Język polski
| język polski Język polski |
|
| Obszar | Polska (38,5 mln) oraz Niemcy, Ukraina, Białoruś, Litwa, Rosja, Stany Zjednoczone, Szwecja, Kanada, Brazylia, Australia, Izrael, Irlandia, Wielka Brytania, Francja, Czechy, Słowacja, Kazachstan i inne kraje |
| [e]Liczba użytkowników języka |
|
| [e]Alfabet | alfabet polski |
| Klasyfikacja genetyczna | |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy |  Polska, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej {{państwo dane by name"> EUR | flaga/core | wariant = by name"> EUR | rozmiar = | altlink = }} |
| [e]Organ regulujący | Rada Języka Polskiego |
| Kody języka | |
| [e]ISO 639-1 | pl |
| [e]ISO 639-2 | pol |
| [e]ISO 639-3 | pol |
| [e]Znacznik języka IETF | pl |
| [e]Kod Ethnologue.com | pol |
| [e]Kod GOST 7.75-97 | пол 540 |
| W projektach Wikimedia | |
 |
|
 |
|
| Język polski | |
| Obszar | Polska (38,5 mln) oraz Niemcy, Ukraina, Białoruś, Litwa, Rosja, Stany Zjednoczone, Szwecja, Kanada, Brazylia, Australia, Izrael, Irlandia, Wielka Brytania, Francja, Czechy, Słowacja, Kazachstan i inne kraje |
| Liczba mówiących | od 39 do 48 milionów[1][2][3][4] |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie
|
| Pismo/alfabet | alfabet polski |
| Status oficjalny | |
| język urzędowy | Polska, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej  |
| Regulowany przez | Rada Języka Polskiego |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | pl |
| ISO 639-2 | pol |
| ISO 639-3 | pol |
| SIL | pol[5] |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata |
|
 |
|
 |
|
Język polski, polszczyzna – język naturalny należący do grupy języków zachodniosłowiańskich (do której należą również czeski, słowacki, kaszubski, dolnołużycki, górnołużycki i wymarły połabski), stanowiącej część rodziny języków indoeuropejskiej. Jest jednym z oficjalnych języków Unii Europejskiej.
Ocenia się, że język polski jest językiem ojczystym około 44 milionów ludzi na świecie[1] (w literaturze naukowej można spotkać szacunki od 39[2][3] do 48 milionów[4]), mieszkańców Polski oraz tzw. Polonii, czyli Polaków zamieszkałych za granicą.
Spis treści
Alfabet[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Alfabet polski jest oparty na alfabecie łacińskim i składa się obecnie z 32 liter: Aa, Ąą, Bb, Cc, Ćć, Dd, Ee, Ęę, Ff, Gg, Hh, Ii, Jj, Kk, Ll, Łł, Mm, Nn, Ńń, Oo, Óó, Pp, Rr, Ss, Śś, Tt, Uu, Ww, Yy, Zz, Źź, Żż.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Za najstarsze w języku polskim uchodzą dwa zdania: Day, ut ia pobrusa, a ti poziwai zapisane w 1270 na karcie 24 tzw. Księgi henrykowskiej[6] oraz Byegaycze, byegaycze! (...) Gorze szą nam stalo! zapisane w latach 1455-80 w Rocznikach, czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego spisanych przez Jana Długosza[7].
W 1285 na zjeździe w Łęczycy postanowiono o używaniu języka polskiego obok łaciny w szkołach katedralnych i klasztornych[8]. Najstarszy druk w języku polskim ukazał się w 1475 roku we Wrocławiu. Były to trzy modlitwy katolickie "Ojcze nasz", "Zdrowaś Mario" oraz "Wierzę w Boga" opublikowane w tzw. "Statutach Elyana" (łac. "Statuta Synodalia Episcoporum Wratislaviensium") w pierwszej oficynie wrocławskiej Kaspra Elyana[9][10].
