Holandia

Koninkrijk der Nederlanden Królestwo Niderlandów
Flaga Holandii Herb Holandii
Dewiza: (franc.) Je Maintiendrai (Będę bronić)
Hymn: Wilhelmus van Nassouwe (Wilhelm z Nassau)
Język urzędowy	niderlandzki, fryzyjski (jako drugi język we Fryzji)
Stolica	Amsterdam (stolica konstytucyjna) Haga (stolica administracyjna)
Ustrój polityczny	monarchia parlamentarna
Głowa państwa	król Wilhelm Aleksander
Następczyni tronu	księżniczka Oranii Katarzyna Amalia
Szef rządu	premier Mark Rutte
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	132. na świecie 41 526 km² 18,31%
Liczba ludności (2015)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	59. na świecie 16 911 887 407 osób/km² Holendrzy: 83%
PKB (2014)  • całkowite   • na osobę	866,4 mld USD 51 373 USD
PKB (PSN) (2014)  • całkowite   • na osobę	798,6 mld USD 47 354 USD
Jednostka monetarna	1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)
Niepodległość -proklamowana -uznana	od Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego 26 lipca 1581 30 stycznia 1648
Wstąpienie do UE	25 marca 1957
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	NL
Domena internetowa	.nl
Kod samochodowy	NL
Kod samolotowy	PH
Kod telefoniczny	+31

Holandia (nid. Nederland, wym. [ˈneːdərˌlɑnt] ( odsłuchaj); zachodniofryzyjski Nederlân; papiamento Hulanda) – położone w Europie państwo będące monarchią konstytucyjną, stanowiące główną część składową Królestwa Niderlandów, tworzonego ponadto przez Arubę oraz Curaçao i Sint Maarten (byłe Antyle Holenderskie), leżące na Karaibach. Do Holandii należą ponadto karaibskie wyspy Bonaire, Sint Eustatius i Saba.

Holandia położona jest w zachodniej części Europy nad Morzem Północnym, które oblewa ją od północy i zachodu. Graniczy na południu z Belgią oraz na wschodzie z Niemcami (obecne granice wytyczono w roku 1839). Jest członkiem Unii Europejskiej (UE), ONZ i NATO.

Holandia stanowi obszar gęsto zaludniony. Około jednej czwartej jej terytorium leży poniżej poziomu morza - na terenie depresji. Znana jest z licznych wiatraków, sera, chodaków, tulipanów, rowerów, przyzwolenia dla miękkich narkotyków oraz legalizacji prostytucji, aborcji, eutanazji i małżeństw między osobami tej samej płci.

W Holandii swoją siedzibę ma Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Międzynarodowy Trybunał Karny oraz Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii.

Kwestia nazewnictwa

Polska nazwa państwa Holandia jest nieprecyzyjna, gdyż prowincje Holandia Północna i Holandia Południowa to tylko dwa z dwunastu regionów kraju. Nazwą kraju zalecaną przez KSNG jest w formie krótkiej wyłącznie Holandia, a w wersji pełnej oficjalnej Królestwo Niderlandów. W dokumentach Unii Europejskiej obowiązuje skrócona (geograficzna) nazwa „Niderlandy” oraz oficjalna (protokolarna) nazwa „Królestwo Niderlandów”. Również Rzeczpospolita Polska w umowie z 1996 roku uznała oficjalną nazwę państwa jako „Królestwo Niderlandów”, pozostawiając jednocześnie nazwę potoczną geograficzną „Holandia” (w użyciu np. Holender, ser holenderski) – należy zwrócić uwagę, że nazwy typu Polska, Holandia, Niemcy nie są nazwami oficjalnymi stosowanymi w dyplomacji, w dyplomacji stosowane są wyłącznie formy pełne oficjalne typu Rzeczpospolita Polska, Królestwo Niderlandów, Republika Federalna Niemiec. Nazwa Niderlandy w języku polskim stosowana jest niemal wyłącznie w kontekście historycznym dla krainy – odnosi się do krajów dawniej pozostających we władaniu Habsburgów (Niderlandy Habsburskie, Niderlandy Hiszpańskie, Niderlandy Austriackie). Po powstaniu niepodległego państwa holenderskiego w języku polskim stosowane początkowo były różne nazwy pochodzące od formy Nederland, od formy Holland oraz formy opisowe (np. Stany Skonfederowane). Po powstaniu współczesnego państwa holenderskiego w 1830 r. w języku polskim używano niemal wyłącznie nazwy Holandia (w różnych wariantach zapisu), zaś nazwa Niderlandy wyszła praktycznie z użycia w tym znaczeniu.

