Alemanya

Bundesrepublik Deutschland
(En detalle) (En detalle)
Lema nacional: Einigkeit und Recht und Freiheit (alemán: «Unidat y chusticia y libertat»)
Himno nacional: Das Lied der Deutschen
Capital  • Población  • Coordenatas	Berlín 3.437.916 (2014) 52°31′ N 13°24′ E
Mayor ciudat	Berlín
Idiomas oficials	alemán
Forma de gubierno President Canciller cheneral	Republica Federal Joachim Gauck Angela Merkel
Unificación Republica Federal Reunificación	18 de chinero de 1871 23 de mayo de 1949 3 d'octubre de 1990
Superficie  • Total  • % augua Mugas Costas	Posición 62º 357.340,08 km² 2,416% 3.621 km 2.389 km
Población  • Total  • Densidat  • Densidat	Posición 14º 80.767.000 226 ab./km² 226 hab/km²
PIB (PPA)  • Total (2007)  • PIB per capita	Posición 3º 3.259.212 mil (est) US$ 39.650(2007)
Moneda	Euro
Chentilicio	Alemán/a
Zona horaria  • en Verano	UTC+1 UTC+2
Dominio d'Internet	.de
Codigo telefonico	+49
Prefixo radiofonico	DAA-DRZ, Y2A-Y9Z
Codigo ISO	276 / DEU / DE
Miembro de: UE, ONU, OTAN, CBSS, OSCE, OCDE, G-8
Tamién son oficialment reconoixitos y protechitos como lenguaches minoritarios o danés, o baixo alemán, o sorabo, o romaní y lo frisón.

A Republica Federal d'Alemanya (Bundesrepublik Deutschland [ˈbʊndəsʁepʊˌbliːk ˈdɔʏ̯tʃland] en alemán) ye un estato d'Europa Central. A Republica Federal muga a lo norte con Dinamarca, a mar d'o Norte y a mar Baltica; a l'este con Polonia y la Republica Checa; a lo sud con Austria y Suiza; y a l'ueste con Francia, Luxemburgo, Belchica y los Países Baixos.

Alemanya s'estendilla dende as alteras montanyas d'os Alpes (a tuca más elevata ye o Zugspitze con 2.962 m d'altaria) en o sud, dica as costas d'a mar d'o Norte y d'a mar Baltica. Por meyo, s'estendillan as tierras alteras, bosquizas, d'Alemanya central y as tierras baixas d'Alemanya d'o norte (o punto más baixo ye Neuendorfer/Wilstermarsch, con -3,54 m), travesatas per beluns d'os mayors ríos d'Europa, como o río Elba, o Rin, y lo Danubio.

A suya población ye de 80.767.000 habitants, en una superficie de 357.340,08 km² y una densidat de población de 226 hab/km² (2013).

Mientres a mas gran parti d'a suya historia, Alemanya estió un termin cheografico emplegato ta designar un aria ocupata por diversos estatos. Se convirtió en un estato unito en un periodo de 74 anyadas (1871-1945), pero dimpués d'a Segunda Guerra Mundial tornó a dividir-se en a Republica Federal d'Alemanya (RFA —BRD—, conoixita como Alemanya Occidental) y a Republica Democratica Alemana (RDA —DDR—, conoixita como Alemanya Oriental). O 3 d'octubre de 1990, a RDA y a RFA se reunificoron, asinas que Alemanya tornó a estar una nación unita. Berlín ye a suya capital (dende a reunificación d'Alemanya) y a ciudat más important d'o país. Tamién tienen más d'un millón d'habitants as ciudatz d'Hamburgo y Munich.

Politicament, l'actual Alemanya ye una republica federal parlamentaria, estando l'actual canceller Angela Merkel, y l'actual president Christian Wulff.

A Republica Federal d'Alemanya en l'actualidat ye una potencia economica, miembro d'as Nacions Unitas, a OTAN, y d'o G-8. Alemanya ye a tercera economia mas gran en termins de producto interior bruto nominal, y o esportador mas gran y o segundo importador mas gran de biens. A suya moneda nacional ye l'euro, que sustituyó a o marco alemán.

Toponimia

Debito a la localización cheografica d'Alemanya en o centro d'Europa y a suya historia como rechión no unificata y habitata por destintas tribus y mas tardi por quantos chicotz estatos, o nombre d'Alemanya ha pasato a las destintas luengas d'una u atra forma. En cheneral son tres as formas ta o nombre d'o Estato en as destintas luengas d'o mundo:

• De l'alto alemán antigo diutisc. D'aquí se deriva lo nombre en alemán moderno, Deutschland.
• D'o latín Germania. D'o que se deriva, por eixemplo, lo nombre en anglés, Germany.
• D'o nombre d'a tribu d'os alamans. D'aquí se deriva o toponimo aragonés, Alemanya.

