықтар). Ресми тілі – ағылшын тілі. Халқының 50%-ы мұсылмандар, 40%-ы христиандар, қалған бөлігі жергілікті діни наным-сенімдерді ұстанады. Мемлекет басшысы – президент. Жоғарғы заң шығарушы органы – парламент. Астанасы – Абуджа қаласы (1991 жылдан). Әкімшілік жағынан 36 штат пен федералдық астаналық аумаққа бөлінеді. Ұлттық мейрамы – Тәуелсіздік күні – 1 қазан (1960). Ақша бірлігі – найра.

Табиғаты[өңдеу]

Нигерияның көпшілік бөлігін жазықтар мен тау үстірттері (ең биік нүктесі – Фогель шыңы – 2042 м) алып жатыр. Экваторлық-муссондық климат басым. Қаңтардағы орташа температурасы 26ӘС-қа, шілдеде 33ӘС-қа дейін жетеді. Жылдық жауын-шашын мөлшері солтүстік-шығысында 500 мм, оңт-нде 4000 мм шамасында. Негізгі өзені – Нигер. Оңтүстігін тропиктік ормандар, солтүстігін саванналар алып жатыр. Нигерияда пілдер мен мүйізтұмсықтар, леопард, қорқау қасқыр, киік тұқымдастардың 30-ға жуық түрлері мен керіктер, тропиктік ормандарда – шимпанзе мен горилла, әр түрлі кесірткелер мен қолтырауын, гиппопотамдар мен жыландар, цеце шыбыны кездеседі. Саны азайған жан-жануарларды қорғау мақсатында мемлекеттік қорықтар ұйымдастырылған. Кен байлықтарынан мұнай мен газ, тас көмір мен қоңыр көмір, темір, түсті металдардың (қорғасын, мырыш, қалайы, вольфрам, молибден, ниобий, тағы басқа) кентастары мен алтын кездеседі.

Тарихы[өңдеу]

Нигерия аумағын адамдар орта және кейінгі тас дәуірінен бастап қоныстанған. 8 – 10 ғасырларда хаус халқының қала мемлекеттері (Кано, Кацина, Гобир, Зария, т.б.) құрылды. 13 ғасырда солтүстіктен хаусалармен тез араласып кеткен фульбе тайпалары енді. Нигерия аумағына еуропалықтардан бірінші болып 1472 ж. португалдар келді. 1553 ж. Нигерия жағалауларына ағылшындар да жетті. Еуропалықтар мұнда құл саудасымен айналысты. 1862 ж. Лагос ағылшын отары құрылып, отаршылар бірте-бірте Нигер өзенінің жағалауындағы көлемді аумақты жаулап алды. 1914 ж. қазіргі Нигерияның аумағы “Нигерия протектораты мен отары” деп атала бастады. 2-дүниежүзілік соғыстан кейін елде ұлт-азаттық қозғалыстар күшейді. Нәтижесінде 1960 ж. 1 қазанда Нигерия тәуелсіз мемлекетке айналып, БҰҰ-ға қабылданды (7 қазан). 1967 – 70 ж. федералдық үкімет Батыс Нигерия аумағында жарияланған тәуелсіз Биафра Республикасымен соғыс жүргізді, соғыста 1 млн-нан астам адам қаза болды. Халық тұрмысының шектен тыс төмендігі, тұрғындарының әр түрлі этностардан тұруы елдегі саяси тұрақтылыққа теріс әсер етуде. 1980 – 90 ж. мемлекет ішіндегі этностық, тайпааралық жанжалдарға байланысты әскерилердің билікке келуі жиі кездесті. Нигерия– аграрлы ел, сонымен қатар мұнай өндірісі жоғары дамыған. Нигерия 1970 жылдан бастап мұнай экспорттайтын ең ірі 10 мемлекеттің құрамында. Мұнай өндіру көлемі жөнінен (жылына 70 – 80 млн. т) Африка елдерінің арасында бірінші орынды иеленеді.

Кәсібі[өңдеу]

Түсті металдар, электр қуатын өндіру, тамақ, тігін өнеркәсіп орындары бар. Сыртқа шығаратын негізгі ауыл шаруашылығы дақылдары: какао, майлы пальма, арахис, мақта, каучукті өсімдіктер, қант құрағы. Мал шаруашылығы да біршама жақсы дамыған. Ұлттық жиынтық өнімнің жан басына шаққандағы мөлшері 880 АҚШ долларына тең (1997). Негізгі сауда серіктестері: Еуропалық Одақ елдері мен АҚШ. ^[3]