پاکستان
| اسلامی لوکراج پاکستان | |
| اسلامی جمہوریہ پاکستان | |
| Islamic Republic of Pakistan | |
 |
 |
|
|
|
| ماٹو : ایمان، اتحاد، تنظیم | |
| صدر پاکستان: | ممنون حسین |
| وزیراعظم پاکستان: | نواز شریف |
| راجگڑھ: | اسلام آباد |
| تھاں: | 803,940 مربع کلومیٹر |
| لوک گنتی: | 165,900,000 |
| بولیاں: | پنجابی، پشتو،سندی،بلوچی, اردو |
| کرنسی: | روپیہ |
 |
 |
اسلامی لوک راج پاکستان (اردو:اسلامی جمہوریہ پاکستان) (انگریزی:Islamic Republic of Pakistan) دکھنی ایشیاء دا اک دیس اے۔ اس دے چڑدے وچ ھندستان، اتر چڑدے وچ چین، لیندے وچ ایران تے افغانستان،تے دکھن وچ عرب سمندر ہیگا اے۔ پاکستان 1947 وچ اوناں تھانواں تے بنیا جتھے مسلماناں دی لوک گنتی بعوتی سی۔
پاکستان دی تریخ نیولتھک ویلے توں ٹردی اے مہرگڑھ ایس رہتل دا اک گڑھ سی۔ ایس دے مگروں ایتھے کانسی ویلہ دی ہڑپہ رہتل دا مڈ رکھیا جاندا اے۔ ہڑپہ تے موہنجوداڑو ورگے نگر وساۓ جاندے نیں۔ ایتھے وید تے گندھارہ رہتلاں پونگریاں۔ ایتھے ای ایرانی، یونانی، مغل تے پنجابی رہتلاں چلیاں تے ایتھے اںگریز وی آۓ جناں دی برطانوی سلطنت چوں پاکستان 1947 چ بنیا۔ بنن ویلے 1947 چ پاکستان اک لوکراج سی جتھے 1956 چ اک آئین وی چلایا گیا پر 1958 دے مگروں ایوب خان نے آئین نوں توڑدیاں ہویاں راج تے مل مارلیا تے لوکراج مک گیا۔ 1971 چ چڑھدا پاکستان پاکستان توں وکھرا ہوکے بنگلہ دیش بن گیا۔
پاکستان چار صوبیاں تے چار ہور تھانواں چ ونڈیا ہویا اے۔ ایتھے 17 کروڑ توں ود لوک وسدے نیں۔ تے دنیا دی دوجی وڈی مسلمان لوک گنتی ایتھے وسدی اے۔ ایتھے کئی بولیاں بولیاں جاندیاں نیں پر سب توں وڈی بولی پنجابی اے۔ پاکستان چ وکھرے جغرافیائی تھاں نیں۔ ویہڑے، پعاڑ، دریا، روہی تے اچے نیویں تھاں ایتھے ہیگے نیں۔
پاکستان کول دنیا دی ستویں وڈی فوج اے۔ ایتھے دنیا دی چھیویں وڈی لوک گنتی اے۔ پاکستان نوں غریبی، انپڑھی، ہیرا پھیری تے دہشتگردی دے مسلے پۓ ہوۓ نیں۔
حصے
ناں[لکھو]
اردو تے فارسی بولی چ پاکستان دا مطلب 'پاک تھاں' اے۔ اے ناں سب توں پہلاں 1934 نوں پاکستان دی تحریک ازادی دے سرکڈویں سنگی چورھری رحمت علی نے ورتیا۔ ایہ ناں، پاکستان دے چار صوبیاں پنجاب، کشمیر، سندھ، سرحد تے بلوچستان دے اکریاں نوں رلا کے بنیا اے۔
پاکستان دے پرانے ناواں چ اک ناں ملوحا وی اے۔
تریخ[لکھو]
پاکستان والے تھاں چ انسان ہزاراں وریاں توں ریندا آیا اے۔ اتلے پنجاب دی سوانی رہتل 4 لکھ ورے پرانی اے۔ ایس رہتل دے دریاۓ سواں دے کنڈیاں توں پتھر دے بنے اوزار لبے نیں۔ مہرگڑھ، بلوچستان نویں پتھر ویلے دا اک گڑھ سی 9000 توں 5200 ورے پہلے تک لوک وسدے رۓ۔ ہڑپہ رہتل، کانسی ویلہ دی اک رہتل سی۔ ہڑپہ موہنجوداڑو تے کئی ہور نگر ایدھے گڑھ سن۔ ایہ اج توں 4500 ورے پہلے وس رئی سی 3600 ورے پہلے باہروں آن والیاں دی ہلے باجوں مک گئی۔ ایتھوں دے لوکی مٹی دے برتن بنانا جاندے سن وائی بیجی کرنا جاندے سن تے اونہاں نیں چنگے نگر وی وساۓ۔ شکر، کھنڈ، گڑ، کاٹن دا کپڑا تے شطرنج ایتھے بنے۔ اناں دے نگر اک پدھر نال بنے سن۔
آریائی لوک کئی جٹاں وچ 3600 ورے دے نیڑے تریڑے ایدر وشکارلے ایشیاء ولوں آے۔ ایتھے دی رہتل نوں توڑیا تے پرانی تے اپنی رہتل نال اک نویں ویلے دی اک نویں رہتل دی نیو رکھی۔ ایہنوں وید رہتل کہ سکنے آں۔ ایس ویلے وچ پنجاب وچ ہندوواں دی پوتر کتاب رگ وید لکھی گئی۔ ایسے ویلے وچ ای ہندومت دی پینڈی نیو رکھی گئی۔ رگ وید سنسکرت وچ اے۔ پنجاب دے کافی وڈے انگ دا ناں گندھارا سی تی ایتھے دی بولی گندھاری سی۔ رگ وید تے سنسکرت وچ لکھی گئی پر عام لوکاں دی بولی گندھاری سی۔ گندھارا دا ای اک پڑھاکو پانینی سی جیہنے پشکلاوتی، گندھارہ وچ گریمر تے پہلی پوتھی استا دہائی 26 صدیاں پہلے لکھی۔ ایہ گندھاری، پنجابی دی پرانی ونڈ اے یا اینوں پرانی پنجابی کیا جاسکدا اے۔ ٹاکساشلا (ٹیکسلا)، کٹاس راج، پشاور، ملتان وید رہتل دے نگر سن۔ بدھ مت آن نال گندھارا بدھ مت دا گڑھ بن گیا۔ اتلے پرانے پاکستان تے کئی تھانواں تے بدھ مت دے پڑھائی دے تھاں بنے۔ گندھارا توں بدھ مت افغانستان، چین، کوریا تے جپان ول گیا۔ ہیون سانگ تے فاہیان دو چینی مذہبی یاتری پرانے پاکستان آۓ۔ لیندے گندھارا اتے ھخامشی سلطنت مل ماردی اے۔ 326 م پ وچ سکندر یونانی ھخامشی سلطنت نوں مکان دے چکر وچ پاکستان وچوں لنگ جاندا اے۔ موریہ سلطنت دکھنی ایشیاء دی پہلی وڈی سلطنت سی جیہڑی بنگلہ دیش توں نیپال تک پھیلی ہوئی سی تے پاکستان وی اوہدا اک انگ سی۔ ایہدی نیو چندرگپت موریہ نے رکھی جیدا وزیر کوٹلیہ چانکیہ ٹیکسلا دا پڑھیار سی۔اشوک ایس سلطنت دا اک وڈا راجہ سی تے اوس دے مگرون ایہ سلطنت ماڑی پے گی تے پاکستان تے افغانستان تے یونانی بادشاہواں دا راج ٹریا جیدے راجگڑھ پنجاب دے شہر سیالکوٹ، پشکلاوتی تے ٹیکسلا سن۔ بدھ یونانی رہتل چھائی ہوئی سی تے ٹیکسلا دی گنتی دنیا دے وڈے لکھن پڑھن دے گڑھاں وچ ہوندی سی۔ ایس دے مگروں سند دے ہندو راۓ ٹبر (489–690) دا سند توں کشمیر تک دی تھاں تے راج ریا۔
اسلامی عرب خلیفہ امیر معاویہ دے ویلے پہلی واری پاکستان دا عرب اسلامی دنیا دا میل ہویا۔ 664 وچ امیر معاویہ دا جرنیل مہلب بن ابی صفراہ افغانستان تے ہلہ بولدا تے کابل تے مل مارن مگروں پنجاب آندا اے تے ملتان تے مل ماردا اے۔ پر ایہ ہلہ تھوڑے چر دا ای سی۔ اموی خلیفہ ولید بن عبدالملک دے ویلے عراق دے گورنر حجاج بن یوسف نے بنو امیہ دے اک جرنیل محمد بن قاسم نوں 711 نوں 12000 ہزار فوج نال سند ول پیجیا۔ اوہنے ایتھوں دے راجا داہر نوں ہرا کے سندھ تے پنجاب تے مل ماریا تے اینج سند بلوجستان تے چوکھا سارا پنجاب بنو امیہ دی خلافت وچ رل گیا۔ بنو امیہ دی خلافت پنجاب توں فرانس تک پھیلی ہوئی سی تے عرب اسلامی تریخ دی سب توں وڈی خلافت سی۔ بنو امیہ دے مگروں ایتھے بنو عباس دی خلافت ایتھے چلی۔
11ویں صدی وچ اتلے پنجاب تے ہندوشاہی دا راج سی جیدا راجگڑھ کابل سی۔ ایدی غزنی دے ترک سردار سبکتگین نال تے اوہدے پتر محمود غزنوی نال لڑائی چھڑ جاندی اے۔ جے پال اوہدا پتر آنندپال تے پوترا ترلوچن پال تے ایس ٹبر دا آخری راجہ بھیم پال دلیری نال 1026 تک محمود غزنوی دیاں فوجاں نال لڑدے ریندے نیں۔ پنجاب دی ایس آخری سلطنت دا راجگڑھ کابل سی اوس مگروں دریاۓ سندھ دے کنڈے تے ہند بندا اے تے اوتھوں فیر نمک دے پربت دھارے وچ نندنہ ایدا آخری راجگڑھ سی۔ افغانی تے ترک پنجاب نوں رج کے لٹدے نیں تے ایتھوں ہزاراں لوکاں نوں غلام بنا کے غزنی ویچ دتا جاندا اے۔ گندھارا رہتل جیہڑی پہلے ای ماڑی ہوچکی سی ایہناں ہلیاں ںوں ناں سہ سکی تے مرجاندی اے۔ پنجاب نوں غزنی سلطنت دا اک صوبہ بنادتا جاندا اے۔ عزنویاں دے مگروں غوریاں نے پنجاب تے ایس توں اگے ہندستان تے ہلے بولے تے اک غوری سلطان شہاب الدین غوری نوں ضلع جیلم پنجاب وچ قتل کردتا جاندا اے۔ دلی سلطنت وچ پاکستان تے پنجاب نوں لیندے ولوں آنوالے ہلیاں نال رہنا پیندا سی۔ بلبن، تغلق، خلجی تے لودھی ایتھے راج کردے نیں۔
مغل سلطنت دے بنن نال پاکستان والا تھاں مغل سلطنت وچ رلایا گیا۔ پاویں غوری ہووے یا سوری یا اکبر پنجاب تے مل مارنا کدے وی اسان کم نئیں سی۔ پنجاب دا اک سردار سلطان سارنگ روات کول 1546 وچ شیر شاہ سوری نال اپنے 16 پتران نال لڑدا ہویا ماریا گیا۔ اکبر بادشاہ نوں پنجاب تے مل مارن لئی ایتھے چوکھا ویلہ لنگانا پیا۔ ایدوں ای اک پنجاب گرو نانک پنجاب وچ اک نویں مت، سکھ مت دی نیو رکھدا اے۔ لاہور مغل سلطنت دا راجگڑھ سی۔ پنجاب دی ازادی دا متر دلا بھٹی مردیاں مرگیا پر مغلاں اگے ناں لفیا۔ مغل سلطنت ویلے نال نویں رپھڑاں نون مکان وج یملی ثابت ہوئی تے ماڑی ہوندی گئی۔ دکھن ولوں مرہٹے ، اتر لیندے ولوں پنجابی ایدے سر دی پیڑ سن تے سمندر ولوں انگریز اگ ودھ رۓ سن، مغل سلطنت دے صوبیدار دلی نوں ماڑا ویھکدیاں ہویاں ایہنوں اکھاں کڈھ رۓ سن۔ نادر شاہ افشار تے احمد شاہ ابدالی دے لٹ مار والے ہلے نیں مغل سلطنت دیاں چولاں ہلادتیاں۔ ایس دے مگروں پاکستان تے خاص کرکے پنجاب نوں ایران تے افغانستان توں ہون والے تھوڑے تھورے چر مگرون لٹ مار والے ہلیاں نے برباد کرکے رکھ دتا۔
