Папуа Жаңа Гвинея

Папуа-Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті Independent State of Papua New Guinea Independen Stet bilong Papua Niugini
Ұраны: Unity in diversity[1]
Әнұраны: O Arise, All You Sons[2]
Елордасы (және ең ірі қаласы)		Порт-Морсби 9°30′S, 147°07′E
Ресми тілдері		ағылшынша, Ток-писин, Хири Моту
Халық атауы		Папуа-Жаңа Гвинеялық
Үкімет түрі		Конституциялық монархия
—	Ханшайым	Елизавета II
—	Генерал-губернатор	Паулиас Матане
—	Премьер-министр	Майкл Сомаре
Тәуелсіздік		Аустралиядан
—	Self-governing	Желтоқсанның 1 1973
—	Тәуелсіздік	Қыркүйектің 16 1975
Аумағы
—	Барлығы	462 840  км² (54th)  sq mi
—	Су (%)	2
Жұрты
—	Шілде 2005 сарап.	5,887,000 (104th)
ЖІӨ (АҚТ)		2005 сарап.
—	Бүкіл	$14.363 миллиард (126th)
—	Жан басына шаққанда	$2,418 (131st)
АДИ (2004)		▬0.523 (medium) (139th)
Ұлттық ақшасы		кина (PGK)
Уақыт белдеу(лер)і		AEST (UTC+10)
—	Жазғы уақыт	not observed (as of 2005) (UTC+10)
Интернет үйшігі		.pg
Телефон белгілемесі		+675

Папуа — Жаңа Гвинея, Папуа — Жаңа Гвинея тәуелсіз мемлекеті, Тынық мұхиттың оңтүстік-батыс бөлігінде орналасқан. Ел аумағы құрамына Жаңа Гвинея аралының шығыс бөлігі, Бугенвиль және Бука аралдары (Соломон аралдары), Луизиада және Бисмарк архипелагтарының аралдары кіреді.

• Жер аумағы 462840 км².
• Халқы 5 млн. (2001).
• Астанасы – Порт-Морсби қаласы
• Ресми тілі – ағылшын тілі, пиджин, моту тілдері де қолданылады.
• Тұрғындарының 50%-ы протестанттар, 22%-ы католиктер, қалғандары жергілікті дәстүрлі наным-сенімдерді ұстанады.
• Мемлекет басшысы – Ұлыбритания монархы тағайындайтын жергілікті генерал-губернатор.
• Үкімет басшысы – премьер-министр.
• Жоғарғы заң шығарушы органы – Ұлттық парламент.
• Әкімшілік жағынан 19 провинцияға және 1 астаналық округке бөлінеді.
• Ұлттық мейрамы – Ұлт күн – 16 қыркүйек (1975).
• 1975 жылдан БҰҰ-ға мүше.
• Ақша бірлігі – кина.

Оуэн — Стэнли

Ел аумағы негізінен таулы, қыратты. Жағалау бойындағы ойпаттар мен жайпақ тау бөктерлері тау сілемдерін құрайды. Кейбір тау жоталарының биіктігі 3000 – 4000 м. Елдің ең биік нүктесі – Вильгельм тауы (4509 м).

Климаты

• Климаты субэкваторлық және ылғалды.
• Жылдық орташа температура 25 – 28ӘС.
• Жауын-шашынның орташа мөлшемі жазық жерлерде 1000 – 4000 мм, таулы жерлерде одан да көп. Тайфун дауылы жиі болып тұрады.

Гидрографиясы

• Негізгі ірі өзендері – Раму, Сепик және Флай.

Өсімдік және Жануарлар дүниесі

• Елдің үштен екі бөлігін орман алқабы алып жатыр.
• Өсімдік әлемі бай, әр түрлі. 1000 – 2000 м биіктікте қылқан жапырақты орман басым. Аралдың оңтүстігінде эвкалипт және акация ағаштары, жағалауларда саго пальмасы мен қант қамысы өседі.
• Жан-жануарлар дүниесін негізінен бауырымен жорғалаушылар, құстар (500-ге жуық түрі) және жәндіктер құрайды. Крокодил, улы жыландар, геккондар көп кездеседі. Казуарлар, тотықұстар, тәжтұмсықты көгершіндер, күрке және бейіш құстары кең тараған. Ехидна, проехидна, кенгуру, валлаби, жабайы ит – динго, кускустар, қалталы борсық, жүнқұйрықтар, т.б. мекен етеді.

Tабиғи қорлары

Негізгі табиғи қорлары:

• алтын, күміс, мыс, кобальт, никель, кварц, хромит кені, мұнай, табиғи газ, ағаш.

Тарихы

Австронезийліктердің (меланезийліктердің) алғашқы қоныстары б.з.б. 3-мыңжылдықта пайда болған. Жаңа Гвинея аралын 16 ғасырдың 1-жартысында португалдар ашты. Жергілікті тұрғындардың африкалықтармен ұқсастығына байланысты арал осылай аталды.

• 1828 ж. Голландия аралдың батыс бөлігін өз меншігі деп жариялады.
• 1862 ж. аралдың бұл бөлігі Индонезия қарамағына өтті.
• 1884 ж. Жаңа Гвинея аралының оңтүстік-шығыс бөлігі Ұлыбританияның протекторатына айналды, ал солтүстік-шығыс бөлігін Германия басып алды.
• 1906 ж. Австралия неміс протекторатының жерін басып алды.
• Аралдың Жаңа Гвинея деп аталатын бұл бөлігі 1920 ж. Ұлттар лигасының мандатты аумағы ретінде Австралия Одағына берілді.
• 1946 ж. мемлекет БҰҰ қамқорлығындағы аумаққа айналды.
• 1973 ж. желтоқсанда Папуа – Жаңа Гвинея ел ішінде өзін-өзі басқару құқығын алды.
• 1975 ж. тәуелсіздік жариялап, Ұлыбритания Достастығына мүше болып кірді.

Wagifa аралдағы Итімен отырған қыз

Экономикасы

Экономикасының негізгі саласы – ауыл шаруашылығы мен тау-кен өнеркәсібі.

• Басты ауыл шаруашылық дақылдары: кофе, какао, банан, кокос пальмасы, каучук өсімдігі. Жүгері, маниок, ямс, батат, таро, қант құрағы өсіріледі.
• Ет өндірісі үшін мал ш. жолға қойылған. Балық кәсіпшілігі жақсы дамыған.
• Тау-кен өнеркәсібінде алтын, күміс, мырыш, мыс өндіріледі.

Экспортқа кофе, какао бұршағы, пальма майы, шай, какос жаңғағы, каучук, алтын, мыс кентасы, шикі мұнай, ағаш шығарады. Сырттан машина және көлік жабдықтары, азық-түлік сусын, темекі, өнеркәсіп тауарлары, химия өнеркәсібі өнімі, минералдық отын әкелінеді.

• Ұлттық табыстың жан басына шаққандағы мөлшемі 2390 АҚШ долл. (1997).
• Негізгі сауда серіктестері: Австралия, АҚШ, Ұлыбритания, Жапония, Германия, Сингапур, Оңтүстік Корея.

Сыртқы сілтеме

• Папуастар

Дереккөздер

• Австралия и Океания, М., 1967;
• Малаховский К.В., Остров райских птиц:
• История Папуа – Новой Гвинеи, М., 1976;
• Кики Альберт Моари, Десять тысяч лет в одну жизнь. Перевод с английского, М., 1981.