Od 1913 wydawany jest „Język Polski”, czasopismo naukowe poświęcone językowi polskiemu, zaś od 1901 wydawany jest „Poradnik Językowy”, czasopismo naukowe poświęcone poprawności językowej. Pierwszym polskim słownikiem poprawnościowym był Słownik ortoepiczny (1937) Stanisława Szobera (od 1948 jako Słownik poprawnej polszczyzny)[11].
Zarys fonetyki historycznej[edytuj | edytuj kod]
Język polski wywodzi się z języka praindoeuropejskiego za pośrednictwem języka prasłowiańskiego. Ślady jego dziejów można odnaleźć w obocznościach.
Do najważniejszych wczesnych zmian należy palatalizacja indoeuropejska. Dawne miękkie k, kh, g, gh przeszły w językach satemowych, takich jak języki słowiańskie, zwykle w s i z (ale np. litewskie š i ž), zaś w językach kentumowych, na przykład w łacinie i językach germańskich, w k i g. W języku prasłowiańskim wszystkie zgłoski zamknięte przeszły w otwarte. Pociągnęło to za sobą powstanie samogłosek nosowych i zróżnicowanie długości samogłosek. Ukształtowała się też opozycja spółgłosek miękkich i twardych.
W języku polskim opozycja spółgłosek miękkich i twardych stała się cechą istotną. Zgłoskotwórcze r i l przeszły w pary samogłoska + r lub odpowiednio l. Nastąpił też zanik iloczasu, a wiele spółgłosek miękkich zostało utwardzonych, np. miękkie r (zapis: r', np. r’eka – rzeka) przeszło w ż (zapis: rz). Wiele spółgłosek miękkich traci miękkość w wygłosie (np. końcowe miękkie w w nazwach typu Wrocław, w przypadkach zależnych nadal jest miękkie – we Wrocławiu). Pierwszy traktat o ortografii polskiej napisał ok. 1455 polski językoznawca i gramatyk Jakub Parkoszowic, który wzorem Jana Husa postawił sobie zadanie przystosowania alfabetu łacińskiego do oznaczania w piśmie głosek polskiego języka[12][13].
Wpływy języków obcych[edytuj | edytuj kod]
Współczesny język polski wywodzi się pod względem zasobu słownictwa z dialektów używanych w Wielkopolsce i Małopolsce, w mniejszym stopniu na Mazowszu czy na innych obszarach. W wymowie tz. kulturalnej (standardowej, ogólnopolskiej, ludzi wykształconych) współczesnego polskiego góruje wymowa najbardziej typowa dla dialektu mazowieckiego[potrzebne źródło]. Na język polski wpływały inne języki. Najważniejszymi z nich były:
- łaciński[14][15],
- grecki (głównie za pośrednictwem łaciny),
- niemiecki[16][17][18], → germanizmy,
- czeski[14],
- język ruski[19], a potem białoruski i ukraiński (głównie za pośrednictwem gwar kresowych),
- turecki,
- francuski[20],
- włoski[21],
- rosyjski,
- węgierski[22],
- jidysz.
Obecnie obserwować można duży wpływ języka angielskiego na język polski.
Zasięg oddziaływania[edytuj | edytuj kod]
W 1661 ukazywał się tygodnik „Merkuriusz Polski Ordynaryjny”, pierwsze zachowane czasopismo wydawane w języku polskim; po jego upadku przez kilka dziesięcioleci nie wydawano polskich czasopism. Początek nieprzerwanego rozwoju czasopiśmiennictwa polskiego przypada na drugą ćwierć XVIII w. W latach 1718–1720 ukazywał się tygodnik „Poczta Królewiecka”[23], od 1729 „Nowiny Polskie” (następnie jako „Kurier Polski” do 1760), w latach 1765–1785 ukazywał się dziennik „Monitor”, najważniejsze czasopismo doby Oświecenia w Polsce[24][25], i in. Czasopiśmiennictwo naukowe w języku polskim zapoczątkował wydawany w latach 1758–1761 i 1766–1767 miesięcznik „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone”[23][25], zaś czasopiśmiennictwo literackie wydawany w latach 1770–1777 tygodnik „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”[25].