1797 نوں اک پنجابی زنانی سدا کور پنجاب دے اتے ہون والے ایس ظلم دے خلاف اٹھ کھڑی ہوندی اے تے آپنے 18 وریاں دا جوائی نال افغانستان ولوں لٹمار لئی آن والی اک فوج نوں واپس مڑن تے محبور کردیندی اے۔ اوہدے جوائی دا ناں رنجیت سنگھ سی۔ رنجیت سنگھ پنجاب تے کشمیر نوں بارلیاں فوجاں توں ازاد کراندا اے تے ایتھے لمے چر مگروں امن تے چین دا راج شروع ہوندا اے۔ انگریز 1802 نوں پنجاب دے بارڈر تے پونچ چکے سن۔ رنجیت سنگھ پنجاب تے پاکستان تے اوہناں دے مل مارن وچ سب تون وڈی روک ریا۔ جد تک اوہ جیندا ریا پاکستان تے مل مرن دا انگریزی سفنہ پورا نا ہوسکیا۔ 1839 نوں اوہدیاں اکھان نوٹن مگروں میانی دی لڑائی وچ 1843 نوں انگریز سند تے مل ماردے نیں تے بلوچستان ول وددے نیں۔ 1849 نوں اک لمی تیاری صبر تے انتظار مگروں انگریز پنجاب تے مل مارلیندے نیں۔ اوس ویلے پنجاب وچ کشمیر تے افغانستان دے بارڈر تک دا تھاں وی نال سی۔ انگریزاں نے ایتھے مل مارن مگروں دو نویاں بولیاں اردو تے انگریزی ایتھے لاگو کیتیاں۔ 1857 وچ دیسی لوکاں نے انگریزاں دے خلاف کئی تھانواں تے بغاوت کیتی۔ جیلم راولپنڈی مری تے ہندستان دے کئی نگر ایس بغاوت دے گڑھ سن پر ایس نوں کچل دتا گیا۔
پاکستان دا بننا[لکھو]
1884 وچ ہندستان وچ سیاسی جانکاری ودھان لئی ایتھے اک ہندوواں دی سیاسی پارٹی انڈین نیشنل کانگریس دی نیو رکھی گئ۔1903 وچ پنجاب دی پہلی ونڈ کیتی گئی جدوں پنجابی بولن والے ضلعے ہزارہ تے ڈیرہ اسمعیل خان پنجاب توں وکھ کرکے صوبہ سرحد دے ناں دا اک نوں صوبہ ہندستان دے اتر لیندے ول بنایا گیا۔ 1906 وچ مسلماناں دے حقاں لئی لڑن لئی مسلم لیگ بنائی گئی۔29 دسمبر 1930 نوں اقبال نے ہندستان دے لیندے اتری تھانواں وچ جتھے چوکھے مسلمان وسدے سن مسللماناں دے ہندوستان توں وکھ اک دیس دی مانگ کیتی۔ مسلم لیگ نے 1930 دے دھاکے چ مشہوری حاصل کیتی تے ہندستان دے مسلماناں دی آگو پارٹی بن گئی۔ 1940 نوں لاہور وچ محمد علی جناح نے مسلم لیگ دے جلسے وچ مسلماناں لئی اک وکھرے دیس دی مانگ کیتی۔ 1947 دے مڈ وچ انگریزاں نیں ہندستان وچ اپنے راج نوں چھڈن دی دس دتی۔ 14 اگست 1947 نوں ہندستان دے اتر چڑھدے پاسے تے اتر لیندے پاسے پاکستان ناں دا دیس بندا اے۔
پاکستان دے بنن وچ سب توں چوکھا گھاٹا پنجابیاں دا ہویا۔ پنجاب دوجی واری ونڈیا گیھدا بنگال لیندا پنجاب سند تے بلوچستان پاکستان وچ رلے۔ لکھاں پنجابیاں نوں اپنے تھاں چھڈ کے دوسرے دیس جانا پیا۔ لکھاں مارے تے لٹے گۓ۔ پاکستان بنن ویلے اک لوکراج سی۔ سرکار چلان لئی انگنت رپھڑ سن۔ پاکستان دا راجگڑھ کراچی سی۔ محمد علی جناح پاکستان دا پہلا گورنر جرنل سی تے لیاقت علی خان ایدا پہلا وزیراعظم سی۔
کشمیر پاکستان دے اتر وچ وسدی ایسی ریاست سی جتھے مسلمان چوکھے سن تے دیس دی ونڈ دے قنون باجوں ایہ پاکستان وچ رلنا چاہیدا سی پر ایتھوندے دے ہندو راجہ نے ہندستانی فوج نوں سد لیا تے اینج اکتوبر 1948 وچ کشمیر دی پہلی لڑائی ہوئی جیدے وچ دو حصے ہندستان کول تے اک جصہ پاکستن کول آیا۔ کشمیر پاکستان تے ہندستان دے وشکار اک وڈا رپھڑ اے تے ایس باجوں 1965، 1971 تے کارگل وچ لڑائیاں ہوجکیاں نیں۔
1970 دی چنوتی وچ عوامی لیگ پارٹی پاکستان دی قومی اسمبلی دیاں 313 سیٹاں وچوں 167 جتدی تے چڑھدے پاکستان دی صوبائی اسمبلی دیاں 300 سیٹاں وچوں 288 جتدی اے۔ دوجے نمبر تے آنوالی پارٹی، پیپلز پارٹی 81 سیٹاں جتدی اے تے اینج عوامی لیگ کلیاں سرکار بناسکدی سی پر اوہنوں سرکار نئیں بنان دتی جاندی۔ چڑھدے پاکستان وچ ایس باجوں افراتفری پھیل جاندی اے۔ بنگالی ایہ سمجدے نیں جے لیندا پاکستان اوہناں نوں اوہناں دا جق نئیں دیریا۔ 25 مارچ 1971 نوں پاک فوج صوبے تے قابو پان لئی فوجی اوپریشن کردی اے ہندستان دی ہتھ ونڈائی نال اک باغی ٹولی مکتی باہنی پاک فوج نال لڑن لئی کھڑی کیتی جاندی اے۔ دسمبر 1971 وچ پاکستان تے ہندستان دی لڑائی ہندی اے۔ 16 دسمبر 1971 نوں ڈھاکہ وچ پاک فوج ہتھیار سٹ دیندی اے۔ چڑھدا پاکستان بنگلہ دیش بن جاندا اے۔ لیندے پاکستان وچ ذوالفقار علی بھٹو پیپلزپارٹی دی سرکار بناندا اے۔ پیپلز پارٹی دی سرکار لوکاں دیاں کارخانیاں تے مل مارلیندی اے تے پاکستان دے اک پچھڑیا دیس بنن دا مڈ رکھ دتا جاندا اے۔ 