O nombre d'a tribu d'os alamans proviene d'o protochermanico Alamanniz que puet tener dos significatos d'a derivación d'o prefixo Al-. Si Al- significa "totz", allora o nombre significa "totz os hombres", una alusión a lo feito de que a tribu yera una confederación de quantos grupos. Si Al-, d'atra man, proviene d'o latín alius, "atros" u "os atros", allora o nombre significa "foranos" u "hombres estranchers".

Cheografía

Ta más detalles, veyer l'articlo Cheografía d'Alemanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Os Alpes baverans.

Alemanya ye o sieteno país mas gran en superficie d'Europa, y o quatreno d'a Unión Europea. O territorio d'Alemanya tien una superficie total de 357.021 km², d'os qualos 349.223 km² son superficie terrestre y 7.798 son lacos, ríos y atras masas d'augua; i destacan o Laco de Constanza y o Müritz. O punto mas alto se troba en os Alpes, o Zugspitze, de 2.962 m. O territorio ye trescruzato por beluns d'os ríos mas grans d'Europa como lo Rin, o Danubio y l'Elba. A mayor parti d'os ríos d'Alemanya corren enta o norueste y desembocan en a Mar d'o Norte, excepto lo Danubio, que fluye enta l'este. D'atra man, o río más importat ye o Rin. Naixe a lo centro-este de Suiza y fluye enta l'ueste por meyo d'o Laco de Constanza (Bodensee) y dimpués enta o norte dica la Mar d'o Norte.

Debito a la suya localización, Alemanya tien mugas con mas estatos europeus que no pas atro estato d'o continent. Muga a lo norte con Dinamarca, a l'este con Polonia y a Republica Checa, a lo sud con Austria y Suiza y a l'ueste con Francia, Luxemburgo, Belchica y os Países Baixos.

A mayor parti d'Alemanya tien un clima templato; i predomina l'aire humedo d'occident. O clima ye moderato gracias a la Corrient Noratlantica, a sección norte d'a Corrient d'o Golfo. Ista corrient d'augua calienta la Mar d'o Nord. Por tanto, lo clima d'o norueste ye ocianico. A precipitación ye mayor mientres os veranos en ista zona; os hibiernos son mas calurosos que no pas en atras rechions alemanas y os veranos son frescos. A l'este, o clima ye más continental; os hibiernos pueden estar muit fredos y os veranos muit calurosos. O centro y o sud son arias de transición, variando os suyos climas de moderadament oceanico a continental.

Historia

Ta más detalles, veyer l'articlo Historia d'Alemanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Imperio Alemán (1871-1918)

Articlo prencipal: Imperio Alemán

L'Estato conoixito hue como Alemanya estió reunificató como estato-nación en l'anyo 1871, con a creación de l'Imperio Alemán, o Reino de Prusia yera o miembro más gran.

O 28 de chunio de 1914 un terrorista serbio de Bosnia-Herzegovina fa un atentato en Sarajevo en o que muere o prencipe hereu d'o Imperio Austro-hongaro, estando o principio d'un conflicto que encomienzó a primera Guerra Mundial. l'Imperio alemán fa parti d'as Potencias Centrals que estioron derrotadas en un d'os conflictos o más sangriento d'a historia. L' 11 de noviembre bi ha un armisticio con Alemanya, a suya dureza ye citata a sobent como uns d'os factors que facioron que o nazismo s'heba estendillato por o país antís d'a Segunda Guerra Mundial.

A Republica de Weimar

Ta más detalles, veyer l'articlo Republica de Weimarveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Paul von Hindenburg, o zaguer president mientres a Republica de Weimar.

Dimpués d'a redota d'o Imperio alemán en a Primera Guerra Mundial se reunió en a ciudat de Weimar l'Asambleya Nacional de Weimar, ta elaborar una nueva Constitución t'Alemanya, a dita Constitución de Weimar, que fue aprebata o 31 de chulio de 1919 y dentró en vigor o l'11 d'agosto d'ixa mesma anyada dimpués d'estar sinyata por o primer president, Friedrich Ebert. Se conoix a o rechimen politico que establió ista Constitución con o nombre d'a ciudat a on se i reunió l'Asambleya, ye decir, Republica de Weimar.

A Republica de Weimar estió o primer rechimen democratico d'a historia d'Alemanya, encara que mientres a suya existencia bi habió muitas tensions y luitas politicas prevocatas por a extrema dreita, plegando a una situación greu como conseqüencia d'a Gran Depresión. Quan plegó a o poder Adolf Hitler o 30 de chinero de 1933, no abolió legalment a vichencia d'a Constitución, encara que s'apreboron mesuras que de facto facioron desapareixer a democracia en o país, establindo-ie una dictadura que se conoix con o nombre de Tercer Reich. Legalment, a Constitución de Weimar no s'abolió dica rematar a Segunda Guerra Mundial.