Dzięki reformacji język polski wprowadzony został szeroko do literatury. Związane to było z chęcią dotarcia do jak największej ilości osób, stąd pierwsze tłumaczenia przez protestantów Biblii oraz publikowanie literatury religijnej, w tym także polemicznej względem innych wyznań[26].
W 1696 język polski stał się językiem urzędowym w Wielkim Księstwie Litewskim[27], wtedy też ostatecznie ustaliła się supremacja języka polskiego w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym prowincji litewskiej[27]. W prowincjach Korony Królestwa Polskiego do końca czasów saskich (1763) językiem urzędowym pozostawała łacina[27]. Stał się także językiem szybko przyswajających język polski niemieckich rodów szlacheckich w Inflantach Polskich.
Od połowy XVI wieku do początku wieku XVIII polszczyzna była językiem dworskim w Rosji[potrzebne źródło], i tą drogą przeniknął do języka rosyjskiego szereg wyrazów pochodzenia zachodnioeuropejskiego, przyswojonych wcześniej przez język polski, oraz wyrazów rdzennie polskich. Pod koniec XVII w. język polski był popularny i modny także wśród wyższych warstw Moskwy[28], a jego znajomość była miernikiem wykształcenia i kultury[29]. Niezmiernie popularna jest w tym okresie literatura polska zarówno w oryginale, jak i w transkrypcji na cyrylicę oraz tłumaczeniach na rosyjski. W okresie od II poł. XVII do początku XVIII w. przekłady literatury polskiej dominują nad przekładami z innych języków, a w przypadku poezji obcej aż do pocz. XVIII w. mamy do czynienia wyłącznie z utworami polskimi i łacińskimi[29]. Jednak początek wpływów języka polskiego najpierw na język ruski, później na rosyjski, datowany jest na XIII w. Słabną one w połowie XVIII wieku, choć na polonizmy możemy natknąć się również w XIX i XX w. (np. frajer)[30].
W XVII wieku po polsku mówiono także na dworach Hospodarstwa Mołdawskiego (tutaj również posługiwała się nim arystokracja[31]) i Wołoszczyzny[32]. W tym pierwszym kraju czyniono starania, by uczynić z języka polskiego język literacki (np. wybitny historiograf i poeta Miron Costin pisał po polsku)[31]. Również w tym samym wieku język polski był powszechny na Ukrainie, zarówno w życiu politycznym, jak i piśmiennictwie. Ryszard Łużny uważa, że polszczyzna spełniała rolę języka literackiego dla mieszkańców tego regionu Rzeczypospolitej[33].
Język polski wywarł wpływ na takie języki jak ukraiński, białoruski, litewski, rosyjski, jidysz, hebrajski, czeski, rumuński[34], węgierski[potrzebne źródło].
Odmiany[edytuj | edytuj kod]
W etnicznym języku polskim wyróżniamy:
- język ogólny: język literacki (odmiana kulturalna), język potoczny;
- dialekty: ludowe oraz miejskie (np. gwara lwowska, gwara poznańska, gwara warszawska);
- socjolekty – gwary środowiskowe (np. grypsera).
Podstawowe dialekty języka polskiego to (według stopnia pokrewieństwa): dialekty główne (zachodnie i południowe):
- wielkopolski (zobacz też: gwara poznańska);
- małopolski (zobacz też: gwara krakowska, gwara podhalańska, gwara sądecka, gwara żywiecka);
- śląski;
i (północne):
- mazowiecki (zobacz też: gwara białostocka, gwara łowicka);
- chełmińsko-kociewsko-warmiński[35];
oraz dialekty kresowe:
Poza tymi podstawowymi dialektami istnieją także dialekty mieszane, szczególnie na zachodzie Polski.
Encyklopedia Popularna PWN[36] i inne źródła[37] wymieniają pięć głównych dialektów: wielkopolski, małopolski, śląski, mazowiecki, kaszubski[38].