Ustrój polityczny

Holandia jest jednym z czterech krajów tworzących Królestwo Niderlandów. Królestwo Niderlandów od 16 marca 1815 roku jest monarchią konstytucyjną, na czele państwa stoi monarcha (od 2013 – król Wilhelm Aleksander). Król Niderlandów mianuje szefa rządu Holandii, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefem egzekutywy. Do zadań króla oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz należy wygłaszanie corocznego orędzia w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma on jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament – Stany Generalne (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa (Tweede Kamer). Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw. System polityczny Holandii jest wyjątkowo stabilny.

Scena polityczna

Najważniejsze partie to: Partia Pracy (Partij van de Arbeid), Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch Appèl), Partia Socjalistyczna (Socialistische Partij), oraz konserwatywno-liberalna Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie). Od roku 2002 do 2006 dużą rolę na scenie politycznej Niderlandów odgrywała populistyczna partia Lista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn) – obecnie poparcie dla niej radykalnie zmalało. Od 2010 funkcję szefa rządu pełni Mark Rutte, stojący na czele Partii Ludowej na rzecz Wolności i Demokracji (VVD), wchodzącej w koalicję z Partią Pracy (PvdA).

Frakcje w parlamencie holenderskim (Tweede Kamer):

Skrót	Nazwa	od 12 IX 2012	2010-2012	2006-2010	2003-2006	2002-2003	1998-2002
VVD	Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, liberalna)	41	31	22	28	24	38
PvdA	Partia Pracy (Partij van de Arbeid, socjaldemokratyczna)	38	30	33	42	23	45
PVV	Partia Wolności (Partij voor de Vrijheid, narodowoliberalna)	15	24	9	–	–	–
SP	Partia Socjalistyczna (Socialistische Partij)	15	15	25	9	9	5
CDA	Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch Appèl)	13	21	41	44	43	29
D66	Demokraci 66, socjalliberalna	12	10	3	6	7	14
CU	ChristenUnie (Unia Chrześcijańska, chrześcijańsko-społeczna)	5	5	6	3	4	(zobacz GPV/ RPF)
GroenLinks	Zielona Lewica	4	10	7	8	10	11
SGP	Polityczna Partia Protestantów (ortodoksyjno-reformowana)	3	2	2	2	2	3
PvdD	Partia na rzecz Zwierząt (Partij voor de Dieren)	2	2	2	0	–	–
50+	50Plus	2	–	–	–	–	–
LPF	Lista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn)	-	–	0	8	26	–
LN	Leefbaar Nederland	-	–	–	0	2	–
RPF	Reformatorisch Politieke Federatie (Od 2002 razem z GPV jak CU)	-	–	–	–	–	3
GPV	Gereformeerd Politiek Verbond (Od 2002 razem z RPF jak CU)	-	–	–	–	–	2

zielony: w rządzie niebieski: popierający

Podział administracyjny

Holandia podzielona jest na 12 prowincji, które dzielą się z kolei na 458 gmin oraz na trzy gminy specjalne położone na Karaibach.

prowincja	język niderlandzki	stolica	powierzchnia (km²)	ludność	Mapa
Prowincje
Groningen	Groningen	Groningen	2336	575 234
Fryzja	Friesland	Leeuwarden	3349	642 998
Drenthe	Drenthe	Assen	2642	483 173
Overijssel	Overijssel	Zwolle	3327	1 109 250
Flevoland	Flevoland	Lelystad	1419	365 301
Geldria	Gelderland	Arnhem	4975	1 970 865
Utrecht	Utrecht	Utrecht	1386	1 171 356
Holandia Północna	Noord-Holland	Haarlem	2670	2 595 294
Holandia Południowa	Zuid-Holland	Haga	2818	3 452 323
Zelandia	Zeeland	Middelburg	1788	379 948
Brabancja Północna	Noord-Brabant	Den Bosch	4919	2 410 649
Limburgia	Limburg	Maastricht	2153	1 135 962
Gminy specjalne
Bonaire	Bonaire	Kralendijk	294	14 006
Saba	Saba	The Bottom	13	1424
Sint Eustatius	Sint Eustatius	Oranjestad	21	3100

