Afganistan

Afganistan
د افغانستان اسلامي دول Di Afganistan Islami Dawlat دولت اسلامی افغانستا Dowlat-e Eslami-Ye-Afghanistan
Flago di Afganistan	Blazono di Afganistan
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
Milli Surood
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
{{{Imajo_informo}}}
Urbi:
Chefurbo:	Kabul
· Habitanti:	2,85 milion (metropolo) (2008)
· Dato:	{{{Dato_chefurbo}}}
· {{{TituloChefurbo2}}}:	{{{Chefurbo2}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo2}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo2}}}
· {{{TituloChefurbo3}}}:	{{{Chefurbo3}}}
· Habitanti:	{{{Lojanti_chefurbo3}}}
· Dato:	{{{Dato_chefurbo3}}}
Precipua urbo:	Kabul
· Habitanti:	{{{Lojanti_precipua}}}
Linguo:
Oficala linguo:	{{{Oficala_linguo}}}
Lingui:
Oficala lingui:	pashtu, persiana (dari)
Nacionala linguo:	{{{Nacionala_linguo}}}
Nacionala lingui:	{{{Nacionala_lingui}}}
Regionala linguo:	{{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui:	{{{Regionala_lingui}}}
Etnii:
· {{{Etnii_procenti}}}	{{{Etnii}}}
· {{{Etnii2_procenti}}}	{{{Etnii2}}}
· {{{Etnii3_procenti}}}	{{{Etnii3}}}
· {{{Etnii4_procenti}}}	{{{Etnii4}}}
· {{{Etnii5_procenti}}}	{{{Etnii5}}}
· {{{Etnii6_procenti}}}	{{{Etnii6}}}
· {{{Etnii7_procenti}}}	{{{Etnii7}}}
· {{{Etnii8_procenti}}}	{{{Etnii8}}}
· {{{Etnii9_procenti}}}	{{{Etnii9}}}
· {{{Etnii10_procenti}}}	{{{Etnii10}}}
Demonimo:	{{{Demonimo}}}
Guvernerio:
Tipi:	Republiko
· Prezidanto:	Hamid Karzai
· Prezidisto (serbo):	{{{Serbiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (kroato):	{{{Kroatiana_prezidisto}}}
· Prezidisto (Bosno):	{{{Bosniana_prezidisto}}}
· Ko-princi:	{{{Ko-princi}}}
· Ko-princi:	{{{Chefi_di_la_Kongreso_dil_Populo}}}
· General-guverniestro:	{{{Generala_guverniestro}}}
· [[{{{Nomo_listo_chefo_guverno}}}|{{{Titulo_chefo_guverno}}}]]:	{{{chefo_guverno}}}
Legifantaro:	[[{{{Legifantaro}}}]]
Historio:
· {{{Historio}}}:	{{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}:	{{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}:	{{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}:	{{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}:	{{{Historio5_dato}}}
Surfaco:	(41ma granda)
· Totala:	647,500 km²
· Aquo:	Neglijebla%
Habitanti:	(42ma granda)
· Totala:	29,835,392 (2011)
· Denseso di habitantaro:	43,5 hab./km²
KLP (KPP):
· Totala:	{{{KLP_KPP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_KPP_segun_persiono}}}
KLP:
· Totala:	{{{KLP_totala}}}
· Segun persiono:	{{{KLP_segun_persiono}}}
Gini:	([[{{{Gini_yaro}}}]])
	{{{Gini_chanjo}}} {{{Gini}}}
	{{{Gini_valoro}}} · {{{Gini_rango}}}
IHD:	([[{{{IHD_yaro}}}]])
	{{{IHD_chanjo}}} {{{IHD}}}
	{{{IHD_valoro}}} · {{{IHD_rango}}}
Pluse informi:
Valuto:	Afgani
· Abreviuro:	{{{Abreviuro}}}
· Simbolo:	{{{Simbolo}}}
Tempo-zono:	{{{Tempo_zono}}}
· Somero tempo:	{{{Somero_tempo}}}
Dato-formato:	{{{Dato_formato}}}
Veho-latero:	{{{Veho_latero}}}
Telefono-kodexo:	{{{Telefono_kodexo}}}
ISO:	{{{ISO}}}
	{{{ISO2}}}
	{{{ISO3}}}
Reto-domeno:	.af
Reto-domeni:	{{{Reto_kodi}}}
	{{{Reto_kodo2}}}
	{{{Reto_kodo3}}}
	{{{Reto_kodo4}}}
	{{{Reto_kodo5}}}
Precipua religio:	islamo (98,1%)
Oficala retosituo:	{{{Oficalaretosituo}}}

Afganistan od Afgania esas stato en centr-Azia inter Iran, Pakistan, India, Chinia, Tajikistan, Uzbekistan e Turkmenistan.

