Çĕр (планета)
- Ытти пĕлтерĕшсене Çĕр (пĕлтерĕшĕсем) статьяра пăхăр.
|
Çĕр — Хĕвелтен виççĕмĕш утăмри планета.
Тупмалли
Çĕр историйĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çĕр тата ытти Хĕвел системин планетисем 4,54 млрд çул каялла [1] пĕрлĕх Хĕвел тĕтрелĕхĕнчен, диск евĕр массы тусанпа газран, Хĕвел хыççăн пулса тăнă.
Çĕр тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çаврăну тĕнĕлĕн тайлăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çурçĕр çурчăмăрĕ | Çул | Кăнтăр çурчăмăрĕ |
---|---|---|
Хĕллехи хĕвел тăни | 1902, 1986 | Çуллахи хĕвел тăни |
Çурхи танкунлăх | 1923, 2007 | Кĕрхи танкунлăх |
Çуллахи хĕвел тăни | 1944, 2028 | Хĕллехи хĕвел тăни |
Кĕрхи танкунлăх | 1965, 2049 | Çурхи танкунлăх |
Хорми[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Хими тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çыхăнăвĕ | Хормули | Процентлă шучĕ |
---|---|---|
Вутчул-çĕр | SiO2 | 59,71 % |
Тăм-çĕр | Al2O3 | 15,41 % |
Кальци йӳçĕлĕхĕ | CaO | 4,90 % |
Магни йӳçĕлĕхĕ | MgO | 4,36 % |
Натри йӳçĕлĕхĕ | Na2O | 3,55 % |
Тимĕр йӳçĕлĕхĕ (II) | FeO | 3,52 % |
Кали йӳçĕлĕхĕ | K2O | 2,80 % |
Тимĕр йӳçĕлĕхĕ (III) | Fe2O3 | 2,63 % |
Шыв | H2O | 1,52 % |
Титан икĕйӳçĕлĕкĕ | TiO2 | 0,60 % |
Фосфор пентоксичĕ | P2O5 | 0,22 % |
Пурĕпе | 99,22 % |
Çĕрĕн йывăрăшĕ 5,98 яхăн·1024 кг тан. Вăл чылайрах тимĕртен (32,1 %), йӳçлĕкрен (30,1 %), кремнирен (15,1 %), магнирен (13,9 %), серăран (2,9 %), никкĕльрен (1,8 %), кальцирен (1,5 %) и алюминирен (1,4 %) тытăнса тăрать; ытти элеменчĕсем çине 1,2 % юлать.
Шалти тытăмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çĕр витĕмĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çĕр мантийĕ[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Манти — Çĕрĕн силикатлă çавра капламĕ. Вăл ытларах ту тăприллĕ перидотитсенчен — магни, тимĕр, кальци селикачĕсенчен тăрать. Мантийĕн ту тăприсем кăштах шăраннисем Çĕр витĕмĕн çӳлти сийне хăпарнă çем базальт е унăн евĕр шăранчăкĕсем пулса тухаççĕ. Манти Çĕр йывăрăшĕн 67 %, 83 % яхăн калăпăшĕн пайĕ пулать. Вăл Çĕр витĕмĕн аялти чиккинчен 5 — 70 километр пуçланса, тĕшĕн чиккине çити, 2900 км пырать.
Çĕрĕн тĕшши[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Тĕшши тимĕр-никĕль хутăш шăранчăкĕсенчен, ытти сидерофиллă элементсенчен тăрать.
Тектоника платформисем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Плита ячĕ | Лаптăкĕ 106 км2 |
Витĕмлех лаптăкĕ |
---|---|---|
Африка плитти | 61,3 | Африка |
Антарктика плитти | 60,9 | Антарктика |
Австрали плитти | 47,2 | Австрали |
Еврази плитти | 67,8 | Ази тата Европа |
Çурçĕр Америка плитти | 75,9 | Çурçĕр Америка тата çурçĕр-тухăç Çĕпĕр |
Кăнтăр Америка плитти | 43,6 | Кăнтăр Америка |
Лăпкă океан плитти | 103,3 | Лăпкă океан |
Уйăх[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Ячĕ | Диаметр | Йывăрăшĕ | Мăн çурма тĕнĕлĕ | Çаврăну тапхăрĕ |
---|---|---|---|---|
Уйăх | 3 474,8 км | 7,349·1022 кг | 384 400 км | 27 кунсем 7 сехетсем 43,7 минутсем |
Çавăн пекех пăхăр[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Асăрхавсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
- ^ G.B. Dalrymple {{{пуçелĕк}}}. — California: Stanford University Press, 1991. — ISBN ISBN 0-8047-1569-6
Вуламалли[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Каçăсем[тӳрлет | кодне тӳрлет]
Çак статьяра çăлкуç каçисене пĕлтермен.
Информаци тĕрĕслĕхне кăтартакан çăлкуç пулмалла, унсăрăн ăна кăларса пăрахма та пултараççĕ.
Эсир çак статья валли сумлă çăлкуç тупса хушма пултаратăр. |
|
|
---|---|
|
|
Хĕвел | |
Планетăсем тата карлик планетăсем: Меркури • Венера • Çĕр • Марс • Церера • Юпитер • Сатурн • Уран • Нептун • Плутон • Хаумеа • Макемаке • Эрида | |
Карлик планетăсен малтанхи черетри кандидатсем : Седна • Орк • Квавар • 2007 OR10 | |
Мăн планета спутникĕсем: Уйăх • Каллисто • Ганимед • Европа • Ио • Титан • Энцелад • Мимас • Япет • Тефия • Диона • Рея • Оберон • Титания • Ариэль • Умбриэль • Миранда • Тритон • Протей • Харон | |
Спутниксем/ункăсем<!—планетăсен тата карлик планетисен-->: Çĕрĕн • Марсăн • Юпитерăн/∅ • Сатурнăн/∅ • Уранăн/∅ • Нептунăн/∅ • Плутонăн • Хаумеа • Эридăн | |
Кĕçĕн кĕлеткесем: метеороидсем • астероидсем/вĕсен спутникĕсем (çĕр çумне килекен • тĕп тăрăхĕнчи • троянсем • кентаврсем) • транснептун (КТ (плутино • кьюбивано) • РД) • дамоклоидсем • кометăсем (ОО) | |
Астрономи объекчĕсем • Шаблон:Icon Портал:Астрономи • Шаблон:Icon Проект:Астероидсем |
Ку статьяна çырса пĕтермелле, е анлăрах ăнлантарса памалла. Эсир ăна тӳрлетсе, хыпара хушса çырса пулăшма пултаратăр. |
Шаблон:Link FA Шаблон:Link FA Шаблон:Link FA Шаблон:Link FA Шаблон:Link FA Шаблон:Link FA