1977 وچ جرنل ضیاالحق مارشل لا لا کے بھٹو دی سول سرکار تے مل مارلیندا اے۔ اک قتل دے مقدمے وچ ذوالفقار علی نوں پھانسی لا دتا جاندا اے۔امریکہ نون آپنے ول کرن لئی فوجی سرکار پاکستان نوں افغانستان وچ سوویت یونین نال لڑوالیندی اے۔ پاکستان وچ جہادی کیمپ کھلدے نیں تے افغانستان توں افغان مہاجر آندے نیں تے ساری دنیا توں مجاہد سوویت یونین نال لڑن لئی پاکستان آندے نیں۔ سوویت یونین تے افغانستان تون نس جاندا اے تے فیر ٹٹ جاندا اے پر پاکستانی رہن سہن وچ اسلحہ، نشئی تے افراتفری عام ہوجاندی اے۔
1988 دی چنوتی وچ بےنظیر بھٹو وزیراعظم بندی اے۔ دو وریاں مگروں ہیراپھیری دا الزام لا کے اوہدے راج توں لا دتا جاندا اے۔ نوازشریف نوں وی وزیراعظم بنا کے لا دتا جاندا اے۔ اک اک واری دوناں نوں فیر دتی جاندی اے جیدے وچ نوازشریف ایٹمی تماکہ کردا اے موٹر وے بناندا اے تے کم کاج دیاں نویاں سوچاں دیندا اے۔ جرنل سید پرویز مشرف اوہناں نوں لا کے راج تے مل مارلیندا اے۔ 1999 وچ کارگل لڑائي وی ہوندی اے۔مشرف اپنے راج نوں پکیاں کرن لئی امریکہ دی لڑائی وچ رل جاندا اے۔ پاکستان دے چیف جسٹس نوں بندی بنادتا جاندا اے۔ بےنظیر نوں قتل کردتا جاندا اے۔ 2008 وچ پیپلز پارٹی راج وچ آندی اے سید پرویز مشرف پاکستان چوں نس جاندا اے ۔ پیپلزپارٹی دے وزیراعظم سید یوسف رضا گیلانی تے ہیراپھیری دے مقدمے بندے نیں۔ جدوں اوہ سوئٹزرلینڈ وچ پۓ کئی ملین پاکستانی ڈالراں نوں واپس لیان لئي کج نئیں کردا تے اوہنوں سپریم کورٹ راج توں لادیندی اے۔ راجہ پرویز اشرف پاکستان پیپلز پارٹی ولوں پاکستان دے اگلے وزیراعظم سن۔ اگلیاں چوناں لئی مارچ وج سرکار توڑ دتی گئی تے 11 مئی نوں چوناں ہویاں جنہاں وچ نون لیگ نوں جت ہوندی اے۔
نوازشریف پاکستان دی نویں سرکار بناندے نیں۔ خیبر پحتونحواہ وچ عمران خان دی پارٹی، سند وچ پیلزپارٹی پنجاب وچ نون لیگ تے بلوجستان وج رلیاں ملیاں پارٹیاں سرکار بناندیاں نیں۔
راج تے سیاست[لکھو]
پاکستان وچ پارلیمانی تے وفاقی لوک راج پربندھ چل ریا اے۔ ایس دیس دا وڈا تے سرکارے مت اسلام اے۔ اے دیس اک قنون نال ٹوریا جاندا اے۔ ایدا سب توں پہلا قنون 1956 چ بنایا گیا۔ اینوں جنرل ایوب خان نے توڑ کے مارشل لا لا دتا۔ 1973 چ اک نواں قنون بنایا گیا جینوں جنرل ضیاالحق نے رد کردتا۔
پاکستان دی فوج نے پاکستان دی سیاست چ وڈا کردار ادا کیتا اے۔ ازادی توں ہن تکر تن واری فوج حکومت وچ آچکی اے۔ (1971-1958) پہلی فوجی حکومت دے سربراہ جنرل ایوب خان سن۔ آخری فوجی حکومت 1999 توں 2008 تکر رئی جیدے سربراہ جنرل پرویز مشرف سن۔ 2008 وچ پیپلز پارٹی نے سرکار بنائی جیہڑی ہیراپھیری دے رپھڑاں وچ پھسی رئی پر نواز شریف دی نون لیگ نے ایہنوں ڈگن نہیں دتا۔ 11 مئی 2013 دیاں چوناں وچ نون لیگ نوں جت ہوندی پر تحریک انصاف وی اک وڈی پارٹی بن کے اگے آئی۔ 5 جون نوں نواز شریف تیجی واری پاکستان دا وزیراعظم بنیا۔
پربندھی ونڈ[لکھو]
پاکستان چار صوبیاں پنجاب سند بلوچستان تے خیبر پختونخواہ تے فاٹا تے اسلام آباد وچ ونڈیا ہویا اے۔ لیندا کشمیر پاکستان کول اے تے ایہ ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان وچ ونڈیا ہویا اے۔ پنجاب سند بلوچستان ضلعیاں وچ ونڈے ہوۓ نیں۔ خیبر پختونخواہ وچ ضلعے نے اج تھاں قبائلی ایجنسیاں وچ ونڈیا ہویا اے۔ ازادکشمیر تے گلگت بلتستان وی ضلعیاں وج ونڈے ہوۓ نیں۔ ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان پاکستان نال نیں پر ایہناں دی اپنی پارلیمنٹ تے پربندھ اے۔
جغرافیہ[لکھو]
پاکستان دا کل تھاں 803,940 مربع کلومیٹر اے جیڑا برطانیہ تے فرانس دے کل تھاں دے برابر اے۔ پاکستان دے کل زمینی باڈر دی لمبائی 6,774 کلومیٹر اے۔ جیدا 2,430 کلومیٹر افغانستان نال، 523 کلومیٹر چین نال، 2,912 کلومیٹر ہندستان تے 909 کلومیٹر ایران نال رلدا اے۔ پاکستان دا 1046 کلومیٹر باڈر عرب سمندر (سمندر) نال رلدا اے۔