Bazala fakti pri Afganistan.

Historio

Videz anke: Historio di Afganistan.

Segun arkeologiala studii, homi ja habitis nuna Afganistan cirkum 50,000 yari ante nun. La regiono esis habitita da Indo-Ariana populi, e dum yarcenti esis parto di Macedonian imperio, Mauryan imperio de India, Mughal imperio, ed altra. Macedoni, komandita da Alexandros la Magna okupis la regiono dum la 4ma yarcento aK. Arabi komencis okupar la regiono en 642 ed introduktis islama religio. En 870 Kabul esis okupita da Arabi.

Habibullah Khan, emiro di Afganistan de 1901 til 1919.

Pos la morto di Nader Shah en 1747 la moderna stato di Afganistan establisesis. Afgani elektis Ahmad Shah Durrani lia chefo di stato. Konsiderita la fondinto di moderna Afghanistan, Durrani konquestis teritorii de moderna Afganistan, Pakistan, la nuna Iraqana provinci di Khorasan e Kohistan, ed anke Delhi en India. Il vinkis Indiana Maratha imperio.

En oktobro 1782 Durrani mortis de naturala kauzi. Lia filiulo, Timur Sha sucedis il, e transferis la chef-urbo dil rejio de Kandahar por Kabul.

Dum la 19ma yarcento Britaniani atemptis konquestar la regiono. De 1839 til 1842, e de 1870 til 1880 okuris Angla-Afgana militi. Ye 6 di oktobro 1879 Britani okupis Kabul, ed en julio 1880 li siejis Kandahar. Lando esis dividita en sferi di influo de Rusian imperio e de Unionita Rejio.

Ye 19 di agosto 1919 Afganistan divenis nedependanta de Unionita Rejio, kun rejio Amanullah Khan kom monarko. Lando esis monarkio til 1973, kande Mohammed Daoud Khan lansis stato-stroko e proklamis la republiko.

De 24 di decembro 1979 til 1989 Afganistan esis okupita da Sovietana trupi. Kun la departo di Sovietani ye 1989, laika rejimo di Afganistan gradoze perdis povo en lando, specale pos 1992, kande nova Rusiana guvernerio . En 1994 10,000 personi mortis en Kabul kun atako di Mujahedini (Islama soldati), armizita da NATO . En 1996 Taliban asumis povo en Afganistan e proklamis Islama Emirato di Afganistan. En 2000 Taliban kontrolis preske 95% di lando.

Pos atenti ye 11 di septembro 2001 Usa invadis Afganistan e Taliban rejimo finis, ma nova rejimo ne obtenas politika stabileso en tota lando. En decembro 2009 Usana prezidanto Barack Obama anoncis l'augmento di militarala impliko en la lando, kun la sendajo di plu 30,000 soldati dum periodo di 6 monati.

Politiko

Afganistan esas prezidantala islama republiko. La chefo di stato e la chefo di guvernerio esas la prezidanto, elektita da populo por 5 yari. Nuna prezidanto esas Hamid Karzai. La prezidanto havas du viceprezidanti e 25 ministri.

La Nacional Asemblajo havas du chambri: Wolesi Jirga, basa domo kun 250 membri, e Meshrano Jirga, alta domo kun 102 membri. Nuna konstituco esis aprobita en januaro 2004 e konsistas ek 160 artikli.

La maxim alta korto di lando esas Stera Mahkama (supra korto). La prezidanto indikas lua membri, qua servas por 10 yari.

Geografio

Topografiala mapo di Afganistan.

Afganistan ne havas litoro. Lua maxim alta punto esas Monto Nowshak, kun 7,485 metri di altitudo. Lua teritorio esas frequente submisita a ter-tremi, kom ye 31 di mayo 1998 kande 4,000 personi perisis.

Lua klimato esas kontinentala, kun kolda vintri e varma sumeri. Quankam ol havas diversa fluvii, lando generale esas sika. Dum vintro Afganistan recevas granda quanto di nivo, specale en la regioni di Hindu Kush e Pamir montaro.

Ekonomio

Videz anke: Ekonomio di Afganistan.

Demografio

Segun The World Factbook Afganistan havis 29,835,392 habitanti en julio 2011. Plu kam 99% esas islami.

La maxim granda urbo, e l'unika kun plu kam 2 milion habitanti, esas Kabul. Altra importanta urbi esas Kandahar, Herat, e Mazar-e-Sharif.

Kulturo

Kelka notora poeti en Afgana kulturo esas Rumi, Khushal Khan Khattak, Rahman Baba, Massoud Nawabi, Nazo Tokhi, Ahmad Shaho Durrani, Al-Afghani, e Ghulam Muhammad Tarzi.

Kelka populala sporti en lando esas kriketo, futbalo, basketbalo, buzkashi ed altra.