အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု
United States of America
နိုင်ငံတော်အလံ နိုင်ငံတော်အမှတ်တံဆိပ်
နိုင်ငံတော်ဆောင်ပုဒ် - In God We Trust (တို့ဘုရားကို ယုံကြည်မှုရှိပါသည်)
နိုင်ငံတော်သီချင်း - The Star-Spangled Banner
ပထဝီ
မြို့တော်	ဝါရှင်တန်ဒီစီမြို့
အကြီးဆုံးမြို့	နယူးယောက်မြို့
ဧရိယာ ဧရိယာ - ၉,၈၂၆,၆၃၀ km² (၃,၇၉၄,၀၆၆ sq mi) (အဆင့်: ၃/၄) ရေဖုံးလွှမ်းမှု - ၆.၇၆%
စံတော်ချိန်ဇုန်	UTC -၅ - -၁၀
လူနေမှု
ရုံးသုံးဘာသာများ	အင်္ဂလိပ်ဘာသာ
လူဦးရေ လူဦးရေ - ၃၀၄,၆၀၉,၀၀၀ (၂၀၀၇) (အဆင့် - ၃) လူဦးရေသိပ်သည်းမှု - ၃၁/km² (၈၀/sq mi) (အဆင့် - )
လူမျိုးများ	အဖြူ (၈၀.၁%)၊ လာတီးနိုး (၁၄.၈%)၊ အာဖရိက(၁၂.၈%)၊ အာရှ (၄.၄%)၊ အမေရိကတိုင်းရင်သား (၁.၂%)၊ ကပြား (၁.၆%)
ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု	ခရစ်ယာန် (၇၈.၅%)၊ ဘာသာမဝင်သူ (၁၂.၁%)၊ အခြား (၂.၅%)၊ ရဟူဒီ (၁.၇%)၊ ဗုဒ္ဓ (၀.၇%)၊ အစ္စလာမ် (၀.၆%)
နိုင်ငံရေး
အမျိုးအစား	အုပ်ချုပ်မှုဥပဒေသော ဖယ်ဒရယ်သမ္မတနိုင်ငံ
အစိုးရခေါင်းဆောင်များ သမ္မတ - ဘာရတ်အိုဘားမား ဒု သမ္မတ - ဂျိုးဘိုင်ဒင်
ထူထောင်မှု လွတ်လပ်ရေးကြေညာ - ၄ ဇူလိုင် ၁၇၇၆ လွတ်လပ်ရေးသတ်မှတ် - ၃ စက်တင်ဘာ ၁၇၈၃ အုပ်ချုပ်မှုဥပဒေကာလပေါ် - ၂၁ ဇွန် ၁၇၈၈
စီးပွားရေး
GDP(PPP)	$၁၅.၀၉၄ ထရီလီယံ (အဆင့် - ၁)
GDP(PPP)	$၄၈,၃၈၆ (အဆင့် - ၈)
HDI	၀.၉၁၀ (အလွန်မြင့်) (အဆင့် - ၄)
ဗဟိုဘဏ်	ဖယ်ဒရယ်အရန်ဗဟိုစနစ်
ငွေ	ဒေါ်လာ (USD "$")
နိုင်ငံတော်အထိမ်းအမှတ်နှင့် သင်္ကေတများ
အထိမ်းအမှတ်များ	ပန်း - နှင်းဆီ၊ သစ်ပင် - ဝက်သစ်ချ
ISO 3166-1	US
CCLTD	.us .gov .mil .edu
Calling code	+၁

အမေရိကန်ပြည်‌ထောင်‌စု ကို ပုံမှန်အားဖြင့် United States, the U.S., the U.S.A., the States, the America စသည်ဖြင့် ရည်ညွှန်းခေါ်ဆိုလေ့ရှိကြကာ ဖွဲ့စည်းပုံအရ ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရက်တစ်သမ္မတနိုင်ငံဖြစ်ပြီး ပြည်နယ် ၅၀ ခုနှင့် အုပ်ချုပ်ရေးနယ်မြေတစ်ခု ပါဝင်သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် မြောက်အမေရိက အလယ်ပိုင်းတွင် အဓိကတည်ရှိပြီး ထိုနေရာတွင် တဆက်တည်းဖြစ်နေသော ပြည်နယ် (၄၈)ခုနှင့် အုပ်ချုပ်ရေးဆိုင်ရာမြို့တော် ဝါရှင်တန်ဒီစီ တို့သည် ပစိဖိတ် နှင့် အတ္တလန္တိတ်သမုဒ္ဒရာတို့ကြားတွင် မြောက်ဖက်တွင် ကနေဒါနိုင်ငံနှင့် တောင်ဖက်တွင် မက္ကဆီကိုနိုင်ငံတို့ဖြင့် ဝိုင်းရံ၍ တည်ရှိသည်။ အလက်စကာ ပြည်နယ်သည် တိုက်ကြီး၏ အနောက်မြောက်ဖက်ပိုင်းတွင် တည်ရှိပြီး အရှေ့ဖက်တွင် ကနေဒါနှင့် အနောက်ဖက် ဘဲရင်းရေလက်ကြား (Bering Strait)ကို ဖြတ်၍ ရုရှားနိုင်ငံတို့ ရှိကြသည်။ ဟာဝိုင်အီ ပြည်နယ်သည် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာအလယ်တွင် ရှိသော ကျွန်းစုဖြစ်သည်။ အမေရိကန်သည် ကာရစ်ဘီယန် နှင့် ပစိဖိတ်ဒေသအနှံ့အပြားတို့တွင် နယ်မြေများနှင့် ကျွန်းများကိုလည်း ပိုင်ဆိုင်သည်။

အကျယ်အဝန်း စတုရန်းမိုင်ပေါင်း ၃.၇၉ သန်း (စတုရန်း ကီလိုမီတာ ၉.၈၃ သန်း) နှင့် လူဦးရေ သန်း ၃၀၀ ကျော်ရှိသည့်အတွက် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စုစုပေါင်း အကျယ်အဝန်းအားဖြင့် စတုတ္တမြောက် အကြီးဆုံးနှင့် ကုန်းမြေအကျယ်အဝန်းနှင့် လူဦးရေအားဖြင့် တတိယမြောက် အကြီးမား အများပြားဆုံး ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံအများအပြားမှ လူအများအပြား ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ကြသဖြင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူမျိုးစု အများဆုံး ရောထွေးနေထိုင်ပြီး ယဉ်ကျေးမှုအမျိုးအစား အစုံလင်ဆုံး နိုင်ငံများတွင် တစ်နိုင်ငံ အပါအဝင်ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်၏ စီးပွားရေးသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံး စီးပွားရေးဖြစ်ပြီး စုစုပေါင်း ပြည်တွင်းထုတ်ကုန် (GDP) အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၁၄.၃ ထရီလီယံ မျှရှိသည်။ (nominal GDP အားဖြင့် တစ်ကမ္ဘာလုံး၏ ၂၃ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်ပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံး ဝယ်ယူသည့်တန်ဖိုး၏ ၂၁ ရာခိုင်နှုန်းဖြစ်သည်။)

အမေရိကန်သည် အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာ ကမ်းခြေတွင် ရှိသော ဂရိတ်ဗြိတိန်နိုင်ငံ၏ ကိုလိုနီ (၁၃)ခု ပူးပေါင်း၍ စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။ ၁၇၇၆-ခုနှစ် ဇူလိုင်လ (၄)ရက်တွင် လွတ်လပ်ရေး ကြေငြာစာတမ်းကို ထုတ်ပြန်ခဲ့ပြီး ထိုစာတမ်းမှ သူတို့၏ လွတ်လပ်ရေးကို ကြေငြာခဲ့ပြီး ပူးပေါင်းထားသော ပြည်ထောင်စုကို ဖွဲ့စည်းကြောင်း ကြေငြာခဲ့သည်။ ပထမဆုံး အောင်မြင်ခဲ့သော ကိုလိုနီလက်အောက်မှ လွတ်မြောက်ရေးစစ်ပွဲဖြစ်သော အမေရိကန် တော်လှန်ရေးစစ်အတွင်း ၌ ပုန်ကန်ထကြွသော ပြည်နယ်တို့သည် ဂရိတ်ဗြိတိန်တို့ကို အောင်ပွဲရခဲ့သည်။ ဖက်ဒရယ်ညီလာခံမှ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ယခုလက်ရှိ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို ၁၇၈၇ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၇ ရက်တွင် စတင် ကျင့်သုံးခဲ့သည်။ နောက်နှစ်များတွင် ထပ်မံအတည်ပြုချက်အရ ပြည်နယ်များကို ဗဟိုအစိုးရမှ ချုပ်ကိုင်မှု အားကောင်းသော နိုင်ငံ၏အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် သတ်မှတ်သည်။ ပြည်သူတို့၏ အခြေခံ အခွင့်အရေး အများအပြား နှင့် လွတ်လပ်မှု ကို အာမခံချက်ပေးသော ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ ပြင်ဆင်ချက် ၁၀ ချက်ပါဝင်သည်။ အခွင့်အရေးဆိုင်ရာဥပဒေ (The Bill of Rights) ကို ၁၇၉၁ တွင် အတည်ပြုခဲ့သည်။

၁၉ရာစုအတွင်းတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ပြင်သစ်၊ စပိန် ၊ အင်္ဂလန် ၊ မက္ကဆီကို နှင့် ရုရှားနိုင်ငံတို့မှ နယ်မြေများကို ရယူခဲ့ပြီး တက်ကဆက် နိုင်ငံ နှင့် ဟာဝိုင်အီ နိုင်ငံတို့ကို ပြည်ထောင်စု အတွင်းသို့ ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ပြည်နယ်အခွင့်အရေး နှင့် ပတ်သက်၍ အမေရိကန် တောင်ပိုင်းနှင့် စက်မှုထွန်းကားသော အမေရိကန် မြောက်ပိုင်းတို့ အငြင်းပွားကြခြင်းနှင့် ကျွန်စနစ်ကို ချဲ့ထွင်ခြင်းတို့ကြောင့် ၁၈၆၀ နှစ်များတွင် အမေရိကန် ပြည်တွင်းစစ် ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ မြောက်ပိုင်းမှ အနိုင်ရရှိခဲ့ခြင်းကြောင့် နိုင်ငံ ပြိုကွဲမည့်အရေးကို တားဆီးနိုင်ခဲ့ပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု တွင် တရားဝင် ကျွန်စနစ်ကို ချုပ်ငြိမ်းစေခဲ့သည်။ စပိန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲ နှင့် ပထမကမ္ဘာစစ်တို့မှ အမေရိကန်အား စစ်အင်အားကြီး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအဖြစ် ပြသခဲ့သည်။ ၁၉၄၅ ခုနှစ် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နျူးကလီးယား လက်နက်ပိုင်ဆိုင်သော နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအဖြစ် ကုလသမ္မဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ၏ အမြဲတမ်း အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ နှင့် နေတိုးကို စတင်တည်ထောင်သည့် နိုင်ငံဖြစ်လာခဲ့သည်။ စစ်အေးတိုက်ပွဲ အပြီးတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အား တစ်ခုတည်းသော မဟာအင်အားကြီး နိုင်ငံတစ်ခု အဖြစ် ကျန်ရစ်ခဲ့စေသည်။ အမေရိကန်၏ စစ်သုံးစရိတ်သည် တကမ္ဘာလုံးစစ်သုံးစရိတ်၏ ၅၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် စီးပွားရေး၊ နိုင်ငံရေး နှင့် ယဉ်ကျေးမှုအရ ဦးဆောင်နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။

အမည်ရင်းမြစ်

အနောက်ကမ္ဘာခြမ်းမှမြေကို ခေါ်ဆိုသော အမေရိကား ဆိုသည့်စကားလုံးမှာ အီတလီလူမျိုး စူးစမ်းရှာဖွေသူ နှင့် မြေပုံဆွဲသူ အမေရိဂို ဗက်စပူချီ ကို အစွဲပြု၍ ၁၅၀၇ ခုနှစ်ကပင် တီထွင် အသုံးပြုခံသည် ဟု ယုံကြည်ယူဆရသည်။ နိုင်ငံ၏အမည်အပြည့်အစုံကို ၁၇၇၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၄ ရက်နေ့က "အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှ ကိုယ်စားလှယ်များ" က ထုတ်ပြန်ခဲ့သော လွတ်လပ်ရေးကြေငြာစာတမ်းတွင် ပထမဆုံးအကြိမ် အသုံးပြုခဲ့ပြီး "အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ၁၃ ခုမှ တစ်ညီတစ်ညွတ်တည်း ထုတ်ပြန်ကြေငြာချက်" ဟု ဖော်ပြခဲ့သည်။

ပထဝီဝင်၊ ရာသီဥတု နှင့် ပတ်ဝန်းကျင်

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ တဆက်တည်းဖြစ်နေသော ကုန်းမြေဧရိယာသည် ၁.၉ ဘီလီယံ ဧက (ဟက်တာ သန်းပေါင်း ၇၇၀) ခန့်မျှ ရှိသည်။ တဆက်တည်း တည်ရှိနေသော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုမှ ကနေဒါနိုင်ငံ ခြားနားနေသော အလက်စကာပြည်နယ် မှာ ဧကပေါင်း ၃၆၅ သန်း (ဟက်တာ သန်းပေါင်း ၁၅၀) ရှိပြီး အကြီးဆုံးပြည်နယ် ဖြစ်သည်။ ပစိဖိတ် အလယ်ပိုင်းရှိ ကျွန်းစုများတွင် တည်ရှိသော ဟာဝိုင်ယီပြည်နယ် မှာ ဧကပေါင်း ၄သန်း (ဟက်တာ ၁.၆သန်း) မျှ သာ ရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စုစုပေါင်း ဧရိယာ (မြေနှင့်ရေ နှစ်ခုပေါင်း) တတိယမြောက် သို့ စတုတ္ထမြောက် အကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး ရုရှားနိုင်ငံ နှင့် ကနေဒါ နိုင်ငံတို့၏ နောက်မှ လိုက်ပြီး တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ နှင့် မတိမ်းမယိမ်း ရှိသည်။ ထိုသို့ အဆင့် အတိအကျ သတ်မှတ် နိုင်ခြင်း မရှိရခြင်းမှာ တရုတ်နိုင်ငံ နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံ တို့၏ အငြင်းပွားနေဆဲ ဖြစ်သော နယ်မြေများကို ထည့်သွင်း ရေတွက်ခြင်း ရှိမရှိ နှင့် သက်ဆိုင်ပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ အရွယ်အစားကို မည်သို့ တွက်ချက်သည်နှင့်လည်း သက်ဆိုင်သည်။ စီအိုင်အေ ကမ္ဘာ့အချက်အလက်စာအုပ် (World Factbook) အရ စုစုပေါင်း အရွယ်အစားကို ၃,၇၉၄,၁၀၁ စတုရန်းမိုင် (၉,၈၂၆,၆၇၅ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ဟု ဖော်ပြထားပြီး ကုလသမဂ္ဂ စာရင်းအင်းမှ ၃,၇၁၇,၈၁၃ စတုရန်းမိုင် ( ၉,၆၂၉,၀၉၁ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ဟု ဖော်ပြကာ ဘရစ်တန်နီကာ စွယ်စုံကျမ်းမှ ၃,၆၇၆,၄၈၆ စတုရန်းမိုင် ( ၉,၅၂၂,၀၅၅ စတုရန်းကီလိုမီတာ) ဟု ဖော်ပြထားသည်။ ကုန်းမြေ ဧရိယာကိုသာလျှင် တွက်မည် ဆိုပါက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ရုရှား နှင့် တရုတ်တို့၏ နောက် တတိယနေရာတွင် ရှိပြီး ကနေဒါနိုင်ငံ ထက် အနည်းငယ်မျှ သာလွန်သည်။

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ တဆက်တည်း ကုန်းမြေကို ဂြိုဟ်တုမှ ရိုက်ကူးထားသောပုံ

အတ္တလန္တိတ်ကမ်းရိုးတန်းမှ စတင်လာသော ကမ်းရိုးတန်းလွင်ပြင်သည် ကုန်းတွင်းပိုင်းရှိ ရွက်ကြွေတောများနှင့် ပိုင်မောင့် (Piedmont ) ရှိ တောင်ကုန်းများ ဆီသို့ ဖြန့်ကျက် ဝင်ရောက်သွားသည်။ အပါလေချန် တောင်တန်းများသည် အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းဒေသ နှင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အနောက်ဘက် အလယ်ပိုင်း ရှိ မြက်ခင်းပြင်များ ၊ ရေကန်ကြီးများတို့အား ပိုင်းခြားပေးထားသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် စတုတ္ထမြောက် အရှည်လျားဆုံး ဖြစ်သည့် မစ္စစ္စပီ-မစ်ဆိုရီမြစ်သည် မြောက်မှတောင်သို့ စီးဆင်း၍ နိုင်ငံ၏ ဗဟိုချက်မသို့ ဦးတည်သွားသည်။ ပြန့်ပြူးပြီး မြေဩဇာကောင်းမွန်သည့် ဂရိတ်ပလိန်း (Great Plains) ဒေသရှိ ပရေရီမြက်ခင်းများသည် အနောက်ဘက်သို့ ဖြန့်ကျက်သွားသည်မှာ အရှေ့တောင်ဘက်ရှိ ကုန်းမြေမြင့်ဒေသ အထိ ပင်ဖြစ်သည်။ ဂရိတ်ပလိန်း၏ အနောက်ဘက် အစွန်ရှိ ရော့ကီး တောင်တန်း သည် နိုင်ငံအတွင်း မြောက်မှတောင်သို့ ကန့်လန့်ဖြတ်တည်ရှိသည်။ ထိုတောင်တန်းများသည် ကော်လိုရာဒိုပြည်နယ်တွင် ပေ ၁၄,၀၀၀ (၄,၃၀၀ မီတာ) အထိ မြင့်သည်။ အနောက်ဘက်သို့ ဆက်သွားလျှင် ကျောက်တောင်ထူထပ်သော ဂရိတ်ဘေစင် (Great Basin) ဒေသ နှင့် မိုဟားဗီး (Mojave) သဲကန္တာရ ကဲ့သို့သော ကန္တာရများ ရှိသည်။ ဆီးရီးယား နီဗားဒါး (Sierra Nevada) နှင့် ကက်စကိတ် တောင်တန်းတို့သည် ပစိဖိတ်ကမ်းရိုးတန်း နှင့် နီးကပ်စွာ သွယ်တန်းနေကြသည်။ အလက်စကာပြည်နယ် တွင် ရှိသော မောင့်မက်ကင်လေ မှာ ၂၀၃၂၀ ပေ (၆၁၉၄ မီတာ) မြင့်ပြီး နိုင်ငံ အတွင်း နှင့် မြောက်အမေရိကတွင် အမြင့်ဆုံးတောင်ဖြစ်သည်။ ရှင်သန်နေဆဲ မီးတောင်များမှာ အလက်စကာရှိ အလက်ဇန္ဒားကျွန်းများ နှင့် အာလူးရှန်(Aleutian) ကျွန်းများ တို့တွင် အများအပြား တွေ့ရပြီး ဟာဝိုင်ယီကျွန်းများတွင် မီးတောင်ကျွန်းများ ပါဝင်သည်။ ရော့ကီးတောင်တန်းများတွင် ပါဝင်ပြီး ရဲလိုးစတုန်း အမျိုးသားဥယျာဉ်၏ အောက်တွင် ရှိနေသော စူပါမီးတောင် (supervolcano) သည် မြောက်အမေရိကတိုက်တွင် အကြီးဆုံးမီးတောင် ဖြစ်သည်။

ရဲလိုးစတုန်း အမျိုးသားဥယျာဉ်

အရွယ်အစားအားဖြင့် ကြီးမားပြီး ပထဝီ အနေအထားမျိုးစုံရှိသော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ရာသီဥတု အမျိုးအစား အများစုကို တွေ့ရသည်။ မယ်ရီဒီယမ် ၁၀၀ ဒီဂရီ လောင်ဂျီကျုမျဉ်း၏ အရှေ့ဘက်တွင် မြောက်ဘက်ပိုင်းရှိ စိုထိုင်းသော ကွန်တီနန်တယ် ရာသီဥတုမှစ၍ တောင်ဘက်ပိုင်းရှိ စိုထိုင်းသော မုတ်သုံတစ်ပိုင်း ရာသီဥတု အထိ တွေ့ရသည်။ ဖလော်ရီဒါပြည်နယ်၏ တောင်ဘက် အစွန်အဖျား နှင့် ဟာဝိုင်ယီတို့မှာ မုတ်သုံရာသီဥတု ဖြစ်သည်။ မယ်ရီဒီယမ် ၁၀၀ ဒီဂရီမျဉ်း၏ အနောက်ဘက်ရှိ ဂရိတ်ပလိန်း လွင်ပြင်ကျယ်များမှာ တစိတ်တပိုင်း မိုးခေါင်ခြောက်သွေ့သော ရာသီဥတုမျိုး ရှိသည်။ အနောက်ဘက်ရှိ တောင်ကုန်းများမှာ ကုန်းမြင့် ရာသီဥတု ရှိသည်။ ဂရိတ်ဘေဆင် ဒေသနှင့် အနောက်တောင်ဘက်ရှိ ကန္တာရဒေသများမှာ မိုးခေါင်ခြောက်သွေ့သည်။ ကယ်လီဖိုးနီးယား ကမ်းရိုးတန်းဒေသတွင် မြေထဲပင်လယ် ရာသီဥတုရှိပြီး အော်ရီဂွန် ကမ်းရိုးတန်း ဒေသ၊ ဝါရှင်တန်ပြည်နယ် နှင့် အလက်စကာတောင်ဘက်ပိုင်းတို့တွင် သမုဒ္ဒရာ ရာသီဥတု ရှိသည်။ အလက်စကာ၏ ဒေသ အတော်များများမှာ အန္တာတိကဆန်သော ရာသီဥတု နှင့် ဝင်ရိုးစွန်း ရာသီဥတုများ ရှိကြသည်။ ပြင်းထန်သော ရာသီဥတုမှာ အထူးအဆန်း မဟုတ်ပေ။ မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့နှင့် ထိစပ်နေသော ပြည်နည်များတွင် ဟာရီကိန်းမုန်တိုင်း မကြာခဏ တိုက်ခတ်လေ့ ရှိပြီး ကမ္ဘာပေါ်ရှိ လေဆင်နှာမောင်း အတော်များများမှာ ဤနိုင်ငံတွင် ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိသည်။ အထူးသဖြင့် အနောက်ဘက် အလယ်ပိုင်းရှိ လေဆင်နှာမောင်း တောင်ကြား (Tornado Alley) ဟုခေါ်သော ဒေသတွင် ဖြစ်သည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ဂေဟစနစ်သည် အလွန်အမင်းကျယ်ပြော (megadiverse) သည်။ တဆက်တည်းဖြစ်နေသော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု နှင့် အလက်စကာပြည်နယ်တို့တွင် ရေသောက်မြစ်ရှိသော အပင် (vascular plants) မျိုးကွဲပေါင်း ၁၇,၀၀၀ ခန့် ရှိသည်။ ဟာဝိုင်အီ ကျွန်းများတွင် ပန်းပွင့်သော အပင် (flowering plant) မျိုးကွဲပေါင်း ၁၈၀၀ ကျော် ရှိပြီး ၄င်းတို့ထဲမှ အနည်းငယ်ကိုသာ ကုန်းမကြီးပေါ်တွင် တွေ့ရသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် အလွန်ကျယ်ပြန့်သဖြင့် တိရစ္ဆာန်များသည် အရေအတွက် များပြား၍ အမျိုး လည်း ကွဲပြားကြ၏။ သမင်၊ ဒရယ်၊ မုစကောင်၊ ဝက်ဝံ၊ ပြောင်၊ တောင်ခြင်္သေ့၊ တောကြောင်မြီးတို၊ အမေရိကန် ကျားသစ်၊ ဝံပုလွေ၊ မြေခွေး၊ တောင်ဆိတ်၊ သိုး၊ ပရေရီခွေး၊ အမေရိကန်ဖျံ၊ ရှဉ့်၊ ယုန်၊ ပင်လယ်ဖျံ၊ ပင်လယ်လိပ်နှင့် အခြားတိရစ္ဆာန် အမျိုးပေါင်းများစွာ ရှိလေသည်။ ငှက်မျိုး ထဲမှလည်း ရစ်ပုမျိုး၊ ရိုးရိုးရစ်၊ စွန်၊ သိမ်းငှက်၊ သစ်တောက် ငှက်၊ ငှက်ပြာ၊ သပိတ်လွယ်ရင်အုပ်နီ၊ သပိတ်လွယ်၊ ကြိုးကြာ နီ၊ မြေလူးငှက်၊ မြေလူးငှက်ဝါ၊ ဝံပိုငှက် စသည်ဖြင့် အမျိုးမျိုး ရှိသည်။ နို့တိုက်သတ္တဝါ မျိုးကွဲပေါင်း ၄၀၀ ကျော်၊ ငှက်မျိုးကွဲပေါင်း ၇၅၀ ကျော်၊ တွားသွားသတ္တဝါ နှင့် ကုန်းနေရေနေ သတ္တဝါ မျိုးကွဲပေါင်း ၅၀၀ ကျော် တို့ နေထိုင်ရာ ဒေသဖြစ်သည်။ အင်းဆက် မျိုးကွဲပေါင်း ၉၁,၀၀၀ ကျော်ကို အမျိုးအစားခွဲခြား တွေ့ရှိပြီး ဖြစ်သည်။ ၁၉၇၃ ခုနှစ် မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်နိုင်သည့် သတ္တဝါများ ဥပဒေဖြင့် မျိုးသုဉ်းပျောက်ကွယ်မည်ကို စိုးရိမ်ရသည့် သတ္တဝါတို့နှင့် ၄င်းတို့နေထိုင်ကျက်စားရာ နေရာများကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်ထားပြီး အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ငါး နှင့် တောရိုင်းတိရိစ္ဆာန်ဌာန က စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုလျှက် ရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် အမျိုးသားဥယျာဉ် ၅၈ ခုနှင့် ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ စီမံခန့်ခွဲသော အခြားဥယျာဉ်များ၊ သစ်တောများ၊ လူအရောက်ပေါက်နည်းသော နေရာများ ရာပေါင်းများစွာ ရှိသည်။

အားလုံးပေါင်းမည်ဆိုလျှင် အစိုးရသည် နိုင်ငံ မြေဧရိယာ၏ ၂၈.၈ ရာခိုင်နှုန်းကို ပိုင်ဆိုင်သည်။ ထိုနေရာ အများစုမှာ ကာကွယ် ထိန်းသိမ်းထားပြီး အချို့ကိုမူ ရေနံနှင့် သဘာဝဓာတ်ငွေ့ တူးဖော်ရန်၊ သတ္တုတူးဖော်ရန်၊ သစ်ထုတ်လုပ်ရန် နှင့် ကျွဲနွားတိရိစ္ဆာန်များ မွေးမြူရန် အငှားချထားသည်။ ၂.၄ ရာခိုင်နှုန်းမှာ စစ်ရေးအတွက် အသုံးပြုသည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် မြောက်သမပိုင်းဇုန်တွင် ကျရောက်နေ၍ မြောက်လတ္တီတွဒ် ၂၄ ဒီဂရီ ၂ဝ မိနစ် မှ ၄၉ ဒီဂရီ နှင့် အနောက်လောင်ဂျီတွဒ် ၆၆ ဒီဂရီ ၅၅ မိနစ် မှ ၁၂၄ ဒီဂရီ ၄၅ မိနစ် အကြားတွင် တည်ရှိသည်။