Święta państwowe

W Holandii obchodzi się jedynie dwa święta państwowe :

• Dzień Króla (Koningindag) – od 2014 r. obchodzony 27 kwietnia, w dniu urodzin obecnie panującego monarchy, Wilhelma Aleksandra. Do momentu abdykacji królowej Beatrix (co miało miejsce 30 kwietnia 2013 r.) obchodzono Dzień Królowej, ustalony na dzień 30 kwietnia.
• Dzień Wyzwolenia (Bevrijdingsdag) – 5 maja, poprzedzony obchodzeniem 4 maja Dnia Poległych (Dodenherdenking).

Siły zbrojne

Holenderska Organizacja Obrony (Defensie van Nederland) podlega Ministerstwu Obrony, a składa się z: wojsk lądowych (Koninklijke Landmacht), sił powietrznych (Królewskie Holenderskie Siły Powietrzne) oraz marynarki wojennej (Koninklijke Marine). W skład marynarki wchodzą także Marine Luchtvaartdienst i Korps Mariniers. Do sił zbrojnych zalicza się ponadto Królewską Policję Wojskową. Obowiązkowa służba wojskowa jest zawieszona, a wojsko składa się wyłącznie z ochotników. Holandia całkowicie zrezygnowała ponadto z posiadania broni pancernej.

Wojska holenderskie liczą (2014) 47,7 tys. żołnierzy służby czynnej oraz 32,2 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) holenderskie siły zbrojne stanowią 32. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 9,8 mld dolarów (USD).

Geografia

Holandia na zdjęciu satelitarnym NASA, maj 2000

Wody

Kraj leży w dorzeczu trzech rzek: Renu, Mozy i Skaldy. Poza nimi wymienić można 3 mniejsze rzeki: IJssel (125 km), Waal (82 km) i Amstel (31 km). Długą tradycję (od VIII wieku) ma tu osuszanie terenów nadmorskich, jezior i zatok, poprzez tworzenie polderów. W 1932 powstał zbiornik IJsselmeer (1 100 km²) w wyniku odcięcia tamą Afsluitdijk (dł. 32 km) zatoki Zuiderzee od Morza Północnego. Do największych przedsięwzięć, mających na celu ochronę wybrzeży Zelandii, należy realizacja zadań w ramach Planu Delta. Jego wykonanie w latach 1958–1986 pozwoliło na odgrodzenie tamami, groblami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy Wsch. od M. Północnego. W wyniku osuszania powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km² (1960) do 41,5 tys. km² (1992). Ważne szlaki komunikacyjne stanowią kanały śródlądowe (długość ok. 5 tys. km) m.in. Księżniczki Małgorzaty, Overijssel i Amsterdam-Ren.

Gleby

Na obszarze De Peel między Brabancją Północną a Limburgią występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu – gleby bielicowe. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni – gleby płowe. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach polderów – marsze oraz gleby brunatne i płowe. Większość gleb w ten sposób została wysuszona po czym zyskano urodzajne gleby.

Klimat

Klimat Holandii jest morski, umiarkowany i ciepły. Średnia temperatura stycznia wynosi od +1 °C na wschodzie do +3 °C na zachodzie. Natomiast w lipcu od +17 °C do +19 °C, w głębi kraju do +20 °C. Mała amplituda roczna temperatur jest wynikiem zachodnich i południowo-zachodnich wiatrów, które łagodzą upały i chłody zimowe. Średnia roczna suma opadów wynosi 750 mm. Częstym zjawiskiem są mgły.

Historia

Prehistoria

Pierwsze narzędzia kamienne używane przez ludzi w okresie 180-200 tys. lat temu odnaleziono w okolicach Weluwe (Geldria). Najstarsze szczątki ludzkie pochodzą sprzed 30 tys. lat (Twenthe, Overijsel). Pierwotnie ziemie te zamieszkiwały ludy pokrewne dzisiejszym Baskom.