Za granicą[edytuj | edytuj kod]
Coraz więcej osób uczy się języka polskiego jako obcego. Ich liczbę szacuje się na 10 000 osób na całym świecie[39], z czego ok. jedna trzecia studiuje język polski na uczelniach i w szkołach językowych w Polsce. Od 2004 roku istnieje również możliwość zdawania egzaminu z języka polskiego jako obcego na 3 poziomach: podstawowym (poziom B1), średnio zaawansowanym (poziom B2) oraz na poziomie zaawansowanym (poziom C2). Egzaminy te przygotowuje Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego[40].
Liczni są również rodzimi użytkownicy języka polskiego, którzy na stałe mieszkają w innych państwach. Są to członkowie polskiej mniejszości narodowej albo polscy wychodźcy lub ich potomkowie (Polonia).
Jako język polskiej mniejszości narodowej polski jest używany przede wszystkim w krajach sąsiednich: na Ukrainie, Białorusi, Litwie, Słowacji i w Czechach.
Największe grupy polskojęzycznej ludności, które znalazły się na stałe poza granicami kraju w wyniku wyjazdu z państwa, znajdują się w zachodniej Europie (Niemcy, Francja, Wielka Brytania), w Ameryce (Stany Zjednoczone, Kanada, Brazylia, Argentyna, Meksyk), w Australii oraz w Izraelu.
Ze względu na duże rozproszenie ludności polskojęzycznej po całym świecie i brak teraźniejszych badań nad stopniem utrzymywania języka polskiego wśród Polaków za granicą, bardzo trudno ustalić liczbę osób polskojęzycznych na stałe zamieszkałych poza granicami Polski. Szacunki podawane w rzetelnych książkach mieszczą się w szerokim przedziale od 3,5 do 10 milionów[41]. Skutkiem tych rozbieżności są różne dane o ogólnej liczbie rodzimych użytkowników języka polskiego.
Fonetyka[edytuj | edytuj kod]
Gramatyka[edytuj | edytuj kod]
Dialektyzacja[edytuj | edytuj kod]
W związku z przesiedleniami ludności po drugiej wojnie światowej, rozwojem miast, wpływami kultury masowej (telewizja, prasa) oraz powszechnej oświacie prowadzonej w odmianie ogólnej, język polski coraz bardziej się ujednolica. Cechy gwar są o wiele słabiej widoczne u młodszych użytkowników języka. Nie dotyczy to wszystkich gwar – np. gwarom góralskim i śląskim jak na razie wyginięcie nie grozi, jednak większość Polaków mówi dziś polskim językiem ogólnonarodowym.
Zmiany gramatyczne[edytuj | edytuj kod]
Prawdopodobnie najbardziej rzucającą się w oczy zmianą jest wypieranie rodzaju męskorzeczowego przez męskożywotny. Wiele słów, które dotychczas były jednoznacznie nieżywotne, w języku potocznym, zwłaszcza w języku młodzieży, jest traktowanych jako żywotne. Objawia się to tym, że biernik jest równy dopełniaczowi, nie zaś jak dotychczas mianownikowi. Większość nowych słów odnoszących się do zjawisk niematerialnych przyjmuje rodzaj męskożywotny również w języku oficjalnym. I tak „dostać e-maila/SMS-a” są znacznie bardziej popularne od „dostać e-mail/SMS”.
Zmiany leksykalne[edytuj | edytuj kod]
Następuje zapożyczanie dużej liczby wyrazów angielskich, a jednocześnie zanika wiele dawnych zapożyczeń, głównie francuskich, jidysz i rosyjskich.
Ciekawym zjawiskiem jest zmiana wymowy niektórych francuskich zapożyczeń z francuskiej na angielską, np. image wymawia się współcześnie raczej imidż niż imaż. Podobnie, pod wpływem tłumaczeń w mediach z języka angielskiego coraz częściej nazwę państwa Rwanda wymawia się Ruanda.