پاکستان دے اتلے انگ دا چوکھا سارا حصہ پہاڑی اے۔ ایتھے ہمالیہ، ھندوکش تے قراقرم دے پربت دھارے نیں۔ کے ٹو 8,611 میٹر نال دنیا دی دوجی سب توں اچی تے پاکستان تے قراقرم پربت دھارے دی سب توں اچی چوٹی تے پاکستان دی وی سب توں اچی تھاں اے۔ ہمالیہ دا پربت دھارا پرانے ویلیاں توں پاکستان دے اتر ولوں بچاؤ دا کم کر ریا اے۔ پاکستان وچ ایس پدبت دھارے دا سب توں اچا پہاڑ نانگا پربت اے ایہدے تے چڑھنا اسان نہیں تے ایس لئی ایہنوں قاتل پہاڑ وی کیا جاندا اے۔ ھندوکش دی سب توں اچی چوٹی ترچ میر جیدی اچائی 7690 میٹر / 25230 فٹ اے پاکستان وچ ای اے۔ دنیا دیاں 14 اٹھ ہزار میٹر توں اچیاں جوٹیاں وچوں 5 کے ٹو نانگا پربت، بروڈ پیک گاشر برم -2 ایتھے ای نیں۔ 186 میل (300 کلومیٹر) لماں لونا پربت دھارا اتلے پنجاب وچ اے جتھے کھیوڑھ دے تھاں تے لون کڈیا جاندا۔ سکیسر ایہدی سب توں اچی چوٹی اے۔ اتلے پنجاب وج ای مارگلہ دا پربت دھارا وی ہے ٹلہ چرونی جیدی سب توں اچی چوٹی اے۔ اتلے خیبر پختونخواہ وچ ہندوراج اک پربت دھارا اے۔ افغانستان نال بارڈر پہاری اے تے کھوجک گلی کوئٹہ ول، درھ خیبر پشاور ول تے بروغل گلی چترال ول پاکستان نوں افغانستان نال رلاندے نیں۔
جیالوجی دے حساب نال پنجاب تے سندھ انڈین پلیٹ تے وس رۓ نیں تے بلوچستان تے چوکھا سارا خیبر پختونخوا یوریشیئن پلیٹ تے نیں۔ گلگت بلتستان تے ازادکشمیر انڈین پلیٹ دے کنڈے تے نیں۔ عربی سمندر دے کنڈے توں لے کے قراقرم دے گلیشیر تک ایہدے وچ دریا، ویہڑے، روہیاں، جنگل تے اجے نیویں تھاں نیں۔
سندھ ویہڑہ دریاۓ سندھ تے اوہدے نال رلدے دریاواں تے ندی نالیاں دی روڑھ نال بنن والا ویہڑہ اے جیہڑا پنجاب تے بلوچستان وچ اے۔ ایہدے وچ کابل جہلم چناب راوی تے ستلج دا پانی ڈگدا اے۔ ایہ ویہڑہ پشلے 5000 وریاں توں انسانی رہتل دا گڑھ اے۔ ایتھے پاکستان دے چوکھے لوک وسدے نیں تے ایتھی ای وائی بیجی ہوندی اے۔
جنگلی جیون[لکھو]
پاکستان وچ 174 ددلے 177 کرلے 22 دوجیونے، 198 سجرے پانی دیاں مچھیاں تے کیڑیاں سنے بنا ریڑھ دی ہڈی دے 5000 جنور گنے گۓ نیں۔
پاکستان وچ 668 پنچھیاں دیاں ونڈاں نیں۔ دیودار پاکستان دا قومی رکھ اے۔ چکور فومی پنچھی اے۔ مارخور قومی جانور اے۔
پاکستان وچ اڈدی سہنپ دے 9 ٹبر، 21 جنساں تے 53 ونڈاں نیں۔
ایوبیہ نیشنل پارک جنوراں دیاں ونڈاں نال پاکستان دا اک وڈا پارک اے۔ ایتھے 420 دے نیڑے جانداراں دیاں ونڈاں نیں جنہاں وچ 22 ددپلانے نیں۔ ایہ اسلام آباد توں 100 کلومیٹر دی واٹ تے ہمالیہ دے پہاڑاں وچ اے۔ دیوسائی تے لال سہانرا وی منے پرمنے پارک نیں۔
فوج[لکھو]
پاکستان کول دنیا دی اٹھویں وڈی فوج اے۔ ایدے کول 2010 وچ 617,000 حاضر سروس تے 513,000 ریزرو فوج سی۔ 1947 دی چھڈی ہوئی ہندستانی فوج پاک فوج وچ پلٹی تے اودوں توں ای اے کئی واری سیاست وچ آئی دے پاکستان تے ایہدے جرنیلاں نے راج کیتا۔ پاکستان بنن توں ہن تک ایہدیاں ہندستان نال 4 واری لڑائیاں ہوجکیاں نیں۔ 1947 دی لڑائی وچ فوج نے ازاد کشمیر تے گلگت بلتستان نوں اپنے ہتھ وچ لیا۔ ایس مگروں 1965، 1971 تے 1998 وچ وی لڑائیاں ہوئیاں۔ افغانستان تے سوویت ہلے دے ویلے لکھاں افغان مہاجر پاکستان آۓ پاکستان توں افغانی لڑائی لڑن لئی افغانستان جاندے سن تے سوویت فوج نوں اوتھوں باہر کڈیا۔ پاک فوج یونائیٹڈ نیشنز دے امن کماں وچ وی رلی اے تے کئی دیساں وچ ایہدے فوجی رۓ۔ 2001 توں ایہ طالبان نال وی وزیرستان وچ لڑ رئی اے۔ جنرل راحیل شریف پاک فوج دے فوجی آگو نیں۔
کشمیر دا رپھڑ
کشمیر دا رپھڑ ہندستان تے پاکستان دے وشکار تھاں لئی اک رپھڑ اے۔ کشمیر دے لوک پاکستان نال رلنا چاہندے نیں پر ہندستن نے ملوزوری ایس تے مل ماریا اے۔ ایس لئی تن لڑائیاں وی ہوچکیاں نیں۔ یونائیٹڈ نیشنز لوکاں دے راۓ پچھنا چاہندی اے تے اوس دی بنا تے ایہ فیصلہ ہونا اے جے ایہ علاقہ کیہنوں ملنا چاہیدا اے۔ پاکستان وی ایہو ای چاہندا اے پر ہندستان ایس تے نہیں راضی۔ اوہنے ٹال مٹول کرکے ویلہ لنگھایا اے۔ 1947، 1965 تے فیر 1998 وچ ایس تے لڑائیاں وی دوناں دیساں دے وشکار ہویاں نیں۔ کج کشمیری کشمیر نوں پاکستان تے ہندستان توں ازاد وکھنا چاہندے نیں۔
مذہب[لکھو]
مسلماناں دی گنتی دے ناپ نال پاکستان دوجا وڈا دیس اے۔ 97٪ دے نیڑے مسلمان نیں۔ 3٪ سائی، ہندو، سکھ تے پارسی نیں۔
کم کاج[لکھو]
پاکستان مڈھلی پدھر دے کم کاج کرنوالے دیساں وچوں اے ۔ ایتھوں دی ایکانومی دا زیادہ انگ وائی بیجی تے اے۔ وائی بیجی نال اک وڈی لوک گنتی جڑی ہوئی اے۔
کج وریاں توں پاکستان دی معیشت دا ٹعانچہ بدل گیا اے۔ ہن پاکستان دی کل خام ملکی آمدن دا 20 فیصد زراعت دے شعبے توں حاصل ہندا اے۔ پاکستان نے ٹیکنالوجی، مواصلات تے ہوراں شعبے آں چ کافی ترقی کیتی اے۔ پر 2008 دے معاشی بحران توں مگروں پاکستان دی معیشت اتے قرضہ داچوکھا پعار چڑھ گیا اے۔
رہتل[لکھو]
پاکستان دی رہتل جگ دی پرانی رہتلاں چوں اک اے جیدے اتے ایس علاقے دے مذہب اسلام دی روایات دا وڈا اثر اے۔ ایتھے روایتی کٹھے خاندانی نظام ہیگا اے۔ کج ماڈرن تے اتلے سماجی طبقے توں وکھ درمیانے تے نچلے طبقے دے لوکی آپس چ رل مل کے رہندے تے اک دوجے دے دکھ سکھ چ شامل ہندے نیں۔
کپڑے
شلوار قمیض پاکستان دے چارے صوبیاں دے مرداں تے عورتاں دا قومی لباس اے۔ صوبیاں وج تھورا فرق ہوندا اے۔ کیا کاٹن، شفون تے ریشم دا ہوسکدا اے۔ پینٹ شرٹ، پجامہ، شیراونی ساڑھی وی چلدے نیں۔ اجرک سندھ دا نشان اے تے پک پنجاب دا۔
لوک[لکھو]
2012 وچ پاکستان وچ 18 کروڑ دے نیڑے لوک وس رۓ نیں سن۔ لوکاں نال پاکستان دنیا دا چھیواں وڈھا دیس اے برازیل توں پچھے تے بنگلہ دیش توں اگے۔ 2.03% دے لوک وادھے نال پاکستان دکھنی ایشیاء وچ سب توں اگے اے تے ہر ورے 36 لکھ لوکاں دا وادا ہوندا اے۔ ایس حساب نال 2020 تک ایہ 21 کروڑ تک اپڑ جائیگی تے 2045 نوں دونی ہوجائیگی۔ پاکستان وچ کئی نسلاں دے لوک وسدے نیں۔ ہڑپہ رہتل دے سب توں پرانے نیں۔ اوس مگروں آریا لوک ایتھے آۓ تے اوہ سب توں وڈھی ٹولی اے۔ تھوڑی گنتی وج ترک تے عرب وی ایتھے آ وسے۔ پنجابی سب توں لامت نیں۔
پاکستان دے وڈے شہر[لکھو]
| شہر | صوبہ | لوک گنتی |
|---|---|---|
| کراچی | سندھ | 12,827,927 |
| لہور | پنجاب | 6,936,563 |
| فیصل آباد | پنجاب | 2,793,721 |
| راولپنڈی | پنجاب | 1,933,933 |
| ملتان | پنجاب | 1,566,932 |
| حیدرآباد | سندھ | 1,536,398 |
| گجرانوالہ | پنجاب | 1,526,168 |
| پشاور | سرحد | 1,390,874 |
| کوئٹہ | بلوچستان | 859,973 |
| اسلام آباد | وفاقی راجکعر | 673,766 |
| سرگودھا | پنجاب | 586,922 |
| بہاولپور | پنجاب | 530,438 |
| سیالکوٹ | پنجاب | 502,721 |
| سکھر | سندھ | 476,776 |
| لاڑکانہ | سندھ | 435,817 |
| شیخوپورہ | پنجاب | 411,834 |
| چنگ | پنجاب | 365,198 |
| مردان | سرحد | 340,898 |
| رحیم یار خان | پنجاب | 340,810 |
| گجرات | پنجاب | 328,512 |
پڑھائی[لکھو]
پاکستان دے قنون باہجوں پریمری تے سیکنڈری سکول دی پڑھائی مفت اے۔ ازادی ویلے پاکستان چ صرف اک یونیورسٹی پنجاب یونیورسٹی ہیگی سی جیڑی 1882 نوں لہور چ بنائی گئی سی تے ہن 2011 وچ 136 دے نیڑے یونیورسٹیاں بن چکیاں نیں جناں چوں 74 سرکاری تے 62 غیر سرکاری نیں۔ اسلامیہ کالج یونیورسٹی پشاور, علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی, نیشنل یونیورسٹی آف سائنس اینڈ ٹیکنالوجی, قائداعظم یونیورسٹی, یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹکنالوجی لہور مانتا والیاں یونیورسٹیاں نیں۔
2008 دے حساب باہجوں پاکستان وچ پڑھے لخے لوکاں دی شرح %56.2 فیصد ہیگی سی۔ مطلب اے کہ ہر سو چوں 56.2 افراد پڑھے لخے نیں۔
پاکستان چ پڑھائی دیاں پنج پدھراں نیں:
- پریمری- (پہلی جماعت توں پنجویں تکر)
- مڈل- (چھیویں جماعت توں اٹھویں تکر)
- ہائی- ( نوویں - دسویں)
- انٹرمیڈیٹ- (گیارویں - بارھویں)
- یونیورسٹی- (گریجویٹ توں ماسٹر تے ہور ڈگریاں)
پاکستان وچ برٹش کونسل دے ذریعے کیمبرج دے امتحان وی دتے جاندے نیں جناں چ او لیول تے اے لیول شامل نیں۔ پاکستان چ موجودہ 3193 دے نیڑے تکنیکی تے ووکیشنل ادارے کم کر رئے نیں جناں چ اٹھویں پاس لڑکے تے پنجویں پاس لڑکیاں نوں داخل کیتا جاندا اے۔ پاکستان وچ مدرسے وی وڈی گنتی چ موجود نیں جتھے بالاں نوں مفت رہائش، کھانا تے دینی تلیم دتی جاندی اے. پچھلے کج وریاں توں دہشت گردی دی جنگ تے مدرسیاں اتے کڑی تنقید دی وجہ توں ہن ایناں مدرسیاں دا رکارڈ رکھیا جا رئا اے تا کہ ایناں دی سرگرمیاں اتے اکھ رکھی جا سکے۔
آن جان[لکھو]
پاکستان دا 10.5% جی ڈی پی آن جان یا ٹرانسپورٹ تے اے۔ ایہدیاں سڑکاں ہندستان، بنگلہ دیش تے انڈونیشیا توں ودھیا نیں پر ریل ہندستان تے چین دے ودھ اے۔ دیس اندر پانی وچ ان جان تے سمندری کنڈیاں دا آپسی بپار ناں ہون دے برابر اے۔ پاکستان وچ آن جان لئی سڑکاں ای لامت ورتیاں جاندیاں نیں تے دیس وچ 259,618 کلومیٹر لمیاں سڑکاں نیں۔ ایہناں بے 91% پاندھی تے 96٪ سمان اک تھاں توں دوجی تھاں تے لجایا جاندا اے۔ لامت کم پراغیویٹ ہتھاں وچ اے تے نیشنل ہائی وے اتھارٹی سڑکاں بنان تے سامبھن دی زمیوار اے۔
پاکستان وج ریل دی لمبائی 7,791 کلومیٹر اے۔ 10% پاندھی تے 4% سمان لئی یہنوں ورتیا جاندا اے۔
پاکستان وچ 35 ہوائی اڈے نین تے پاکستان انٹرنیشنل ایئر لائنز دیس اندر ورتی جانوالی وڈی ہوائی کمپنی اے۔ ایہ دیس توں باہر وی جاندی اے۔ دیس اندر ہور وی ہوائی کمپنیاں جلدیاں نیں۔ کراچی لہور تے اسلام آباد وڈے ہوائی اڈے نیں۔ کراچی ودا سمندری اڈھ اے تے گوادر بن ریا اے۔
میڈیا[لکھو]
پاکستان براڈکاسٹنگ کارپوریشن پاکستان وچ ریڈیو چلان دی زمیوار اے تے سارے سرکاری ریڈیو سٹیشن ایہدے کول نیں۔ پاکستان ٹیلی ویزن کاپوریشن پی ٹی وی چلاندی اے۔ اجکل دوسرے ٹی وی چینل آن نال پی ٹی وی ایڈا نہیں ویکھیا جاندا۔ کیبل تے سیٹلائٹ نال بدیسی چینل وی ویکھے جاندے نیں۔ کئی چینل اچیچیاں سوجاں جیوں کھیڈ سیاست کھان پین فیشن ہوگۓ تے پروکرام ای دیندے نیں۔
1990 دے دھاکے دے انت تے پاکستان وچ کئی ہور ٹی وی چینل کھلے تے اپنی مانتا وچ پی ٹی وی نوں پچھے چھڈ گے۔ جیو، ایکسپریس، دنیا، اے آر وائی، جیو سپورٹس، جیو تیز، مصالحہ چینل تے کئی ہور سامنے آے۔ ایہ چینل 25 کینٹے چلدے نیں۔ پاکستان دے نال بدیساں وچ پاکستانیاں نوں وی ایہ اپنے دیس نال جوڑی رکھدے نیں۔
تھوڑی دور تک سنے جانوالے ایف ایم چینل وی لوکاں نوں اپنے ول کھچدے نیں تے اپنے شہر بارے لوکاں نوں دساں، موسیقی تے ہور جانکاری دیندے نیں۔
انٹرنیٹ نے وی پاکستان وچ اپنی تھاں بنائی اے۔ انٹرنیٹ تے فون نے لوکاں دا ڈاک تے کم گھٹا دتا اے۔ پاکستان دی جوان نسل ایس ویلے انٹرنیٹ تے بڑے چاء نال جاندی اے تے فیس بک ایس ویلے انٹرنیٹ تے لوکاں نوں جوڑن والی تے خبراں دین والی وڈی تھاں اے۔
لکھتاں[لکھو]
پاکستانی لکھتاں اردو، انگریزی، پنجابی، سندھی پشتو بولیاں وچ وچ نیں۔ وارث شاہ، بلھے شاہ، میاں محمد بخش پنجابی شاعری دے وڈے ناں نیں۔ اردو وچ فیض، اقبال، ندیم، غالب اردو دے وڈے ناں نیں۔ خوشحال خان خٹک تے رحمان بابا پشتو دے مانتا والے شاعر نیں۔ مرزا قلیچ بیگ سندھی لکھت وچ اک وڈا ناں اے۔
بولیاں[لکھو]
پنجابی پاکستاں دی سب توں وڈی بولی اے۔ سرکاری بولی انگریزی اے تے اردو نوں قومی بولی بنایا گیا اے۔ ایہناں دے نال پشتو سندھی تے بلوجی بولیاں وی بولیاں جاندیاں نیں۔ 1849 مگروں پنجاب تے ایس دے مگروں ریندے پاکستان تے مل مارن مگروں ایتھے دو بولیاں اردو تے انگریزی چلایاں۔ پنجاب وج پنجابی نوں پچھے کردتا گیا حالانکہ یہ سب توں ودی بولی اے۔ 70٪ دے نیڑے ایس نون بولدے نیں تے 80٪ دے نیڑے سمجھدے نیں۔ پنجابی، پنجاب، ازاد کشیمر، خیبر پپختونخواہ دے ضلعیاں ایبٹ آباد, مانسہرہ، صوابی، پشاور، ٹانک تے ڈیرہ اسماعیل خان وچ بولی جاندی اے۔ سندھی سندھ دے اتلے شہراں تے پنڈاں وچ بولی جاندی اے۔ بلوچستان وچ براہوی اک پرانی بولی اے جیہڑی دراوڑی ٹبر توں اے۔ بلوچی دکھنی بلوجستان وچ تے اتلے بلوجستان وچ پشتو جد کے شہر کوئٹہ وچ پنجابی اردو بولن والے وی ہے نیں۔ چیبر پختونخواہ وچ چترال وچ کھوار، مانسہرہ، ایبٹ آباد، پشاور، صوابی، ڈیرہ اسماعیل خان تے ٹانک وچ پنجابی تے ریندی تھاں تے پشتو بولی جاندی اے۔ گلگت تے ایہدے دوالے شنا، ہنزہ وچ بروشسکی تے بلتستان وچ بلتی بولی جاندی اے جد کے پنجابی سارے ازادکشمیر وچ بولی سمجھی جاندی اے۔