Starożytność

Zamieszkane przez ludność celtycko-germańską tereny dzisiejszych Niderlandów zostały w pierwszym stuleciu przed naszą erą włączone wraz z resztą Galii do imperium rzymskiego przez Juliusza Cezara (51 p.n.e.). Za Oktawiana Augusta (30 p.n.e.–14 n.e.) obszary te podporządkowane zostały dwóm prowincjom: Galii Belgijskiej i Germanii Dolnej. Granicę Cesarstwa stanowił Ren, jednak wpływy i władza Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się również na żyjące dalej plemiona (np. Batawów, Kanninefatów, Matiaków czy Fryzów). Antyrzymskie powstania (Fryzów w 28 n.e. czy Batawów pod wodzą Juliusza Cywilisa w 69-70 n.e. zakończyły się wzmocnieniem zależności od Rzymu. Aż do okresu wędrówki ludów tereny te przeżywały rozkwit gospodarczy i demograficzny. Rzymski rodowód ma wiele miast dzisiejszej Holandii, np. Utrecht (rzymskie Trajectum), Nijmegen (Ulpia Noviomagus) czy Lejda (prawd. Lugdunum Batavorum).

Średniowiecze

Wraz z biegiem stuleci powstawały coraz to nowe samodzielne hrabstwa (w VIII w. było ich prawie 50) i księstwa. W XV w. większość terytoriów została zjednoczona (za pomocą podbojów i małżeństw dynastycznych) przez Burgundów. W 1477 Holandia, a wraz z nią terytoria obecnej Belgii i Luksemburga, przeszła pod panowanie Habsburgów (od 1556 ich linii hiszpańskiej).

Republika Zjednoczonych Prowincji

Flaga holenderska na replice statku z czasów kolonialnych

W marcu 1572 doszło do wybuchu powstania przeciw Hiszpanii. Wynikiem rewolty było podpisanie 23 stycznia 1579 Unii Utrechckiej. Zakładała ona m.in. utworzenie wspólnej armii i jednolitego systemu pieniężnego, przy jednoczesnym zachowaniu szerokiej autonomii poszczególnych prowincji. Był to początek procesu, w wyniku którego doszło do rozbicia kraju na 2 części, z których powstały później 2 państwa – Belgia i Holandia.

Nowe państwo przybrało charakter kalwiński. Po zamordowaniu Wilhelma Orańskiego (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn Maurycy z Nassau, który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.

9 kwietnia 1609 r. podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna. W pokoju westfalskim 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.

Od końca XVI w. Prowincje przeżywały rozkwit – do miast holenderskich przeniósł się handel zamorski, powstały nowe kompanie handlowe między innymi takie jak: Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, Holenderska Kompania Zachodnioindyjska. Republika Zjednoczonych Prowincji bierze udział wraz z takimi potęgami ówczesnej Europy jak Anglia czy Francja w kolonizacji Ameryki Północnej. W Holandii działali też sławni uczeni i artyści, np. Rembrandt, Grotius czy Christiaan Huygens.

Obszar północnych Niderlandów protestanckich stanowi obecnie terytorium Holandii (oficjalna nazwa: Królestwo Niderlandów). Głową państwa jest król z dynastii orańskiej (Oranje-Nassau), potomek Wilhelma Orańskiego.

Od końca XVIII wieku

Potęga Holandii znacznie zmalała w XVIII w. w wyniku wojen z Hiszpanią, Francją i Anglią. W tym też czasie utracono część zamorskich kolonii, co z kolei przyczyniło się do gospodarczej zapaści. W 1810 Holandia została nawet przejściowo wcielona do Francji.

W 1815 Holandia została połączona z Niderlandami Południowymi (dzisiejszą Belgią) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów pod przywództwem Wilhelma Holenderskiego. Wspólne państwo nie przetrwało jednak długo, już w 1830 Belgowie odłączyli się od królestwa, by utworzyć własne państwo.

W 1814 r. uchwalono konstytucję, co dało początek liberalnym przemianom. Nadszedł kolejny wiek, a wraz z nim dwie wielkie wojny światowe. Wobec obu tych konfliktów Holandia ogłosiła neutralność, co jednak nie uchroniło jej od inwazji III Rzeszy w 1940 (II wojna światowa), i w efekcie od okupacji trwającej do 1945. W czasie wojny działał emigracyjny rząd w Londynie, na czele którego stała królowa Wilhelmina.