အရှေ့ဘက်သမုဒ္ဒရာမှ အနောက်ဘက်သမုဒ္ဒရာအထိ မိုင်ပေါင်း ၃၁ဝဝ ရှည်လျား၍ မြောက်မှတောင်သို့ အဝေး ဆုံးနေရာမှာ မိုင်ပေါင်း ၁၇၈ဝ ရှည်လေသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အရှေ့ဘက်ကမ်းရိုးတန်းသည် အကွေ့အကောက် ပေါများသောကြောင့် သင်္ဘောဆိပ်ကောင်း များ ရှိလေသည်။ကမ်းရိုးတန်းသည် တောင်ဘက် ဗော့စတန် မြို့အထိ ကျောက်ဆောင်ထူထပ်၍ ဗော့စတန်မှ လွန်သွာသော် နိမ့်၍ သဲမြေများရှိရာဒေသသို့ ရောက်၏။ ဗော့စတန်မြို့မြောက် ဘက် မိန်းပြည်နယ်၌ ပင်လယ်အော်များနှင့် ရေလက်ကြား အမြောက်အမြား ရှိလေသည်။ နယူးယောက် သင်္ဘောဆိပ်သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအဖို့ အထူးအရေးကြီး အသုံးဝင်သော ဌာနတစ်ခုဖြစ်၏။ အနောက်ဘက်ကမ်းရိုးတန်းမှာလည်း အရှေ့ ဘက်နည်းတူ မညီညွတ်သဖြင့် သင်္ဘောဆိပ်ကောင်းများ ရှိလေ သည်။ ဆန်ဖရန်စစ္စကိုနှင့် ဆန်ဒီယေးဂိုးတို့သည် နာမည်ကျော် ဆိပ်ကမ်းကောင်းများ ဖြစ်ကြ၏။ အရှေ့အတ္တလန္တိတ်ကမ်းရိုး၌ ကျွန်းစုကလေး မြောက်မြားစွာရှိသည့်အနက် ထင်ရှားသော ကျွန်းများမှာ မောင့်ဒဲဆတ်၊ နန့်တပ်ကက်၊ ဗလော့ကျွန်း၊ စတက်တင်ကျွန်းတို့ ဖြစ်လေသည်။ တောင်ဘက် ဖလော်ရီဒါ ကမ်းရိုး၌ကား ဘဟားမားနှင့် ကျူးဗားကျွန်းစုများရှိ၍ အနောက် ဘက်၌ ဆန်တာ ကက်တလီးနားနှင့် ဆန်တာ ဘာဘရာကျွန်းစု များ ရှိသည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ မြေမျက်နှာပြင်မှာ သဘာဝအတိုင်း အရှေ့အတ္တလန္တိတ် ကမ်းရိုးတန်းဒေသ၊ အက်ပလက် ချီယန်တောင်တန်းဒေသ၊ ကျယ်ပြန့်သော အလယ်ပိုင်းလွင်ပြင်၊ အတွင်းကျသော ကုန်းမြင့်ပိုင်းနှင့် အနောက်ဘက် ကော်ဒီလား ရားတောင်တန်းဒေသဟူ၍ ပိုင်းခြားလျက်သား ဖြစ်နေသည်ကို တွေ့ရ၏။ အရေးအကြီးဆုံးမှာ အတ္တလန္တိတ် ကမ်းရိုးဒေသ ဖြစ်သည်။ ဤကမ်းရိုးဒေသ၏ အနောက်ဘက်၌ မြောက်ပိုင်း အယ်လဗားမားပြည်နယ်မှ ပြည်ထောင်စု၏ အရှေ့မြောက်ဘက် ထောင့်စွန်းအထိ ကျယ်ပြန့်သော အက်ပလက်ချီယန်တောင် တန်းဒေသ ရှိ၏။ ထိုဒေသ၌ ပင်လယ်နှင့် အလွန်နီးသောနေရာ များမှာ လွန်စွာအေး၏။ မြောက်ကယ်ရိုလိုင်းနားပြည်နယ်၌ ကား မာကျောသော ကျောက်တောင်ကြီးများသည် မြင့်မားစွာ တည်ရှိနေကြသည်။ မစ်ချဲ့တောင်သည် အမြင့် ပေ ၆၆၈၄ ရှိ ၏။ မြောက်ပိုင်းတွင် သလင်းကျောက်တောင် ခါးပန်းကြီးများ ဖြင့် ပိုင်းခြားထား၏။ ယင်းတို့မှာ နယူးဟမ်ရှိုင်းယာ၌ ဝှိုင် တောင်၊ မက်ဆာချူးဆက်၌ ဗတ်ရှိုင်ယာနှင့် ဗားမောင့်ရှိ ဂရင်းတောင်များ ဖြစ်ကြ၏။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု အရှေ့ဘက် အက်ပလက်ချီယန် တောင်တန်းများနှင့် အနောက်ဘက် ကော်ဒီလားရားတောင် တန်းဒေသနှစ်ခုစပ်ကြား၌ ကျယ်ပြန့်ညီညာသော လွင်ပြင်ကြီး များ ရှိ၏။ မစ္စစ္စပီ၊ အိုဟိုင်းအိုး နှင့် မစ်ဇူးရီမြစ်တို့သည် လွင်ပြင်ကြီးများကို ဖြတ်၍ စီးဆင်းကြသောကြောင့် မြေဩဇာ ထက်သန် ကောင်းမွန်သဖြင့် ထိုဒေတွင် နေထိုင်ကြသော လူ များသည် လယ်ယာစိုက်ပျိုးခြင်းလုပ်ငန်းကို အဓိကထား၍ လုပ်ကိုင်ကြလေသည်။ အရှေ့ဘက်၌ ရေကောင်းစွာရ၍ မြေဩဇာကောင်းသောမြေများ၊ မြက်ခင်းပြင်ကြီးများရှိ၍ မြောက်ပိုင်း၌ ရှေးအခါက ရေခဲပြင်ကြီး တိုက်စားသွားခဲ့သော မြေဟောင်းများ ရှိလေသည်။ စစ္စကွန်းဆင်၊ မစ်ရှီဂန်နှင့်မင်နီ ဆိုးတား ပြည်နယ်များ၌ အဖိုးတန် ကြေးနီနှင့် သံတွင်းများ ရှိ၏။ တောင်ဘက်ရှိ ပရေရီ မြက်ခင်းပြင်သည် မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့မှ အရှေ့တောင်ဘက် အတ္တလန္တိတ် ကမ်းရိုးတန်း အထိ ကျယ်ပြန့် ရှည်လျားလေသည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ အနောက်ဘက် သုံးပုံတစ်ပုံမှာ ကား ယေဘုယျအားဖြင့် တောတောင် ထူထပ်၏။ ထိုဒေသမှ ရော့ကီးတောင်တန်းကြီးသည် အရှေ့ဘက် ကျယ်ပြန့်သော လွင်ပြင်ပိုင်းမှစ၍ တက်သွားရာ တောင်တန်းများ အသွယ်သွယ် ဖြာထွက်ပြီးနောက် ကော်လိုရားဒိုး ပြည်နယ်၌ အမြင့်ဆုံး ဖြစ်သွား၏။ သို့ရာတွင် ဝိုင်အိုးမင်း အလယ်ပိုင်း၌ နိမ့်ကျ သွားပြီးလျှင် တစ်ဖန် မွန်တာနာနှင့် အိုက်ဒဟိုး ပြည်နယ် များတွင် မြင့်တက်သွားပြန်လေသည်။ ထိုတောင်တန်း၏ အနောက်ဘက်၌ကား မြင့်မားသော ကုန်းပြင်မြင့်ကြီးများ ရှိ၏။ တောင်ဘက်၌ ကော်လိုရာဒို ကုန်းပြင်မြင့်ရှိ၍ ကော်လိုရာဒိုမြစ်က ဖြတ်စီးလျက်ရှိ၏။ ထိုနောက် ယူးတားပြည်နယ်ရှိ ဝေါဆက်တောင်နှင့် ကာလီဖိုးနီးယားရှိ ဆီယယ်ရာ နီဗားဒါး တောင်တို့ကြား၌လည်း ဂရိတ်ဗေဆင်အမည်ရှိ ကုန်းပြင်မြင့်ကြီး တစ်ခု ရှိ၏။ ထိုကုန်းပြင်မြင့်ကြီး၏ မြောက်ဘက်တွင် ကိုလံဘီယာ ကုန်းပြင်မြင့်ရှိ၍ ကိုလံဘီယာမြစ်လည်း ရှိ၏။ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်တွင် မြင့်မားသော ဝှစ်တနီတောင် ရှိပြီး ဝှစ်တနီ တောင်၏ အရှေ့ဘက်၌ ဒက်ဗဲလီခေါ် သေမင်း ချိုင့်ဝှမ်းရှိ၏။ ထိုတောင်ကြား တစ်စိတ်တစ်ဒေသသည် သဲကန္တာရဖြစ်ပြီးလျှင် ကယ်လီဖိုးနီးယားအထိ ရှည်လျားလေသည်။

ဆီယယ်ရာ နီဗားတောင်တန်းသည် အနောက်မြောက်ဘက်ရှိ အော်ရီဂန်နှင့် ဝါရှင်တန် ပြည်နယ်များသို့ပင် ရောက်၍ ထိုဒေသ များ၌ ကက်စကိတ်တောင်တန်းဟု အမည်တွင်၏။ အနောက် ဘက် ကမ်းရိုးတစ်လျှောက်သို့ ကပ်လျက်တည်ရှိသော တောင် တန်းများမှာကား ကို့စရိန့်ဟု တွင်၏။ ထိုကမ်းနားတောင်တန်း များသည် ကက်စကိတ်နှင့် ဆီယယ်ရာတောင်တန်းများလောက် မမြင့်ပဲ အချို့နေရာများတွင် တောင်တန်းများသည် ပင်လယ်သို့ အရောက် နိမ့်ဆင်းသွားလေသည်။ ကက်စကိတ်တောင်နှင့် မြောက်ပိုင်း ဆီယယ်ရာတွင် မီးတောင်များရှိ၍ အချို့နေရာများ တွင် မီးတောင်သေများနှင့် ချော်များဖုံးလွှမ်းထားသော နေရာ အများကို တွေ့ရသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၌ ယခုတိုင် ရှိနေသေးသော မီးတောင်ရှင်တစ်ခုမှာ မြောက်ပိုင်း ကယ်လီဖိုးနီး ယားရှိ လက်ဆင်မီးတောင် ဖြစ်လေသည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကြီးမား ကျယ်ဝန်းသလောက် အင်း၊ အိုင်၊ စိမ့်စမ်း၊ ရေတံခွန်များ ပေါများသော နိုင်ငံဖြစ်ပေ သည်။ မြောက်ပိုင်း ဝစ္စကွန်ဆင်နှင့် မင်နီဆိုးတား ပြည်နယ် များ၌ အထူးသဖြင့် အင်းအိုင်ငယ်ကလေးများ ပေါများ၏။ ပရေရီမြက်ခင်းပြင်၏ မြောက်ဘက်အစွန်၌ ထင်ရှားကျော်စော သော ဂရိတ်လိတ်ခေါ် ရေအိုင်ကြီးများရှိ၏။ ထိုရေအိုင်ကြီး များသည် အလွန်ကျယ်ဝန်း၍ ကုန်းတွင်း၌ တည်ရှိသောကြောင့် ကုန်းတွင်းပင်လယ်များဟုပင် ခေါ်နိုင်လေသည်။ ကနေဒါနိုင်ငံရှိ စိန်လော့ရင့်မြစ်သည် ထိုရေအိုင်များမှနေ၍ အတ္တလန္တိတ် သမုဒ္ဒရာသို့ စီးဆင်းလေသည်။ ဆူပီးရီးယားအိုင်ကြီးနှင့် ဟူရွန် အိုင်ကို ဆန်မာရေးတူးမြောင်းဖြင့် ဆက်သွယ်ထား၍ ဟူရွန်အိုင် မှ အီရီအိုင်၊ တစ်ဖန် အီရီအိုင်မှ အွန်တေးရီအိုအိုင်တို့ကို လှေ သင်္ဘောများ အသွားအလာ လွယ်ကူစေရန် တူးမြောင်းများဖြင့် ဆက်သွယ်ထားလေသည်။ နိုင်အဂ္ဂရာ ရေတံခွန်ကြီးသည် ဤ အိုင်ကြီးများအနီး၌ တည်ရှိ၍ ပြည်ထောင်စု၏ ကျက်သရေကို ဆောင်နေလေသည်။

အီရီအိုင်အရှေ့ဘက်စွန်းမျှ ဟဒ်ဆန်မြစ်အထိ လှေသင်္ဘောများသွားလာနိုင်ရန်အတွက် ဂီရီတူးမြောင်းကို ဖောက်လုပ်ထားသည်။ ထိုရေအိုင်ကြီးများအပြင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု မြောက်ပိုင်းတွင် ရေအိုင်ကလေး အများအပြား ရှိပေသေးသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုအတွင်း၌ ရေရှိသောဒေသများ အားလုံး၏ အကျယ်အဝန်းမှာ ၅၃ဝဝ၃ စတုရန်းမိုင် ဖြစ်လေသည်။အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် မြောက်သမပိုင်းဇုန်အတွင်း၌ တည်ရှိသော်လည်း ရာသီဥတုမှာ အပူအအေး မညီမျှချေ။ ယေဘုယျအားဖြင့် ရာသီဥတုသည် တိုင်းပြည်မြေမျက်နှာပြင်ကို လိုက်၍ ပြောင်းလဲတတ်သောကြောင့် တောတောင်ထူထပ်သော ပင်လယ်ကမ်းရိုး တောင်တန်းဒေသနှင့် ကက်စကိတ်တောင် အနောက်ဘက်တို့တွင် စိုစွတ်ထိုင်းမှိုင်းခြင်း ဖြစ်စေလေသည်။ အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်းသည် ပစိဖိတ်ပင်လယ်လေကြောင့် အရှေ့ဘက်လောက် ရာသီဥတု မပြင်းထန်ချေ။ ဆောင်းရာသီ တွင် အလွန်အမင်း မအေးပဲ နွေရာသီ၌လည်း အလွန်အမင်း မပူချေ။ အနောက်ဘက်ဒေသ၌ ဆောင်းတွင်းမှာသာ မိုးရွာသွန်း ၍ တစ်နှစ်လုံးအတွက် ပျမ်းမျှ မိုးရေချိန်ကို ကြည့်သော် မိုး များသည်ဟု ဆိုနိုင်ပေသည်။ ရော့ကီးတောင်နှင့် ဆီယယ်ရာ နီဗား၊ စပ်ကြားရှိဒေသ၌ကား မိုးအလွန်နည်းသောကြောင့် အရှေ့တောင် ကာလီဖိုးနီးယားဘက်သို့ ရောက်သော် သဲကန္တာရ ကိုပင် တွေ့ရ၏။ အတ္တလန္တိတ်ဘက်ရှိ နယ်ပယ်များတွင်မူ နွေအခါ၌ လွန်စွာပူ၍ ဆောင်းအခါ၌ လွန်စွာအေးလေသည်။

တောင်ဘက် မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့တစ်ဝိုက်ရှိ နယ် များ၌ နွေရာသီတွင် အလွန်ပူ၍ ဆောင်းရာသီ၌ အသင့်အတင့် အေးချမ်းကာ ရံဖန်ရံခါ ဆီးနှင်းများ သည်းထန်စွာကျ၏။ မိုး လည်း အတော်များ၏။ အလယ်ပိုင်းလွင်ပြင်များ၌ ဆောင်း ရာသီမှာ အလွန်အေး၍ တစ်ခါတစ်ရံ ဆီးနှင်းများ မုန်တိုင်း များ ကျ၏။ ထိုဒေသမျာ၌ တစ်နှစ်လုံး ရွာသောမိုး၏ ၃/၄ သည် ဧပြီနှင့် စက်တင်ဘာလ စပ်ကြား၌ ရွာသွန်းလေသည်။

နိုင်ငံတွင်း ပါဝင်သော ဒေသများ

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ပြည်နယ် ၅၀ တို့ စုစည်းထားသော ဖက်ဒရယ် ပြည်ထောင်စု ဖြစ်သည်။ မူလပထမ ပြည်နယ် ၁၃ ခုမှာ ဗြိတိသျှတို့၏ အုပ်ချုပ်မှုကို တွန်းလှန်ခဲ့သော ကိုလိုနီနယ်ပယ် ၁၃ ခုမှ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံ၏ အစောပိုင်း သမိုင်းကြောင်းတွင် ပြည်နယ် ၃ ခုကို လက်ရှိပြည်နယ်များ၏ ခွဲထုတ်၍ နယ်မြေအသစ် သတ်မှတ် ပေးခဲ့သည်။ ၎င်းတို့မှာ ကင်တပ်ကီ ပြည်နယ်ကို ဗာဂျီးနီးယား ပြည်နယ်မှ ၎င်း၊ တင်နက်ဆီပြည်နယ်ကို မြောက်ကယ်ရိုလိုင်းနား ပြည်နယ်မှ ၎င်း၊ မိန်းပြည်နယ်ကို မက်ဆာချူးဆက် ပြည်နယ်မှ ၎င်း ခွဲခြားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အခြားသော ပြည်နယ်များမှာမူ အမေရိကန်တို့ စစ်တိုက်ခြင်း ဖြင့်၎င်း၊ ဝယ်ယူခြင်းဖြင့် ၎င်း ရရှိလာသော နယ်မြေများ ဖြစ်သည်။ ဗားမောင့် ပြည်နယ်၊ တက္ကဆပ်ပြည်နယ် နှင့် ဟာဝိုင်အီ ပြည်နယ်တို့မှာ ယခင်က သီးခြား လွတ်လပ်သော သမ္မတနိုင်ငံ များ အဖြစ် တည်ရှိခဲ့ကြပြီး အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု အတွင်းသို့ လာရောက် ပူးပေါင်းကြခြင်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်ပြည်တွင်းစစ် အတွင်းတွင် အနောက်ဗာဂျီးနီးယား ပြည်နယ်သည် ဗာဂျီးနီးယားမှ ပြည်နယ်တစ်ခု အဖြစ် သီးသန့် ခွဲထွက် ခဲ့သည်။ နောက်အကျဆုံး ပြည်နယ် အဖြစ် အသိအမှတ် ပြုခံရသည့် ပြည်နယ်မှာ ဟာဝိုင်အီ ပြည်နယ် ဖြစ်ပြီး ၁၉၅၉ခုနှစ် ဩဂုတ်လ ၂၁ ရက်တွင်မှ ပြည်နယ်အဖြစ် ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ ပြည်နယ်များတွင် ပြည်ထောင်စုမှ ခွဲထွက်ခွင့် မရှိပေ။

ပြည်နယ်များသည် အမေရိကန် ကုန်းမကြီးပေါ်တွင် နေရာ အပြည့်ယူထားသည်။ ပြည်နယ်များ အပြင် အခြားအရေးပါသော ဒေသနှစ်ခုမှာ ဝါရှင်တန် မြို့တော် တည်ရှိရာ ဖက်ဒရယ် ဒိစတြိတ် ဖြစ်သော ကိုလမ်ဘီယာ ဒိစတြိတ် နှင့် ပစိဖိတ်သမုဒ္ဒရာ အတွင်းရှိ လူမနေသော်လည်း အမေရိကန် ပိုင်နက်ဖြစ်သော ပါမေရာ သန္တာကျွန်း တို့ ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် အဓိက ရေခြားမြေခြား ပိုင်နက် ၅ ခုလည်း ရှိသေးသည်။ ကာရစ်ဘီယံ ပင်လယ်အတွင်းရှိ ပြူရီတို ရီကို နှင့် အမေရိကန် ဗာဂျင်အိုင်းလန်း ဒေသ၊ ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာအတွင်းရှိ အမေရိကန် ဆာမိုအာ၊ ဂူအမ်ကျွန်း နှင့် မြောက်မာရီယာနာ ကျွန်းများ တို့ ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန် ဆာမိုအာမှ လွဲ၍ အခြား အဓိက ပိုင်နက် ၄ ခုတွင် မွေးဖွားသူတို့သည် အမေရိကန် နိုင်ငံသား အဖြစ် အလိုအလျောက် ရရှိကြသည်။ ထိုဒေသများတွင် နေထိုင်သူတို့သည် ပြည်နယ်များတွင် နေထိုင်သူများကဲ့သို့ပင် အခွင့်အရေးများ တာဝန်များ ရှိကြသော်လည်း ဖက်ဒရယ်အစိုးရ၏ ဝင်ငွေခွန်မှ ကင်းလွတ်ခွင့် ပြုထားသည်။ သို့သော်လည်း သမ္မတ ရွေးချယ်ရာတွင် မဲပေးပိုင်ခွင့် မရှိဘဲ အောက်လွှတ်တော်တွင်လည်း မဲပေးခွင့်မရှိသည့် ကိုယ်စားလှယ်သာ တက်ရောက်ခွင့် ရသည်။

အမေရိကန်နိုင်ငံ အတွင်း၌ မှီတင်းနေထိုင်သော လူမျိုးများ မှာလည်း သမိုင်းကြောင်းအရ ကမ္ဘာအရပ်ရပ်မှ ပြောင်းရွေ့လာသော လူမျိုးများဖြစ်သည်။ ပျူရီတန်ဂိုဏ်း ဝင်တို့သည် ကိုးကွယ်မှု နှိပ်ကွက်ခြင်းများကို မခံရပ်နိုင်ကြ သဖြင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသို့ လာရောက် နေထိုင်ကြ၏။ ဒတ်ခ်ျလူမျိုးနှင့်ဆွစ်လူမျိုးတို့သည်လည်း ကုန်ရောင်းဝယ်ရေး လုပ်ငန်းကို လုပ်ကိုင်ရန်အတွက် နယူးယောက်၊ နယူးဂျာစီ အရပ်တို့၌ လာရောက်နေထိုင်ကြ၏။ စပိန်လူမျိုးတို့လည်း ရွှေငွေရှာဖွေရန် ဖလော်ရီဒါ၊ တက်ကဆပ်နှင့်ကယ်လီဖိုးနီးယား ပြည်နယ်များသို့ လာရောက်၍ အခြေစိုက် နေထိုင်ကြ၏။ ဂျာမန်၊ ဩစတြီးယန်း၊ ပိုးလူမျိုးနှင့် အိုင်ရစ်လူမျိုးတို့သည် လည်း စီးပွားရေးနှင့် နိုင်ငံရေးအကြောင်းများကြောင့် မစ္စစ္စပီမြစ်ဝှမ်းတစ်လျှောက်တွင် လာရောက်နေထိုင်ကြ၏။ ကွိတ်ကာ ဂိုဏ်းဝင်များနှင့် အယူဝါဒဆိုင်ရာ ဂျာမန် ဒုက္ခသည်များသည် ပင်ဆယ်လဗေးနီးယားပြည်နယ်ကို တည်ထောင်နေထိုင်ကြ၏။ ပစိဖိတ်ကမ်းခြေနှင့် အနီးအနားရှိ ကျွန်းစုများတွင်ကား မလေး၊ ဂျပန်နှင့် တရုတ်များရှိ၏။ ရုရှလူမျိုးတို့မှာ အလာစကာနယ် တွင် နေထိုင်ကြ၍ အီတာလျံ၊ ဂျူး၊ ဆလဗ်၊ အာမေးနီးယမ်း နှင့် ဆီးရီးယန်းတို့ကိုကား နေရာတကာ၌ တွေ့မြင်ရ၏။ အမေရိကန်၏တိုင်းရင်းသားလူမျိုးများဖြစ်သော အင်ဒီးယန်း လူမျိုးများကား ကမ္ဘာအရပ်ရပ်မှ လာရောက် နေထိုင်သော လူမျိုးများကြောင့် လူမျိုးပင် ပျောက်ကွယ်လုမတတ်ဖြစ် နေတော့၏။ သို့ဖြစ်လေရာ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကဲ့သို့ လူမျိုးစုံသောနိုင်ငံကား မရှိတော့ပြီ။ ယင်းသို့အားဖြင့် ကမ္ဘာအရပ်ရပ်မှ လူအမျိုးမျိုး လာရောက် နေထိုင်ကြရာမှ နောင်အခါအမေရိကတိုက်တွင် အင်္ဂလိပ် လက်အောက်ခံ ကိုလိုနီနယ် တစ်ဆယ့်သုံးနယ်ဟူ၍ ဖြစ်လာ၏။ ယခုအခါ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ပါဝင်သော ပြည်နယ်ပေါင်း ၅ဝ ရှိလေသည်။ ထိုပြည်နယ် များမှာ အယ်လဗားမား၊ အလာစကာ၊ အယ်ရီ ဇိုးနား၊ အာကင် ဆော၊ ကာလီဖိုးနီးယား၊ ကော်လိုရာဒိုး၊ ကွန်နက်တိကတ်၊ ဒဲလဝဲယား၊ ဖလော်ရီဒါ၊ ဂျော်ဂျီယာ၊အိုက်ဒဟိုး၊ အီလီနွိုင်၊ အင်ဒီးယားနား၊ အိုင်ယိုးဝါး၊ ကန်းဆက်၊ ကင်တပ်ကီး၊ လူဝီဇီ ယန္နား၊ မိန်း၊ မေရီလန်၊ မင်ဆချူးဆက်၊ မစ်ရှီဂန်၊ မက်နီဆိုး တား၊ မစ်စစ်စပီ၊ မိဇူးရီ၊ မွန်တာနာ၊ နီဗရက်စက၊ နီဗားဒ၊ နယူဟမ္ပရှိုင်ယာ၊ နယူးဂျာစီ၊ နယူးမက္ကဆီကို၊ နယူးယော့၊ မြောက်ကယ်ရိုလီးနား၊မြောက်ဒကိုးတား၊ အိုဟိုင်းအိုး၊ အိုကလာ ဟိုးမား၊ အော်ရီဂန်၊ ပင်ဆီလဗေးနီးယား၊ ရုတ်ကျွန်း၊ တောင် ကယ်ရိုလီးနား၊ တောင်ဒကိုး တား၊ တင်နက်ဆီ၊ တက်ဆက်၊ ယူးတား၊ ဗားမောင့်၊ ဗားဂျင်နီးယား၊ ဝါရှင်တန်၊ အနောက် ဗာဂျင်နီးယား၊ ဝစ္စကွန်းဆင်း၊ ဝိုင်အိုးမင်းနှင့် ဟာဝိုင်အီတို့ဖြစ် လေသည်။

သမိုင်း

မူလ အမေရိကန်များနှင့် ဥရောပအခြေချ နေထိုင်သူများ

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ကုန်းမကြီး ပေါ်နှင့် အလက်စကာတွင် ရှေးဦးအစက နေထိုင်ကြသူများမှာ အာရှမှ လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၁၂,၀၀၀ နှင့် ၄၀,၀၀၀ ကြားတွင် ပြောင်းရွှေ့လာသူများဟု ယုံကြည်ကြသည်။ ကိုလံဘီယံခေတ် မတိုင်မီ မစ္စစ္စပီယန် ယဉ်ကျေးမှု ထွန်းကားချိန်တွင် အဆင့်မြင့် စိုက်ပျိုးမွေးမြူရေး၊ ခမ်းနားသော ဗိသုကာပညာများ နှင့် နိုင်ငံ အဆင့်ရှိသော လူ့အဖွဲ့အစည်းများ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည်။ ဥရောပသားတို့ အမေရိကန်တွင် စတင်ပြောင်းရွှေ့နေထိုင်ကြချိန်တွင် နဂိုမူလနေထိုင်ကြသော အမေရိကန် သန်းပေါင်းများစွာတို့မှာ ဥရောပသားတို့နှင့် ပါလာသော ကျောက်ကြီးရောဂါ စသည့် ရောဂါများကြောင့် သေဆုံးခဲ့ရသည်။

မေဖလားဝါး သင်္ဘောသည် ဘုရားဖူးတို့အား နယူးဝေါလ်သို့ ၁၆၂၀ခုနှစ်တွင် ပို့ဆောင်ပေးခဲ့သည်ကို ဝီလီယမ် ဟာဆယ်လ်က ၁၈၈၂ ခုနှစ်တွင် "ပလိုင်းမောက် ဆိပ်ကမ်းရှိ မေဖလားဝါး ဟူသော အမည်ဖြင့် ရေးဆွဲထားသော ပန်းချီကား

၁၄၉၂ တွင် စပိန် ဘုရင်၏ လက်အောက်ခံ ဂျီနိုအာမြို့သား စူးစမ်းရှာဖွေသူ ခရစ်စတိုဖာ ကိုလံဘတ် သည် ကာရစ်ဘီယံ ကျွန်းအချို့သို့ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး နဂိုမူလ နေထိုင်သူတို့နှင့် ပထမဆုံး အဆက်အဆံ ပြုခဲ့သည်။ ၁၅၁၃ ဧပြီလ ၂ ရက်တွင် အောင်နိုင်သူ ဂျွန် ပေါင့်စ် ဒီ လီယွန် (Juan Ponce de León) လာဖလော်ရီဒါ ဟု သူ အမည်ပေးခဲ့သော နေရာသို့ ရောက်ရှိခဲ့ခြင်းသည် အမေရိကန် ကုန်းမကြီးပေါ်သို့ ဥရောပသားတို့ ပထမဆုံး ရောက်ရှိခြင်း အဖြစ် မှတ်တမ်းတင်ထားသည်။ ထို့နောက် စပိန်လူမျိုးတို့ သည် အမေရိကန်နိုင်ငံ အနောက်တောင်ပိုင်းဒေသတွင် အခြေချ နေထိုင်ခဲ့ကြပြီး ထောင်ပေါင်များစွာတို့မှာ မက္ကဆီကိုမှ တဆင့် ပြောင်းရွှေ့ ဝင်ရောက်လာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ပြင်သစ် သားမွေးကုန်သည်တို့သည် ကန်ကြီးများ၏ အနီးတွင် နယူးဖရန့် နယ်မြေ အဖြစ် သတ်မှတ်ကြသည်။ နောက်ပိုင်းတွင် ပြင်သစ်တို့သည် မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့ အထိတိုင်အောင် အမေရိကန်မြောက်ပိုင်း၏ အတွင်းပိုင်း ဒေသ အတော်များများကို သူတို့ပိုင် နယ်မြေအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ကြသည်။ အင်္ဂလိပ်တို့၏ ပထမဦးဆုံး အောင်မြင်စွာ အခြေချ နေထိုင်ချင်းမှာ ၁၆၀၇ ခုနှစ် ဂျိမ်းစ်တောင်းတွင် ဗာဂျီးနီးယား ကိုလိုနီ ထူထောင်ခြင်းနှင့် ၁၆၂၀ ခုနှစ်တွင် ဘုရားဖူးတို့၏ ပလိုင်းမောက် ကိုလိုနီ (Pilgrims' Plymouth Colony) ကို ထူထောင်ခြင်းတို့ပင် ဖြစ်သည်။ ၁၆၂၈ ခုနှစ်တွင် မက်ဆာချူးဆက် ပင်လယ်အော် ကိုလိုနီကို အငှားချခဲ့ခြင်းကြောင့် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ အများအပြား ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ၁၆၃၄ ခုနှစ်တွင် နယူးအင်္ဂလန်တွင် ပြူရီတန် ၁၀,၀၀၀ ကျော်တို့ အခြေချ နေထိုင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၆၁၀ခုနှစ်များ နှောင်းပိုင်းနှင့် အမေရိကန်တော်လှန်ရေးတို့ အကြားတွင် ရာဇဝတ်သား ၅၀,၀၀၀ ခန့်ကို ဗြိတိသျှတို့၏ အမေရိကန် ကိုလိုနီနယ်မြေများသို့ သင်္ဘောဖြင့် တင်ပို့ခဲ့ကြသည်။ ၁၆၁၄ခုနှစ် အစတွင် ဒတ်ခ်ျတို့သည် ဟတ်ဒ်ဆန်မြစ်၏ အောက်ပိုင်းတလျှောက်တွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြပြီး နယူးအမ်စတာဒမ် နှင့် မက်ဟက်တန်ကျွန်းတို့လည်း အပါအဝင်ဖြစ်သည်။