اردو جینوں ہن اڑدو وی بولیا جاندا اے کراچی وچ ہندستان توں آنوالے مہاجراں دی بولی اے۔ پنجاب تے ملوزوری مل مارن مگروں اڑدو نوں پنجاب وچ لاکو کیتا تے سرکاری مشینری ایہدے پچھے کھڑی کردتی تے ایس پاروں ایہ سکولاں وج وی لاگو اے۔ پنجابی نوں پنجاب وج لاکو کرن دی مانک بڑی تکڑی اے۔ پاکستان وچ بولی تے سمجھی جانوالی وڈی بولی پنجابی ہی ہے پر ایہ اپنے حق توں پرے اے۔ ایس رپھڑ باہجوں پڑھاکواں نوں پہلے اڑدو سکھنی پیندی اے تے فیر انگریزی۔ اینج اوہناں دا ویلہ دوجی بولیاں نوں سکھن وچ ای کھنج جاندا اے۔
| زبان | بیان |
|---|---|
| اردو | قومی بولی |
| انگریزی | دفتری بولی |
| پنجابی | 67٪ |
| سرائکی | 6% |
| سندھی | 11.26٪ |
| اردو | 8٪ |
| پشتو | 6٪ |
| بلوچی | 2٪ |
| ہندکو، براہوی، بروشسکی، کھوار، تے دوسریاں بولیاں | 4٪ |
کھان پین[لکھو]
سویر ویلے پراٹھا تے نال چآ، لسی عام ناشتہ اے۔ کج لوک بیکری دی بریڈ وی کھاندے نیں۔ دن تے رات دے کھانے ویلے روٹی نال سالن ہوندا اے۔ کباب، سلاد، رائتہ وی نال ہوسکدے نیں۔ پیپسی، کوکا کولا، فانٹا، سیون اپ، لسی، شربت پین والے شربت نیں۔ گنے دا رو اک عام پیتا جانوالا شربت اے۔ سجی بلوچستان دی منی پرمنی ڈش اے۔
پاکستانی پسار[لکھو]
پاکستنی سرکار دے حساب باہجوں 70 لکھ پاکستانی پاکستان توں باہر دوسرے دیساں وچ رہ رۓ نیں۔ ایہناں دی وڈی گنتی لیندا ایشیاء، یورپ تے اتلے امریکہ وج اے۔ 2012 وچ بدیسی پاکستانیاں نیں پاکستان 13 ارب ڈالر پیجے تے اینچ پاکستان 10 وڈا دیس اے اینج باہروں پیسے ان دے حساب وچ۔ بدیسی پکستانیاں دے رپھڑاں نوں نبڑن لئی پاکستانی سرکار نے اک وزارت ایس کم لئی بنائی اے۔ ایہ وزارت اوہناں دے رپھڑ وی مکاندی اے تے اوہناں دے فیدے لئی وی سوچدی اے۔ بدیسی پاکستانیاں دے نیانیاں لئی کئی دیساں وچ سکول کھولے گۓ نیں۔
آرکیٹیکچر[لکھو]
پاکستانی آرکیٹیکچر نوں چار ویلیاں ونڈیا جاسکدا اے: اسلام توں پہلے داع اسلامی، انگریزی، ازادی مگروں دا۔ سب توں پرانے نشان ہڑپہ تے موہنجوداڑو دے نیں۔ ایس مگروں گندھارا دا روپ یونانی ایرانی تے دیسی وکھالیاں دے ملاپ نال اگڑدا اے۔ اسلامی ارکیٹیکچر دے وڈے نمونے ملتان دا رکن عالم دا مزار، لہور دا شالامار باغ، بادشاہی مسیت، شاہی قلعہ اندے نیں۔ انگریزی ویلے وچ لہور تے پنڈی دے ریلوے سٹیشن، پنجاب یونیورسٹی، لہور ہائیکورٹ اندے نیں۔ پاکستان بنن مگروں بنن والے ارکیٹیکچر وچ جناح دا مزار، مینار پاکستان تے اسلام آباد دا سارا آرکیٹیکچر آندا اے۔
کھیڈاں[لکھو]
ہاکی کرکٹ فٹ بال والی بال سنوکر لامت کھیڈیاں جانوالیاں کھیڈاں نیں۔ ہاکی پاکستان دی قومی کھیڈ اے۔ 1960، 1968 تے 1984 دیاں اولمپک کھیڈاں وچ پاکستان نے سونے دے ٹکے جتے۔ چار واری پاکستان نے 1971، 1978، 1982، تے 1994 وچ ورلڈ ہاکی کپ جتے۔
کرکٹ نوں وی کھیڈیا جاندا اے تے 1992 دا ورلڈ کپ تے 1999 وچ دوجی پدھر پاکستان نے جتی۔ سکواش دی کھیڈ وچ جہانگیر خان نے برٹش اوپن 10 واری جتیا۔ جان شیر حان وی ایس کھیڈ دا منیا پرمنیا کھڈاری اے۔ کوڈی دیسی کھیڈاں وچ کھیڈی جان والی اک عام کھیڈ اے۔ ٹینس، باکسنگ گالف تے پہاڑاں تے چڑھنا وی کھیڈیاں جاندیاں نیں۔
کامن ویلتھ کھیڈاں وچ پاکستان نے 65 تے ایشیائی کھیڈاں وچ 160 ٹکے جتے نیں۔
مورت نگری[لکھو]
-
ضلع ساہیوال دا جنگل
-
پشاور میوزیم
-
شالیمار باغ لہور
-
گورمنٹ کالج لہور
-
اسلامیہ کالج پشاور
-
روہتاس قلعہ
-
مانکیالہ سٹوپا
-
مہابت خان مسیت چ پھلکاری
-
کنول دا پھل
-
نتھیاگلی چ میرانجانی پعاڑ
-
اسلام آباد دا اک پارک
بارلے جوڑ[لکھو]
اتہ پتہ[لکھو]
· پاکستان دی انتظامی ونڈبلوچستان · خیبر پختونخوا · پنجاب · سند · اسلام آباد · فاٹا · ازاد کشمیر · گلگت بلتستان
افغانستان · اردن · اتلا کوریا · اسرائیل · ازبکستان · ایران · انڈونیشیا · برونائی · پاکستان · ھندستان · نیپال · بھوٹان · بنگلہ دیش · سری لنکا · ترکی · شام · لبنان · عراق · کویت · قطر · بحرین · سعودی عرب · یمن · عمان · فلسطین · قازقستان · تاجکستان · ترکمانستان · چین · جپان · منگولیا · دکھنی کوریا · ویتنام · میانمر · کمپوچیا · لاؤس · ملائشیا · سنگاپور · مالدیپ · متحدہ عرب امارات · تھائی لینڈ · فلپائن · کرغیزستان