Po wojnie kolonie holenderskie zyskały niepodległość lub bardzo szeroką autonomię. W 1949 roku niepodległość zyskała największa kolonia – Indonezja. Po II wojnie światowej Holandia zerwała z tradycyjną polityką neutralności, przystępując w 1949 do NATO, w 1957 do EWG, poprzedniczki dzisiejszej Unii Europejskiej.

Gospodarka

Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest gospodarką rynkową z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki, w 2006 wynoszącym 39% PKB. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niski wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).

Holandia jest trzecim po Stanach Zjednoczonych i Francji eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 3% społeczeństwa (2005 szacunkowo). Jest także ósmym na świecie wydobywcą gazu ziemnego – 77,3 mld m³ (2006). Port w Rotterdamie jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem tonażu przeładowywanych towarów. Znane firmy holenderskie to między innymi, Shell, DAF Trucks, Nationale-Nederlanden i Philips. Bardzo ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają tulipany.

• 

  Port w Rotterdamie

• 

  Tramwaje

• 

  Waga miejska w Amsterdamie

• 

  Sery z Alkmaaru

Amsterdam

Den Helder

Eindhoven

Enschede

Groningen

Lelystad

Maastricht

Rotterdam

Porty lotnicze w Holandii

Demografia

Ewolucja ludności Holandii
Rok	Ludność	Rok	Ludność
1500	900 000	1700	1 850 000
1750	1 900 000	1755	2 078 000
2009	16 509 303

Holandia jest 24. najgęściej zaludnionym krajem świata. Oficjalna liczba 396 osób na 1 km² rośnie aż do 485, jeśli wziąć pod uwagę, że 18,4% powierzchni zajmują zbiorniki wodne.

Według rządowego biura statystycznego CBS Statline, 80,9% obywateli Holandii ma pochodzenie wyłącznie holenderskie, 8,7% – inne europejskie, 2,2% tureckie, 1,9% marokańskie, 6,3% – inne. Jednak statystyka ta nie obejmuje całego Królestwa Niderlandów, tj. Aruby i Antyli Holenderskich, w których większość stanowią osoby pochodzenia afrokaraibskiego.

W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale 'cztery wielkie miasta', jak się o nich mówi (Amsterdam, Rotterdam, Haga oraz Utrecht), wraz z otaczającymi je mniejszymi miastami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest Randstad ('koło miast'), z rolniczym 'zielonym sercem' (het Groene Hart) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała 2 miasta z ludnością >500 tys., 4 miasta z ludnością 100÷500 tys., 12 miast z ludnością 50÷100 tys., 28 miast z ludnością 20÷50 tys. i 86 miast z ludnością 10÷20 tys.

Religia

W 2009 roku najważniejszymi religiami były chrześcijaństwo: katolicyzm – 24,7% (spadek z 40,5% w 1971 roku), protestantyzm – 10,8% (spadek 35,9% w 1971 roku) i islam – 5-6% (wzrost z 0,4% w 1971 roku). Dwoma największymi kościołami w Holandii są Kościół rzymskokatolicki i Kościół Protestancki w Holandii (PKN); pozostałe kościoły liczą bardzo niewielu wiernych. Do najważniejszych należą: Kościoły reformowane, Świadkowie Jehowy, Kościół Anglii, Zjednoczone Kościoły Ewangeliczne i Zielonoświątkowe, Kościół Ewangelicki Moluki, Bracia morawscy, Unia Baptystyczna, Bractwo Mennonitów, Kościół starokatolicki, Kościół Apostolski, Kościół Luterański, Kościoły prawosławne, Armia Zbawienia i inne (łącznie około 4% wiernych). Ponad połowa Holendrów formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej (w 1971 roku 23,6%), a po uwzględnieniu zarejestrowanych chrześcijan, ale nie identyfikujących się ze swą wspólnotą religijną, może być więcej. Ponadto znaczna większość formalnych chrześcijan spłyca postawy religijne i nie uczestniczy w praktykach religijnych. Szacuje się, że jedynie 20% mieszkańców Holandii co najmniej raz w roku odwiedza jakąś świątynię w celach religijnych, przy czym zaledwie 8–9% katolików i 5–6% protestantów czyni to regularnie. W Holandii znaczna część świątyń katolickich i protestanckich pełni inne funkcje niż sakralne: są wśród nich muzea, biblioteki, galerie sztuki, dyskoteki, parking dla rowerów itd.