Zmiany fonologiczne[edytuj | edytuj kod]
W związku z zapożyczeniami słów z języków o odmiennej fonologii, rozpowszechniają się rzadko dotychczas spotykane połączenia głosek, np. po głoskach zębowych t, d, s, z, r pojawia się i (didżej, tir, ring), także w tradycyjnych wyrazach y jest czasem zastępowane przez i, np. dawna nazwa kolorowego papieru technicznego Brystol jest dziś często zapisywana Bristol. Pojawiają się też połączenia ky, gy, ly (ankylozaur, poligynia, glyptodon).
Użycie[edytuj | edytuj kod]
W dużym przybliżeniu przeciętny Polak czynnie zna (czyli używa w wypowiedziach) nie więcej niż kilkanaście tysięcy słów, natomiast biernie (rozumie, ale nie używa) – ok. 30 tysięcy słów. Wyjątkami są osoby, które mogą biernie znać nawet 100 tysięcy słów[42]. Jednak badania filologów z Uniwersytetu w Białymstoku wykazują, że wystarczy znajomość 1200 najczęściej używanych słów w języku polskim, by móc zacząć się nim posługiwać[43].
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie z artykułem 12 ust. 2 ustawy o języku polskim Rada Języka Polskiego nie rzadziej niż co dwa lata przedstawia Sejmowi i Senatowi sprawozdanie o stanie ochrony języka polskiego. Sprawozdanie jest publikowane w postaci druku sejmowego (senackiego).
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Ilustracje i media w Wikimedia Commons
Teksty źródłowe w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach
Podręczniki w Wikibooks- język staropolski
- Rada Języka Polskiego
- historia ortografii polskiej
- kurs języka polskiego na anglojęzycznych Wikibooks
- tygiel językowy – polski tygiel językowy
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 World Almanac and Book of Facts, World Almanac Books, Mahwah, 1999. ISBN 0-88687-832-2
- ↑ 2,0 2,1 Hanna Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, PWN, Warszawa 2002, ISBN 83-01-12391-5, s. 584.
- ↑ 3,0 3,1 Polish (ang.). ethnologue.com. [dostęp 2013-07-02].
- ↑ 4,0 4,1 Encyklopedia języka polskiego, pod red. S Urbańczyka i M. Kucały, Ossolineum, wyd. 3, Warszawa 1999, ISBN 83-04-02994-4, s. 156.
- ↑ W 15. edycji i wzwyż. Do 14. kodem było PQL: http://web.archive.org/web/20011214022901/www.ethnologue.com/show_language.asp?code=PQL.
- ↑ Bogdan Walczak: Zarys dziejów języka polskiego. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999, s. 64. ISBN 83-229-1867-4.
- ↑ Wydra 1984 ↓, s. 165-167.
- ↑ Kultura Wielkiego Księstwa Litewskiego, Kraków 2011, s. 550.
- ↑ Wydra 1984 ↓, s. 305-306.
- ↑ Jerzy Oleksiński, "I nie ustali w walce", Nasza Księgarnia, Warszawa 1980, ISBN 978-83-10-07610-6, s. 52.
- ↑ Stanisław Szober: Słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Wiedza”; Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, 1948, s. iv.
- ↑ M. Bugajski, Od Słoty do Górnickiego [w:] Rozprawy o historii języka polskiego, red. nauk. S. Borawski, Zielona Góra 2005
- ↑ Michałowska T., Średniowiecze, Warszawa 2003
- ↑ 14,0 14,1 Za pośrednictwem czeszczyzny przyjęto łacińską terminologię kościelno-religijną. Działo się tak ze względu na to, że Czesi przyjęli wcześniej chrześcijaństwo, a także dlatego, że stanowili oni duży odsetek pierwszych duchownych w Polsce. Przykładowe zapożyczenia: anioł, biskup, chrzest, cmentarz, diabeł, kapłan, kielich, klasztor, kościół, krzyż, msza, ofiara, pacierz, pielgrzym, pleban, poganin, proboszcz, przeor, ołtarz, religia. Wpływy języka czeskiego widoczne były do połowy XVI wieku. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 81, 233.