၁၆၇၄ ခုနှစ်တွင် ဒတ်ခ်ျတို့သည် သူတို့၏ အမေရိကန်နယ်မြေများကို အင်္ဂလန်သို့ လွှဲပြောင်းပေးခဲ့ကြပြီးနောက် နယူးနယ်သာလန် ဒေသကို နယူးယောက်ဟု ပြောင်းလဲအမည်ပေးခဲ့ကြသည်။ အသစ်ရွှေ့ပြောင်းလာကြသူ အထူးသဖြင့် အမေရိကန် တောင်ပိုင်းသို့ ပြောင်းရွှေ့လာသူ အတော်များများမှာ အတွေ့အကြုံမရှိသေးသော ငယ်ရွယ်သည့် အလုပ်သမားများဖြစ်ကြပြီး သူတို့သည် ၁၆၃၀ မှ ၁၆၈၀ အတွင်း ဗာဂျီးနီးယားပြည်နယ်သို့ ရွှေ့ပြောင်းလာသူများ၏ ၃ ပုံ ၂ ပုံမျှ ဖြစ်သည်။ ၁၈ ရာစု အတွင်းသို့ ရောက်သောအခါတွင် အာဖရိကမှ ရောက်ရှိလာသော ကျွန်များမှာ အလုပ်ကြမ်းများအတွက် အဓိက အရင်းအမြစ် ဖြစ်လာကြသည်။ ၁၇၂၉ ခုနှစ် ကာရိုလိုင်းနား နှစ်ပိုင်းကွဲခြင်းနှင့် ၁၇၃၂ ခုနှစ် ဂျော်ဂျီယာ ပြည်နယ်ကို ကိုလိုနီအဖြစ် ပြုလုပ်ခြင်းတို့ကြောင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ဖြစ်လာမည့် ဗြိတိသျှ၏ ကိုလိုနီ ၁၃ ခုကို ထူထောင်ခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။ ပြည်နယ်တိုင်းတွင် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရ ရှိပြီး ရွေးကောက်ပွဲတွင် မည်သူမဆို ပါဝင်ယှဉ်ပြိုင် မဲပေးနိုင်ကြသည်။ ရှေးခေတ်က အင်္ဂလိပ်လူမျိုးတို့၏ ရပိုင်ခွင့် အခွင့်အရေး စသည့် လမ်းစဉ်တို့ကို လိုက်နာမှု တိုးပွား လာကြခြင်း နှင့် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေး နှင့် ပတ်သက်သည့် စိတ်ဓာတ်များကြောင့် ရီပတ်ဘလစ်ကင် သဘောတရားကို ထောက်ခံလာကြခြင်းတို့ပင် ဖြစ်သည်။ ပြည်နယ်တိုင်းတွင် အာဖရိက ကျွန်များ ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားမှု ကို တရားဝင်ဖြစ်အောင် ပြုခဲ့ကြသည်။ မွေးဖွားနှုန်း များပြားလာခြင်း၊ သေဆုံးမှုနှုန်း နည်းပါးလာခြင်းနှင့် ပြောင်းရွှေ့ဝင်ရောက်သူတို့ ပုံမှန် ရှိနေခြင်းတို့ကြောင့် ကိုလိုနီများရှိ လူဦးရေမှာ အလျင်အမြန်ပင် တိုးပွားလာခဲ့သည်။ ခရစ်ယာန် ရီဗိုက်တယ်လစ်ဇ် တို့၏ ၁၇၃၀ ခုနှစ်များ နှင့် ၁၇၄၀ ခုနှစ်များ အကြား လှုပ်ရှားမှု တို့နှင့် ပထမဆုံး မဟာ နိုးကြားမှု (Great Awakening) အပြီးတွင် ဘာသာရေးနှင့် ဘာသာရေး လွတ်လပ်မှု တို့ကို စိတ်ဝင်စားမှု တိုးပွားလာခဲ့ကြသည်။ ပြင်သစ် နှင့် အင်ဒီးယန်း တို့၏ စစ်ပွဲအပြီးတွင် ဗြိတိသျှတပ်တို့သည် ကနေဒါကို ပြင်သစ်တို့ထံမှ သိမ်းယူခဲ့သော်လည်း ဖရန်ကိုဖုန်း လူမျိုးတို့သည် တောင်ဘက် ကိုလိုနီများနှင့် မတူပဲ နိုင်ငံရေးအရ တသီးတခြား ဖြစ်နေခဲ့ကြသည်။ ပြောင်းရွှေ့ခံရသော နဂိုမူလ အမေရိကန်များ (အများသိကြသည်မှာ "အမေရိကန် အင်ဒီးယန်းများ") မပါဘဲ ကိုလိုနီ ၁၃ ခုတို့၏ လူဦးရေမှာ ၁၇၇၀တွင် ၂.၆ သန်းအထိ ရှိလာခဲ့သည်။ ထိုလူဦးရေထဲမှာ ၃ ပုံ ၁ပုံမှာ ဗြိတိန်မှ ဖြစ်ပြီး အမေရိကန် ငါးယောက်လျှင် တစ်ယောက်မှာ လူမည်းကျွန်များ ဖြစ်ကြသည်။ ဗြိတိသျှ တို့၏ အခွန်ကောက်ခံမှုမှ ကင်းလွတ်ခွင့် ရသော်လည်း အမေရိကန် ကိုလိုနီတို့သည် ဂရိတ်ဗြိတိန်၏ ပါလီမန်တွင် ကိုယ်စားပြုခွင့် မရပေ။

လွတ်လပ်ရေး နှင့် နယ်မြေချဲ့ထွင်ခြင်း

ဂျွန် ထရမ်ဘူးလ် ၏ လွတ်လပ်ရေး ကြေငြာခြင်း ပန်ချီကား ၁၈၁၇-၁၈၁၈

၁၇၆၀ ခုနှစ်များ မှ ၁၇၇၀ခုနှစ်များ အစောပိုင်းအတွင်း အမေရိကန် ကိုလိုနီများနှင့် ဗြိတိသျှတို့အကြား တင်းမာမှုမှ တဆင့် ၁၇၇၅ မှ ၁၇၈၁ ခုနှစ် အထိကြာသော အမေရိကန် လွတ်လပ်ရေး စစ်ပွဲကို ပေါ်ပေါက်လာစေခဲ့သည်။ ၁၇၇၅ ခုနှစ် ဇွန်လ ၁၄ ရက်တွင် ဖီလာဒဲလ်ဖီးယားတွင် ကျင်းပသော ကွန်တီနန်တယ် ကွန်ဂရက်မှ ဂျော့ချ် ဝါရှင်တန်၏ အုပ်ချုပ်မှု အောက်တွင် ကွန်တီနန်တယ် စစ်တပ်ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။ "လူအားလုံးကို အညီအမျှ ဖန်ဆင်းခဲ့သည်။" ဟု ကြွေးကြော်ခဲ့ကြပြီး မည်သူ့မဆို ရသင့်ရထိုက်သော အခွင့်အရေးများ ရှိသည်ဟု ဆိုကာ ကွန်ဂရက်သည် လွတ်လပ်ရေး ကြေငြာစာတမ်းကို ၁၇၇၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လ ၄ ရက်တွင် အတည်ပြုခဲ့သည်။ ထိုမူကြမ်း၏ အများစုကို ရေးသားသူမှာ သောမတ်စ် ဂျက်ဖာဆင် ဖြစ်သည်။ ထိုနေ့ကို နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်းတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ လွတ်လပ်ရေးနေ့ အဖြစ် ကျင်းပလျှက် ရှိသည်။ ၁၇၇၇ တွင် ကွန်ဖက်ဒရေးရှင်း အတွက် မူများကို ချမှတ်ခဲ့ပြီး အားနည်းသော ကွန်ဖက်ဒရယ် အစိုးရဖြင့် ၁၇၈၉ ခုနှစ် အထိ အုပ်ချုပ်ခဲ့ကြသည်။

ဗြိတိသျှတို့သည့် ပြင်သစ်နှင့် စပိန်တို့၏ အကူအညီ ရယူထားသော အမေရိကန်တပ်များကို ရှုံးနိမ့်ပြီးသည့် အခါတွင် ဂရိတ်ဗြိတိန်သည် အမေရိကန်တို့၏ လွတ်လပ်ရေး နှင့် မစ္စစ္စပီမြစ်၏ အနောက်ဘက်ခြမ်းရှိ နယ်မြေများ အပေါ်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏၏ အချုပ်အခြာ အာဏာ ပိုင်ဆိုင်မှု ကို အသိအမှတ် ပြုခဲ့ရသည်။ အခွန်ကောက်ခံနိုင်သည့် အာဏာပါဝင်သည့် ခိုင်မာသော အမျိုးသား အစိုးရ ဖွဲ့စည်းရန် အလိုရှိသည့် သူတို့က ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေဆိုင်ရာ ညီလာခံကို ၁၇၈၇ တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။ ၁၇၈၈ တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို အတည်ပြု နိုင်ခဲ့သည်။ သမ္မတနိုင်ငံ အသစ်၏ ဆီးနိတ်လွှတ်တော်၊ အောက်လွှတ်တော်တို့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့ပြီး ၁၇၈၉ ခုနှစ်တွင် ဂျော့ချ် ဝါရှင်တန်က သမ္မတရာထူးကို ရယူခဲ့သည်။ ဖက်ဒရယ် အစိုးရမှ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းစီ၏ အခွင့်အရေးအား ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်မှု ကို တားမြစ်ထားပြီး နှင့် ဥပဒေအရ နည်းလမ်းအမျိုးမျိုးဖြင့် အကာအကွယ် ပေးရန် အာမခံချက်ပေးထားသည့် အခွင့်အရေးများ ဆိုင်ရာ ဥပဒေ (The Bill of Rights) ကို ၁၇၉၁ ခုနှစ်တွင် ပြဌာန်းခဲ့သည်။

ကျွန်စနစ်နှင့် ပတ်သက်သော အတွေးအခေါ်များမှာ ပြောင်းလဲလာကြသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေတွင်ပါသော စာပိုဒ်တစ်ပိုဒ် အရ အာဖရိက ကျွန် ရောင်းဝယ်ရေးကို ၁၈၀၈ ခုနှစ် အထိသာ အကာအကွယ် ပေးထားသည်။ မြောက်ဘက်ပိုင်းရှိ ပြည်နယ်များက ကျွန်စနစ်ကို ၁၇၈၀ မှ ၁၈၀၄ ခုနှစ်အတွင်း ပယ်ဖျက်ခဲ့ကြသည်။ ထို့အတွက် တောင်ပိုင်းရှိ ကျွန်စနစ် ကျင့်သုံးနေသေးသော ပြည်နယ်များကို "ထူးခြားသော အဖွဲ့အစည်းများ" အဖြစ် ကြွင်းကျန်ရစ်ခဲ့စေသည်။ ၁၈၀၀ ခုနှစ်လောက်တွင် စတင်သော ဒုတိယ မဟာနိုးကြားမှု (Second Great Awakening) အရ အီဗန်ဂျယ်လစ်ကယ်လစ်ဇင် (evangelicalism) သည် ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချမှု အပါအဝင် အမျိုးမျိုးသော လူမှုရေးဆိုင်ရာ ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး လှုပ်ရှားမှု တို့၏ နောက်ကွယ်မှ အားတစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့သည်။

နယ်မြေတို့ကို ရယူခြင်းကို နေ့စွဲဖြင့် ပြထားပုံ

အမေရိကန်တို့ အနေနှင့် အနောက်ဘက်သို့ နယ်မြေချဲ့ထွင်ရန် စိတ်အားထက်သန်ခြင်းကြောင့် အင်ဒီးယန်းစစ်ပွဲများ အချိန်ကာလ ရှည်လျားစွာ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ၁၈၀၃ခုနှစ် သမ္မတ သောမတ်စ် ဂျက်ဖာဆန်၏ လက်ထက်တွင် လူဝီစီးယားနားမှ ပြင်သစ်တို့ ပိုင်ဆိုင်သည့် နယ်မြေကို ဝယ်ယူခဲ့ခြင်းကြောင့် နိုင်ငံ၏ အရွယ်အစားမှာ နှစ်ဆ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ အမျိုးမျိုးသော မကျေနပ်မှုကြောင့် ဗြိတိန်တို့ အပေါ် ကြေငြာတိုက်ခိုက်ခဲ့သော ၁၈၁၂ စစ်ပွဲတွင် မည်သူမျှ အနိုင်မရရှိခဲ့သော်လည်း အမေရိကန်တို့၏ အမျိုးသားစိတ်ဓာတ်ကို ခိုင်မာလာစေခဲ့သည်။ အမေရိကန် စစ်တပ်တို့က ဖလော်ရီဒါသို့ အကြိမ်ကြိမ် ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ခြင်းကြောင့် စပိန်တို့အနေနှင့် ဖလော်ရီဒါနှင့် အခြား ပင်လယ်ကွေ့ ကမ်းရိုးတန်း နယ်မြေများကို ၁၈၁၉ ခုနှစ်တွင် လက်လွှတ်ခဲ့သည်။ နဂို နေထိုင်သော အင်ဒီးယန်းတို့ကို ဖယ်ရှားသည့် "မျက်ရည်များ၏ ခြေရာ" (Trail of Tears) ဟု ညွှန်းဆို ခေါ်ဝေါ်ကြသည့် အဖြစ်အပျက်တွင် ၁၈၃၀ ခုနှစ်တွင် အင်ဒီးယန်း ဖယ်ရှားရေး ပေါ်လစီကို အကောင်အထည်ဖော်ခဲ့ကြပြီး မူလ နေထိုင်သူတို့၏ မြေများကို သိမ်းယူခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ၁၈၄၅ ခုနှစ်တွင် တက်ကဆပ် သမ္မတနိုင်ငံကို ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ အမေရိကန်တို့သည် မြောက်အမေရိကတိုက်ပေါ်တွင် နယ်မြေချဲ့ထွင်ရန် အတွက် ဖြစ်သည်ဟု ယုံကြည်သည့် အယူအဆ (Manifest Destiny) မှာ ထိုအချိန်တွင် လူကြိုက်များ ထင်ရှားခဲ့သည်။ ၁၈၄၆ခုနှစ် ဗြိတိသျှ တို့နှင့် ချုပ်ဆိုသော အော်ရီဂွန် စာချုပ်အရ အမေရိကန်တို့သည် ယနေ့ခေတ် အမေရိကန် အနောက်မြောက်ပိုင်း ဒေသကို ထိန်းချုပ်ခွင့် ရခဲ့သည်။ မက္ကဆီကန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲတွင် အမေရိကန်တို့ အနိုင်ရခဲ့ခြင်းကြောင့် ၁၈၄၈ ခုနှစ်တွင် မက္ကဆီကန်တို့ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ် နှင့် ယနေ့ခေတ် အနောက်တောင်ပိုင်း အမေရိကန်ဒေသတို့ကို လက်လွတ် ဆုံးရှုံးခဲ့ရသည်။ ၁၈၄၈-၄၉ ခုနှစ် ကယ်လီဖိုးနီးယားတွင် ရွှေ အလုအယက် တူးဖော်ကြခြင်း (California Gold Rush) ကြောင့် အနောက်ဘက်သို့ ရွှေ့ပြောင်းမှုများ ပိုမို ဖြစ်ပေါ်လာခဲ့သည်။ ရထားလမ်း အသစ်များ ဖောက်လုပ်ခြင်းကြောင့် ပြောင်းရွှေ့လိုသူတို့ အတွက် ရွှေ့ပြောင်းမှု ကို လွယ်ကူသွားစေပြီး နဂိုမူလ အမေရိကန် နေထိုင်သူတို့နှင့် ပဋိပက္ခများ ပိုမို ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ရာစုနှစ် တဝက်အတွင်းတွင် အမေရိကန် ဘိုင်ဆန် သို့ ကျွဲ အကောင်ရေ သန်း၄၀ ကျော်ကို အရေခွံရရန်၊ အစားစားရန်နှင့် ရထားလမ်းဖောက်လုပ်ရာတွင် လွယ်ကူရန် သတ်ဖြတ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုကျွဲများသည် နဂိုမူလ နေထိုင်သူ အင်ဒီးယန်းတို့၏ အဓိက ရင်းမြစ်ဖြစ်သောကြောင့် ကျွဲများ ဆုံးရှုံးခြင်းသည် မူလနေထိုင်သူတို့၏ ယဉ်ကျေးမှု ကို အကြီးအကျယ် ထိခိုက်စေခဲ့သည်။

ပြည်တွင်းစစ်နှင့် စက်မှုထွန်းကားလာခြင်း

ကာရီယာ နှင့် အိုက်ဗ်တို့၏ လက်ရာပုံတူ "ဂက်တီဘတ်ခ်တိုက်ပွဲ" ၁၈၆၃

ကျွန်စနစ် ကျင့်သုံးသော ပြည်နယ်များ နှင့် ကျွန်စနစ် မရှိသော ပြည်နယ်များ အကြား တင်းမာမှုသည် ပြည်နယ် နှင့် ဖက်ဒရယ် အစိုးရ အကြား ဆက်ဆံရေး နှင့် ပတ်သက်သည့် ငြင်းခုံမှုဖြင့် ကြီးထွားလာခဲ့သည်။ ထို့အပြင် ပြည်နယ် အသစ်များ အကြားတွင် ကျွန်စနစ် ပျံ့နှံ့မှုနှင့် ပတ်သက်၍ သွေးထွက်သံယို ပြင်းထန်သော ပဋိပက္ခများ ဖြစ်ပွားခဲ့သည်။ ၁၈၆၀ ခုနှစ်တွင် ကျွန်စနစ်ကို ဆန့်ကျင်သူ အများအပြား ပါဝင်သော ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီမှ အေဘရာဟမ် လင်ကွန်း သမ္မတ အဖြစ် အရွေးချယ် ခံခဲ့ရသည်။ သူသည် သမ္မတ အဖြစ် တာဝန် မထမ်းဆောင်မီတွင် ကျွန်စနစ် ကျင့်သုံးသော ပြည်နယ် ၇ ခုက ခွဲထွက်ရန် ကြေငြာခဲ့ပြီး အမေရိကား ၏ ကွန်ဖက်ဒရိတ် ပြည်နယ်များ အဖြစ် ထူထောင်ခဲ့သည်။ ဖက်ဒရယ် အစိုးရက ထိုကြေငြာချက်ကို တရားမဝင်ကြောင်း သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ကွန်ဖက်ဒရိတ် ပြည်နယ်များက ဆမ်တာခံတပ်ကို တိုက်ခိုက်ရာမှ အမေရိကန် ပြည်တွင်းစစ် စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး အခြား ကျွန်စနစ် ကျင့်သုံးသော ပြည်နယ် ၄ခုက ကွန်ဖက်ဒရိတ် ပြည်နယ်များနှင့် ပူးပေါင်းခဲ့သည်။ လင်ကွန်း၏ ၁၈၆၃ ခုနှစ် ကြေငြာချက်မှ ကွန်ဖက်ဒရိတ် ပြည်နယ်များ အတွင်း ရှိနေသော ကျွန်များကို လွတ်မြောက်ကြောင်း ကြေငြာခဲ့သည်။ ယူနီယံ တပ်တို့မှ ၁၈၆၅ ခုနှစ် အောင်ပွဲရအပြီးတွင် အမေရိကန် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေတွင် ပြင်ဆင်ချက် ၃ ခုကို ထည့်သွင်းခဲ့ပြီး ထိုပြင်ဆင်ချက်မှ ကျွန်ဖြစ်နေသော ၄ သန်းနီးပါးမျှ ရှိသည့် အာဖရိက-အမေရိကန်တို့ကို လွတ်လပ်သူများ အဖြစ် ကြေငြာခဲ့ပြီး သူတို့အား နိုင်ငံသားများ အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ကာ မဲပေးနိုင်သော အခွင့်အရေးကို ပေးအပ်ခဲ့သည်။ စစ်ပွဲနှင့် စစ်ပွဲ၏ ဆုံးဖြတ်ချက်မှ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ အာဏာကို သိသိသာသာ မြှင့်တင်ပေးခဲ့သည်။ ထိုစစ်ပွဲသည် အမေရိကန် သမိုင်းတွင် အသေအပျောက် အများဆုံး ပဋိပက္ခ တစ်ခုဖြစ်ပြီး စစ်သား ၆၂၀,၀၀၀ ခန့် သေဆုံးခဲ့ရသည်။

နယူးယောက် ဆိပ်ကမ်း၊ အဲလစ်ကျွန်းတွင် အမေရိကားသို့ ရွှေ့ပြောင်းလာကြသူများ ၊ ၁၉၀၂

စစ်ပွဲအပြီးတွင် လင်ကွန်း လုပ်ကြံခံခဲ့ရပြီးသည့်နောက် တောင်ဘက် ပြည်နယ်များကို ပြန်လည် ထည့်သွင်းဖွဲ့စည်းရေး နှင့် ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေး အတွက် ရည်ရွယ်ချက်ထားပြီး လတ်တလော လွတ်မြောက်လာကြသော ကျွန်တို့၏ အခွင့်အရေးကို အဓိကထားသည့် ရီပတ်ဘလစ်ကင်တို့၏ ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေး ပေါ်လစီတွင် အစွန်းရောက် သမားများ ကြီးစိုးလာခဲ့သည်။ ၁၈၇၆ ခုနှစ် သမ္မတ ရွေးကောက်ပွဲ အပေါ် အငြင်းပွားမှု နှင့် ၁၈၇၇ ခုနှင့် ပြန်လည် ညှိနှိုင်းမှုတို့မှ ပြန်လည်တည်ဆောက်ရေးကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ မကြာမီတွင် ဂျင်မ်ခရိုး ဥပဒေဖြင့် အာဖရိက-အမေရိကန်တို့၏ မဲပေးပိုင်ခွင့်ကို အကာအကွယ် ပေးခဲ့သည်။ မြောက်ဘက် ဒေသတွင်မူ မြို့ပြများ ဖွံ့ဖြိုးလာခြင်းနှင့် ယခင်က မကြုံဖူးအောင် များပြားလှသော ဥရောပတောင်ပိုင်း နှင့် အရှေ့ပိုင်းမှ ရွှေ့ပြောင်းလာသူများကြောင့် နိုင်ငံ၏ စက်မှု ထွန်းကားရေးကို မြန်ဆန်စေခဲ့သည်။ ၁၉၂၉ အထိတိုင်အောင်ပင် အများအပြား ရွှေ့ပြောင်းလာကြသူများကြောင့် အလုပ်သမား ဦးရေများပြားလာပြီး အမေရိကန် ယဉ်ကျေးမှု ကို ပြောင်းလဲစေခဲ့သည်။ နိုင်ငံ၏ အခြေခံ အဆောက်အအုံများ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာမှုကလည်း စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု ကို အထောက်အကူ ပေးခဲ့သည်။ ၁၈၆၇ ခုနှစ်တွင် ရုရှားတို့ထံမှ အလက်စကာ ဒေသကို ဝယ်ယူခြင်းဖြင့် ကုန်းမကြီးအား ချဲ့ထွင်မှု ကို အဆုံးသတ်ခဲ့သည်။ ၁၈၉၀ ခုနှစ် ဝေါင်းဒက်နီး စမ်းချောင်းတွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော အစုလိုက် အပြုံလိုက်သတ်ဖြတ်မှု (Wounded Knee Massacre) သည် အင်ဒီးယန်းတို့နှင့် စစ်ပွဲတွင် နောက်ဆုံး ပဋိပက္ခ ဖြစ်သည်။ ၁၈၉၃ ခုနှစ်တွင် ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာထဲရှိ ဘုရင်နိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံဖြစ်သော ဟာဝိုင်အီနိုင်ငံ၏ လက်ရှိဘုရင်စနစ်ကို ထိုဒေသတွင် နေထိုင်သူ အမေရိကန် လူမျိုးများ ဦးဆောင်သည့် အာဏာသိမ်းမှုက ဖယ်ရှားဖြစ်ခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ဟာဝိုင်အီကျွန်းစုကို ၁၈၉၈ တွင် အမေရိကန် နိုင်ငံ အတွင်း ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ထိုနှစ်တွင် ဖြစ်ပွားသော စပိန်-အမေရိကန် စစ်ပွဲတွင် အောင်နိုင်မှုက အမေရိကန် ကို ကမ္ဘာ့အင်အားကြီး နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံ ဖြစ်ကြောင်း ပြသခဲ့ပြီး ထိုမှ တဆင့် ပျူရီတို ရီကို၊ ဂူအမ်ကျွန်း နှင့် ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံတို့ကို အမေရိကန် နိုင်ငံတွင်းသို့ ထည့်သွင်းခဲ့သည်။ ဖိလစ်ပိုင်သည် ရာစုနှစ် တစ်ဝက်အကြာတွင် လွတ်လပ်ရေး ရခဲ့ပြီး ပျူရီတို ရီကို နှင့် ဂူအမ်ကျွန်းမှာ အမေရိကန်၏ နယ်နိမိတ်အတွင်း ဆက်လက် တည်ရှိနေဆဲ ဖြစ်သည်။

ပထမကမ္ဘာစစ်၊ ကမ္ဘာ့စီးပွားပျက်ကပ် နှင့် ဒုတိယကမ္ဘာစစ်

၁၉၃၆ခု သဲမုန်တိုင်း ကာလအတွင်း တောင်ဒါကိုတာမှ စွန့်ပစ်ထားသော ယာခင်းတစ်ခု

၁၉၁၄ ခုနှစ် ပထမကမ္ဘာစစ် ဖြစ်ပွားချိန်တွင် အမေရိကန်သည် မည်သူ့ဘက်မှ မလိုက်ခဲ့ပေ။ အမေရိကန် အများစုသည် ဗြိတိသျှနှင့် ပြင်သစ်တို့အား စာနာကြသော်လည်း အများစုမှာ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှု ကို ကန့်ကွက်ခဲ့သည်။ ၁၉၁၇ တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် မဟာမိတ် အဖွဲ့သို ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီးနောက် ဂျာမနီပါဝင်သော ဗဟိုအင်အားကြီးနိုင်ငံများ အတွက် အရေးနိမ့်စေခဲ့သည်။ စစ်ပွဲအပြီးတွင် ဆီးနိတ်လွှတ်တော်မှ နိုင်ငံပေါင်းချုပ် အသင်းကြီး ဖွဲ့စည်းမှု ပါဝင်သော ဗာဆိုင်းစာချုပ်ကို အတည်မပြုခဲ့ပေ။ အမေရိကန်သည် တဖက်သတ်ဝါဒ (unilateralism) ကို ကျင့်သုံးခဲ့ရာမှ အထီးကျန်ဝါဒ (isolationism) ဖြစ်လုနီးပါးပင် ဖြစ်ခဲ့သည်။ ၁၉၂၀ ခုနှစ်တွင် အမျိုးသမီး အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှု အောင်မြင်၍ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေတွင် အမျိုးသမီးတို့ မဲပေးပိုင်ခွင့် အတွက် ပြင်ဆင်နိုင်ခဲ့သည်။ ၁၉၂၀ ခုနှစ်များအတွင်း အကြီးအကျယ် ကြွယ်ဝချမ်းသာလာခြင်းသည် ၁၉၂၉ ဝေါလ်စထရိ ဈေးကွက် ပြိုလဲခြင်းနှင့် အတူ ပြီးဆုံးခဲ့ပြီး ကမ္ဘာ့စီးပွားပျက်ကပ်ကြီး ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရသည်။ ၁၉၃၂ ခုနှစ်တွင် ဖရန်ကလင်ဒီ ရုစဗဲ့ သည် သမ္မတအဖြစ် အရွေးခံရပြီးနောက် စီးပွားရေးအပေါ်တွင် အစိုးရမှ ဝင်ရောက်စွက်ဖက်မှုကို တိုးမြှင့်သည့် ပေါ်လစီ အများအပြားကို ချမှတ်ခဲ့သည်။ ၁၉၃၀ ခုနှစ်များ အတွင်း သဲမုန်တိုင်းများတိုက်ခိုက်ချင်းသည် လယ်ယာ လုပ်ကိုင်သည့် လူ့အဖွဲ့အစည်းများကို ချွတ်ခြုံကျသွား စေပြီး အနောက်ဘက်သို့ ရွှေ့ပြောင်းမှု အများအပြား အသစ်တဖန် ပေါ်ပေါက်ခဲ့ပြန်သည်။

အမေရိကန် စစ်တပ် ခြေလျင် တပ်မ (၁) မှ စစ်သားများ နော်မန်ဒီ ဆိပ်ကမ်းသို့ ဒီဒေးတွင် ကမ်းတက် တိုက်ခိုက်စဉ် ဇွန်လ ၆ ရက် ၊ ၁၉၄၄

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်၏ အစောပိုင်းကာလတွင် မည်သည့်ဘက်မှ ပါဝင်ခြင်း မရှိခဲ့သော အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် နာဇီ ဂျာမနီတို့ ပိုလန်ကို ၁၉၃၉ စက်တင်ဘာလတွင် ကျူးကျော်ဝင်ရောက်ပြီးနောက်တွင် မဟာမိတ် တို့ကို ၁၉၄၁ မတ်လမှစ၍ ငှားရမ်းခြင်း အစီအစဉ်ဖြင့် ပစ္စည်းများ စတင် ထောက်ပံ့ပေးခဲ့သည်။ ၁၉၄၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလ ၇ ရက်တွင် ဂျပန်အင်ပိုင်ယာသည် ပုလဲဆိပ်ကမ်း သို့ အမှတ်မထင် ဝင်ရောက် ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်ရာမှ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် မဟာမိတ်များ နှင့် ပူးပေါင်းခဲ့ကာ ဝင်ရိုးတန်း အင်အားကြီးနိုင်ငံများကို ဆန့်ကျင်တိုက်ခိုက်ခဲ့သည့် အပြင် အမေရိကန်ရှိ ဂျပန် ထောင်ပေါင်းများစွာကို စစ်စခန်းများသို့ ပြောင်းရွှေ့ နေရာချထားခဲ့သည်။ စစ်ပွဲတွင် ပါဝင်လာခြင်းကြောင့် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုများ နှင့် ကုန်ထုတ်လုပ်မှုများ တိုးပွားလာခဲ့သည်။ စစ်အတွင်း အဓိက တိုက်ခိုက်သူများတွင် အမေရိကန် နိုင်ငံ တစ်ခုသာလျှင် ပိုမိုချမ်းသာ လာခဲ့သည်။ စစ်ကြောင့် မွဲတေမသွားဘဲ ပို၍ ချမ်းသာ လာခဲ့သည်။ ဘရက်တန် ဝုဒ် နှင့် ယော်လ်တာ တို့တွင် ပြုလုပ်သော မဟာမိတ် ညီလာခံမှ နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်း အတွက် စနစ်အသစ်ကို အကြမ်းမျဉ်း ဆွေးနွေးခဲ့ပြီး ထိုစနစ်တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု နှင့် ဆိုဗီယက် ပြည်ထောင်စု တို့ကို ကမ္ဘာ့ အရေးအခင်းများ၏ ဗဟိုချက်မ အဖြစ်ထားရှိခဲ့သည်။ ဥရောပတွင် အောင်ပွဲများ ရရှိပြီးသည့်နောက်တွင် ၁၉၄၅ ခုနှစ်တွင် ဆန်ဖရန်စစ္စကိုမြို့ တွင် နိုင်ငံတကာ ညီလာခံ တစ်ခုကို ကျင်းပခဲ့ပြီး ထိုညီလာခံမှ ကုလသမဂ္ဂ ပဋိဉာဏ် စာတမ်းကို ရေးဆွဲခဲ့ကာ ၄င်းမှာ စစ်အပြီးတွင် အသက်ဝင်လာခဲ့သည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နျူးကလီးယား လက်နက်ကို ပထမဆုံးထုတ်လုပ်ခဲ့ပြီး ထိုဗုံးများကို ဂျပန်နိုင်ငံ ဟီရိုရှီးမား နှင့် နာဂါဆာကီမြို့တို့ ပေါ်တွင် ဩဂုတ်လတွင် ကျဲချခဲ့သည်။ ဂျပန်တို့သည် စက်တင်ဘာ ၂ ရက်နေ့တွင် လက်နက်ချခဲ့ပြီး စစ်ကြီး ပြီးဆုံးခဲ့သည်။

စစ်အေးတိုက်ပွဲ နှင့် ဆန့်ကျင်မှု နိုင်ငံရေး

မာတင်လူသာကင်း ဂျူနီယာ "ကျွန်တော့်မှာ အိပ်မက်ရှိတယ်" ဆိုသော မိန့်ခွန်းကို ပြောကြားနေစဉ် ၁၉၆၃

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု နှင့် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုတို့သည် ဒုတိယကမ္ဘာစစ် အပြီးတွင် စစ်အေးတိုက်ပွဲ ကာလအတွင်း တန်ခိုးအရှိန်အဝါ အာဏာချင်း အားပြိုင်ကြသည်။ ဥရောပရှိ စစ်ရေးကိစ္စများကို နေတိုးအဖွဲ့ နှင့် ဝါဆောစာချုပ်အဖွဲ့ တို့မှ တဆင့် လွှမ်းမိုးကြပြီး ဒေသအတော်များများတွင် ကြားခံနိုင်ငံများမှတဆင့် လက်သီးပုန်းစစ်ပွဲများ ဆင်နွှဲကြသည်။ လက်ဝဲဝါဒီတို့၏ ဒေသများနှင့် ဝင်ငွေကို ပြန်လည်ခွဲရေရေး ပရော့ဂျက်များကို ဆန့်ကျင်သည့် အမေရိကန်နိုင်ငံသည် မကြာခဏဆိုသလိုပင် အာဏာရှင် အစိုးရများကို ကူညီပံ့ပိုးလေ့ ရှိသည်။ အမေရိကန် စစ်တပ်တို့သည် တရုတ်ကွန်မြူနစ်တပ်တို့ကို ၁၉၅၀-၅၃ ခုနှစ် ကိုရီးယားစစ်ပွဲ အတွင်း တိုက်ခိုက်ခဲ့သည်။ လွှတ်တော်၏ "အမေရိကန် မဆန်မှုများကို စုံစမ်းသည့်ကော်မတီ" သည် လက်ဝဲဝါဒီတို့၏ အဖျက်အမှောင့် လုပ်ငန်းများကို စုံစမ်းစစ်ဆေးလေ့ ရှိပြီး ဆီးနိတ်လွှတ်တော်အမတ် ဂျိုးဆက် မက်ကာသီ သည် ကွန်မြူနစ် ဆန့်ကျင်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွင် အခရာကျသူ ဖြစ်သည်။

၁၉၆၁ ခုနှစ် ဆိုဗီယက်တို့၏ ပထမဆုံး လူသားပါဝင်သည့် အာကာသယာဉ်ကို လွှတ်တင်ပြီးနောက် အမေရိကန် သမ္မတ ဂျွန်အက်ဖ်ကနေဒီ က အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို လပေါ်တွင် ပထမဆုံး ရောက်ရှိသူဖြစ်ရမည်ဟု ကြွေးကြော်ခဲ့ပြီးနောက် ၁၉၆၉ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်တို့ လပေါ်သို့ ဆင်းသက်နိုင်ခဲ့သည်။ ကနေဒီသည် ဆိုဗီယက်တို့ နှင့် ကျူးဘားတွင် နျူးကလီးယား လက်နက်ဆိုင်ရာ တင်းမာမှု တစ်ခုလည်း ဖြစ်ခဲ့သေးသည်။ ထိုအချိန်ကာလ အတောအတွင်းတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် အရှိန်အဟုန်မပျက်သော စီးပွားရေး တိုးတက်မှု ရှိနေခဲ့သည်။ ရိုဆာပတ်ခ်၊ မာတင်လူသာကင်း ဂျူနီယာ၊ ဂျိမ်းစ်ဘီဗဲလ် စသည့် အာဖရိက- အမေရိကန်တို့သည် ပြည်သူ့ အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှုများကို ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုခဲ့ပြီး အသားအရောင် ခွဲခြားခြင်း နှင့် ခွဲခြားဆက်ဆံခြင်း ပြသနာများကို ထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်ခဲ့ကြသည်။ ကနေဒီ လုပ်ကြံခံရပြီးသည့်နောက် ၁၉၆၃ တွင် နောက်တက်လာသည့် သမ္မတ လင်ဒန် ဘီ ဂျွန်ဆင် လက်ထက်တွင် ၁၉၆၄ခုနှစ် ပြည်သူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ဥပဒေ၊ ၁၉၆၅ခု မဲပေးပိုင်ခွင့် ဥပဒေတို့ အတည်ြဖစ်ခဲ့သည်။ ဂျွန်ဆင် နှင့် သူ့နောက်တွင် တက်လာသူ ရစ်ချက် နစ်ကဆင် တို့သည့် အရှေ့တောင်အာရှတွင် တဆင့်ခံတိုက်ခိုက်ပြီး မအောင်မြင်ခဲ့သော စစ်ပွဲဖြစ်သည့် ဗီယက်နမ် စစ်ပွဲကို ဆင်နွှဲခဲ့သည်။ ထိုအချိန်တွင် တန်ပြန်ယဉ်ကျေးမှု လှုပ်ရှားမှုများ ထွန်းကားလာပြီးနောက် စစ်ဆန့်ကျင်ရေး၊ လူမည်းမျိုးချစ်စိတ် ဆန့်ကျင်ရေး၊ လိင်မှုဆိုင်ရာ တော်လှန်မှု များကို ဆန့်ကျင်ရေး တို့ကို လုပ်ဆောင်လာခဲ့ကြသည်။ ထို့ပြင် ဘက်တီ ဖရိုင်းဒန်၊ ဂလော်ရီယာ စတိုင်းနန်း နှင့် အခြားအမျိုးသမီးများ ဦးဆောင်သည့် အမျိုးသမီး အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှုများ ပေါ်ထွက်လာပြီးနောက် အမျိုးသမီးများ အတွက် နိုင်ငံရေး၊ လူမှုရေး နှင့် စီးပွားရေး ဆိုင်ရာ ညီမျှမှု တို့ကို တောင်းဆိုခဲ့သည်။

၁၉၇၄ ခုနှစ်တွင် ဝါးတားဂိတ် အရှုပ်တော်ပုံ ကြောင့် နစ်ကဆင်သည် ပထမဆုံးအကြိမ် နှုတ်ထွက်ရသည့် သမ္မတဖြစ်လာခဲ့သည်။ တရားစီရင်မှု ကို အဟန့်အတားပြုခြင်း၊ အခွင့်အာဏာကို အလွဲသုံးစား လုပ်ခြင်းစသည့် စွပ်စွဲမှုများဖြင့် ရာထူးမှ ဖယ်ရှားခံရမည်ကို ရှောင်ရှားနိုင်ရန် အတွက် ဖြစ်သည်။ သူ့နောက်တွင် ဂဲရက်ဖို့ဒ် သမ္မတဖြစ်လာခဲ့သည်။ ၁၉၇၀ ခုနှစ်များ နောက်ပိုင်းတွင် သမ္မတဖြစ်ခဲ့သော ဂျင်မီ ကာတာ၏ အုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် အမေရိကန်နိုင်ငံမှာ ငွေကြေးဖောင်းပွပြီး စီးပွားရေးကျဆင်းခြင်း နှင့် အီရန် ဓားစာခံ အဖြစ်အပျက် တို့ သည် ထင်ရှားသည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်တွင် ရော်နယ် ရေဂင် အရွေးချယ်ခံရခြင်းသည် အမေရိကန် နိုင်ငံရေးအား လက်ဝဲသို့ ယိမ်းသွားစေသည့် လက္ခဏာပင် ဖြစ်သည်။ သူ၏ လက်ထက်တွင် အခွန် နှင့် နိုင်ငံ သုံးစွဲမှုဆိုင်ရာ ပြုပြင်ရေးများကို အကြီးအကျယ် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သူ ဒုတိယအကြိမ် အရွေးခံရပြီးသည့် နောက်တွင် အီရန်-ကွန်ထရာ အဖြစ်အပျက် ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုနှင့် သံတမန် ဆက်ဆံရေး သိသိသာသာ တိုးတက်မှု ရခဲ့သည်။ ထို့နောက် ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စု ပြိုကွဲသွားခြင်းကြောင့် စစ်အေးတိုက်ပွဲ ပြီးဆုံးခဲ့ရသည်။

လက်ရှိခေတ်

ဝေါလ်ထရိတ်စင်တာကို စက်တင်ဘာ ၁၁ တိုက်ခိုက်မှု ဖြစ်ပွားသည့် မနက်တွင် မြင်တွေ့ရပုံ

သမ္မတ ဂျော့ခ် အိတ်ချ် ဒဗလျူ ဘုရှ် လက်ထက်တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကုလသမဂ္ဂမှ တရားဝင် ခွင့်ပြုချက် ပေးထားသော ပင်လယ်ကွေ့ စစ်ပွဲ ကို ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ခေတ်သစ် အမေရိကန် သမိုင်းကြောင်းတွင် ကာလ အရှည်ကြာဆုံး စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးမှု အဖြစ် ၁၉၉၁ မတ်လမှ ၂၀၀၁ ခုနှစ် မတ်လ အထိ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး သမ္မတ ဘီလ် ကလင်တန် အုပ်ချုပ်သော ကာလအားလုံး ပါဝင်ပြီး ဒေါ့ကွန်း ဘပ်ဘယ်လ် ကဲ့သို့သော စီးပွားရေး တိုးတက်မှုများကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်။ လိင်ကိစ္စနှင့် ပတ်သက်သော အရှုပ်အထွေးကြောင့် ၁၉၉၈ တွင် သမ္မတ ဘီလ် ကလင်တန် တရားရင်ဆိုင် ခဲ့ရသော်လည်း သမ္မတရာထူးမှ ထုတ်ပယ်ခြင်း မရှိခဲ့ပေ။ အမေရိကန် သမိုင်းတွင် အကြိတ်အနယ် နီးနီးကပ်ကပ် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့သော ၂၀၀၀ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲ၏ ရလာဒ်ကို အမေရိကန် တရားရုံးချုပ် မှ အဆုံးအဖြတ် ပေးခဲ့ရပြီး ဂျော့ချ် အိတ်ချ် ဒဗလျူ ဘုရှ် ၏ သား ဂျော့ချ် ဒဗလျူ ဘုရှ် သမ္မတ ဖြစ်လာခဲ့သည်။

၂၀၀၁ ခုနှစ် စက်တင်ဘာ ၁၁ တွင် အယ်လ်ကေးဒါး အကြမ်းဖက် သမား အဖွဲ့မှ နယူးယောက်မြို့တော် ရှိ ကမ္ဘာ့ကုန်သွယ်ရေး အဆောက်အအုံ နှင့် ဝါရှင်တန်ဒီစီ အနီးရှိ ပင်တဂွန် စစ်ဌာနချုပ် တို့အား အကြမ်းဖက် တိုက်ခိုက် ခဲ့သဖြင့် ပြည်သူ ၃၀၀၀ ခန့် သေဆုံးခဲ့ရသည်။ လက်စားချေ တုံ့ပြန်မှု အနေနှင့် ဘုရှ် ဦးဆောင်သော အစိုးရအဖွဲ့သည် ကမ္ဘာတဝှမ်းလုံးတွင် အကြမ်းဖက်သမားတို့အား စစ်ကြေငြာ တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ ၂၀၀၁ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် အမေရိကန် စစ်တပ်တို့သည် အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံ ကို ဝင်ရောက်စီးနင်းပြီး တာလီဘန် အစိုးရ နှင့် အယ်လ်ကေးဒါးတို့၏ လေ့ကျင့်ရေး စခန်းများကို ဖယ်ရှားပစ်ခဲ့သည်။ တာလီဘန် သူပုန် တို့က ပြောက်ကျားစနစ်ဖြင့် ဆက်လက် တိုက်ခိုက်နေကြဆဲပင် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၂ ခုနှစ်တွင် ဘုရှ် အစိုးရသည် အငြင်းပွားစရာ ရှိသည့် အကြောင်းပြချက်များဖြင့် အီရတ်နိုင်ငံ အစိုးရကို ဖယ်ရှားနိုင်ရန် စတင်လှုံ့ဆော်ခဲ့ကြသည်။ စစ်ရေးဆိုင်ရာ ကျူးကျော်မှုအတွက် နေတိုးအဖွဲ့ ၏ထောက်ခံမှု နှင့် ကုလသမဂ္ဂ မှ တရားဝင်သဘောတူညီချက် မရသဖြင့် ဘုရှ်သည် စိတ်အားထက်သန်သော မဟာမိတ်များကို စုစည်းကာ ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် မဟာမိတ်တပ် တို့သည် အီရတ်ကို ၂၀၀၃ တွင် လက်ဦးမှု ရယူ တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြကာ အာဏာရှင် ဆဒမ် ဟူစိန် ကို ဖယ်ရှားခဲ့ကြသည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ကက်ထရီနာ ဟာရီကိန်း မုန်တိုင်းသည် ပင်လယ်ကွေ့ ကမ်းရိုးတန်း (Gulf Coast) တလျှောက်ကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် တိုက်ခတ် ဖျက်စီးခဲ့ပြီး နယူးအော်လင်းပြည်နယ် ကို အကြီးအကျယ် ပျက်စီးစေခဲ့သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ၄ရက်တွင် ကမ္ဘာ့ စီးပွားရေး ကျဆင်းမှုများ ကြားတွင် ဘာရတ်အိုဘားမား သည် ပထမဆုံး အာဖရိကန် အမေရိကန် သမ္မတ အဖြစ် ရွေးချယ်ခံခဲ့ရသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ကျန်းမာရေး စောင့်ရှောက်မှု စနစ်နှင့် ငွေကြေးစနစ်ကို အကြီးအကျယ် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများ ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ ထိုနှစ်အတွင်း မက္ကဆီကို ပင်လယ်ကွေ့တွင် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ဒိ(ပ်) ဝါးတား ဟော်ရီဇုန် ရေနံဖိတ်စင်မှုသည် စစ်ပွဲမရှိသော ကာလတွင် အကြီးအကျယ်ဆုံးသော ကပ်ဘေးဆိုက်မှုပင် ဖြစ်ပေသည်။

အစိုးရ နှင့် ရွေးကောက်ပွဲ

အမေရိကန် ကွန်ဂရက် လွှတ်တော် ကျင်းပရာ နေရာဖြစ်သော ကက်ပီတိုလ် အဆောက်အအုံကို အနောက်ဘက် အခြမ်းမှ တွေ့ရစဉ်

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ကျန်ရှိနေသေးသော ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံများတွင် သက်တမ်းအရှည်ဆုံးသော နိုင်ငံဖြစ်သည်။ အင်္ဂလိပ်လက်အောက်မှ လွတ်မြောက် သည့်အချိန်ကစ၍ ဖက်ဒရယ်နိုင်ငံ အဖြစ် တည်ထောင်ထားခဲ့သည်။ နိုင်ငံရေး စနစ်မှာ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ အခြေခံသော သမ္မတနိုင်ငံ နှင့် ကိုယ်စားပြု ဒီမိုကရေစီ စနစ်ဖြစ်ပြီး ထိုစနစ်၏ သဘောသဘာဝမှာ "အများစု၏ ဆုံးဖြတ်ချက်ကို ဥပဒေဖြင့် အကာကွယ် ပေးထားသည့် လူနည်းစု အခွင့်အရေးဖြင့် ပြန်လည် ထိန်းချုပ်ထားသည့်စနစ်" ဟု ဖွင့်ဆိုထားသည်။ အစိုးရကို နိုင်ငံ၏ အထွဋ်အထိပ် တရားဥပဒေ ဆိုင်ရာ စာရွက်စာတမ်းဖြစ်သော အမေရိကန် ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေတွင် ပြဌာန်းထားသည့် ပြန်လည်စောင့်ကြပ် ကြည့်ရှုစစ်ဆေးခြင်း ဖြင့် ကန့်သတ်ထိန်းချုပ်ထားသည်။ အမေရိကန် ဖက်ဒရယ် စနစ်တွင် နိုင်ငံသားတို့ကို ဖက်ဒရယ်၊ ပြည်နယ် နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ ဆိုသော အစိုးရ အဆင့် (၃) ရပ်ဖြင့် အုပ်ချုပ်သည်။ ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရ၏ တာဝန်ကို ကောင်တီ ဆိုင်ရာ နှင့် စည်ပင်သာယာရေး ဆိုင်ရာ ဟူ၍ ပြန်လည် ခွဲဝေလေ့ ရှိသည်။ သို့သော် နေရာတိုင်းလိုလို တွင် အမှုဆောင် နှင့် ဥပဒေပြု အရာရှိများကို နယ်မြေဒေသ အတွင်းရှိ နိုင်ငံသားတို့၏ မဲဆန္ဒဖြင့် တာဝန်ခွဲဝေချထားလေ့ ရှိသည်။ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ တွင် မည်သည့် အစုအဖွဲ့မှ ကိုယ်စားလှယ် မည်မျှ ပါဝင်ရမည် စသော ကန့်သတ်ချက်မျိုး မရှိဘဲ အောက်ခြေ အဆင့်တွင်လည်း ထိုသို့ ခွဲဝေနေရာချထားမှုမျိုး အလွန်ပင် ရှားပါးသည်။

အမေရိကန် သမ္မတ၏ နေထိုင်ရာ နှင့် ရုံးဖြစ်သော အိမ်ဖြုတော်၏ တောင်ဘက် မျက်နှာစာ

၁၇၈၇ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလ ၁၇ ရက်နေ့က အတည်ပြုခဲ့သော ဖွဲ့စည်း အုပ်ချုပ်ပုံ အခြေခံဥပဒေအရ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ တွင် အစိတ်အပိုင်း သုံးခုရှိသည်။

• ဥပဒေပြုရေး။ ။ ဆီးနိတ်လွှတ်တော် (အထက်လွှတ်တော်) နှင့် အောက်လွှတ်တော် ဟု နှစ်ပိုင်းခွဲခြားထားသော အမေရိကန် ကွက်ဂရက်သည် ဖက်ဒရယ် ဥပဒေ ပြဌာန်းခြင်း၊ စစ်ကြေငြာခြင်း၊ စာချုပ်စာတမ်းများကို အတည်ပြုခြင်း စသည့် အခွင့်အာဏာများရှိသည်။ ထို့အပြင် ဘတ်ဂျက် အသုံးစရိတ် နှင့် အခွန်အတုပ်ဆိုင်ရာ အခွင့်အာဏာလည်း ရှိပြီး အစိုးရ အဖွဲ့အတွင်းရှိ တာဝန်ထမ်းဆောင်နေသူများအား အရေးပေါ်လာပါက စစ်ဆေးပြီး ရာထူးမှ ဖယ်ရှားနိုင်သော အခွင့်အာဏာလည်း ရှိသည်။

• အုပ်ချုပ်ရေး ။ ။ အုပ်ချုပ်ရေးဌာနတွင် သမ္မတသည် အချုပ်အခြာ အာဏာပိုင် ဖြစ်၏။ သမ္မတကို လေးနှစ်တစ်ကြိမ် ရွေးကောက်တင်မြှောက် ရ၏။ နိုင်ငံ၏အခြေခံဥပဒေအရ သမ္မတအား အပ်နှင်းထား သော အာဏာများမှာ လွန်စွာပင် များပြားကျယ်ဝန်းလှပေ သည်။ သမ္မတသည် နိုင်ငံခြား တိုင်းပြည်များနှင့် စာချုပ်ချုပ် နိုင်၏။ သံအမတ်များ၊ အစိုးရ ကက်ဘိနက် အဖွဲ့ဝင် ဝန်ကြီးများ၊ ဖက်ဒရယ် ဥပဒေ နှင့် ပေါ်လစီဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲသူများကို ခန့် ထားနိုင်၏။ သို့ရာတွင်အစိုးရ ကက်ဘိနက် အဖွဲ့ဝင် ဝန်ကြီးများကို ခန့်ထားရာတွင် အထက်လွှတ် တော်၏ သဘောတူညီချက်ကို ခံယူရသည်။ အမေရိကန် သမ္မတသည် အမေရိကန် စစ်တပ်၏ စစ်ဦးစီးချုပ် ဖြစ်ပြီး အဆိုပြုလာသော ဥပဒေများကို အတည်မပြုမီတွင် ဗီတိုအာဏာသုံး၍ ပယ်ချနိုင်ခွင့် ရှိသည်။

• တရားစီရင်ရေး။ ။ ပြည်ထောင်စု တရား လွှတ်တော်ချုပ်နှင့် ထိုထက်နိမ့်သော ဖက်ဒရယ် တရားရုံးများ ပါဝင်ပြီး ၄င်းတို့၏ တရားသူကြီးများကို သမ္မတက အထက်လွှတ်တော်၏ ခွင့်ပြုချက်ဖြင့် ခန့်အပ်ရသည်။ ၄င်းတို့မှ ဥပဒေများကို ဖွင့်ဆိုရှင်းလင်းရပြီး ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ နှင့် မကိုက်ညီသော တရားစီရင်မှုများကို ပယ်ဖျက်ခွင့် ရှိသည်။

အမေရိကန် တရားရုံးချုပ် အဆောက်အဦး၏ အနောက်ဘက် မျက်နှာစာ

အောက်လွှတ်တော်တွင် မဲပေးနိုင်သော အမတ် ၄၃၅ ဦးရှိပြီး သူတို့သည် ကွန်ဂရယ် မဲဆန္ဒနယ်ကို ၂ နှစ်သက်တမ်းဖြင့် ကိုယ်စားပြုကြသည်။ အောက်လွှတ်တော် အမတ်နေရာ အရေအတွက် ကို ပြည်နယ်အတွင်းရှိ လူဦးရေ ပေါ်တွင် မူတည်၍ ၁၀ နှစ်တစ်ကြိမ် ပြန်လည်ခွဲဝေ နေရာချထားလေ့ ရှိသည်။ ၂၀၀၀ ခုနှစ် လူဦးရေ စာရင်းအရ ပြည်နယ် ၇ ခုတွင် အနည်းဆုံး အမတ် ၁ နေရာစီသာ ရှိပြီး လူဦးရေ အများဆုံးဖြစ်သော ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်တွင် အောက်လွှတ်တော် အမတ် ၅၃ ဦး ရှိသည်။ ဆီးနိတ်လွှတ်တော်တွင် အမတ် ၁၀၀ ဦး ရှိပြီး ပြည်နယ်တစ်ခုစီ အတွက် ကိုယ်စားပြုသူ အမတ် ၂ ဦးစီ ဖြစ်ကာ ရွေးကောက်တက်မြှောက်မှု သက်တမ်းမှာ ၆ နှစ်တစ်ကြိမ်ဖြစ်သည်။ သမ္မတ ၏ ရွေးကောက်တင်မြှောက်မှု သက်တမ်းမှာ ၄ နှစ်တစ်ကြိမ်မျှ ဖြစ်ပြီး သမ္မတသည် သက်တမ်း ၂ ခုထက် ပို၍ အရွေးခံခွင့် မရှိပေ။ သမ္မတကို စုစုပေါင်း မဲအရေအတွက်ဖြင့် တိုက်ရိုက် တင်မြှောက်ခြင်း မဟုတ်ပဲ ပြည်နယ်အလိုက် အချိုးကျ ခွဲဝေထားသော အီလက်ထရိုရယ် ကောလိပ် စနစ်ဖြင့် တင်မြှောက်ခြင်း ဖြစ်သည်။ တရားရုံးချုပ်ကို အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ၏ တရားသူကြီးချုပ်က ဦးဆောင်ကာ အဖွဲ့ဝင် ၉ ဦးရှိပြီး သက်တမ်း သတ်မှတ်ထားခြင်း မရှိပေ။

ပြည်နယ်အစိုးရများ၏ ဖွဲ့စည်းပုံမှာ အကြမ်းမျဉ်းအားဖြင့် အတူတူပင် ဖြစ်သည်။ နီဘရားစကားပြည်နယ် တစ်ခုတွင်သာ အထက်လွှတ်တော် အောက်လွှတ်တော် မခွဲပဲ လွှတ်တော် တစ်ခုတည်း ရှိသည်။ ပြည်နယ်တစ်ခုစီ၏ ပြည်နယ် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးကို ပြည်နယ်အတွင်း မဲဆန္ဒဖြင့် တိုက်ရိုက် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ကြသည်။ အချို့သော ပြည်နယ် တရားသူကြီးများနှင့် ကက်ဘိနက် အရာရှိများကို ပြည်နယ် အုပ်ချုပ်ရေးမှူးမှ တိုက်ရိုက် တာဝန်ပေး ခန့်အပ်ပြီး အချို့ကိုမူ မဲဆန္ဒစနစ်ဖြင့် ရွေးကောက်တင်မြှောက်ကြသည်။

ဥပဒေနှင့် အစိုးရ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများ အားလုံးကို တရားစီရင်ရေး ဌာန မှ ပြန်လည် သုံးသပ်ရန် လိုအပ်ပြီး ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေအား ဖောက်ဖျက်ခြင်းကို တွေ့ရှိပါက ပယ်ဖျက်လေ့ ရှိသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေ၏ မူရင်း ရေးသားချက်များတွင် ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် ပြည်နယ်တစ်ခုချင်းစီ နှင့် ဆက်စပ်မှုကို ရှင်းလင်းစွာ ဖွင့်ဆိုထားသည်။ အခန်း(၁) တွင် ဟာဘေး ကော်ပတ်စ် (habeas corpus) အရ လူတစ်ဦးတစ်ယောက်ချင်းအား တရားဥပဒေမဲ့ ဖမ်းဆီးချုပ်နှောင်ခြင်းကို အကာအကွယ် ပေးထားပြီး အခန်း (၃) တွင် ရာဇဝတ်မှုအားလုံး အတွက် တရားရုံးတွင် ရင်ဆိုင်ဖြေရှင်းနိုင်ခွင့် အတွက် အာမခံချက်ပေးထားသည်။ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံ ဥပဒေကို ပြင်ဆင်ရန် အတွက် ပြည်နယ်အားလုံး၏ ၄ ပုံ ၃ ပုံမှ သဘောတူညီရန် လိုအပ်သည်။ ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံဥပဒေကို ၂၇ ကြိမ်တိုင် ပြင်ဆင်ခဲ့ပြီး ပထမ ၁၀ ကြိမ်မှာ အခွင့်အရေး ဆိုင်ရာ ဥပဒေများ (Bill of Rights) ကို ပြင်ဆင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပြီး ၁၄ကြိမ်မြောက် ပြင်ဆင်မှုသည် အမေရိကန် နိုင်ငံသား တစ်ဦးချင်းစီ၏ အခွင့်အရေးများ ၏ အခြေခံ အချက်အလက်များကို ပြင်ဆင်ခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။

ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ အစိတ်အပိုင်း တစ်ခုစီ တစ်ခုစီ၌ ကိုယ်ပိုင်တန်ခိုးအာဏာများရှိရာ ထိုတန်ခိုး အာဏာများကို ကျန်ဌာနနှစ်ခုက ဖြည့်စွက်ခြင်း၊ ရုပ်သိမ်းခြင်း မပြုလုပ်နိုင်ချေ။

ပါတီများ၊ ခံယူချက်များ နှင့် နိုင်ငံရေး

ဘာရတ်အိုဘားမား အမေရိကန် သမ္မတအဖြစ် အမေရိကန် တရားသူကြီးချုပ် ဂျွန်ရောဘတ်၏ ရှေ့မှောက်တွင် ကျမ်းသစ္စာကျိန်ဆိုနေစဉ် (၂၀၀၉ ဇန်နဝါရီ ၂၀)

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် သမိုင်းကြောင်းတလျှောက် အချိန်ကာလ အတော်များများတွင် ပါတီနှစ်ခု ကြီးစိုးသော စနစ်ဖြင့် ရပ်တည်ခဲ့သည်။ အဆင့်အမျိုးမျိုးအတွက် ရာထူးများကို ပြည်နယ်အဆင့်မှ စီမံခန့်ခွဲသော ပဏာမ ရွေးကောက်ပွဲများကို ကျင်းပ၍ နောက်ထပ်မံ ပြုလုပ်မည့် အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲ အတွက် ပါတီ အသီးသီးမှ အမတ်လောင်းများကို ရွေးချယ်ကြသည်။ ၁၈၅၆ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲမှ စ၍ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် ဩဇာရှိသော အဓိက ပါတီ ၂ ခုမှာ ၁၈၂၄ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သော ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ နှင့် ၁၈၅၄ ခုနှစ်တွင် တည်ထောင်ခဲ့သော ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီ တို့ဖြစ်သည်။ ပြည်တွင်းစစ် ပြီးသည့် အချိန်မှစ၍ အခြားပါတီမှ သမ္မတလောင်း တစ်ဦးသာလျှင် ထွက်ပေါ်ခဲ့ပြီး ထိုသူမှာ ယခင် သမ္မတဟောင်း သီအိုဒိုး ရုစဗဲ့ ဖြစ်သည်။သူသည် ၁၉၁၂ ခုနှစ်တွင် ပရိုဂရက်ဆစ် ပါတီ အတွက် ယှဉ်ပြိုင်ခဲ့ပြီး မဲရာခိုင်နှုန်း ၂၀ ကျော်မျှ ရရှိခဲ့သည်။

အမေရိကန် နိုင်ငံရေးရပ်ဝန်းတွင် ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီသည် ကွန်ဆာဗေးတစ်ဖြစ်သည် သို့ လက်ယာဘက် ယိမ်းသည်ဟု ယူဆနိုင်ပြီး ဒီမိုကရက်တစ် ပါတီမှာမူ လစ်ဘရယ်ဖြစ်သည် သို့မဟုတ် လက်ဝဲဘက်ယိမ်းသည် ဟု ယူဆနိုင်သည်။ အရှေ့မြောက်ပိုင်း ရှိပြည်နယ်များ၊ အနောက်ဘက် ကမ်းရိုးတန်း ပြည်နယ်များ နှင့် ရေကန်ကြီးများ ရှိရာ ပြည်နယ်များမှာ အပြာရောင်ပြည်နယ်များဟု ခေါ်ပြီး လစ်ဘရယ် ဖြစ်ကြသည်။ တောင်ဘက်ရှိပြည်နယ်များ၊ ဂရိတ်ပလိန်း၏ တစိတ်တပိုင်း နှင့် ရော့ကီးတောင်တန်းပြည်နယ်များမှာမူ အနီရောင်ပြည်နယ်များဟု ခေါ်ပြီး ကွန်ဆာဗေးတစ် ဖြစ်ကြသည်။

၂၀၀၈ ခုနှစ် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့သော ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီ မှ ဘာရတ်အိုဘားမား သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ၄၄ ယောက်မြောက် သမ္မတဖြစ်သည်။ ယခင် သမ္မတများ အားလုံးမှာ ဥရောပသားမှ ဆင်းသက်လာသူများသာ ဖြစ်ကြသည်။ ၂၀၁၀ နှစ်လယ် ရွေးကောက်ပွဲ ရလာဒ်အရ ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီသည် အောက်လွှတ်တော်ကို ထိန်းချုပ်ထားပြီး ဆီးနိတ်လွှတ်တော်တွင် နေရာရလာသော်လည်း အထက်လွှတ်တော်တွင် ဒီမိုကရက်တစ်ပါတီမှ အများစုဖြစ်နေသေးသည်။ ၁၁၂ ကြိမ်မြောက် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ကွန်ဂရက်တွင် ဆီးနိတ် လွှတ်တော်တွင် ဒီမိုကရက် ၅၁ ဦး၊ ဒီမိုကရက်များကို ထောက်ခံသော တစ်သီးပုဂ္ဂလ ၂ ဦး နှင့် ရီပတ်ဘလစ်ကင် ပါတီမှ ၄၇ ဦး ရှိပြီး အောက်လွှတ်တော်တွင် ရီပတ်ဘလစ်ကင် ၂၄၂ ဦး နှင့် ဒီမိုကရက် ၁၉၃ ဦး ရှိသည်။ ပြည်နယ်အုပ်ချုပ်ရေးမှူးများတွင် ရီပတ်ဘလစ်ကင် ၂၉ ဦး၊ ဒီမိုကရက် ၂၀ ဦးနှင့် တစ်သီးပုဂ္ဂလ တစ်ဦး ပါဝင်သည်။

နိုင်ငံခြားဆက်ဆံရေးနှင့် စစ်ရေးကိစ္စများ

ဗြိတိသျှ နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီး ဝီလီယမ် ဟိတ်ဂ် နှင့် အမေရိကန် နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ဟီလာရီ ကလင်တန် ၂၀၁၀ မေလ

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာတဝှမ်းလုံးတွင် စီးပွားရေး၊နိုင်ငံရေးနှင့် စစ်ရေးဆိုင်ရာ လွှမ်းမိုးမှုရရန် ကြိုးပမ်းလေ့ ရှိသည်။ ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေးကောင်စီ၏ အမြဲတမ်း အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး ကုလသမဂ္ဂ ဌာနချုပ်သည် နယူးယောက်မြို့တော် တွင် ရှိသည်။ ဂျီအိတ် (G8)၊ ဂျီ တွမ်တီး (G20)၊ အိုအီးစီဒီ အဖွဲ့တို့၏ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတိုင်းလိုလိုသည် ဝါရှင်တန်ဒီစီတွင် သံရုံးများ ထားရှိကြပြီး နိုင်ငံအများအပြားမှာ နိုင်ငံအနှံ့တွင် အတွင်းဝန်ရုံးများ ထားရှိကြသည်။ အလားတူပင် နိုင်ငံတိုင်းလိုလိုတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ သံရုံးများ ရှိကြသည်။ သို့သော်လည်း ကျူးဘားနိုင်ငံ၊ အီရန်နိုင်ငံ၊ မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ ဘူတန်နိုင်ငံ နှင့် ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံတို့သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနှင့် တရားဝင် သံတမန် ဆက်ဆံရေး မရှိပေ။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ယူနိုက်တက်ကင်းဒမ်း နှင့် အထူးသီးသန့်ဆက်ဆံရေး ရှိပြီး ကနေဒါနိုင်ငံ၊ ဩစတေးလျနိုင်ငံ၊ နယူးဇီလန်နိုင်ငံ၊ ဖိလစ်ပိုင်နိုင်ငံ၊ ဂျပန်နိုင်ငံ၊ တောင်ကိုရီးယားနိုင်ငံ၊ အစ္စရေးနိုင်ငံနှင့် အချို့သော ဥရောပနိုင်ငံများနှင့် မဟာမိတ်ကဲ့သို့သော ဆက်ဆံရေးမျိုး ရှိသည်။ စစ်ရေးနှင့် လုံခြုံရေး ကိစ္စများအတွင် နေတိုးအဖွဲ့ဝင်များနှင့် အတူတကွ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လေ့ ရှိသည်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံများနှင့် အမေရိကားနိုင်ငံများ အဖွဲ့ကဲ့သို့သော အဖွဲ့များဖြင့် အတူတကွ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လေ့ ရှိပြီး ကနေဒါ၊ မက္ကဆီကိုတို့ဖြင့် ချုပ်ဆိုထားသော မြောက်အမေရိကနိုင်ငံများ၏ လွတ်လပ်စွာ ကုန်သွယ်ခွင့် သဘောတူညီချက်ဖြင့် စီးပွားရေးအားဖြင့် ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်လေ့ ရှိသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နိုင်ငံတကာ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေး အစီအစဉ်တွင် စုစုပေါင်း အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၅.၄ ဘီလီယံများ သုံးစွဲခဲ့ပြီး တကမ္ဘာလုံးတွင် အများဆုံး သုံးစွဲခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ နိုင်ငံအလိုက် စုစုပေါင်း ဝင်ငွေ အနေနှင့် ကြည့်လျှင်မူ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ထောက်ပံ့မှုမှာ ၀.၁၈ ရာခိုင်နှုန်းသာ ရှိသဖြင့် လှူဒါန်းသည့် နိုင်ငံများတွင် နံပါတ် ၂၂ နေရာတွင်သာ ရှိသည်။ အခြားတစ်ဖက်မှ ကြည့်လျှင်မူ အမေရိကန်လူမျိုးတို့၏ နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များတွင် လှူဒါန်းမှုများမှာ အလွန်ရက်ရောသည်ကို တွေ့နိုင်သည်။

အမေရိကန် လေယာဉ်တင်သင်္ဘော ယူအက်စ်အက်စ် အေဘရာဟမ် လင်ကွန်း

အမေရိကန်သမ္မတသည် နိုင်ငံ၏ စစ်တပ်တွင် စစ်သေနာပတိချုပ်ရာထူးကို ရယူထားပြီး ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးနှင့် စစ်ဦးစီးချုပ်အဖွဲ့ကို ခန့်အပ်ပိုင်ခွင့် ရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ ကာကွယ်ရေး ဦးစီးဌာနမှာ လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များကို အုပ်ချုပ်ပြီး ၎င်းတို့တွင် ကြည်းတပ်၊ ရေတပ်၊ မရိန်းတပ်၊ လေတပ် တို့ ပါဝင်သည်။ ကမ်းခြေစောင့်တပ်ကို စစ်မက် ဖြစ်ပွားမနေသော အချိန်တွင် ပြည်ထဲရေး ဌာနမှ အုပ်ချုပ်ပြီး စစ်မက်ဖြစ်ပွားနေချိန်တွင် ရေတပ်မှ အုပ်ချုပ်သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် လက်နက်ကိုင် တပ်ဖွဲ့များတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေသူ ၁.၄ သန်းမျှ ရှိပြီး အရန်အင်အား နှင့် အမျိုးသားအစောင့်တပ်ဖွဲ့များကို ထည့်သွင်း ရေတွက်ပါက အားလုံးပေါင်း ၂.၃ သန်းမျှ ရှိသည်။ ကာကွယ်ရေး ဦးစီးဌာနတွင် တာဝန်ထမ်းဆောင်နေသူများတွင် ကန်ထရိုက်တာများ မပါဝင်ဘဲ အရပ်သား ၇ သိန်းကျော် ရှိသည်။

စစ်မှုထမ်းရန် အတွက်မှာ မိမိဆန္ဒအလျောက်သာ ဖြစ်ပြီး စစ်ပွဲကာလ အတွင်းတွင် စစ်မှုမထမ်း မနေရ စနစ်ကို ကြိုတင်ရွေးချယ်ထားသူ များအပေါ်တွင် ပြဌာန်းလေ့ ရှိသည်။ အမေရိကန် စစ်တပ်များကို လေတပ် အတွင်းရှိ များပြားလှစွာသော သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး လေယာဉ်များကို အသုံးပြု၍ ဖြစ်စေ၊ ရေတပ်မှ လက်ရှိသုံးစွဲနေသော လေယာဉ်တင် သင်္ဘော ၁၁ စင်း ဖြင့် ဖြစ်စေ၊ ရေတပ်၏ အတ္တလန္တိတ်နှင့် ပစိဖိတ် ဒေသရှိ သင်္ဘောများ ဖြင့် ဖြစ်စေ အလျှင်အမြန် နေရာ ချထားနိုင်သည်။ အမေရိကန် စစ်တပ်တွင် အခြေစိုက်စခန်း နှင့် နိုင်ငံခြား အခြေခံစခန်း ပေါင်း ၈၆၅ ခု ရှိပြီး နိုင်ငံပေါင်း ၂၅ နိုင်ငံတွင် တာဝန်ချထားသူပေါင်း ၁၀၀ ကျော် မျှ ရှိသည်။

၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် စစ်တပ်၏ စုစုပေါင်း သုံးစွဲငွေမှာ ဘီလီယံ ၇၀၀ ခန့်မျှ ဖြစ်ပြီး တကမ္ဘာလုံးရှိ စစ်တပ်များ သုံးစွဲငွေ၏ ၄၃ ရာခိုင်နှုန်း မျှ ဖြစ်ပြီး အခြားနိုင်ငံကြီး ၁၄ နိုင်ငံ၏ စစ်ရေး သုံးစွဲစရိတ် ပေါင်းထားခြင်း ထက်ပင် များသည်။ ဂျီဒီပီ၏ ၄.၈ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိသဖြင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် စစ်ရေး စရိတ် အသုံးအများဆုံးသော နိုင်ငံ ၁၅ နိုင်ငံတွင် ဆော်ဒီအာရေဗျ ပြီးလျှင် ဒုတိယ နေရာမှ လိုက်သည်။ ကာကွယ်ရေး ဦးစီးဌာန၏ ၂၀၁၂ ခုနှစ် အတွက် လျာထားသော ဘတ်ဂျက်မှာ ၅၅၃ ဘီလီယံ ဒေါ်လာမျှ ဖြစ်ပြီး ၂၀၁၁ ခုနှစ် လျာထားသော ဘတ်ဂျက်ထက် ၄.၂ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ပိုမြင့်သည်။ အီရတ်နိုင်ငံနှင့် အာဖဂန်နစ္စတန်နိုင်ငံ အတွင်း စစ်ရေးအရ သုံးစွဲရန် ၁၁၈ ဘီလီယံ ထပ်မံ လျာထားသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ နောက်ဆုံး တပ်ဖွဲ့မှာ အီရတ်နိုင်ငံမှ ၂၀၁၁ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ထွက်ခွာခဲ့သည်။ အီရတ်စစ်ပွဲတွင် အမေရိကန် တပ်သားပေါင်း ၄,၄၈၄ ဦး သေဆုံးခဲ့သည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဧပြီလ စာရင်းအရ အာဖဂန်နစ္စတန် နိုင်ငံတွင် အမေရိကန် တပ်သားပေါင်း ၉ သောင်းခန့်မျှ တာဝန် ထမ်းဆောင်လျှက် ရှိသည်။ ၂၀၁၂ ခုနှစ် ဧပြီ လအထိ အာဖဂန်နစ္စတန် စစ်ပွဲ အတွင်းတွင် အမေရိကန် စစ်သားပေါင်း ၁၉၂၄ ဦးမျှ သေဆုံးခဲ့ပြီး ဖြစ်သည်။

စီးပွါးရေး

Economic indicators
အလုပ်လက်မဲ့ ရာခိုင်နှုန်း	၈.၂% (မတ်လ ၂၀၁၂)
GDP တိုးတက်မှု	၂.၈% (4Q 2011)၊ ၁.၇% (၂၀၁၁)
စားသုံးသူတို့၏ ကုန်ဈေးနှုန်း ညွှန်းကိန်း ငွေကြေးဖောင်းပွမှု	၂.၇% (မတ်လ ၂၀၁၁ – မတ်လ ၂၀၁၂)
ဆင်းရဲမွဲတေမှု	၁၅.၁% (၂၀၁၀)
အများပြည်သူဆိုင်ရာ အကြွေး	$၁၅.၆၂ ထရီလီယံ (ဧပြီလ ၁၃၊ ၂၀၁၂)
အိမ်ထောင်စုများ၏ ပိုင်ဆိုင်မှု	$၅၈.၅ ထရီလီယံ (4Q ၂၀၁၁)

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် များပြားလှစွာသော သဘာဝ အရင်းအမြစ်များ၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ပြီးသော အခြေခံ အဆောက်အအုံများ၊ မြင့်မားသော ပရိုဒပ်တစ်ဗတီး များဖြင့် မောင်းနှင်ထားသော အရင်းရှင် စီးပွားရေး စနစ် ရှိသည်။ နိုင်ငံတကာ ငွေကြေးအဖွဲ့၏ အဆိုအရ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ဂျီဒီပီ ၁၅.၁ ထရီလီယံ ဒေါ်လာမှာ ဈေးကွက် ငွေလဲလှယ်နှုန်းထားဖြင့် ကြည့်မည် ဆိုလျှင် တကမ္ဘာလုံး ထုတ်ကုန် စုစုပေါင်း၏ ၂၂ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိပြီး ဝယ်ယူနိုင်စွမ်းအား ကွာခြားမှုနှုန်း (PPP) ကိုထည့်တွက်မည် ဆိုပါက တကမ္ဘာလုံး ထုတ်ကုန်၏ ၁၉ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိသည်။. အခြားနိုင်ငံများနှင့် ယှဉ်လျှင် တစ်နိုင်ငံချင်းစီထက် ဂျီဒီပီ ပိုမြင့်သော်လည်း ၂၀၀၈ ခုနှစ် စာရင်းအရ PPP ကို ထည့်တွက်မည် ဆိုလျှင် ဥရောပသမဂ္ဂ၏ ဂျီဒီပီထက် ၅ ရာခိုင်နှုန်းမျှ လျော့နည်းသည်။ တကမ္ဘာလုံးတွင် လူတစ်ဦးချင်း ဂျီဒီပီ အားဖြင့် နံပါတ် ၉ နေရာတွင် လည်းကောင်း၊ PPP ကို ထည့်တွက်ထားသော ဂျီဒီပီ အနေနှင့် နံပါတ် ၆ နေရာတွင် လည်းကောင်း ရှိသည်။. အမေရိကန် ဒေါ်လာသည် တကမ္ဘာလုံးသုံးသော အဓိက အရံငွေ အမျိုးအစား ဖြစ်သည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ကုန်စည်တင်သွင်းမှု အများဆုံးသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တတိယမြောက် ကုန်စည် တင်ပို့မှု အများဆုံး နိုင်ငံဖြစ်သည်။ သို့သော် လူတစ်ဦးချင်း ပို့ကုန်တင်ပို့မှုမှာမူ မများလှပေ။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ စုစုပေါင်း ကုန်သွယ်ရေး အရှုံးပြမှုမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၆၃၅ ဘီလီယံမျှ ရှိသည်။ ကနေဒါနိုင်ငံ၊ တရုတ်နိုင်ငံ၊ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံ၊ ဂျပန်နိုင်ငံ နှင့် ဂျာမနီနိုင်ငံတို့မှာ ထိပ်ဆုံး ကုန်သွယ်ဖက်များပင် ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်အတွင်း ရေနံမှာ တင်သွင်းမှု အများဆုံး ကုန်စည်ဖြစ်ပြီး သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး စက်ကိရိယာများမှ အများဆုံးသော ပို့ကုန် ဖြစ်သည်။ တရုတ်နိုင်ငံသည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ အများပြည်သူဆိုင်ရာ အကြွေးအများဆုံး ရှိသော ကြွေးရှင်နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။

ဝေါလ်စထရိ နှင့် နယူးယောက် စတော့အိတ်ချိန်း သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒေါ်လာ ပမာဏအားဖြင့် ကြည့်ပါက အကြီးဆုံးသော ငွေကြေးဈေးကွက်များ ဖြစ်သည်။

၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ပုဂ္ဂလိကလုပ်ငန်းများမှ နိုင်ငံစီးပွားရေး၏ ၈၆.၄ % အထိ ပါဝင်ခဲ့ပြီး ဖက်ဒရယ်အစိုးရ၏ လုပ်ငန်းများမှ ၄.၃ % မျှ ပါဝင်ခဲ့ကာ ပြည်နယ်နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရများက ကျန်ရှိသော ၉.၃ % ကို ပါဝင်ခဲ့သည်။. နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးမှာ စက်မှုခေတ်လွန် အဆင့်သို့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ခဲ့ပြီး ဖြစ်၍ ဝန်ဆောင်မှု လုပ်ငန်းများမှာ ဂျီဒီပီ၏ ၆၇.၈ % ကို ပံ့ပိုးပေးထားသော်လည်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် စက်မှုဆိုင်ရာ အင်အားကြီးနိုင်ငံ တစ်နိုင်ငံ အဖြစ် ရှိနေသေးသည်။ စီးပွားရေး လုပ်ငန်းများတွင် ငွေလည်ပတ်မှု အများဆုံး လုပ်ငန်းမှာ လက်လီ လက်ကား ရောင်းဝယ်ရေး လုပ်ငန်း ဖြစ်ပြီး ဝင်ငွေအများဆုံး လုပ်ငန်းမှာ ကုန်ထုတ်လုပ်ငန်း ဖြစ်သည်။ ထုတ်ကုန်များတွင် ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုနေသည်မှာ ဓာတုဆိုင်ရာ ထုတ်ကုန်များ ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တတိယမြောက် အများဆုံး ရေနံထုတ်လုပ်သည့် နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ရေနံ တင်သွင်းမှု အများဆုံး နိုင်ငံလည်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် လျှပ်စစ်စွမ်းအင် နှင့် နျူးကလီယား စွမ်းအင် ထုတ်လုပ်ရာတွင် ပထမ နေရာမှ ရှိနေပြီး သဘာဝဓာတ်ငွေ့ရည်၊ ကန့်၊ ဖော့စဖိတ် နှင့် ဆား ထုတ်လုပ်ရာတွင်လည်း ပထမနေရာမှ ရှိသည်။ စိုက်ပျိုးရေး လုပ်ငန်းသည် အမေရိကန် ဂျီဒီပီ၏ ၁ ရာခိုင်နှုန်းမျှ သာ ရှိသည်။ သို့သော်လည်း အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပြောင်းဖူး နှင့် ပဲပုတ် (soybean) ထုတ်လုပ်ရာတွင် ပထမနေရာတွင် ရှိသည်။ အမေရိကန် ကုမ္ပဏီများ ဖြစ်သည့် ကိုကာကိုလာ နှင့် မက်ဒေါ်နယ်တို့သည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူသိအများဆုံး အမှတ် တံဆိပ် ၂ ခု ဖြစ်သည်။

၂၀၁၀ ခုနှစ် ဩဂုတ်လ စာရင်းအရ အမေရိကန်နိုင်ငံတွင် အလုပ်လုပ်ကိုင်သူ ၁၅၄.၁ သန်း ရှိသည်။ အစိုးရဝန်ထမ်းပေါင်း ၂၁.၂ သန်းမျှ ရှိသဖြင့် အစိုးရသည် အကြီးဆုံးသော အလုပ်ရှင် ဖြစ်သည်။ ပုဂ္ဂလိက လုပ်ငန်းခွင်များတွင် အလုပ်သမား အများဆုံးရှိသော ကဏ္ဍများမှာ ကျန်းမာရေး နှင့် လူမှုဖူလုံရေး ကဏ္ဍတို့ ဖြစ်ပြီး အလုပ်သမား ၁၆.၄ သန်းမျှ ရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုရှိ အလုပ်သမားများ၏ ၁၂ % မှာ သမဂ္ဂဝင်များ ဖြစ်ကြပြီး အနောက် ဥရောပတွင် ၃၀ % မျှ ရှိသဖြင့် အနောက်ဥရောပနိုင်ငံများလောက် သမဂ္ဂဝင်သူ မများပေ။ ကမ္ဘာ့ဘဏ်၏ အဆိုအရ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် အလုပ်သမားများကို အလုပ်ခန့်ရန် နှင့် အလုပ်ဖြုတ်ရန် အတွက် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလွယ်ကူဆုံးသော တိုင်းပြည်ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် စာရင်း အရ ကမ္ဘာပေါ်တွင် တတိယမြောက် အလုပ်ပေါ်မှ ပြန်ရသည့် အကျိုးအမြတ် (Productivity) အမြင့်မားဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်ပြီး လူဇင်ဘတ်နိုင်ငံ နှင့် နော်ဝေနိုင်ငံတို့၏ နောက်မှ လိုက်သည်။ တစ်နာရီချင်း အလုပ်ပေါ်မှ ပြန်ရသည့် အကျိုးအမြတ် အနေဖြင့် ကြည့်ပါက စတုတ္ထနေရာတွင် ရှိပြီး ထိုနှစ်နိုင်ငံနှင့် နယ်သာလန်နိုင်ငံတို့၏ နောက်မှ လိုက်သည်။ ဥရောပနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ အိမ်ခွန် မြေခွန် နှင့် စီးပွားရေးလုပ်ငန်းခွန်များမှာ မြင့်မားပြီး အလုပ်သမားအခွန် နှင့် စားသုံးမှု အခွန်များမှာ နည်းပါးသည်။

ဝင်ငွေနှင့် လူသားဖွံ့ဖြိုးမှု

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သန်းခေါင်စာရင်း ဌာန၏ စာရင်းအရ အခွန်မကောက်ခံရမီ အိမ်ထောင်စု တစ်ခုချင်း၏ အလယ်အလတ် ဝင်ငွေမှာ အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၄၉,၄၄၅ မျှ ဖြစ်သည်။ အာရှ-အမေရိကန် အိမ်ထောင်စုများ၏ အလယ်အလတ်ဝင်ငွေမှာ အမေရိကန် ဒေါ်လာ ၆၄,၃၀၈ အထိ ရှိပြီး အာဖရိကန်-အမေရိကန် အိမ်ထောင်စုများ၏ အလယ်အလတ်ဝင်ငွေမှာ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၂,၆၀၈ မျှသာ ရှိသည်။ ဝယ်ယူနိုင်စွမ်းအား ကွာခြားမှုနှုန်းကို ထည့်သွင်းတွက်ချက်ပါက အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုရှိ အိမ်ထောင်စုတို့၏ အလယ်အလတ် ဝင်ငွေမှာ ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံများမှ ချမ်းသာသော လူတန်းစားတို့၏ ဝင်ငွေနှင့် ညီမျှသည်။ ၂၀ ရာစု အလယ်ပိုင်းတွင် ဆင်းရဲမွဲတေမှုနှုန်းမှာ အလျှင်အမြန် လျော့ကျသွားခဲ့သော်လည်း ၁၉၇၀ ပြည့်နှစ်များတွင် ဆင်းရဲမွဲတေမှုနှုန်းမှာ ပြန်လည်မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်းတွင် အမေရိကန် နိုင်ငံသား၏ ၁၁% မှ ၁၅% အထိမှာ ဆင်းရဲမွဲတေမှုမျဉ်း၏ အောက်တွင် ရှိနေပြီး ၅၈.၅% သော နိုင်ငံသားတို့မှာ အသက် ၂၅ နှစ်မှ အသက် ၇၅ နှစ်အတွင်း အနည်းဆုံး ၁ နှစ်မျှ ဆင်းရဲချို့တဲ့စွာ သုံးစွဲရမှု ရှိသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ဆင်းရဲသား အမေရိကန်နိုင်ငံသား ၄၆.၂ သန်းမျှရှိပြီး ၄ နှစ်ဆက်တိုက် မြင့်တက်လာသော အရေအတွက်ပင် ဖြစ်သည်။

ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ်၊ ဆန်ဂျို့စ်မြို့ရှိ လူလတ်တန်းစားတို့၏ ဆင်ခြေဖုံး

ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံများထဲတွင် အစိုးရက နိုင်ငံသားတို့၏ လူမှုဖူလုံရေးကို ကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်မှုတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် အနည်းဆုံး နိုင်ငံများတွင် ပါသည်။ ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှုနှင့် ဆင်းရဲမွဲတေမှုနှုန်းကို လျော့ချရာတွင် ချမ်းသာသောနိုင်ငံများထဲ၌ အလယ်ခေါင် အဆင့် ထက်ပင် နိမ့်ကျသေးသည်။သို့သော်လည်း လူမှုရေး လုပ်ငန်းများတွင် အသုံးပြုသည့် အစိုးရနှင့် ပုဂ္ဂလိကတို့၏ အသုံးစရိတ်များမှာ လူတစ်ဦးချင်းစီ အတွက် ကြည့်လျှင် မြင့်မားသည်။ အမေရိကန်၏ လူမှုဖူလုံရေး စောင့်ရှောက်မှုမှာ အသက်ကြီးသူများအတွက် ဆင်းရဲမှုကို သိသိသာသာ လျှော့ချပေးနိုင်သောလည်း ငယ်ရွယ်သူများအတွက်မူ ထောက်ပံ့မှုမှာ အတော်ပင် နည်းသည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် စက်မှုလုပ်ငန်း တိုးတက်သော နိုင်ငံ ၂၁ နိုင်ငံရှိ ကလေးသူငယ်များ၏ ပျော်ရွှင်ကျန်းမာမှုကို ယူနီဆက်ဖ် အဖွဲ့မှ လေ့လာရာတွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် နောက်ဆုံးမှ စ၍ ရေတွက်လျှင် ဒုတိယနေရာတွင် ရှိသည်။

၁၉၄၇ ခုနှစ် နှင့် ၁၉၇၉ ခုနှစ်ကြားတွင် အမေရိကန်ရှိ လူတန်းစား အားလုံး၏ ဝင်ငွေအစစ်အမှန်မှာ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်းမျှ မြင့်တက်ခဲ့ပြီး ဆင်းရဲသော အမေရိကန်များ၏ ဝင်ငွေမှာ ချမ်းသာသော အမေရိကန်များ၏ ဝင်ငွေထက် ပို၍ လျှင်မြန်စွာ မြင့်တက်ခဲ့သည်။ ထိုနောက်ပိုင်းတွင် ဝင်ငွေတိုးတက်မှုမှာ နှေးကွေးလာခဲ့ပြီး ပို၍ မညီမမျှ ဖြစ်လာခဲ့ကာ စီးပွားရေးအတွက် လုံခြုံစိတ်ချရမှုမှာ လျော့နည်းလာခဲ့သည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်မှ စ၍ လူတန်းစားအားလုံး၏ မိသားစုအလိုက် ဝင်ငွေမှာ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ လင်မယား နှစ်ယောက်စလုံး အလုပ်လုပ်ကြသည့် အတွက်ကြောင့် လည်းကောင်း၊ ယောက်ျား မိန်းမ လစာ ကွာဟမှု လျော့နည်းလာသည့် အတွက်ကြောင့်လည်းကောင်း၊ အလုပ်ချိန် များပြားလာသည့် အတွက်ကြောင့် လည်းကောင်း ထိုသို့ မြင့်တက်လာခြင်း ဖြစ်ပြီး ထိပ်ဆုံးမှ အချမ်းသာဆုံးသော သူများအတွက် တိုးတက်မှု ပိုများလာခဲ့သည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ဝင်ငွေ အကောင်းဆုံး ထိပ်ဆုံး ၁% မှ ၂၁.၈% အထိသော သူများ၏ ဝင်ငွေမှာ ၁၉၈၀ ခုနှစ်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ၂ ဆမျှ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ထို့အတွက်ကြောင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံများတွင် ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့သည်။. အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် ဝင်ငွေအလိုက် ကောက်ခံသော အမြတ်ခွန်စနစ် ရှိ၍ ဝင်ငွေများသူများမှ အမြတ်ခွန် ရာခိုင်နှုန်း များများ ပိုပေးရသော စနစ် ဖြစ်သည်။ ထိပ်ဆုံး ၁ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ဖက်ဒရယ်အစိုးရ အတွက် အမြတ်ခွန် ၂၇.၆% ကို ပေးခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး ထိပ်ဆုံး ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းမှ အမြတ်ခွန် ၅၄.၇ ရာခိုင်နှုန်းကို ပေးခဲ့ခြင်းပင် ဖြစ်သည်။. ဝင်ငွေ အမြတ်ခွန် စသည်တို့နှင့် အလားတူပင် ချမ်းသာကြွယ်ဝမှုမှာလည်း ထိပ်ဆုံးရှိ လူတန်းစားတွင် အများဆုံးဖြစ်သည်။ အချမ်းသာဆုံးသော လူဦးရေ ၁၀ ရာခိုင်နှုန်းမှာ တစ်နိုင်ငံလုံး ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု၏ ၆၉.၈ ရာခိုင်နှုန်းကို ပိုင်ဆိုင်ကြပြီး ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင် ဒုတိယမြောက် အများဆုံးသော ဝေစုပင် ဖြစ်သည်။ အချမ်းသာဆုံးသော ၁% မှာ စုစုပေါင်း ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု၏ ၃၃.၄% ကို ပိုင်ဆိုင်ကြသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ကုလသမဂ္ဂ ဖွံ့ဖြိုးရေး အစီအစဉ်မှ ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှုနှုန်းကို ထည့်တွက်ထားသော လူသားဖွံ့ဖြိုးမှု ညွှန်းကိန်း (inequality-adjusted human development index သို့ IHDI) တွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကို တကမ္ဘာလုံးရှိ နိုင်ငံပေါင်း ၁၃၉ နိုင်ငံ အတွင်း နံပါတ် ၁၂ နေရာတွင် အဆင့်သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ ဆင်းရဲချမ်းသာ ကွာဟမှုနှုန်းကို ထည့်မတွက်ထားသော လူသား ဖွံ့ဖြိုးမှု ညွှန်းကိန်း(Human Development Index သို့ HDI) ထက် ၈ နေရာမျှ အောက်ရောက်သည်။

အခြေခံ အဆောက်အအုံ

သိပ္ပံနှင့် နည်းပညာ

အပိုလို ၁၁ အာကာသယာဉ်မှ ရိုက်ကူးထားသော ဓာတ်ပုံ တစ်ပုံဖြစ်ပြီး ဘပ်ဇ်အယ်လ်ဒရင် အား လ၏ မျက်နှာပြင် ပေါ်တွင် တွေ့ရစဉ်

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် သိပ္ပံဆိုင်ရာ သုတေသနနှင့် နည်းပညာဆိုင်ရာ ကြံဆတီထွင်မှုတို့တွင် ၁၉ ရာစု နှောင်းပိုင်းကတည်းက ခေါင်းဆောင်အဖြစ် ရှိနေသည်။ ၁၈၇၆ ခုနှစ်တွင် အလက်ဇန္ဒား ဂရေဟမ် ဘဲလ်အား အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ တယ်လီဖုန်းနှင့် ပတ်သတ်သော ပထမဆုံး မူပိုင်ခွင့်ကို ချထားပေးခဲ့သည်။ သောမတ် အက်ဒီဆင်၏ ဓာတ်ခွဲခန်းမှ ပထမဦးဆုံးသော ဓာတ်ပြားဖွင့်စက်၊ ပထမဦးဆုံး ကြာရှည်ခံ မီးလုံး၊ ပထမဆုံး အသုံးပြုနိုင်သည့် ရုပ်ရှင်ကင်မရာတို့ကို တီထွင် ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ နီကိုလာ တက်စလာမှ အေစီ လျှပ်စီးကြောင်း၊ အေစီ မော်တာနှင့် ရေဒီယိုတို့ကို ပထမဦးဆုံး တီထွင်ကြံဆခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်းတွင် ရမ်ဆန် အီး အိုးလ် နှင့် ဟင်နရီ ဖို့ဒ် တို့၏ မော်တော်ကား ကုမ္ပဏီမှစ၍ အလိုအလျောက် ကုန်ထုတ်လုပ်ရေး လိုင်းများ စတင်ခေတ်စားလာခဲ့သည်။ ၁၉၀၃ ခုနှစ်တွင် ရိုက်ညီနောင်မှ ပထမဆုံး ထိန်းချုပ်မောင်းနှင်နိုင်သော လေယာဉ်ကို စတင် တီထွင် ခဲ့သည်။

၁၉၃၀ ခုနှစ်တွင် နာဇီဝါဒ ထွန်းကားလာမှုကြောင့် အဲလ်ဘတ် အိုင်းစတိုင်း၊ အန်ရစ်ကို ဖာမီ နှင့် ဂျွန် ဗွန် နျူမန် အပါအဝင် ဥရောပ သိပ္ပံပညာရှင် အတော်များများသည် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသို့ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင် လာခဲ့ကြသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အတွင်း မန်ဟတ်တန် ပရော့ဂျက်မှ အဏုမြူဗုံးကို စတင်တီထွင်ခဲ့ပြီး အဏုမြူခေတ်သို့ လမ်းပြ ဝင်ရောက်လာခဲ့သည်။ အာကာသအတွင်း အပြိုင်အဆိုင် ဝင်ရောက်ရန် ကြိုးပမ်းမှုများမှ ဒုံးပျံများ၊ မက်တီးရီးယဲလ် နည်းပညာများ၊ ကွန်ပျူတာ ပညာရပ်များ အလျှင်အမြန် တိုးတက်လာခဲ့သည်။ အိုင်ဘီအမ်၊ အက်ပဲလ် ကွန်ပျူတာ နှင့် မိုက်ခရိုဆော့ဖ်တို့မှ ကွန်ပျူတာ နည်းပညာကို မွမ်းမံပြီး လူတစ်ဦးချင်းသုံး ကွန်ပျူတာများကို ထုတ်လုပ်ရောင်းချရာမှ ကွန်ပျူတာများ ခေတ်စားလာခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုမှ အင်တာနက် နည်းပညာကို အစပျိုးသော အေပရာနက် (APRANET) နှင့် အင်တာနက် ကို တီထွင်ရာတွင် အဓိကနေရာမှ ပါဝင်ခဲ့သည်။ ယနေ့ခေတ်တွင် သုတေသန လုပ်ငန်းအတွက် အသုံးပြုငွေ၏ ၆၄% မှာ ပုဂ္ဂလိက လုပ်ငန်းများမှ ပံ့ပိုးခြင်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် သိပ္ပံဆိုင်ရာ သုတေသန စာတမ်းများ ထုတ်ဝေရာတွင် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ထိပ်ဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် အမေရိကန် အိမ်ထောင်စုများ၏၆၈% သည် မြန်နှုန်းမြင့် အင်တာနက်ကို တပ်ဆင်အသုံးပြုလျှက် ရှိသည်။ အမေရိကန်သည် ဗီဇအား ပြုပြင်ထားသော အစားအစာများကို အဓိက တီထွင်စိုက်ပျိုးသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး တကမ္ဘာလုံးရှိ ဇီဝနည်းပညာ အသုံးပြု စိုက်ပျိုးထားသော သီးနှံများ၏ တစ်ဝက်ခန့်ကို စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်သည်။

သယ်ယူပို့ဆောင်ရေး

ပြည်နယ်အချင်းချင်း ဆက်သွယ်ထားသော အဝေးပြေးလမ်းစနစ်မှာ ၄၆,၈၇၆မိုင် (၇၅,၄၄၀ ကီလိုမီတာ)မျှ ရှည်လျားသည်။

လူတစ်ဦးချင်း အတွက် သယ်ယူပို့ဆောင်ရေးတွင် မော်တော်ကားမှာ အဓိကဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အရှည်ဆုံးသော အဝေးပြေးလမ်းမ စနစ်များ တွင် တစ်ခု အပါအဝင်ဖြစ်သော လမ်းမများ အပါအဝင် ၁၃ သန်းမျှ ရှိသော လမ်းများ ဆက်သွယ်နေသော ကွန်ယက် ရှိသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒုတိယမြောက် အကြီးဆုံးသော မော်တော်ကား ဈေးကွက် ရှိသည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် လူတစ်ဦးချင်း အလိုက် မော်တော်ကား အစင်းရေ အများဆုံးရှိပြီး လူ ၁ ထောင်လျှင် မော်တော်ကား ၇၆၅ စီး မျှ အချိုးအစား ရှိသည်။ အိမ်သုံးကားများ၏ ၄၀% ခန့်မှာ ဗင်န်ကားများ၊ SUV များနှင့် လိုက်ထရပ်များ ဖြစ်သည်။ ပျမ်းမျှ အနေနှင့် ကြည့်ပါက အမေရိကန် တစ်ယောက်လျှင် (ယာဉ်မောင်းသူ နှင့် မမောင်းသူပါ ထည့်တွက်ထားသည်။) ကားမောင်းချိန် တစ်နေ့လျှင် ၅၅ မိနစ်မျှ ရှိပြီး ၂၉မိုင် (၄၇ ကီလိုမီတာ) မျှ သွားလာနေ ကြသည်။

အများသုံးယာဉ်များဖြင့် အလုပ်သွားကြသူများမှာ ၉ ရာခိုင်နှုန်း ရှိပြီး နိုင်ငံပေါင်း ၁၇ နိုင်ငံကို စာရင်းကောက်ရာတွင် နောက်ဆုံးနေရာမှ ဖြစ်သည်။ ရထားဖြင့် ကုန်စည်ပို့ဆောင်ခြင်းမှာ အများအပြားပင် ဖြစ်သော်လည်း ရထားဖြင့် ခရီးသွားသူ အလွန်နည်းသည်။ အမ်ထရက် (Amtrak) ဟုခေါ်သည့် တစ်နိုင်ငံလုံးရှိ မြို့များအချင်းချင်း သွားလာသည့် ခရီးသည်တင် ရထားလုပ်ငန်းမှ ၂၀၀၀ ခုနှစ်မှ ၂၀၁၀ ခုနှစ် အတွင်း ၃၇ ရာခိုင်နှုန်းမျှ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ရထားအသေးစား (Light rail) များမှာ ယခုနှစ်များအတွင်း တိုးတက်လာခဲ့သော်လည်း အမြန်ရထားများမှာ ဥရောပထက် အဆင့်နိမ့်သည်။ စက်ဘီးဖြင့် အလုပ်သွားသူ အနည်းငယ်မျှသာ ရှိသည်။

လေကြောင်းလိုင်းများ အားလုံးမှာ ပုဂ္ဂလိကပိုင်ဖြစ်ပြီး ၁၉၇၈ ခုနှစ်မှ စတင်၍ ပုဂ္ဂလိကပိုင် ပြုလုပ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း လေဆိပ် အများစုမှာ အစိုးရပိုင် ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ခရီးသည်ပို့ဆောင်မှု အများဆုံး သော လေကြောင်းလိုင်း ၃ ခုစလုံးမှာ အမေရိကန်တွင် အခြေစိုက်ပြီး ပထမနေရာတွင် ရှိသည်မှာ ဒယ်လ်တာ လေကြောင်းလိုင်း ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလုပ်အများဆုံးသော လေဆိပ် အခု ၃၀ တွင် အမေရိကန်မှ ၁၆ ခုပါဝင်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလုပ်အများဆုံး ဖြစ်သည့် ဟတ်ဖီးဂျက်ဆန် အတ္တလန္တာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လေဆိပ် အပါအဝင်ဖြစ်သည်။

စွမ်းအင်

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ စွမ်းအင်ဈေးကွက်မှာ တစ်နှစ်လျှင် ၂၉,၀၀၀ တယ်ရာ ဝပ် နာရီ (terawatt hour) မျှ ရှိသည်။ လူတစ်ဦးချင်း စွမ်းအင်သုံးစွဲမှုနှုန်းမှာ တစ်နှစ်လျှင် ရေနံ ၇.၈တန် နှင့် ညီမျှပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဒသမမြောက် အများဆုံး ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ် စာရင်းအရ စွမ်းအင် သုံးစွဲမှုမှာ ဓာတ်ဆီ ၄၀ % ၊ ကျောက်မီးသွေး ၂၃ %၊ သဘာဝဓာတ်ငွေ့ ၂၂ % ဖြစ်သည်။ ကျန်ရှိနေသေးသော စွမ်းအင်များကို အဏုမြူစွမ်းအင်နှင့် တဖန်ပြန်လည်သုံးစွဲနိုင်သော စွမ်းအင် (renewable energy) အရင်းအမြစ် များမှ ရရှိသည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ဓာတ်ဆီ သုံးစွဲမှု အများဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ဆယ်စုနှစ်များစွာ တိုင်အောင်ပင် အခြားသော ဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက အဏုမြူစွမ်းအင် သုံးစွဲမှုမှာ အလွန်နည်းပါးသည်။ အကြောင်းရင်းမှာ ၁၉၇၉ ခုနှစ်က ဖြစ်ပွားခဲ့သော ၃ မိုင်ကျွန်း နျူးကလီးယား မတော်တဆမှု အပြီးတွင် အများပြည်သူမှ အဏုမြူ စွမ်းအင် သုံးစွဲရန် မလိုလား၍ ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်အတွင်း အဏုမြူ စွမ်းအင် စက်ရုံ ဆောက်လုပ်ရန် လျှောက်ထားမှုများ ရှိခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် တကမ္ဘာလုံး အတိုင်းအတာနှင့် ကျောက်မီးသွေး ၂၇ % ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိသည်။

ပညာရေး

၈၀ ရာခိုင်နှုန်းသော အမေရိကန် ကျောင်းသားများသည် သောမတ် ဂျက်ဖာဆင် တည်ထောင်ခဲ့သော ဗာဂျီးနီးယား တက္ကသိုလ် ကဲ့သို့သော အများပြည်သူဆိုင်ရာ တက္ကသိုလ်များတွင် ပညာသင်ကြား ကြသည်။

အမေရိကန်ရှိ အများပြည်သူဆိုင်ရာ ကျောင်းများကို ပြည်နယ်နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရ အဖွဲ့များမှ ဖွင့်လှစ်ဆောင်ရွက်ကြပြီး ထောက်ပံ့ကြေးများကို ကန့်သတ်ခွဲဝေပေးခြင်းဖြင့် စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများကို ချမှတ်ကြသည်။ ပြည်နယ်အများစုတွင် ကလေးများသည် ၆ နှစ် သို့ ၇ နှစ်မှစ၍ (သူငယ်တန်း နှင့် ပထမတန်း) ကျောင်းတက်ရန် လိုအပ်ပြီး ၁၈ နှစ်အထိ ကျောင်းတက်ရလေ့ ရှိသည်။ ထိုအချိန်တွင် ယေဘုယျအားဖြင့် ၁၂ တန်းသို့ ရောက်ရှိနေပြီ ဖြစ်ပြီး အထက်တန်း ပညာရေး ပြီးဆုံးပြီ ဖြစ်သည်။ အချို့သော ပြည်နယ်များတွင် ကျောင်းသားများအား ၁၆ နှစ် သို့မဟုတ် ၁၇ နှစ်တွင် ကျောင်းမှ ထွက်ခွင့် ပြုသည်။ ၁၂% မျှသော ကလေးငယ်တို့သည် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ ကျောင်းများနှင့် လူမျိုးဘာသာ ခွဲခြားမှု မရှိသော ပုဂ္ဂလိကကျောင်းများတွင် ပညာသင်ကြားကြသည်။ ၂ % မျှသော ကလေးငယ်များသာ မိမိတို့ အိမ်တွင် ပညာသင်ကြားကြသည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် အောင်မြင်သော အစိုးရနှင့် ပုဂ္ဂလိကပိုင် အဆင့်မြင့် ပညာသင် တက္ကသိုလ် အများအပြား ရှိသည်။ နိုင်ငံတကာတွင် ထင်ရှားသော အဆင့်သတ်မှတ်ချက်များအရ ကမ္ဘာပေါ်တွင် ထိပ်ဆုံး ကျောင်း ၂၀ တွင် အမေရိကန်မှ ကောလိပ်နှင့် တက္ကသိုလ် ၁၃ ခု သို့ ၁၅ ခု ပါဝင်သည်။ ဒေသခံ ကွန်မျူနတီ ကောလိပ်များလည်း ရှိပြီး ဝင်ခွင့်ရရန် ပိုမိုလွယ်ကူ၍ ပညာသင်ကြားသည့် ကာလ ပိုမို တိုတောင်းကာ ကျောင်းလခလည်း ပို၍ ဈေးနည်းသည်။ ၂၅ နှစ်နှင့် အထက်ရှိသော အမေရိကန်နိုင်ငံသားများတွင် ၈၄.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ အထက်တန်းပညာရေး အဆင့်ကို ပြီးဆုံးပြီး၊ ၅၂.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ကောလိပ်ပညာရေး ရှိကာ၊ ၂၇.၂ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ဘွဲ့ရပြီး ၉.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ ဘွဲ့လွန် ပညာရေး ရှိသည်။ အခြေခံ စာတတ်မြောက်မှုနှုန်းမှာ ၉၉ ရာခိုင်နှုန်း ဖြစ်သည်။ ကုလသမဂ္ဂမှ အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ ပညာရေးဆိုင်ရာ ညွှန်းကိန်းကို ၀.၉၇ အဖြစ်သတ်မှတ်ပြီး ကမ္ဘာပေါ်တွင် နံပါတ် ၁၂ နေရာတွင် ရှိသည်။

ကျန်းမာရေး

တက္ကဆပ် ကျန်းမာရေး ရုံးသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံး ကျန်းမာရေးရုံး ဖြစ်သည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ လူတစ်ဦးချင်း သက်တမ်းမှာ ၇၈.၄ နှစ်ဖြစ်ပြီး နိုင်ငံပေါင်း ၂၂၁ နိုင်ငံတွင် နံပါတ် ၅၀ နေရာတွင် ရှိသည်။ ၁၉၈၇ ခုနှစ်တွင် တကမ္ဘာလုံး၌ အဆင့် ၁၁ ရှိခဲ့သော်လည်း အဝလွန်နှုန်း တိုးတက်လာခြင်း နှင့် ကမ္ဘာ၏ အခြားသောနေရာများတွင် ကျန်းမာရေး တိုးတက်လာခြင်းတို့ကြောင့် အဆင့်လျော့ကျ သွားခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ ခန့်မှန်းခြေအားဖြင့် အရွယ်ရောက်ပြီးသူ အားလုံး၏ ၃ပုံ ၁ပုံမှာ အဝလွန်လျှက် ရှိပြီး ကျန်ရှိသူများထဲမှ ၃ ပုံ ၁ပုံမှာ ပုံမှန်ထက် ပို၍ ဝကြသည်။ ရာစုနှစ်၏ နောက်ဆုံး ၄ပုံ ၁ ပုံအတွင်း အဝလွန်နှုန်းမှာ ၂ ဆမျှ မြင့်တက်ခဲ့ပြီး စက်မှုထွန်းကားသော နိုင်ငံများတွင် အမြင့်ဆုံး ဖြစ်သည်။ ကျန်းမာရေး ဆိုင်ရာ ကျွမ်းကျင်သူများ၏ အဆိုအရ အဝလွန်မှုနှင့် ဆက်စပ်နေသော ဆီးချိုအမျိုးအစား-၂ ဖြစ်ပွားသူမှာ အလျှင်အမြန် တိုးတက်များပြားလျှက် ရှိကြောင်း သိရသည်။ မွေးကင်းစ ကလေးသူငယ် သေဆုံးမှုနှုန်းမှာ လူ ၁၀၀၀ လျှင် ၆.၀၆ ဦး ရှိသဖြင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုအား နိုင်ငံပေါင်း ၂၂၂ နိုင်ငံတွင် နံပါတ် ၁၇၆ နေရာ၌ ရှိနေစေပြီး အနောက်ဥရောပ နိုင်ငံအားလုံးထက် ပို၍ မြင့်မားသည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ သုံးစွဲမှုနှုန်းမှာ အခြားနိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် လူတစ်ဦးချင်း အနေနှင့် လည်းကောင်း၊ ဂျီဒီပီ၏ ရာခိုင်နှုန်းအနေနှင့် လည်းကောင်း အခြားနိုင်ငံများထက် ပို၍ မြင့်မားသည်။ ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့မှ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ကျန်းမာရေးစနစ်အား ကမ္ဘာပေါ်တွင် အလျှင်မြန်ဆုံး တုန့်ပြန်နိုင်သည့် နိုင်ငံ အဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ သော်လည်း အားလုံးပေါင်း အကျိုး သက်ရောက်နိုင်မှု အနေနှင့် အဆင့် ၃၇ သာလျှင် သတ်မှတ်ခဲ့သည်။

ကျန်းမာရေးနှင့်ဆိုင်သော အာမခံများကို အစိုးရနှင့် ပုဂ္ဂလိကမှ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ကြပြီး အခြားသော ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံများကဲ့သို့ အားလုံးအတွက် ကျန်းမာရေး အာမခံ ရှိသည် မဟုတ်ပေ။ ၂၀၀၄ ခုနှစ်တွင် ပုဂ္ဂလိက အာမခံ မှ ၃၆ ရာခိုင်နှုန်းသော ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာ သုံးစွဲမှုများကို ပေးချေခဲ့ပြီး၊ မိမိဘာသာ အိတ်ကပ် အတွင်းမှ စိုက်ထုတ် သုံးစွဲမှုမှာ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းမျှ ရှိကာ၊ ဖက်ဒရယ်၊ ပြည်နယ်နှင့် ဒေသဆိုင်ရာ အစိုးရများမှ ၄၄ % မျှ ပေးချေခဲ့သည်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ်တွင် ၄၆.၆ သန်း သို့မဟုတ် လူဦးရေ၏ ၁၅.၉% မျှသော အမေရိကန် ပြည်သူတို့တွင် ကျန်းမာရေး အာမခံ မရှိသဖြင့် ၂၀၀၁ ခုနှစ်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ၅.၄သန်းမျှ ပိုများသည်။ ထိုသို့ များပြား လာရခြင်း၏ အဓိက အကြောင်းရင်းမှာ အလုပ်ရှင်များက ကျန်းမာရေး အာမခံပေးမှု လျော့နည်းလာသောကြောင့် ဖြစ်သည်။ ကျန်းမာရေး အာမခံ မရှိသော ပြည်သူများနှင့် ကျန်းမာရေး အာမခံ မလုံလောက်သော ပြည်သူများနှင့် ဆိုင်သော ကိစ္စမှာ အဓိက နိုင်ငံရေး ပြဿနာ တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် လေ့လာမှု အရ ကျန်းမာရေး အာမခံ မရှိမှုကြောင့် တစ်နှစ်လျှင် သေဆုံးရသော လူပေါင်း၏ ၄၅,၀၀၀ ခန့် သေဆုံးရသည်ဟု ခန့်မှန်းကြသည်။ ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် မက်ဆာချူးဆက်ပြည်နယ် မှ လူတိုင်းတွင် ကျန်းမာရေး အာမခံ ရှိစေရန် ဥပဒေပြဌာန်းခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် အစောပိုင်း၌ ပြဌာန်းခဲ့သော ဖက်ဒရယ်အစိုးရ၏ ဥပဒေအရ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် တစ်နိုင်ငံလုံးရှိ လူတိုင်း အားလုံးနီးပါးတွင် ကျန်းမာရေး အာမခံ ရှိစေမည် ဖြစ်သည်။

ရာဇဝတ်မှုနှင့် တရားဥပဒေ စိုးမိုးရေး

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးကို ဒေသခံ ရဲအဖွဲ့များက ဆောင်ရွက်သည်။ နယူးယောက်မြို့တော် ရဲဌာနသည် တစ်နိုင်ငံလုံးတွင် အကြီးဆုံး ဖြစ်သည်။

အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင် တရားဥပဒေစိုးမိုးရေးကို ဒေသခံ ရဲအဖွဲ့များနှင့် မြို့ဝန်ဌာန (sheriff's departments) မှ ဆောင်ရွက်သည်။ ပြည်နယ်ရဲ အဖွဲ့မှာ ပိုမိုကျယ်ပြန့်သော လုပ်ငန်းဆောင်တာများကို ဆောက်ရွက်ကြသည်။ အက်ဖ်ဘီအိုင် နှင့် ယူအက်စ် မာရှယ် ဆားဗစ် ကဲ့သို့သော ဖက်ဒရယ် အေဂျင်စီများမှာ ပိုမို အထူးပြုသော တာဝန်များကို ထမ်းဆောင်ကြသည်။ ဖက်ဒရယ် အဆင့်နှင့် ပြည်နယ်များတွင် တရားရေးဌာနများသည် သာတူညီမျှ တရားစီရင်ရေး စနစ်ကို ကျင့်သုံးကြသည်။ ပြည်နယ် တရားရုံးများမှ ရာဇဝတ်မှု အများစုကို စီရင်လေ့ ရှိပြီး ဖက်ဒရယ် တရားရုံးများမှ အချို့သော အမှုအခင်း အမျိုးအစားများကို ကိုင်တွယ်ဆောင်ရွက်လေ့ ရှိသည့်အပြင် ပြည်နယ် တရားရုံးများမှ တက်လာသော အချို့သော အယူခံဝင်မှုများကို ဆောင်ရွက်ကြသည်။ မူးယစ်ဆေးဝါးကို ဖက်ဒရယ် ဥပဒေအရ တားဆီးထားသော်လည်း အချို့သော ပြည်နယ်များသည် မူးယစ်ဆေးဝါးကို တရားဝင် သုံးစွဲခွင့်ပြုသော ဥပဒေများကို ဖက်ဒရယ်စနစ်နှင့် ဆန့်ကျင်၍ ပြဌာန်းရန် ကြိုးပမ်းလေ့ ရှိသည်။ ဆေးလိပ်သောက်နိုင်သည့် အသက် ကန့်သတ်ချက်မှာ ၁၈ နှစ်ဖြစ်ပြီး အရက်သောက်နိုင်သည့် အသက်ကန့်သတ်ချက်မှာ ၂၁ နှစ် ဖြစ်သည်။

ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံများထဲတွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် ပျမ်းမျှအဆင့်ထက် ပိုသော အကြမ်းဖက် ရာဇဝတ်မှုများ ဖြစ်ပွားလေ့ ရှိပြီး သေနတ်ကိုင် အကြမ်းဖက်မှုနှင့် လူသတ်မှုများ များပြားသည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ် စာရင်းအရ လူ ၁ သိန်းလျှင် လူသတ်မှု ၅ မှုမျှ ဖြစ်ပွားပြီး ၂၀၀၀ ခုနှစ်နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ၁၀.၄% ကျဆင်းလာခြင်း ဖြစ်သည်။ သေနတ်ကိုင်ဆောင်ခွင့် နှင့် ဆိုင်သော ကိစ္စမှာ နိုင်ငံရေးအရ အငြင်းပွားမှု များပြားသော ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်သည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တရားဝင် မှတ်တမ်းဖြင့် အကျဉ်းချမှု အများဆုံးနိုင်ငံ နှင့် အကျဉ်းသား ဦးရေ အများဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ် အစပိုင်းတွင် အကျဉ်းကျနေသူ ၂.၃ သန်းမျှ ရှိပြီး လူ၁၀၀ လျှင် ၁ ယောက်နှုန်းထက် ပိုများသည်။ လက်ရှိနှုန်းသည် ၁၉၈၀ ခုနှစ်မှ စာရင်းနှင့် နှိုင်းယှဉ်လျှင် ၇ ဆမျှ ပိုများသည်။ အိုအီးစီဒီ နိုင်ငံများတွင် ဒုတိယမြောက်အများဆုံးနိုင်ငံ ဖြစ်သော ပိုလန်နိုင်ငံနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ၃ ဆမျှ ပိုများသည်။ အာဖရိကန်-အမေရိကန်များ၏ အကျဉ်းကျမှုနှုန်းမှာ လူဖြူများထက် ၆ ဆမျှ ပိုများပြီး စပိန်အနွယ်များထက် ၃ ဆမျှ ပိုများသည်။ အကျဉ်းကျသူ ဤမျှ များပြားရခြင်းမှာ ဖက်ဒရယ် အစိုးရ၏ အမိန့်ချမှတ်မှုဆိုင်ရာ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါးနှင့် သက်ဆိုင်သော ပေါ်လစီများကြောင့် ဖြစ်သည်။

အနောက်နိုင်ငံ အများစုတွင် သေဒဏ်ပေးခြင်းကို ဖျက်သိမ်းပြီး ဖြစ်သော်လည်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ပြည်နယ် ၃၄ခု တွင် အချို့သော အစိုးရ နှင့် စစ်ရေးဆိုင်ရာ ပြစ်မှုများအတွက် သေဒဏ်ပေးခြင်းကို ခွင့်ပြုထားသည်။ ၁၉၇၆ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန် တရားရုံးချုပ်မှ ၄ နှစ်ကြာမျှ ဆိုင်းငံ့ထားသော သေဒဏ်ပေးခြင်းကို ပြန်လည်ရုတ်သိမ်းပြီးနောက်တွင် လူ ၁၀၀၀ ကျော်ကို ကွပ်မျက်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပဉ္စမမြောက် အများဆုံး သေဒဏ်ပေးမှု ရှိခဲ့ပြီး တရုတ်နိုင်ငံ၊ အီရန်နိုင်ငံ၊ မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံ နှင့် ယီမင်နိုင်ငံ တို့၏ နောက်မှ လိုက်သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် နယူးဂျာစီပြည်နယ်သည် ပထမဆုံး အနေနှင့် သေဒဏ်ပေးခြင်းကို ဥပဒေပြဌာန်း ဖျက်သိမ်းခဲ့ပြီး ၁၉၇၆ ခုနှစ် တရားရုံးချုပ်၏ ဆုံးဖြတ်ချက်အပြီး တွင် ပထမဆုံး ဥပဒေပြဌာန်း ဖျက်သိမ်းခဲ့သော ပြည်နယ် ဖြစ်သည်။ နယူးမက္ကဆီကိုပြည်နယ်မှ ၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ဖျက်သိမ်းခဲ့ပြီး အီလီနွိုင်းပြည်နယ်မှ ၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် ဖျက်သိမ်းခဲ့သည်။

လူဦးရေပျံ့နှံ့ နေထိုင်မှု

ဒေသအလိုက် အများဆုံးသော လူမျိုးစုများ၊ ၂၀၀၀ ခုနှစ်

လူမျိုး (၂၀၁၀)
လူဖြူ	၇၂.၄%
လူမည်း/ အာဖရိကန်-အမေရိကန်	၁၂.၆%
အာရှသား	၄.၈%
အမေရိကန် လူနီများနှင့် အလာစကာ ရှေးဦးနေထိုင်သူများ	၀.၉%
ဟာဝိုင်အီ ရှေးဦးနေထိုင်သူများ နှင့် ပစိဖိတ်ကျွန်းသားများ	၀.၂%
အခြား	၆.၂%
လူမျိုး ၂ မျိုး နှင့် အထက်	၂.၉%
ဟစ်စပန်းနစ်/ လက်တီနို (of any race)	၁၆.၃%