Do lat sześćdziesiątych XX wieku większość stanowili protestanci, a dokładniej kalwiniści. Trzecią część stanowili katolicy. Północne, środkowe i wschodnie prowincje były tradycyjnie protestanckie, podczas gdy na południu większość stanowili katolicy. Do dzisiaj w Holandii istnieją małe grupy ortodoksyjnych kalwinistów. W Holandii nie ma podatku kościelnego.

Inne mniejszości religijne to hinduiści (1,5-2%), buddyści (1,5%) i żydzi (0,2%).

Kultura

W tle ruch samochodowy, kwiaty, wiatraki, młyn i kanał wodny

Język

Językiem urzędowym jest język niderlandzki, a we Fryzji od niedawna także fryzyjski. Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, bo mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski, a wysoką znajomość mają również język niemiecki (ok. 60%) i francuski (ok. 25%). W Europie język niderlandzki jest używany przez ok. 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowym Belgii, Surinamu, Antyli Holenderskich i Aruby. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w RPA (a ponadto również w Namibii) język afrikaans, który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.

Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są w stanie porozumieć się między sobą. Określa się je mianem lingua communis. Przykładowo takim właśnie dialektem jest dialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok niderlandzkiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1,6 mln na terenie Belgii i Holandii oraz 0,5 mln w Niemczech, zamieszkująca okolice Kolonii, Maastricht – Mestreech, Akwizgranu oraz Eindhoven, aż do zachodniej części Zagłębia Ruhry po Düsseldorf- regionów obejmujących jedno z regnum powstałych po podpisaniu traktatu z Verdun w 843 r. przez wnuków Karola Wielkiego (Charlemagne). Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, że język mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Rodzimymi dialektami posługują się często również ludzie wykształceni.

Literatura

XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multatuli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść Odkrycie nieba Harry’ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za „najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów”. Bardzo ważną postacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza.

W Holandii tworzyli także Erazm z Rotterdamu, Christiaan Huygens i Spinoza. Bardzo długo w Holandii przebywał Kartezjusz. Pisali oni jednak po łacinie. W tym czasie Holandia posiadała znakomitych filologów klasycznych, którzy tłumaczyli dzieła starożytnych autorów na holenderski.

Malarstwo

Znani malarze holenderscy to między innymi Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Jan Vermeer van Delft, Frans Hals, Gabriel Metsu, George Hendrik Breitner, Piet Mondrian, Karel Appel i Guillaume Cornelis Beverloo (Corneille).

Film

Następujące filmy produkcji holenderskiej zostały uhonorowane statuetką Oscara: Glas (1958) Berta Haanstry, Atak Fonsa Rademakersa, Antonia (1995) w reżyserii Marleen Gorris oraz Charakter (1997) zrealizowany przez Mike’a van Diema.

Szkolnictwo

W Holandii szkoły wyższe są podzielone na dwie kategorie: uniwersytety (universiteit) oraz szkoły wyższe zawodowe (tzw. HBO albo hogeschool). Niektóre holenderskie uniwersytety to Erasmus Universiteit Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft, Uniwersytet Techniczny w Eindhoven, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden, Maastricht University, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Universiteit van Tilburg, Vrije Universiteit, Wageningen University & Research centre.

Media

W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa to Nederlandse Publieke Omroep. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to: Nederland 1, Nederland 2, Nederland 3. Pierwszym prywatnym kanałem był RTL 4, a drugim RTL 5. Dla zagranicy przeznaczone są BVN i Radio Nederland Wereldomroep.

Rankingi

• W 2007 Holandia zajęła w rankingu The Economist 3. miejsce na świecie pod względem rozwoju demokracji.
• Pod względem HDI Holandia zajmuje 10. miejsce na świecie.
• Pod względem HPI Holandia zajmuje 3. miejsce na świecie.

Zobacz też

• Niderlandy (region historyczny)
• Władcy Holandii
• Dynastia Orańska-Nassau
• Nowa Holandia
• dialekty języka niderlandzkiego
• holenderska polityka tolerowania narkotyków

Linki zewnętrzne

 Wikimedia Atlas: Holandia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons