Mali


Baner	Arfbais

Arwyddair: Un peuple, un but, une foi
(Ffrangeg): Un pobl, un cyfeirnod, un ffydd

Anthem: Pour l'Afrique et pour toi, Mali

Prifddinas

Bamako

Dinas fwyaf

Bamako

Iaith / Ieithoedd swyddogol

Ffrangeg

Llywodraeth

Gweriniaeth Seneddol

- Arlywydd Dioncounda Traoré (dros dro)

- Prif Weinidog Django Sissoko (dros dro)

Sefydliad
- Rhoddir Annibyniaeth 22 Medi, 1960

Arwynebedd
- Cyfanswm
- Dŵr (%) 1,240,192 km² (24ain)
1.6

Poblogaeth
- Amcangyfrif 2005
- Dwysedd 13,518,000 (65eg)
11/km² (207eg)

CMC (PGP)
- Cyfanswm
- Y pen Amcangyfrif 2005
$14,400,000,000 (125eg)
$1,154 (166eg)

Indecs Datblygiad Dynol (2003) 0.333 (174eg) – isel

Arian cyfred Ffranc CFA (XOF)

Cylchfa amser
- Haf (UTC0)
(UTC0)

Côd ISO y wlad

.ml

Côd ffôn +223

Gwlad yng Ngorllewin Affrica yw Gweriniaeth Mali, neu Mali yn syml (yn Ffrangeg: République du Mali). Ei henw cyn annibyniaeth oedd Soudan français (Swdan Ffrengig). Y gwledydd cyfagos yw Algeria i'r gogledd, Senegal a Mauritania i'r gorllewin, Gini i'r de-orllewin, Bwrcina Ffaso ac y Traeth Ifori i'r de, a Niger i’r dwyrain. Mae'n weriniaeth annibynnol ers 1960. Prifddinas Mali yw Bamako. Y prif grwpiau ethnig yw'r Bambara, y Fulani a'r Senufo.

Daearyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Daearyddiaeth Mali

Heb unrhyw arfordir, mae Mali yn wlad tirgaeedig. Mae rhan helaeth o ogledd a chanolbarth y wlad yn dir anial, sy'n rhan o Anialwch y Sahara; yn y de ceir tir savannah sych (sy'n rhan o'r Sahel) a fforestydd trofaol. Mae bywyd gwyllt y de yn atyniad twristaidd heddiw. Mae Afon Niger yn rhedeg ar draws y wlad fel bwa o'r gorllewin i'r dwyrain ac mae'r prif drefi i'w cael ar hyd ei glannau. Rhwng Ségou a Tombouctou mae'r afon yn troi'n ddelta dŵr croyw sylweddol gyda gwelyau alwfial.

Mae dros 90% o'r boblogaeth yn byw yn y canolbarth a'r de. Ar wahân i'r brifddinas Bamako, y prif drefi a dinasoedd yw Sikasso, Ségou, Mopti, Tombouctou (Timbuktu), Gao a Tessalit.

Hanes[golygu | golygu cod y dudalen]

Prif erthygl: Hanes Mali

O'r 4edd ganrif ymlaen bu Mali'n rhan o sawl ymerodraeth yn olynol, yn cynnwys Ymerodraeth Ghana, Ymerodraeth Mali (Mansu Musa oedd ei hymerodr galluocaf) ac Ymerodraeth Gao.

O'r 11eg ganrif ymlaen roedd Tombouctou (Timbuktu) yn ganolfan masnach a dysg bwysig. Erbyn y 14eg ganrif roedd ei phrifysgol yn atynu ysgolheigion o bob cwrdd o'r byd Islamaidd.

Yn ystod y 19eg ganrif cafodd ei meddianu gan Ffrainc a'i hymgorffori yng Ngorllewin Affrica Ffrengig. Llwyddodd i ennill hunanlywodraeth fewnol yn 1958 fel rhan o'r Gymuned Ffrengig. Ffurfiodd wladwriaeth newydd gyda Senegal yn 1959 dan yr enw Ffederasiwn Mali ond aeth ei ffordd ei hun ar 22 Medi 1960 fel gwlad annibynnol.

Yn 2012, cipiwyd Tombouctou, Gao a threfi eraill yn y gogledd gan wrthryfelwyr Touareg. Dymchwelwyd yr arlywydd, Amadou Toumani Touré, gan grŵp o filwyr oherwydd ei ymateb i'r argyfwng.

Iaith a Diwylliant[golygu | golygu cod y dudalen]

Ffrangeg yw'r unig iaith swyddogol ond mae nifer o bobl yn siarad ieithoedd brodorol fel eu mamiaith ac yn defnyddio Ffrangeg fel lingua franca; yr ieithoedd brodorol pwysicaf yw Bamakan a'r ieithoedd Mandé.

Mae'r grwpiau ethnig yn cynnwys y Bambara, y Senufo a'r Fulani, a'r Touareg yn y gogledd. Mae mwyafrif y boblogaeth yn Fwslemiaid.

Mae dinasoedd Mopti, Tombouctou a Bamako yn adnabyddus am eu pensaernïaeth draddodiadol unigryw sy'n dyddio o'r Oesoedd Canol.

Economi[golygu | golygu cod y dudalen]

Mae Mali yn un o wledydd tlotaf y byd. Mae nifer o Falïaid yn gorfod gadael y wlad i gael gwaith mewn gwledydd mwy cyfoethog fel Nigeria. Mae dros 80% o'r boblogaeth yn ennill bywoliaeth trwy amaethyddiaeth.

Ers degawdau mae anialu yn broblem gynyddol ac effeithir amaeth yn ardal y safana gan sychder yn aml. Codi anifeiliaid gan nomadiaid sy'n bwysig yn y Sahel ac mae pysgota yn y delta a'r llynnoedd yn bwysig yn ogystal.

Mae'r rhan fwyaf o'r sector diwydiannol yn cynhyrchu nwyddau ar gyfer y sector amaeth domestig. Mae Mali yn ddibynnol iawn ar gymorth tramor.