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု သန်းခေါင်စာရင်း ဗျူရို၏ ခန့်မှန်းမှုအရ အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ လက်ရှိ လူဦးရေကို ၃၁၃,၅၁၂,၀၀၀ ဦး ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းကြပြီး တရားမဝင် ဝင်ရောက်နေထိုင်သူ ၁၁.၂ သန်းကိုပါ ထည့်တွက်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ၁၉၀၀ ပြည့်နှစ်တွင် လူဦးရေ ၇၆ သန်းမျှသာ ရှိသော်လည်း ၂၀ ရာစုအတွင်း အမေရိကန်နိုင်ငံ၏ လူဦးရေမှာ ၄ဆမျှ မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် တရုတ်နိုင်ငံ နှင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံတို့ ပြီးလျှင် လူဦးရေ အများဆုံး ဖြစ်ပြီး အဓိက စက်မှုဖွံ့ဖြိုးပြီးနိုင်ငံများတွင် လူဦးရေ တိုးတက်မှု အမြန်ဆုံးရှိသော တစ်ခုတည်းသောနိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ မွေးဖွားမှုနှုန်းမှာ လူ ၁၀၀၀ လျှင် ၁၃.၈၂ သာရှိပြီး ကမ္ဘာ့ပျမ်းမျှ မွေးဖွားမှုနှုန်း၏ အောက်တွင် ရှိသောလည်း လူဦးရေ တိုးတက်မှုနှုန်းမှာ အကောင်းဘက်တွင် ရှိပြီး ၁% မျှ ရှိကာ အခြားသော ဖွံ့ဖြိုးပြီး နိုင်ငံ အတော်များများထက် သိသိသာသာ ပို၍ များသည်။ ၂၀၁၁ ဘဏ္ဍာရေးနှစ် အတွင်း ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ ၁ သန်းခန့်အား အမြဲတမ်း နေထိုင်သူ အဆင့် သတ်မှတ်ပေးခဲ့ပြီး အများစုမှာ မိသားစု ပြန်လည်ပေါင်းစည်းရေး ပေါ်လစီဖြင့် ရရှိခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ မက္ကဆီကိုနိုင်ငံသည် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ အများဆုံး ပြောင်းရွှေ့လာရာ နိုင်ငံဖြစ်ပြီး ၁၉၉၈ ခုနှစ်မှစ၍ တရုတ်နိုင်ငံ၊ အိန္ဒိယနိုင်ငံ နှင့် ဖိလစ်ပိုင် နိုင်ငံတို့သည် ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူ အများဆုံး လာရောက်ရာ နိုင်ငံများအဖြစ် နှစ်စဉ်နှစ်တိုင်း ရှိနေခဲ့သည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင် လူမျိုးပေါင်းစုံ ရှိပြီး လူဦးရေ ၁ သန်းကျော်သော မျိုးနွယ်ဆက် မတူညီသော မျိုးနွယ်စု ၃၁ ခု ရှိသည်။ လူဖြူများမှာ အများဆုံး လူမျိုးဖြစ်ပြီး ဂျာမန်အမေရိကန်များ၊ အင်္ဂလိပ် အမေရိကန်များ နှင့် အိုင်းရစ်ရှ် အမေရိကန်များ ပါဝင်သဖြင့် နိုင်ငံအတွင်း လူဦးရေ အများဆုံးသော မျိုးနွယ်ဆက် အစုအဖွဲ့ ၄ ခုမှ ၃ ခု ပါဝင်သည်။ အာဖရိကန် အမေရိကန်များမှာ နိုင်ငံအတွင်း လူဦးရေ အများဆုံးသော လူနည်းစုအဖွဲ့ဝင် လူမျိုးစု ဖြစ်ပြီး မျိုးနွယ်ဆက် အစုများတွင် တတိယမြောက် အများဆုံး အစုအဖွဲ့ ဖြစ်သည်။ အာရှ အမေရိကန်များမှာ ဒုတိယမြောက် လူဦးရေ အများဆုံးသော လူနည်းစု အဖွဲ့ဝင် လူမျိုးစုဖြစ်သည်။ အာရှ အမေရိကန်များတွင် လူဦးရေ အများဆုံး လူမျိုး ၂ ခုမှာ တရုတ်-အမေရိကန် များနှင့် ဖိလစ်ပိုင်-အမေရိကန်များ ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် စာရင်းအရ အမေရိကန် လူဦးရေတွင် ၅.၂ သန်းမှာ အင်ဒီးယန်း လူနီများနှင့် အလက်စကာ ရှေးဦးနေထိုင်သူများမှ ဆင်းသက်လာသူများ ဖြစ်ပြီး (၂.၉ သန်းမှာ ထိုလူမျိုးစု စင်စစ်များဖြစ်သည်။) ၁.၂ သန်းသော လူဦးရေမှာ ဟာဝိုင်အီ ရှေးဦး နေထိုင်သူများနှင့် ပစိဖိတ်ကျွန်းသားများမှ ဆင်းသက်လာသူများ ဖြစ်သည်။ (၀.၅ သန်းမှာ လူမျိုးစု စင်စစ် ဖြစ်သည်။)သန်းခေါင် စာရင်းအတွင်း လူဦးရေ ၁၉ သန်းကျော်ကို အခြားလူမျိုးစုများဟု ထည့်သွင်းသတ်မှတ်ခဲ့ပြီး ထိုသူများမှာ အဓိက မျိုးနွယ်စုကြီး ငါးခု အတွင်း ထည့်သွင်းရေတွက်ခြင်း မပြုနိုင်သူများ ဖြစ်သည်။

ဟစ်စပန်းနစ် နှင့် လာတီနို အမေရိကန်များ၏ လူဦးရေ တိုးပွားမှုမှာ အဓိက လူဦးရေ ပြောင်းလဲမှု ပင် ဖြစ်သည်။ ၅၀.၅ သန်းသော အမေရိကန်များမှာ ဟစ်စပန်းနစ် မှ ဆင်းသက်လာသူများဖြစ်ပြီး သန်းခေါင်စာရင်း ဗျူရိုမှာ တူညီသော မျိုးနွယ်စု လက္ခဏာများကို ဝေမျှ ပိုင်ဆိုင် ထားကြသည်ဟု ဆိုထားသည်။ ၆၄ ရာခိုင်နှုန်းသော ဟစ်စပန်းနစ်- အမေရိကန်များမှာ မက္ကဆီကို မျိုးနွယ်ဆက်များ ဖြစ်ကြသည်။ ၂၀၀၀ ခုနှစ်မှ ၂၀၁၀ ခုနှစ်အတွင်း ဟစ်စပန်းနစ် ဦးရေမှာ ၄၃% မျှ တိုးတက်လာခဲ့ပြီး ဟစ်စပန်းနစ် မဟုတ်သော လူဦးရေမှာ ၄.၉%သာ တိုးတက်လာခဲ့သည်။ ထိုတိုးတက်မှု၏ အများစုမှာ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်လာမှုများကြောင့် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ် စာရင်းအရ အမေရိကန် လူဦးရေ၏ ၁၂.၆ ရာခိုင်နှုန်းမှာ နိုင်ငံခြားတိုင်းပြည်များတွင် မွေးဖွားကြသူများ ဖြစ်ပြီး ၎င်းတို့ထဲမှ ၅၄%မှာ လက်တင်အမေရိကတွင် မွေးဖွားသူများ ဖြစ်ကြသည်။ မွေးဖွားမှုနှုန်းမှာလည်း အခြား သက်ဆိုင်သော အချက်တစ်ချက်ပင် ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ် စာရင်းအရ ဟစ်စပန်းနစ် အမျိုးသမီးတစ်ဦးသည် သူမ၏ ဘဝသက်တမ်း တလျှောက်တွင် ပျမ်းမျှအားဖြင့် ကလေး ၂.၄ ဦးနှုန်း မွေးဖွားလေ့ ရှိပြီး ဟစ်စပန်းနစ် မဟုတ်သော လူမည်း အမျိုးသမီးများမှာ ၁.၈ဦးနှုန်း မွေးဖွားကာ ဟစ်စပန်းနစ် မဟုတ်သော လူဖြူ အမျိုးသမီးများမှာ ၁.၈ဦးနှုန်းသာ မွေးဖွားကြသည်။ (ပြန်လည် အစားထိုးနှုန်း ၂.၁ ဦးနှုန်း၏ အောက်တွင် ရှိသည်။) လူနည်းစု လူမျိုးစု (သန်းခေါင်စာရင်း အဖွဲ့၏ အဆိုအရ ဟစ်စပန်းနစ် မဟုတ်သူနှင့် လူဖြူမဟုတ်သော အခြားလူမျိုးစုများ) များ၏ လူဦးရေမှာ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ၃၆.၃% ရှိပြီး ကလေးသူငယ်များ၏ ၅၀% ခန့်မှာ အသက် ၁ နှစ်အောက်တွင် ရှိကာ ၂၀၄၂ ခုနှစ်တွင် လူများစု လူမျိုးစု အဖြစ် ပြောင်းလဲရောက်ရှိလာနိုင်သည်ဟု ခန့်မှန်းရသည်။

၈၂% သော အမေရိကန်များသည် မြို့ပြများနှင့် မြို့ပြများ၏ ဆင်ခြေဖုံးများတွင် နေထိုင်ကြပြီး ၎င်းတို့ထဲမှ တစ်ဝက်ခန့်မှာ လူဦးရေ ၅ သောင်းကျော်သော မြို့ကြီးများတွင် နေထိုင်ကြသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ၂၈၃ ခုမျှသော မြို့များတွင် လူဦးရေ ၁ သိန်းကျော်ရှိပြီး မြို့ကြီး ၉ ခုတွင် လူဦးရေ ၁ သန်းကျော် ရှိကာ နယူးယောက်မြို့ ၊လော့စ်အိန်ဂျယ်လိစ်မြို့၊ ရှီကာဂိုမြို့ နှင့် ဟူစတန်မြို့ ကဲ့သို့သော ဂလိုဘယ်လ် စီးတီး ၄မြို့တွင် လူဦးရေ ၂ သန်းကျော် ရှိသည်။ လူဦးရေ ၁ သန်း ကျော်သော မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသ ၅၂ ခု ရှိသည်။ အလျှင်အမြန် တိုးတက်နေသော မက်ထရိုဧရိယာ ၅၀ ခုတွင် ၄၇ ခုမှာ နိုင်ငံ၏ တောင်ဘက်ပိုင်းနှင့် အနောက်ဘက်ပိုင်းတွင် ရှိသည်။ ဒါးလတ်စ်မြို့၊ ဟူစတန်မြို့၊ အတ္တလန္တာမြို့ နှင့် ဖီးနစ်မြို့ ၄မြို့သည် ၂၀၀၀ ခုနှစ်မှ ၂၀၀၈ ခုနှစ်အတွင်း လူဦးရေ ၁သန်းကျော်မျှ တိုးပွားလာခဲ့သည်။

Leading population centers
အဆင့်	အဓိကမြို့တော်	မက်ထရို ဧရိယာ လူဦးရေ	မက်ထရိုဧရိယာ	ဒေသ	နယူးယောက်မြို့ လော့စ်အိန်ဂျယ်လိစ်မြို့
၁	နယူးယောက်မြို့	၁၈,၈၉၇,၁၀၉	နယူးယောက် မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသ	အရှေ့မြောက်ပိုင်း
၂	လော့စ်အိန်ဂျယ်လိစ်မြို့	၁၂,၈၂၈,၈၃၇	လော့စ်အိန်ဂျယ်လိစ် မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသ	အနောက်ပိုင်း
၃	ရှီကာဂိုမြို့	၉,၄၆၁,၁၀၅	ရှီကာဂို မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသ	အလယ်အနောက်ပိုင်း
၄	ဒါးလတ်စ်မြို့	၆,၃၇၁,၇၇၃	ဒါးလတ်စ်-ဖို့တ်ဝေါ့သ် မက်ထရိုဒေသ	တောင်ပိုင်း
၅	ဖီလာဒဲလ်ဖီးယားမြို့	၅,၉၆၅,၃၄၃	ဒယ်လာဝဲလ်တောင်ကြား	အရှေ့မြောက်ပိုင်း
၆	ဟူစတန်မြို့	၅,၉၄၆,၈၀၀	ဂရိတ်တား ဟူစတန်	တောင်ပိုင်း
၇	ဝါရှင်တန်ဒီစီမြို့	၅,၅၈၂,၁၇၀	ဝါရှင်တန် မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသ	တောင်ပိုင်း
၈	မိုင်ယာမီမြို့	၅,၅၆၄,၆၃၅	ဖလော်ရီဒါ တောင်ပိုင်း မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသ	တောင်ပိုင်း
၉	အတ္တလန္တာမြို့	၅,၃၉၀,၄၆၃	အတ္တလန္တာ မက်ထရိုပိုလစ်တန် ဒေသ	တောင်ပိုင်း
၁၀	ဘော့စတွန်မြို့	၄,၅၅၂,၄၀၃	ဂရိတ်တား ဘော့စတွန်	အရှေ့မြောက်ပိုင်း
၂၀၁၀ ခုနှစ် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု သန်းခေါင်စာရင်းကို အခြေခံထားသည်။

ဘာသာစကား

ဘာသာစကား(၂၀၁၀)
အင်္ဂလိပ် (တစ်မျိုးတည်း)	၂၂၉.၇ သန်း
စပိန် (မျိုးကွဲများအပါအဝင်)	၃၇.၀သန်း
တရုတ်	၂.၈ သန်း
ပြင်သစ် (မျိုးကွဲများအပါအဝင်)	၂.၁ သန်း
တာဂါးလော့	၁.၆ သန်း
ဗီယက်နမ်	၁.၄ သန်း
ကိုရီးယား	၁.၁ သန်း
ဂျာမန်	၁.၁ သန်း

အင်္ဂလိပ်စကား သည် လူအများသုံးကြသော ဘာသာစကားဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတော် ဘာသာစကားဟူ၍ သတ်မှတ် မထားပေ။ သို့သော်လည်း အမေရိကန်နိုင်ငံသား အဖြစ်ပြောင်းလဲသည့် ဥပဒေတွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာကို စံအဖြစ် သုံးသော ဘာသာစကား အဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည်။ ၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် လူဦးရေ သန်း ၂၃၀ သို့မဟုတ် လူဦးရေ၏ ၈၀ ရာခိုင်နှုန်း အသက် ၅ နှစ်နှင့် အထက်တို့သည် အင်္ဂလိပ်ဘာသာ စကားကို အိမ်တွင် ပြောဆိုသုံးနှုန်းကြသည်။ စပိန်ဘာသာ စကားကို လူဦးရေ၏ ၁၂ ရာခိုင်နှုန်းက အိမ်တွင် သုံးကြပြီး ဒုတိယ ဘာသာစကားတွင် သင်ကြားမှု အများဆုံး ဘာသာစကား ဖြစ်သည်။ အချို့သော အမေရိကန် ဥပဒေပညာရှင်တို့က အင်္ဂလိပ်ကို နိုင်ငံတော် ဘာသာစကား အဖြစ် သတ်မှတ်ရန် ကြိုးစားမှုများ ဖြစ်ပြီး အနည်းဆုံး ပြည်နယ် ၂၈ ခုတွင် တရားဝင်ဘာသာစကား အဖြစ် သတ်မှတ်ထားပြီး ဖြစ်သည်။ ဟာဝိုင်အီ ပြည်နယ်တွင် ဟာဝိုင်အီကျွန်းသုံး ဘာသာစကားနှင့် အင်္ဂလိပ်စကား ၂ ခုစလုံးသည် ပြည်နယ်ဥပဒေ အရ တရားဝင် ဘာသာစကား ဖြစ်သည်။

တရားဝင် ဘာသာစကားဟူ၍ သတ်မှတ်ထားခြင်း မရှိသော်လည်း နယူးမက္ကဆီကိုပြည်နယ်တွင် အင်္ဂလိပ် နှင့် စပိန်ဘာသာ အသုံးပြုခြင်းကို လည်းကောင်း၊ လူဝီစီးယားနားပြည်နယ်တွင် အင်္ဂလိပ် နှင့် ပြင်သစ် ဘာသာစကား အသုံးပြုခြင်းကို လည်းကောင်း ဥပဒေအရ ခွင့်ပြုထားသည်။ ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ် ကဲ့သို့သော အချို့ပြည်နယ်များတွင် တရားရုံးသုံး စာရွက်စာတမ်းများ အပါအဝင် အချို့သော အစိုးရ ဆိုင်ရာ စာရွက်စာတမ်းများကို စပိန်ဘာသာ ဖြင့်လည်း ပြန်ဆို ထုတ်ဝေရန် ဥပဒေ ပြဌာန်းထားသည်။ အင်္ဂလိပ်စကား မပြောသော ပြည်သူများ ရှိရာ အုပ်ချုပ်ရေး ဒေသများတွင် အစိုးရဆိုင်ရာ စာရွက်စာတမ်းများ (အထူးသဖြင့် မဲပေးခြင်းနှင့် သက်ဆိုင်သော အချက်အလက်များ) ကို ထိုဒေသရှိ လူအများပြောသော ဘာသာစကားတို့ဖြင့် ပြန်ဆို ထုတ်ဝေလေ့ ရှိသည်။ အချို့သော အမေရိကန်ပိုင်း ကျွန်းများတွင် ဒေသခံဘာသာစကားကို အင်္ဂလိပ်ဘာသာ စကားနှင့် အတူ အသိအမှတ်ပြုထားသည်။ အမေရိကန် ဆာမိုအာ နှင့် ဂူအမ်ကျွန်း တို့တွင် ဆာမိုအန် ဘာသာစကား နှင့် ချာမော်ရိုဘာသာစကားတို့ကို အသီးသီး အသိအမှတ်ပြုထားကြသည်။ မြောက်မာရီယာနာကျွန်းများတွင် ကာရိုလီနီးယန်း နှင့် ချာမိုရို ဘာသာစကားတို့ကို အသိအမှတ် ပြုထားသည်။ ပျူရီတို ရီကိုကျွန်းတွင် တရားဝင်ဘာသာစကားမှာ စပိန်ဘာသာ ဖြစ်သည်။

ကိုးကွယ်မှု

ပရက်စ်ဘီတေးရီးယန်း ဘုရားရှိခိုးကျောင်း တစ်ခု၊ အမေရိကန် အများစုကို ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင် အဖြစ် တွေ့ရသည်။

အမေရိကန်နိုင်ငံသည် ဘာသာတရား နှင့် တိုက်ရိုက်ဆက်နွယ် မနေသော နိုင်ငံ ဖြစ်သည်။ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု ဖွဲ့စည်းပုံ အခြေခံ ဥပဒေ၏ ပထမအကြိမ် ပြင်ဆင်ချက်မှ ဘာသာရေး လွတ်လပ်ခွင့်ကို အာမခံချက်ပေးထားပြီး ဘာသာရေး ဆိုင်ရာ အစိုးရ ဖွဲ့စည်းခြင်းကို တားမြစ်ခဲ့သည်။ ၂၀၀၂ ခုနှစ် လေ့လာချက်အရ ၅၉% သော အမေရိကန်တို့မှ ဘာသာရေးသည် သူတို့ဘဝတွင် အလွန်အရေးပါသော နေရာမှ ပါဝင် ပတ်သက်နေသည်ဟု ဖြေကြားခဲ့ပြီး အခြားသော ကြွယ်ဝချမ်းသာသော နိုင်ငံများနှင့် ယှဉ်လျှင် အလွန်မြင့်မားသော နှုန်းပင် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ် စစ်တမ်းကောက်ယူချက် တစ်ခု အရ ၇၈.၄%သော အရွယ်ရောက်ပြီးသူတို့သည် ခရစ်ယာန် ဘာသာဝင် အဖြစ် ခံယူထားကြောင်း သိရပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ်က ၈၆.၄% နှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက ကျဆင်းသွားခြင်းဟု ဆိုနိုင်သည်။ ပရိုတက်စတင့် ဂိုဏ်းဝင် ၅၁.၃% ရှိပြီး ရိုမန်ကက်သလစ်ဂိုဏ်းဝင် ၂၃.၉ ရာခိုင်နှုန်းရှိသည်။ ထိုလေ့လာမှုမှ လူဦးရေ၏ ၂၆.၃%မှာ လူဖြူ အီဗန်ဂယ်လစ် ဝါဒီ (ပရိုတက်စတင့်ဂိုဏ်းခွဲ) များ အဖြစ် သတ်မှတ်ပြီး နိုင်ငံအတွင်း လူဦးရေအများဆုံး အယူဝါဒ အဖြစ် သတ်မှတ်သည်။ အခြား လေ့လာမှု တစ်ခုမှ လူမျိုးစု အားလုံးတွင် အီဗန်ဂယ်လစ် ဝါဒီ ပေါင်း လူဦးရေ၏ ၃၀% မှ ၃၅% အထိ ရှိမည်ဟု ခန့်မှန်းသည်။ ၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် ခရစ်ယာန်ဘာသာဝင် မဟုတ်သော အခြားဘာသာဝင်များမှာ ၄.၇% ရှိပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ် ၃.၃% မှ မြင့်တက်လာခြင်း ဖြစ်သည်။ ခရစ်ယာန် မဟုတ်သော ဘာသာတရားများထဲမှ ကိုးကွယ်မှုများသော ဘာသာများမှာ ရဟူဒီဘာသာ (၁.၇%) ၊ ဗုဒ္ဓဘာသာ (၀.၇%) ၊ အစ္စလာမ်ဘာသာ (၀.၆%)၊ ဟိန္ဒူဘာသာ (၀.၄%) နှင့် ယူနီတေးရီးယန်း ယူနီဗာဆယ် ဝါဒီ (၀.၃%) တို့ အသီးသီး ဖြစ်ကြသည်။ ထိုစစ်တမ်းမှပင် သိရသည်မှာ ၁၆.၁% သော အမေရိကန်တို့သည် မည်သည့်ဘုရားမှ ရှိသည်ဟု မယုံကြည်သူ၊ ဘုရားမဲ့ဝါဒီ သို့မဟုတ် အရှင်းဆုံးပြောရလျှင် ဘာသာမဲ့များဟု ခံယူကြပြီး ၁၉၉၀ ခုနှစ် ၈.၂% မှ တိုးမြင့်လာခြင်းပင် ဖြစ်သည်။

မိသားစု ပုံစံ

၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် ၁၈နှစ်နှင့် အထက် အမေရိကန်များထဲတွင် အိမ်ထောင်ရှိသူ ၅၈%၊ အိမ်ထောင်ဖက် သေဆုံးသွားသူ ၆%၊ ကွာရှင်းပြတ်စဲထားသူ ၁၀% နှင့် တစ်ခါမျှ လက်မထပ်ရသေးသူ ၂၅% ရှိသည်။ အမျိုးသမီး အများစုသည် အိမ်ပြင်ပတွင် အလုပ်လုပ်ကြပြီး အများစုမှာ ဘွဲ့ရရှိထားသူများ ဖြစ်သည်။

လိင်တူခြင်း လက်ထပ်ခြင်းမှာ နိုင်ငံရေး အရ အငြင်းပွားစရာ ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်သည်။ အချို့သော ပြည်နယ်များတွင် လိင်တူအချင်းချင်း လက်ထပ်ခြင်း မဟုတ်သော်လည်း ဥပဒေအရ ပေါင်းစည်းနေထိုင်ခြင်း နှင့် လက်မထပ်ဘဲ အတူတကွ နေထိုင်ခြင်းတို့ကို လက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်းအစား ခွင့်ပြုထားသည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ်မှစ၍ အချို့သော ပြည်နယ်များသည် တရားစွဲဆိုမှုများနှင့် ဥပဒေပြုမှုများကြောင့် ယောက်ျားချင်း လက်ထပ်ခြင်းကို ဥပဒေနှင့် အညီ ခွင့်ပြုခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ဖက်ဒရယ် အစိုးရ နှင့် ပြည်နယ် အများစုတွင် လက်ထပ်ထိမ်းမြားခြင်းကို ယောက်ျားနှင့် မိန်းမ ပေါင်းစည်းခြင်းဟုသာ သတ်မှတ်ထားခြင်းနှင့် လိင်တူချင်း လက်ထပ်ခြင်းကို တရားဝင် တားမြစ်ထားခြင်းများ ရှိသည်။ ထိုကိစ္စနှင့် ပတ်သက်၍ လူအများစု၏ အယူအဆမှာ ၁၉၉၀ ခုနှစ်များက အများစုက ဆန့်ကျင်ကြသော်လည်း ၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် စာရင်းဇယားအရ မတင်မကျ ဖြစ်နေသော ကိစ္စအဖြစ်သို့ ပြောင်းလဲသွားသည်။

ဆယ်ကျော်သက်များ ကိုယ်ဝန်ရရှိမှုမှာ အမျိုးသမီး ၁၀၀၀ လျှင် ၇၉.၈ ဦးမျှ ဖြစ်ပြီး အိုအီးစီဒီ နိုင်ငံများတွင် အများဆုံး ဖြစ်သည်။ ယခင်က ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချမှုနှင့် ပတ်သက်သော ကိစ္စကို ပြည်နယ်အလိုက် ဆုံးဖြတ်ခွင့် ပေးထားသော်လည်း ၁၉၇၃ခုနှစ် တရားရုံးချုပ်၏ ဆုံးဖြတ်ချက်မှ အစပြု၍ တစ်နိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာဖြင့် ခွင့်ပြုပေးခဲ့သည်။ ထိုကိစ္စမှာ အငြင်းပွားစရာ ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်နေခဲ့ပြီး နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာသည့်တိုင်အောင်ပင် အများပြည်သူ၏ အယူအဆမှာ အမျိုးမျိုး အစားစား ကွဲပြား နေခဲ့သည်။ ပြည်နယ်အများစုတွင် ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချခြင်း အတွက် အများပြည်သူဆိုင်ရာ ထောက်ပံ့ကြေးကို တားမြစ်ထားခြင်း၊ နှောင်းမှ ဖျက်ချခြင်းကို ကန့်သတ်ထားခြင်း၊ အရွယ်မရောက်သေးသူများ အတွက် မိဘအား အသိပေးရန် လိုအပ်ခြင်း နှင့် မဖျက်ချမီ အချိန်ကာလ တစ်ခု စောင့်ဆိုင်းရန် ပြဌာန်းထားခြင်းတို့ ရှိသည်။ ကိုယ်ဝန်ဖျက်ချမှုနှုန်းမှာ ကျဆင်းလာသော်လည်း အချိုးအစား အရ ကလေး ၁၀၀၀ လျှင် ၂၄၁ ဦး ဖျက်ချမှု ရှိနေပြီး ၁၅ နှစ်မှ ၄၄ နှစ်အတွင်း အမျိုးသမီး ၁၀၀၀ တွင် ၁၅ ဦး ဖျက်ချမှု ရှိနေသဖြင့် အခြားသော အနောက်နိုင်ငံများနှင့် နှိုင်းယှဉ်ပါက များပြားနေသေးသည်။

ယဉ်ကျေးမှု

လစ်ဘာတီ ရုပ်တု အား တကမ္ဘာလုံးမှ အမေရိကန်၏ ပြယုဂ် အဖြစ်နှင့် လွတ်လပ်မှု၊ ဒီမိုကရေစီနှင့် အခွင့်အလမ်းတို့၏ ဝိဉာဏ အဖြစ် မှတ်ယူကြသည်။

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ယဉ်ကျေးမှုမျိုးစုံသော နိုင်ငံဖြစ်ပြီး လူမျိုးစု၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ တန်ဖိုးထားမှု အမျိုးမျိုးအစားစားတို့ တည်ရှိရာ နိုင်ငံဖြစ်သည်။ လူနီ များနှင့် ဟာဝိုင်အီကျွန်းသားများမှ လွဲလျှင် အခြားသော အမေရိကန် အားလုံး နှင့် ၎င်းတို့၏ ဘိုးစဉ်ဘောင်ဆက်များမှာ လွန်ခဲ့သော ၅ ရာစု အတွင်းက အမေရိကန်သို့ ရွှေ့ပြောင်းလာကြခြင်း ဖြစ်သည်။ အမေရိကန်၏ အဓိက ယဉ်ကျေးမှုမှာ ဥရောပမှ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူတို့ ထံမှ ဆင်းသက်လာသော အနောက်တိုင်းယဉ်ကျေးမှု ဖြစ်ပြီး အာဖရိကမှ ကျွန်များ ယူဆောင်လာသည့် ယဉ်ကျေးမှု ကဲ့သို့သော အခြားယဉ်ကျေးမှုများမှ လွှမ်းမိုးမှုများ ပါဝင်သည်။ လတ်တလော အာရှမှ ရွှေ့ပြောင်းလာသူများနှင့် အထူးသဖြင့် လက်တင်အမေရိကမှ ပြောင်းလဲလာသော သူတို့ထံမှ ယဉ်ကျေးမှုများ ထပ်မံ ရောစွက်လိုက်သဖြင့် လက်ရှိယဉ်ကျေးမှု အခြေအနေတို့ကို ဟင်းအိုးထဲတွင် ရောမွှေထားသကဲ့သို့ ရှိသော ယဉ်ကျေးမှုဟု ပုံဖော်လေ့ ရှိကြသလို ပြောင်းရွှေ့လာသူများနှင့် သူတို့၏ မျိုးဆက်များမှ ရိုးရာ ယဉ်ကျေးမှုကို ထိန်းသိမ်းကြသဖြင့် အသုပ်ပန်းကန်ကဲ့သို့ တသီးတခြား ယဉ်ကျေးမှုများ ပေါင်းစပ်နေသော ယဉ်ကျေးမှုဟုလည်း ပုံဖော်လေ့ ရှိကြသည်။

အမေရိကန် ယဉ်ကျေးမှုသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တစ်သီးတစ်သန့် အဖြစ်ဆုံး ယဉ်ကျေးမှုဟု မှတ်ယူကြသည်။ အမေရိကန် အိပ်မက် သို့မဟုတ် အမေရိကန်တို့သည် လူမှုအဆင့်အတန်း အမြင့်ဆုံး အထိ မြင့်တက်လာနိုင်သည့် အခွင့်အလမ်းရှိသည် ဟူသည့် အယူအဆမှ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်ချင်သူ အများစုကို ဆွဲဆောင်နိုင်သည်။. အဓိက ယဉ်ကျေးမှုအရ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် အဆင့်အတန်း ခွဲခြားမှု မရှိသော လူ့အဖွဲ့အစည်းအဖြစ် သတ်မှတ်သော်လည်း ပညာရှင်များက နိုင်ငံအတွင်း လူမှု အဆင့်အတန်းများ သိသိသာသာ ကွဲပြားသဖြင့် အချင်းချင်း ပေါင်းစည်းခြင်း၊ ဘာသာစကား နှင့် တန်ဖိုးထားမှု တို့အပေါ်တွင် အကျိုးသက်ရောက်မှု ရှိသည် ဆိုသည့် အချက်ကို ထုတ်နှုတ်ပြထားသည်။ အမေရိကန်၏ လူလတ်တန်းစား နှင့် ပရော်ဖက်ရှင်နယ် အဆင့်အတန်း ရှိသူများမှ ခေတ်သစ် သာတူညီမျှ အမျိုးသမီးဝါဒ၊ ပတ်ဝန်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေး ဝါဒ နှင့် ယဉ်ကျေးမှု အမျိုးမျိုးရှိသော ဝါဒ အစရှိသော ယနေ့လက်ရှိ လူမှုရေး လမ်းကြောင်းများကို အစပျိုးပေးခဲ့သည်။ အမေရိကန်တို့၏ မိမိဘာသာ ရှုမြင်မှု၊ လူမှုရေး အမြင် နှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်များသည် ၎င်းတို့ လုပ်ကိုင်သော အလုပ်အကိုင်နှင့် မကြုံစဖူး နီးစပ်နေလေ့ ရှိသည်။ အမေရိကန်များ အနေနှင့် လူမှုစီးပွားရေး ဆိုင်ရာ အောင်မြင်မှုများကို အလွန်တန်ဖိုးထားလေ့ ရှိသော်လည်း သူလိုငါလို လူသာမန် ဖြစ်ခြင်းကို ယေဘုယျအားဖြင့် ကောင်းသည့် အချက်အဖြစ် ရှုမြင်လေ့ ရှိကြသည်။