- ↑ Latynizmy występują również w terminologii szkolnej, naukowej, urzędowej i sądowej, np. atrament, bakałarz, cymbał, cyrkiel, data, kancelaria, kanclerz, kasztelan, mandat, metryka, rejestr, statut, suma, szkoła, tablica, tryb, trybun, żak. Wpływy łacińskie odnowiły się w związku z renesansem i humanizmem w XVI w. Przykłady zapożyczeń z drugiej fali wpływów łacińskich: afekt, antyk, bibuła, fortuna, gramatyka, humor, kałamarz, mecenas, notariusz, patron, poezja, proza, rejent, retoryka, rytm, wiersz. Łacina oddziaływała również na składnię języka polskiego (np. na szyk wyrazów i konstrukcje zdaniowe). Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 81, 233.
- ↑ „Do Polski przybywali Niemcy najpierw od X do XIV wieku, jako drużyna rycerska wstępująca na służbę Bolesławów i Kazimierzów; z Łużyc, Miśni, [...] i rychło polszczyli, od nich wywodzi się wiele rodzin szlacheckich [...]. Drugi, nierównie znaczniejszy napływ Niemców, chłopów i mieszczan, dokonał się w XIII i XIV wieku. Kraj mało zaludniony przedstawiał dla Niemców, opuszczających z powodu przeróżnych klęsk, i przeludnienia swe siedziby w Miśni, Turyngii, [...], pole nęcące, najpierw Śląsk, za nim Wielkopolska i Małopolska. Koloniści osiadali po grodach, które przekształcali na miasta, rzadziej po wsiach, wraz ze swoimi porządkami, podnosząc pracą wytrwałą kulturę miejską i wiejską. Trzymali się silnie razem, nie rozpływali się w otoczeniu polskim. Dopiero w ciągu XIV i XV wieku rozpoczęła się asymilacja od dołu, przez ożenki i napływ Polaków do miast i miasteczek. [...] W roku 1537 oddano kościół N.P. Marii gminie polskiej, a dopiero w roku 1600, zniosła rada miejska zagajanie sądów ławniczych po niemiecku; tak uporczywa była tradycja tu, w Poznaniu, Bieczu, i in. Ślady fal osadniczych przechował język miejski w słownictwie, nie strukturze językowej (oprócz przyrostka na -unek) [...]. Słowo polskie nabierała specjalnego znaczenia pod wpływem niemieckiego np. miasto (pierwotnie oznaczało tylko miejsce) gaić (sądy) itd. Czasowniki np. szukać (dawne iskać), musieć. W zwyczajach, wierzeniach i obrzędach ; dyngus i śmigus są niemieckie – dingus (oszacowanie, obdarowanie jajkiem, wędzonką) i schneck-ostern (smaganie rózgą świąteczną), wynoszenie śmieci za wieś, kary: wożenie kłody, zawieszanie w koszu nad wodą, ciągnienie kota przez wodę, wiara w skrzaty, koboldy. Całe słownictwo górnicze było wyłącznie niemieckie.” [w:] Aleksander Brückner. Encyklopedia staropolska, tom II. s. 12, Niemcy.
- ↑ „Z górą (960-1280) nikt po polsku nie pisał, pierwsze składanie kilku znaków łacińskich naśladowano wzorem Czech w XIV i XV wieku, ale ponieważ szkoła wcale polszczyzny nie uczyła, więc nie zdobyto się na jednolitość i każdy znęcał się po swojemu, nad abecadłem i ortografią. Czechom jednolitą pisownię wzbogacającą znaki łacińskie kropkami stworzył Jan Hus, ale piętno kacerstwa odstraszało nas od naśladownictwa tego jedynego trafnego systemu. [...] tak się mściło niedbalstwo wobec języka narodowego, zrozumiałe chyba u mieszczan pół-Niemców, karygodne śród kół uczonych, nie uznających, jak i węgierskiego, niczego niełacińskiego. Skoro pismo drukiem zastąpiono, musiał dotychczasowy rozgardiasz ortograficzny ustąpić; nieznani nam z nazwiska zecerzy polscy ustalili jako tako dla księgarzy Niemców pisownię polską posługującą się i składaniem znaków sz, cie, i kropkami, i kreskami ż, ź, ń, ć, ś, i odmianą kształtu; ł, ą, ę.” [w:] Aleksander Brückner. Encyklopedia staropolska, tom I. s. 2, Abecadło.