O nazismo y a Segunda Guerra Mundial

Ta más detalles, veyer l'articlo Segunda Guerra Mundialveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Dimpués d'a Primera Guerra Mundial, o resentimiento alemán por as condicions que s'imponioron a o país en o Tractato de Versailles, amás d'a crisi economica (crack de 1929) facioron posible que o Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei d'Adolf Hitler plegase ta o poder en 1933, proclamando o dito Tercer Reich, rematando asinas con o periodo democratico que estió a Republica de Weimar y establindo una dictadura basata en o nazismo. Hitler portó o país ta una militarización y una espansión territorial a costa d'os suyos países vecins, anulando parcialment as clausulas d'o Tractato de Versailles, encara que ista politica remató en una guerra ubierta contra as atras nacions. Antiparte, o rechimen politico nazi fació importants crimens de guerra y crimens contra a Humanidat.

L'1 de setiembre de 1939, a Wehrmacht alemana invadió Polonia, prencipiando asinas a Segunda Guerra Mundial, dica 1945. En os primers anyos d'a guerra, Alemanya con os suyos aliatos, as Potencias de l'Eixe, ocuporon Europa (menos o Reino Unito y a Unión Sovietica), pero dende 1943 o poderío de l'Exercito Royo y o poderío industrial estatounitense redotoron a o nazismo, rematando con a ocupación d'a capital d'o Reich por as tropas sovieticas en a dita batalla de Berlín y en a rendición d'o país a os Aliatos.

Posguerra mundial

Zonas d'ocupazión melitar d'os Aliatos en Alemanya en 1945-1949.

En 1945, dimpués d'a Segunda Guerra Mundial, Alemanya fue dividita en zonas d'ocupación melitar, ta cada país principal d'os Aliatos: Estatos Unitos, Unión Sovietica, Reino Unito y Francia.

O 29 de mayo de 1949, a Zona d'ocupación melitar estatounitense, a Zona d'ocupación melitar britanica y a Zona d'ocupación melitar francesa s'unioron, ta creyar a Republica Federal Alemana.

En octubre de 1949, a partir d'a Zona d'ocupación melitar sovietica se creyó a Republica Democratica Alemana, con un sistema de preponderancia politica d'o comunismo.

Mientres a Guerra Fría, Alemanya Occidental fació parte d'a OTAN, y a Republica Democratica Alemana, d'o Pacto de Varsovia.

A reunificación d'Alemanya

O 9 de noviembre de 1989, as autoridatz d'a Republica Democratica Alemana abrioron a o paso d'os suyos ciutadans o Muro de Berlín, y o 3 d'octubre de 1990 Alemanya Occidental absorbió a l'antiga RDA, ta formar l'actual Alemanya, en un proceso politico conducito por o canceller d'a RFA Helmut Kohl.

Organización politico-administrativa

Ta más detalles, veyer l'articlo Organización politico-administrativa d'Alemanyaveyer os articlos [[{{{2}}}]] y [[{{{3}}}]]veyer os articlos [[{{{4}}}]], [[{{{5}}}]] y [[{{{6}}}]]veyer os articlos [[{{{7}}}]], [[{{{8}}}]], [[{{{9}}}]] y [[{{{10}}}]].

Alemanya se divide administrativament en 16 estatos federals ditos Bundesländer (Bundesland en singular). Os bundesländer se dividen en 439 districtos (Kreise) y ciudatz (Kreisfreie Städte), conformando asinas a estructura administrativa d'o país.

Nombre d'o Estato (población)	Capital (población)
Hamburgo, 1.734.830	Hamburgo, 1.734.830
Baden-Wurtemberg, 10.694.215	Stuttgart, 589.599
Bavera, 12.464.997	Múnich, 1.288.307
Berlín, 3.398.362	Berlín, 3.398.362
Brandemburgo, 2.593.040	Potsdam, 140.000
Bremen, 662.000	Bremen, 545.947
Hesse, 6.077.826	Wiesbaden, 273.978
Mecklemburgo-Pomerania Occidental, 1.790.000	Schwerin, 100.000
Baixa Saxonia, 7.998.302	Hannover, 515.668
Renania d'o Norte-Westfalia, 18.075.352	Düsseldorf, 572.511
Renania-Palatinato, 4.059.000	Maganza, 202.441
Sarre, 1.054.580	Sarrebruck, 179.654
Saxonia, 4.283.926	Dresde, 490.760
Saxonia-Anhalt, 2.494.437	Magdeburgo, 230.000
Schleswig-Holstein, 2.828.986	Kiel, 229.715
Turinchia, 2.355.280	Erfurt, 202.562

Esporte

L'esporte ye una parti important d'a cultura y d'a vita d'os alemans, seguntes a Federación Alemanya d'esportes Olimpicos (DOSB), que tién mas de 27 milions d'asociatos, a tercera parte d'a población d'o país face bell esporte en un club o asociación esportiva en as mas de 2.400 que bi ha en as mas de 200.000 instalacions que tién o país.

Competicions esportivas

Bells ciudatz d'Alemanya estioron as seus de bells d'os escaicimientos esportivos mas importants d'o mundo como os Chuegos Olimpicos de Berlín 1936, os de Múnich 1972 y os Chuegos Olimpicos d'hibierno de 1936 en Garmisch-Partenkirchen.

Veyer tamién

• Cheografía d'Alemanya

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Alemanya.