ခေတ်စားသော မီဒီယာများ

ဟောလိဝုဒ် ဆိုင်းဘုတ်

ကမ္ဘာပေါ်တွင် ပထမဆုံးသော စီးပွားဖြစ် ရုပ်ရှင်ပြသမှုကို ၁၈၉၄ ခုနှစ်က နယူးယောက်မြို့တော်တွင် စတင်ခဲ့ပြီး သောမတ် အက်ဒီဆင် ၏ ကိုင်နက်တိုစကုပ် ခေါ် ရုပ်ရှင်ပြစက်ကို အသုံးပြုခြင်း ဖြစ်သည်။ နောက်တစ်နှစ်တွင် ပထမဆုံးသော ရုပ်ရှင်ပွဲကို နယူးယောက် မြို့တော်တွင်ပင် ပြသခဲ့ပြီး နောက်ထပ် ဆယ်စုနှစ်များတွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် အသံထွက် ရုပ်ရှင် ထုတ်လုပ်မှုတွင် ရှေ့ပြေးဖြစ်ခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစုနှစ် အစောပိုင်းမှစ၍ အမေရိကန် ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်းသည် ကယ်လီဖိုးနီးယားပြည်နယ် ဟောလိဝုဒ် တွင်သာ အများအားဖြင့် အခြေပြုခဲ့သည်။ ဒါရိုက်တာ ဒီ ဒဗလျူ ဂရစ်ဖစ်သည် ရုပ်ရှင်ဆိုင်ရာ အသုံးအနှုန်းများကို တီထွင်ရာတွင် အဓိက ဖြစ်ခဲ့ပြီး အော်လ်ဆန် ဝဲလ် ရိုက်ကူးသည် စီတီဇင် ကိန်း (၁၉၄၁) ဆိုသော ရုပ်ရှင်မှာ အချိန်တိုင်းအတွက် အကောင်းဆုံး ရုပ်ရှင်ဟု မကြာခဏ ရည်ညွှန်းလေ့ ရှိကြသည်။ အမေရိကန် ရုပ်ရှင်သရုပ်ဆောင်များ ဖြစ်ကြသော ဂျွန်ဝိန်း နှင့် မာရီလင်မွန်ရိုး တို့သည် အလွန်နာမည်ကျော်ကြားသော သရုပ်ဆောင်များ ဖြစ်ခဲ့ကြပြီး ထုတ်လုပ်သူနှင့် စွန့်ဦးတီထွင်သူ တစ်ဦး ဖြစ်သည့် ဝေါ့သ် ဒစ်စနေး သည် ကာတွန်းကား နှင့် ရုပ်ရှင်ရောင်းဝယ်ရေး တွင် ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုသူ တစ်ဦး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဟောလိဝုဒ်မှာ အဓိက ရုပ်ရုင် စတူဒီယိုများသည် စတားဝါး (၁၉၇၇) နှင့် တိုက်တန်းနစ် (၁၉၉၇) အစရှိသော စီးပွားရေး အရ အကျိုးအမြတ် အများဆုံး ရုပ်ရှင်များကို ထုတ်လုပ် ရိုက်ကူးခဲ့ကြပြီး ဟောလိဝုဒ်မှ ထွက်ရှိသော ရုပ်ရှင်များမှာ ကမ္ဘာ့ရုပ်ရှင်လုပ်ငန်းတွင် ယနေ့တိုင် အဓိကနေရာမှ ပါဝင်လျှက် ရှိသည်။

အမေရိကန်များသည် ကမ္ဘာပေါ်တွင် တယ်လီဗွီးရှင်း အကြည့်ဆုံးသော လူမျိုးများ ဖြစ်ကြသည်။ တယ်လီဗွီးရှင်း ကြည့်သော အချိန်မှာ တဖြည်းဖြည်း မြင့်တက်လျှက် ရှိပြီး ၂၀၀၆ ခုနှစ်တွင် ပျမ်းမျှ တစ်နေ့ ၅ နာရီနှုန်း အထိ ရောက်ရှိလာခဲ့သည်။ တယ်လီဗွီးရှင်း လွှင့်ထုတ်သော အဓိက ကွန်ယက် ၄ ခုစလုံးမှာ စီးပွားဖြစ် ထုတ်လွှင့်မှုများ ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန်တို့သည် ရေဒီယိုထုတ်လွှင့်မှုများကိုလည်း နားထောင်လေ့ ရှိပြီး အများအားဖြင့် စီးပွားဖြစ် ထုတ်လွှင့်မှုများကို နားထောင်လေ့ ရှိကာ ပျမ်းမျှအားဖြင့် တစ်နေ့လျှင် ၂ နာရီခွဲနှုန်း ဖြစ်သည်။ ဝက်ဘ်ပေါ်တယ်များနှင့် ရှာဖွေသည့် ဝက်ဘ်ဆိုက်ဒ်များမှ လွဲလျှင် ခေတ်အစားဆုံး ဝက်ဘ်ဆိုက်ဒ်များမှာ ဖေ့စ်ဘွတ်ခ်၊ ယူကျု(ဘ်)၊ ဝီကီပီးဒီးယား၊ ဘလော့ဂါ၊ အီးဘေး နှင့် ခရိတ်ခ်လစ် (Craigslist) တို့ ဖြစ်ကြသည်။

စည်းချက်ကျပြီး လှပသော စာသားများပါဝင်သည့် အာဖရိကန်-အမေရိကန် ဂီတသည် အမေရိကန် ဂီတတစ်ခုလုံး အပေါ်တွင် နက်ရှိုင်းစွာ လွှမ်းမိုးမှု ရှိပြီး ဥရောပ ရိုးရာဂီတမှ ကွဲပြားခြားနား သွားစေသည်။ ဖော့ခ် ဂီတ၏ အစိတ်အပိုင်းများမှ အသုံးအနှုန်းများ ဖြစ်ပြီး ယခုအခါတွင် ခေတ်ဟောင်းဂီတဟု သိရှိနေကြသည့် ဘလူး ဂီတ စသည်တို့အား တကမ္ဘာလုံးရှိ ပရိသတ်တို့ နှစ်ခြိုက်အားပေးသော ဂီတအမျိုးအစားများ အဖြစ် ပြောင်းလဲခဲ့ကြသည်။ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်းတွင် လူးဝစ် အမ်းစထရောင်း နှင့် ဒျု အယ်လင်တန် အစရှိသူတို့က ဂျက်ဇ်ဂီတ ကို တီထွင်ခဲ့ကြသည်။ ၁၉၂၀ ခုနှစ်များအတွင်း ကျေးလက်ဂီတကို တီထွင်ခဲ့ကြပြီး ၁၉၄၀ နှစ်များတွင် ရစ်သမ်နှင့် ဘလူး သို့ R&B ဂီတကို တီထွင်ခဲ့ကြသည်။ အဲလ်ဗစ် ပရက်စလေ နှင့် ချပ်ခ် ဘယ်ရီတို့သည် ၁၉၅၀ ခုနှစ် အလယ်ပိုင်းများ အတွင်း ရော့ခ်အင်ရိုးဂီတကို ရှေးဦးဖန်တီးခဲ့သူများတွင် ပါဝင်သည်။ ၁၉၆၀ ခုနှစ်များတွင် ဘော့ပ် ဒိုင်လန်မှ ဖော့ခ် ဂီတကို ပြန်လည်ဆန်းသစ်ရာမှ လူသိများ အထင်ရှားဆုံးသော တေးရေးဆရာ တစ်ယောက် ဖြစ်ခဲ့ပြီး ဂျိမ်းစ်ဘရောင်းမှ ဖန့်ခ်ဂီတ ဖန်တီးမှုများတွင် ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ အမေရိကန်တို့၏ လတ်တလော တီထွင်မှုများတွင် ဟစ်ဟော့ပ် ဂီတ နှင့် ဟောက်စ် ဂီတတို့ ပါဝင်သည်။ အမေရိကန် ပေါ့ပ်စတားများဖြစ်ကြသော ပရက်စလေ၊ မိုက်ကယ်လ် ဂျက်ဆင် နှင့် မက်ဒေါနား တို့သည် ကမ္ဘာကျော် အဆိုတော်များ အဖြစ် ရပ်တည်ခဲ့ကြသည်။

စာပေ၊ အတွေးအခေါ်နှင့် အနုပညာ

၁၉၅၀ ခုနှစ်များမှ ထင်ရှားလာခဲ့သော ဘိမျိုးဆက်ဟု ခေါ်သည့် စာရေးဆရာ အုပ်စုထဲမှ ထင်ရှားသော စာရေးဆရာ တစ်ဦးဖြစ်သည့် ဂျက် ကီရွက်

၁၈ ရာစုနှစ်နှင့် ၁၉ ရာစု အစောပိုင်းကာလများက အမေရိကန် အနုပညာနှင့် စာပေတို့သည် ဥရောပမှ နည်းပေး လမ်းပြမှုများကို ခံယူခဲ့ကြသည်။ နသန်နီယယ် ဟော်သွန်း ၊ အက်ဒ်ဂါ အယ်လန် ပိုး နှင့် ဟင်နရီ ဒေးဗစ် သောရိုး တို့က ၁၉ ရာစု အလယ်ပိုင်းတွင် အမေရိကန် စာပေ၏ တသီးတခြား ထင်ရှားသောဟန်ကို ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့ ကြသည်။ မာ့ခ်တွန်း နှင့် ကဗျာဆရာ ဝေါ့သ် ဝှစ်တ်မန်း တို့မှာ ရာစုနှစ်၏ ဒုတိယပိုင်း တစ်ဝက်တွင် အဓိက အရေးပါသော ထင်ရှားသူများ ဖြစ်ကြသည်။ အယ်မလီ ဒစ်ကင်ဆန် ကို သူမ အသက်ရှင်စဉ်ကာလက သိရှိသူ မရှိသလောက် နည်းသော်လည်း အခုအခါတွင် အမေရိကန်၏ မရှိမဖြစ် ကဗျာဆရာမ တစ်ဦး အဖြစ် အသိအမှတ် ပြုလာကြသည်။ နိုင်ငံနှင့် ဆိုင်သော အတွေ့အကြုံတို့၏ အခြေခံမြင်ကွင်းများ နှင့် ဇာတ်ကောင်စရိုက်များကို အသားပေး ရေးထားသော ဝတ္ထုများ ဖြစ်ကြသည့် ဟာမန်း မယ်လ်ဗေးလ် ၏ မော်ဘီဒစ်ခ် (၁၈၅၁)၊ မာ့ခ်တွန်း၏ ဟပ်ကယ်ဘယ်ရီ ဖင်န် ၏ စွန့်စားခန်းများ (၁၈၈၅)၊ အက်ဖ် စကော့ ဖစ်ဇ်ဂျာရဲလ် ၏ မဟာ ဂက်စဘီ (၁၉၂၅) အစရှိသော စာအုပ်တို့ကို အမေရိကန်၏ မဟာဝတ္ထုများ အဖြစ် ဂုဏ်ပြုခေါ်ဆိုနိုင်သည်။

အမေရိကန်နိုင်ငံသား ၁၁ ဦးတို့သည် စာပေဆိုင်ရာ နိုဘယ်လ်ဆုကို ရရှိခဲ့ပြီး နောက်ဆုံးရရှိခဲ့သူမှာ ၁၉၉၃ ခုနှစ်တွင် ရရှိခဲ့သော တိုနီ မော်ရစ်ဆန် ဖြစ်သည်။ ဝီလီယမ် ဖော့သ်ကနာ နှင့် အားနတ်စ် ဟဲမင်းဝေးတို့အား မကြာခဏဆိုသလိုပင် ၂၀ ရာစု၏ လွှမ်းမိုးမှု အရှိဆုံး စာရေးဆရာများ အဖြစ် အမည်တပ် လေ့ ရှိသည်။ အနောက်တိုင်း ကောင်ဘွိုင်စာပေများနှင့် စုံထောက်ရာဇဝတ်မှုကို အခြေခံထားသော ဝတ္ထုများမှာ အမေရိကန်မှ စတင်ပေါ်ထွန်းခဲ့သည်။ ဘိ မျိုးဆက်ဟု ခေါ်သည့် စာရေးဆရာ တစ်စုက ခေတ်သစ် စာပေ အရေးအသားများကို စတင်ဖွင့်လှစ်ခဲ့ပြီး ထိုအုပ်စုထဲတွင် ပို့စ်မော်ဒန် စာရေးဆရာများ ဖြစ်ကြသော ဂျွန်ဘာ့တ်၊ သောမတ်စ် ပင်ချွန် နှင့် ဒွန် ဒယ်လီလို စသူတို့ ပါဝင်သည်။

သော်ရိုးနှင့် ရပ်ဖ် ဝေါ်လ်ဒို အီမာဆန် တို့ ဦးဆောင်သော အမေရိကန်တွေ့ကြုံလွန်ဝါဒီ (transcendentalists) များက ပထမဆုံး အမေရိကန် အတွေးအခေါ် ဆိုင်ရာ လှုပ်ရှားမှုကို စတင်တည်ထောင်ခဲ့သည်။ အမေရိကန် ပြည်တွင်းစစ် အပြီးတွင် ချားလ်စ် ဆန်ဒါ ပီးယားစ် မှ စတင်ပြီး ဝီလီယမ် ဂျိမ်းစ်နှင့် ဂျွန်ဒူဝီတို့က ဆက်ခံကာ လက်တွေ့ပဓာနဝါဒ (pragmatism) ကို ဦးဆောင် ထုတ်ဖော်ခဲ့ကြသည်။ ၂၀ ရာစု အတွင်းတွင် နိုရမ် ချောင်စကီး၏ အယူဝါဒအပေါ်တွင် ဒဗလျူ ဗွီ ကွိုင်း နှင့် ရစ်ချက် ရော်တီတို့က ထပ်ဆင့်မွမ်းမံ ထားသည့် အတွေးအခေါ်များ ဖြစ်သည် ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ အတွေးအခေါ် ပညာ (analytic philosophy) ကို အမေရိကန် ပညာရှင်တို့၏ ရှေ့မှောက်သို့ ဆောင်ယူလာခဲ့သည်။ ဂျွန်ရောလ် နှင့် ရောဘတ် နိုဇစ်ခ် တို့က နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ အတွေးအခေါ်ပညာကို ပြန်လည် အသက်သွင်းခဲ့သည်။

ရုပ်ပြအနုပညာများတွင် ဟတ်ဒ်ဆန်မြစ် အနုပညာကျောင်းသည် ဥရောပသားတို့၏ သဘာဝတ္တဗေဒ (naturalism ) ပေါ်တွင် မူတည် လှုပ်ရှားသည့် ၁၉ ရာစု အလယ်ပိုင်း လှုပ်ရှားမှု တစ်ခု ဖြစ်သည်။ သောမတ်စ် အီကင်၏ သရုပ်မှန် ပန်းချီများမှာ ယခုအခါတွင် အလွန်ထင်ရှားနေပြီ ဖြစ်သည်။ ၁၉၁၃ ခုနှစ်တွင် နယူးယောက် မြို့တွင် ပြသခဲ့သည့် အာမာရီ ပြပွဲ ဟုခေါ်သည့် ဥရောပ မော်ဒန်ပန်းချီပြပွဲမှ အများအား အံ့အား သင့်သွားစေခဲ့ပြီး အမေရိကန် ပန်းချီ၏ အခင်းအကျင်းကို ပြောင်းလဲသွားစေခဲ့သည်။ ဂျော်ဂျီယာ အို ကိဖ်၊ မားစ်ဒန် ဟတ်တလေနှင့် အခြားသူတို့သည် အသစ်အဆန်း ပုံစံအသစ်များကို စမ်းသပ်ခဲ့ကြသည်။ အရေးပါသော အနုပညာလှုပ်ရှားမှုများ ဖြစ်ကြသည့် ဂျက်ဆန် ပိုးလော့ခ် နှင့် ဝီလမ် ဒီ ကွန်းနင်း တို့၏ အက်ဘ်ဆထရက် အိတ်စပရက်ရှင်နစ်ဇင် ဝါဒ၊ အန်ဒီ ဝါဟိုး နှင့် ရွိုင်း လစ်တန်ရှတိန်းတို့၏ ပေါ့ပ်အတ် စသည်တို့သည် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုတွင်ပင် အများစု ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ မော်ဒန်ဝါဒနှင့် ပို့စ်မော်ဒန်ဝါဒ ရေစီးကြောင်းများက အမေရိကန် ဗိသုကာပညာရှင်များ ဖြစ်ကြသော ဖရန့်ခ် လွိုက် ရိုက်၊ ဖိလစ် ဂျွန်ဆင် နှင့် ဖရန့်ခ် ဂေရီ တို့အား ကျော်ကြားမှု ရရှိစေခဲ့သည်။

ဘရော့ဒ်ဝေး ဇာတ်ရုံ ရပ်ကွက်၏ တစိတ်တဒေသဖြစ်သော နယူးယောက်မြို့ရှိ တိုင်းစကွဲယား

အမေရိကန်တွင် ပြဇာတ်နှင့် ပတ်သက်၍ အဓိက မြှင့်တင်ခဲ့သူမှာ ပြဇာတ်စီစဉ်သူ ပီ တီ ဘာနမ် ဖြစ်ပြီး ၁၈၄၁ ခုနှစ်တွင် မက်ဟက်တန် အောက်ပိုင်းတွင် ဖျော်ဖြေရေး အဆောက်အဦးများကို စတင် ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ၁၈၇၀ နှောင်းပိုင်းနှစ်များမှ စ၍ ဟယ်ရီဂန် နှင့် ဟတ် တို့က ထင်ရှားသော သီချင်းဖွဲ့ ဟာသပြဇာတ်များကို ထုတ်ဖော် တင်ဆက်ခဲ့သည်။ ၂၀ ရာစုတွင် ဘရော့ဒ်ဝေး၌ ခေတ်သစ် ဂီတပုံစံများ ထွက်ပေါ်လာခဲ့ပြီး ဇာတ်ရုံမှ သီချင်းများကို ရေးသားသူ အိုက်ဗင် ဘာလင်၊ ကိုးလ် ပေါ်တာ၊ စတီဖင် ဆုံဟိမ်း တို့၏ သီချင်းများမှာ ပေါ့ပ်ဂီတ၏ စံနှုန်းများ ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ပြဇာတ်ရေးဆရာ ယူဂျင်း အို နေးလ်သည် ၁၉၃၆တွင် စာပေ ဆိုင်ရာ နိုဘယ်လ်ဆုကို ရရှိခဲ့ပြီး အခြားပြဇာတ်နှင့် သက်ဆိုင်သူများထဲမှ ဆုရရှိကြသူများမှာ ပူလစ်ဇာဆု ရရှိခဲ့ကြသော တင်နက်ဆီ ဝီလီယမ်၊ အက်ဒဝပ် အယ်လ်ဘီး နှင့် အော်ဂတ်စ် ဝီလ်ဆင်တို့ ဖြစ်ကြသည်။

ထိုအချိန်ထိုအခါက လူသိနည်းခဲ့သော်လည်း ၁၉၁၀ ခုနှစ်များမှ ချားလ်စ်အိုက်ဗ်၏ ရေးသားတက်ဆက်မှုများမှာ ဂန္တဝင်ဆိုင်ရာ ဂီတတွင် အမေရိကန် တေးရေးဆရာ တစ်ယောက်၏ ပထမဆုံး အဓိက ပါဝင်ပတ်သက်မှု ပင် ဖြစ်သည်။ စမ်းသပ်တီထွင်သူများ ဖြစ်ကြသည့် ဟင်နရီ ကိုဝဲလ် နှင့် ဂျွန်ကေ့ဂျ် တို့သည် ဂန္တဝင်ဂီတ ဆိုင်ရာ တေးသွားများ ရေးဖွဲ့မှုအတွက် တမူထူးခြားသော အမေရိကန် နည်းလမ်းဖြင့် ချည်းကပ်မှုကို ဖန်တီးခဲ့သည်။ အာရွန် ကော့ပ်လန်းနှင့် ဂျော့ရှ် ဂါ့ရှ်ဝင်တို့က ခေတ်ပေါ်ဂီတနှင့် ဂန္တဝင်ဂီတ အရောအနှောကို ဖန်တီး ခဲ့ကြသည်။ အကဆရာများ ဖြစ်ကြသည့် အစ်ဆာဒိုရာ ဒွန်ကန် နှင့် မာသာ ဂရေဟမ် တို့သည် ခေတ်ပေါ်အကကို ကူညီ တီထွင်ခဲ့ကြပြီး ဂျော့ရှ် ဘလန်ချိုင်း နှင့် ဂျရုန်း ရော်ဘင်တို့မှာ ၂၀ ရာစု ဘဲလေး အက၏ ဦးဆောင်ဦးရွက် ပြုသူများ ဖြစ်ကြသည်။ အမေရိကန်တို့သည် ခေတ်ပေါ် အနုပညာဖြစ်သော ဓာတ်ပုံပညာတွင် အရေးပါခဲ့သည်မှာ ကြာမြင့်လှပြီ ဖြစ်သည်။ အဓိက နာမည်ကြီး ဓာတ်ပုံဆရာများတွင် အဲဖရက် စတေးဂလစ်၊ အက်ဒဝပ် စတိုင်းချန်း နှင့် အန်ဆယ် အဒမ် စသူတို့ ပါဝင်သည်။ သတင်းစာများမှ ဟာသကာတွန်းတိုများနှင့် ရုပ်ပြစာအုပ်များမှာ အမေရိကန်တို့၏ တီထွင်မှုများ ဖြစ်ကြသည်။ ရုပ်ပြများထဲတွင် ထူးခြားသော အရည်အသွေးရှိသည်ဟု စံတင်ထိုက်သည့် မဟာ သူရဲကောင်း စူပါမင်းမှာ အမေရိကန်၏ ပြယုဂ်တစ်ခုပင် ဖြစ်လာခဲ့သည်။

အစားအစာ

အမေရိကန်၏ အဓိကအစားအစာများမှာ အခြား အနောက်နိုင်ငံများနှင့် တူညီသည်။ ဂျုံသည် အဓိက စားသုံးသည့် သီးနှံဖြစ်သည်။ လူနီများ နှင့် အစောပိုင်း ဥရောပ အခြေချ နေထိုင်သူများ စားသုံးကြသည့် ဟင်းလျာများတွင် ကြက်ဆင်သား၊ သမင်သား၊ အာလူး၊ ကန်းစွန်းဥ၊ ပြောင်းဖူး၊ မေပယ်လ်အရည် စသည့် အဆာပလာ အမျိုးမျိုးတို့ကို ထည့်သွင်း ချက်ပြုတ်ကြသည်။ ဖြည်းဖြည်းချင်း ချက်ထားသော ဝက်သားနှင့် အမဲသား ဘာဘီကျူးများ၊ ကဏန်းကိတ်များ၊ အာလူးကြော် နှင့် ချော့ကလက် ချစ်ပ် ကွက်ကီး စသည်တို့မှာ အမေရိကန် အစားအစာ သီးသန့် ဖြစ်ကြသည်။ ဆိုးလ်ဖု ဟု ခေါ်ကြသော အာဖရိကကျွန်များ ချက်ပြုတ်လေ့ ရှိသော အစားအစာများမှာ တောင်ပိုင်းတွင် လူကြိုက်များပြီး အခြားသော ဒေသများမှ အာဖရိကန်-အမေရိကန်များ ကြားတွင် လည်း တွေ့ရလေ့ ရှိသည်။ အစားအစာ နှစ်မျိုး သုံးမျိုးကို ပေါင်းစပ်ထားသော လူဝီစီးယားနား ခရီယိုး၊ ကေဂျွန် နှင့် တက်စ်- မက်စ် စသည်တို့မှာလည်း ဆိုင်ရာ ဒေသအသီးသီး အတွင်း ထင်ရှားသည်။

အမေရိကန်၏ သွင်ပြင်လက္ခဏာ အစားအစာများဟု ခေါ်နိုင်သော ပန်းသီးမုန့်၊ ကြက်ကြော်၊ ပီဇာ၊ ဟမ်ဘာဂါ နှင့် ဟော့ဒေါ့စသည်တို့မှ ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်လာသူ အမျိုးမျိုး တို့၏ ဟင်းလျာများမှ ပြောင်းလဲ ရယူထားခြင်း ဖြစ်သည်။ အာလူးကြော်၊ ဘာရီတို နှင့် တာကို အစရှိသော မက္ကဆီကန် ဟင်းလျာများ၊ ပတ်စတာ ဟင်းလျာများတို့သည် အီတလီ ဟင်းလျာများမှ ဆင်းသက်လာပြီး အများစု စားသုံးလျှက် ရှိကြသည်။ အမေရိကန်များသည် ကော်ဖီကို လက်ဖက်ရည်ထက် ပို၍ ကြိုက်ကြသည်။ အမေရိကန် စားသောက်ကုန် လုပ်ငန်းရှင်၏ အရောင်းမြှင့်တင်မှုများမှ တဆင့် လိမ္မော်ရည်နှင့် နွားနို့တို့သည် နေရာတိုင်းတွင် တွေ့ရသော နံနက်စာ သောက်စရာများ ဖြစ်လာခဲ့သည်။

ကမ္ဘာပေါ်တွင် အကြီးဆုံးဖြစ်သော အမေရိကန်တို့၏ အမြန်အစားအစာ လုပ်ငန်းသည် ၁၉၃၀ ပြည့်နှစ်များတွင် ကားပေါ်မှ မဆင်းဘဲ ဝယ်ယူနိုင်သော စနစ်ကို စတင် ခဲ့သည်။ အမြန်အစားအစာများကို စားသုံးကြခြင်းသည် ကျန်းမာရေး အတွက် စိုးရိမ်စရာ တစ်ခု ဖြစ်လာစေခဲ့သည်။ ၁၉၈၀ ခုနှစ်များ နှင့် ၁၉၉၀ ခုနှစ်များတွင် အမေရိကန်တို့၏ ကယ်လိုရီ စားသုံးမှုမှာ ၂၄% မြင့်တက်လာခဲ့သည်။ အမြန်အစားအစာ ဆိုင်များတွင် မကြာခဏ စားသုံးခြင်းသည် ပြည်သူ့ကျန်းမာရေး ဆိုင်ရာ အရာရှိများက "အမေရိကန်တို့၏ အဝလွန်နှုန်း ပျံနှံ့ခြင်း"ဟု ခေါ်သော ကျန်းမာရေး ပြဿနာတစ်ရပ်ကို ဖြစ်ပွားစေသည်။ အလွန်ပင် ချိုလှသော အအေးများမှ အမေရိကန်တွင် လူကြိုက်များပြီး သကြားပါသော ဖျော်ရည်များသည် အမေရိကန်တို့အတွက် ကယ်လိုရီ စားသုံးမှု၏ ၉% နှုန်းခန့်မျှ နှင့် သက်ဆိုင်သည်။

အားကစား

အမေရိကန် ဘောလုံး ကစားပွဲတွင် ဘောလုံးကိုသယ်ပြေးလာသော နောက်တန်းလူ တစ်ဦး

၁၉ရာစု နှောင်းပိုင်းမှ အစပြု၍ ဘေ့စ်ဘောလ်ကို အမျိုးသား အားကစားနည်း တစ်ရပ်အဖြစ် မှတ်ယူခဲ့သည်။ သို့သော် အချို့သော ဆန်းစစ်ချက်များအရ အမေရိကန် ဘောလုံးသည် ကြည့်ရှုသူ အများဆုံး အားကစားနည်း တစ်ရပ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ ဘတ်စကက်ဘောနှင့် ရေခဲပြင် ဟော်ကီကစားနည်းတို့သည် အသင်းလိုက် အားကစားနည်းများတွင် ဦးဆောင်ဦးရွက် အားကစားနည်းများ အဖြစ် ပါဝင်သည်။ ကောလိပ်ကျောင်းများ အတွင်း ယှဉ်ပြိုင်ကစားကြသော အမေရိကန် ဘောလုံး နှင့် ဘတ်စကက်ဘော တို့သည် ပရိသတ် အများအပြားကို ဆွဲဆောင်နိုင်သည်။ လက်ဝှေ့နှင့် မြင်းပြိုင်ပွဲတို့မှာ လူအများဆုံး ကြည့်ရှုကြသည့် တစ်ဦးချင်း ကစားနည်းများ ဖြစ်ကြသည်။ သို့သော်လည်း ဂေါက်သီးကစားခြင်းနှင့် ကားပြိုင်ခြင်းတို့ကြောင့် ထိုကစားနည်းများ မှေးမှိန်လာခဲ့သည်။ ဘောလုံးကစားခြင်းကို လူငယ်များနှင့် အပျော်တမ်း အဆင့်တွင် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ကစားကြသည်။ တင်းနစ်နှင့် အခြား ပြင်ပတွင် ကစားရသော ကစားနည်း အချို့မှာလည်း လူကြိုက်များသည်။

အမေရိကန်တွင် ကစားနည်း အများစုမှာ ဥရောပကစားနည်းများမှ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ခြင်း ဖြစ်သော်လည်း ဘော်လီဘော ကစားခြင်း၊ ဘုတ်စကိတ် စီးခြင်း၊ နှင်းလျှောစီးခြင်း နှင့် ချီးယားလိဒင်း တို့မှာ အမေရိကန်တို့၏ တီထွင်မှုများ ဖြစ်ကြသည်။ ဘတ်စကတ်ဘောကို ကနေဒါနိုင်ငံဖွား ဂျိမ်းစ် နိုက်စမစ်က မက်ဆာချူးဆက်တွင် တီထွင်ခဲ့သည်။ လာခရော့စ်နှင့် ရေလွှာစီးခြင်းတို့မှာ အမေရိကန် ရှေးဦးနေထိုင်သူနှင့် ဟာဝိုင်အီ ကျွန်းသားထံမှ အနောက်တိုင်းသားများ ဆက်ခံရရှိခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။ အိုလံပစ် ကစားပွဲတော် ၈ ခုကို အမေရိကန်တွင် ကျင်းပခဲ့ဖူးသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နွေရာသီ အိုလံပစ် အားကစားပွဲတော်တွင် ဆုတံဆိပ် ၂,၃၀၁ ခု ရရှိခဲ့ဖူးပြီး အခြားတိုင်းပြည် အားလုံးထက်များသည်။ ဆောင်းရာသီ အိုလံပစ်ကစားပွဲတွင်မူ ၂၅၃ ခု ရရှိခဲ့ပြီး ဒုတိယမြောက် အများဆုံး ရရှိသော နိုင်ငံ ဖြစ်ကာ နော်ဝေနောက်မှ လိုက်သည်။

အတိုင်းအတာစနစ်

အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ရိုးရာတိုင်းတာမှုများကို ဆက်လက်ထိန်းသိမ်းထားပြီး ၎င်းတို့တွင် ယခင်က ဗြိတိသျှ အင်ပီယီရယ်လ် အတိုင်းအတာများ ဖြစ်ကြသော မိုင်၊ ကိုက် နှင့် ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက် စသည်တို့ ပါသည်။ အမေရိကန်၏ ထူးခြားသော အတိုင်းအတာများမှာ ဂါလန် နှင့် ပိုင့် စသော ထုထည် အတိုင်းအတာများ ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာပေါ်တွင် နိုင်ငံတကာ အတိုင်းအတာ စံနှုန်း သတ်မှတ်ချက်ကို မလိုက်နာသော နိုင်ငံ ၃ နိုင်ငံ တွင် မြန်မာနိုင်ငံ၊ လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံ တို့နှင့် အတူ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု ပါဝင်သည်။ သို့သော်လည်း သိပ္ပံ၊ ဆေးပညာ နှင့် အခြားသော စက်မှုဆိုင်ရာ နယ်ပယ်များတွင် မက်ထရစ်စနစ်ကို ကျယ်ပြန့်စွာ အသုံးပြုလာကြပြီ ဖြစ်သည်။