- ↑ Język niemiecki najsilniej oddziaływał na polski w XIII-XV w., a zapożyczenia związane były z ustrojem miast, rzemiosłem i handlem, np. blacha, bruk, buda, burmistrz, cegła, czynsz, fartuch, folwark, ganek, gmina, handel, kuchnia, plac, ratusz, rynek, sołtys, sznur, waga, weksel, wójt, zegar. Germanizmy, początkowo bardzo liczne, z czasem zastępowane były wyrazami rodzimymi lub ulegały spolszczeniu. W XVI wieku z języka niemieckiego zapożyczono wyrazy dotyczące terminologii drukarskiej, np. druk, szpalta, zecer. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 82, 234.
- ↑ W XVI w. z języka ruskiego przejęto takie wyrazy, jak hołota (zastępują rodzimą gołotę), czeremcha (trzemchę), czerep (trzop). Zmienił się również przyrostek -ic na -icz, np. królewic na królewicz lub panic na panicz. W tej dziedzinie obserwuje się wpływy obustronne. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 234.
- ↑ Silne wpływy francuskiego obserwuje się zwłaszcza w okresie oświecenia. Wyrazy dotyczyły strojów, mebli, naczyń stołowych, nazewnictwa karcianego, teatru, np. atu, balkon, bombonierka, falbana, gorset, kamizelka, karo, kier, kulisy, kurtyna, loża, lustro, parawan, parter, peruka, pik, sosjerka, tabakierka, toaleta, trefl. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 474.
- ↑ Wpływy włoskie pojawiły się w XVI wieku. Pożyczano wyrazy dotyczące kultury pałacowej, ogrodnictwa, ubiorów, jazdy konnej, szermierki, muzyki, literatury lub architektury. Przykładowe zapożyczenia: draperia, forteca, fosa, fraszka, kalafior, kareta, oktawa, pałac, sałata, seler, sonet, szpada. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 234.
- ↑ W XVI w. (najsilniej za panowania Stefana Batorego) zapożyczono z węgierskiego wyrazy z zakresu strojów i wojskowości, np. delia, dobosz, ferezja, giermek, hajduk, kita, kontusz, magierka, szereg. Zob. Krajewski K., Piśmiennictwo polskie od średniowiecza do oświecenia, WSiP, Warszawa 1976, s. 234.
- ↑ 23,0 23,1 Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1981, s. 110. ISBN 83-223-1876-6.
- ↑ Literatura polska : przewodnik encyklopedyczny. Julian Krzyżanowski (red.). T. 1: A–M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 684–685. ISBN 83-01-05368-2.
- ↑ 25,0 25,1 25,2 Mieczysław Klimowicz: Oświecenie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980, s. 27, 111–119. ISBN 83-01-02620-0.
- ↑ Ignacy Chrzanowski: Historia literatury niepodległej Polski (965-1795). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983, s. 105. ISBN 83-06-00953-3.
- ↑ 27,0 27,1 27,2 Norman Davies: Boże igrzysko : historia Polski. T. 2: Od roku 1795. Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 1991, s. 40–41. ISBN 83-7006-023-4.
- ↑ Roman Szul: Język. Naród. Państwo. Język jako zjawisko polityczne, Warszawa 2009, s. 213. ISBN 978-83-01-15793-7
- ↑ 29,0 29,1 Eliza Małek: Staroruska kultura literacka drugiej połowy XVII – początku XVIII wieku a literatura polska, w: Przemiany w Polsce, Rosji, na Ukrainie, Białorusi i Litwie (druga połowa XVII – pierwsza XVIII w.), red. nauk. Juliusz Bardach, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 123-124.
- ↑ Wiesław Witkowski: Zapożyczenia z polskiego w języku rosyjskim pierwszej połowy XVIII w. a wyrazy pochodzenia polskiego w Leksykonie F. Polikarpowa-Orłowa (Moskwa 1704), w: Przemiany w Polsce, Rosji, na Ukrainie, Białorusi i Litwie (druga połowa XVII – pierwsza XVIII w.), red. nauk. Juliusz Bardach, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1991, s. 135 i 141.
- ↑ 31,0 31,1 Andrzej Walicki: Sarmacja. Polska między Wschodem a Zachodem, w: Kultura i myśl polska. Prace wybrane: Naród, nacjonalizm, patriotyzm, Kraków 2009, s. 14.
- ↑ Aleksander Brückner: Wpływy polskie na Litwie i słowiańszczyźnie wschodniej, w: Polska w kulturze powszechnej, Kraków 1918, t. I, s. 162.
- ↑ Ryszard Łużny: Pisarze kręgu Akademii Kijowsko-Mohylańskiej a literatura polska. Z dziejów związków kulturalnych polsko-wschodniosłowiańskich w XVII-XVIII w., Kraków 1966, s. 13.
- ↑ Roman Szul: Język. Naród. Państwo. Język jako zjawisko polityczne, Warszawa 2009, s. 245. ISBN 978-83-01-15793-7
- ↑ Polski język [w:] Encyklopedia Popularna PWN, t. 9, Warszawa 1967, s. 60.
- ↑ Polski język [w:] Encyklopedia Popularna PWN, Warszawa 1982, ISBN 83-01-01750-3, s. 610.
- ↑ Np. Anna Dąbrowska, Język polski, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2004, s. 222, ISBN 83-7384-063-X.
- ↑ Obecnie uznawany jest za odrębny język zachodniosłowiański.
- ↑ Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej.
- ↑ Państwowa Komisja Poświadczania Znajomości Języka Polskiego jako Obcego.
- ↑ Por. Bogdan Walczak, Język polski na Zachodzie. [w:] Współczesny język polski, pod red. Jerzego Bartmińskiego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001, ISBN 83-227-1699-0, s. 565.
- ↑ Dr hab., prof. Mirosław Bańko: Ile słów zna przeciętny Polak?. W: Poradnia językowa [on-line]. PWN, styczeń 2003. [dostęp 16.06.2011].
- ↑ 1200 słów języka polskiego jest wystarczające. Portal Interia.pl, 23 września 2008. [dostęp 16.06.2011].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka i M. Kucały, wyd. 3, Wrocław 1999. ISBN 83-04-04507-9.
- Wiesław Wydra: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543. Wrocław: Ossolineum, 1984. ISBN 83-04-01568-4.
- Gramatyka współczesnego języka polskiego, red. R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. ISBN 83-01-12386-9
- Zenon Klemensiewicz, Zarys składni polskiej, Warszawa 1963.
- Renata Grzegorczykowa, Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996. ISBN 83-01-12185-8
- Marek Wiśniewski, Zarys z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Toruń 2001. ISBN 83-231-1272-X
- Języki indoeuropejskie, pod red. L. Bednarczuka, t. I, Warszawa 1986. ISBN 83-01-06559-1
- Zygmunt Saloni, Marek Świdziński, Składnia współczesnego języka polskiego, PWN, Warszawa 1985. ISBN 83-01-05629-0
- Z. Gołąb, O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych, Wyd. Universitas, Kraków 2004. ISBN 83-242-0528-4
- Maria Dłuska, Fonetyka polska, PWN, Warszawa – Kraków 1981. ISBN 83-01-03196-4
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Gramatyka języka polskiego
- Mały ortograficzny słownik skrótów języka polskiego
- Sprawozdanie ze stanu ochrony języka polskiego w latach 2010–2011 (druk sejmowy 1083)
| Poprzednik język średniopolski |
Doby rozwoju języka polskiego język nowopolski od XVIII wieku do dzisiaj |
Następca brak |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||
