Australia

Commonwealth of Australia Związek Australijski
Flaga Australii Herb Australii
Dewiza: brak (dawniej Advance Australia)
Hymn: Advance Australia Fair – hymn państwowy God Save the Queen – hymn królewski (Naprzód, piękna Australio Boże, chroń Królową)
Język urzędowy	de facto angielski
Stolica	Canberra
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Typ państwa	federacja
Głowa państwa	królowa Elżbieta II
W jej imieniu	gubernator generalny Peter Cosgrove
Szef rządu	premier Tony Abbott
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	6. na świecie 7 686 850 km² 1%
Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	52. na świecie 23 581 000 3 osób/km²
PKB (2014)  • całkowite   • na osobę	1444,2 mld USD 61 219 USD
PKB (PSN) (2014)  • całkowite   • na osobę	1095,4 mld USD 46 433 USD
Jednostka monetarna	dolar australijski (AUD)
Związek Australijski	1 stycznia 1901
Niepodległość od Wielkiej Brytanii	1942
Strefa czasowa	UTC od +8 do +11 – zima UTC od +8 do +12 – lato
Kod ISO 3166	AU
Domena internetowa	.au
Kod samochodowy	AUS
Kod samolotowy	VH
Kod telefoniczny	+61

Australia (ang. Australia, /ɒˈstreɪliə/), Związek Australijski (ang. Commonwealth of Australia) – państwo Oceani położone na półkuli południowej, obejmujące najmniejszy kontynent świata, wyspę Tasmanię i inne znacznie mniejsze wyspy na Oceanie Indyjskim i Spokojnym. To jedyny kraj na świecie, który obejmuje cały kontynent. Siłą rzeczy nie posiada granic lądowych z żadnym państwem, jednak krajami sąsiadującymi (granica morska) są: Indonezja, Timor Wschodni i Papua-Nowa Gwinea od północy; Wyspy Salomona i Vanuatu od północnego-wschodu; Nowa Zelandia na południowym wschodzie.

Jest szóstym pod względem powierzchni państwem świata.

Australia jest jednym z najbogatszych krajów na świecie. Charakteryzuje ją społeczeństwo wielokulturowe. W porównaniu z innymi państwami, wskaźnik rozwoju społecznego (uwzględniający jakość życia, opiekę zdrowotną, przeciętną długość życia, poziom wykształcenia, swobodę działalności ekonomicznej, wolność osobistą i prawa polityczne) Australii jest bardzo wysoki i obecnie znajduje się ona na 2. miejscu po Norwegii. Miasta australijskie są w światowej czołówce w dziedzinie życia kulturalnego.

W 2012 Australia miała piąty najwyższy dochód na mieszkańca na świecie. Wydatki wojskowe Australii są 13 na świecie pod względem wielkości. To państwo plasuje się wysoko w wielu międzynarodowych porównań wyników krajowych.

Aborygeni

Przez co najmniej 40 000 lat przed pierwszym brytyjskim osadnictwem pod koniec XVIII wieku Australia była zamieszkana przez rdzennych Australijczyków (Aborygenów), którzy mówili w około 250 językach.

Po odkryciu kontynentu przez holenderskich badaczy w 1606, Wielka Brytania w 1770 roku upomniała się o terytorium wschodniej Australii. Populacja stale rosła w kolejnych dekadach, a kontynent był stopniowo badany i podzielony na pięć samorządów kolonialnych.

W dniu 1 stycznia 1901, sześć kolonii połączyło się i stworzyło państwo Australijskie. Kraj ten utrzymuje stabilny system liberalno-demokratyczny, które pełni funkcję federalnej demokracji parlamentarnej i konstytucyjnej monarchii obejmującej sześć stanów i kilka terytoriów. Jest wysoce zurbanizowana a ludność mocno skoncentrowana na wybrzeżach.

Australia jest członkiem ONZ, Wspólnoty Narodów, G20, OECD, ANZUS, APEC, Pacific Islands Forum oraz WTO.

Pochodzenie nazwy

Nazwa Australia odnosząca się do kontynentu pochodzi od określenia Terra Australis, czyli Ziemia Południowa po łacinie. W dawnej Europie wierzono, że na półkuli południowej znajduje się naprawdę duży kontynent. Ostatecznie, nazwa przypadła o wiele mniejszemu niż zakładano. Na początku XX wieku kraj ten został nazwany potocznie Oz, natomiast "Aussie" to inne określenie Australijczyków. W sąsiedniej Nowej Zelandii, a rzadziej w samej Australii, rzeczownik "Aussie" jest również używany w odniesieniu do narodu, a nie do samych mieszkańców.

Ustrój polityczny

Australia jest członkiem Wspólnoty Narodów, zachowującym w aktach prawnych nazwę dominium. Ustrojem politycznym jest formalnie federacyjna monarchia konstytucyjna z dwuizbowym parlamentem. Konstytucja Australii pochodzi z roku 1900 (z późniejszymi zmianami); głową państwa jest królowa Australii (obecnie Elżbieta II), reprezentowana przez gubernatora generalnego. Tytuł królowej Australii został nadany panującemu monarsze brytyjskiemu w 1971 przez parlament australijski.

Praktycznie głową państwa jest gubernator generalny Australii (obecnie Peter Cosgrove), reprezentujący królową Australii Elżbietę II. Premierem Australii jest Tony Abbott. Władzę ustawodawczą sprawuje dwuizbowy parlament, wyłaniany w wyborach powszechnych: Senat o kadencji sześcioletniej, liczący 76 senatorów: po 12 przedstawicieli każdego stanu i po 2 przedstawicieli Terytorium Północnego i Australijskiego Terytorium Stołecznego (co 3 lata połowa składu jest odnawiana) oraz Izba Reprezentantów o kadencji trzyletniej, licząca 150 deputowanych, wybieranych proporcjonalnie do liczby ludności; system wyborczy do Senatu jest mieszany.

Władzę wykonawczą sprawuje rząd, formalnie pod przewodnictwem gubernatora generalnego, a faktycznie z premierem na czele, powołany przez gubernatora generalnego w imieniu królowej i odpowiedzialny przed Izbą Reprezentantów; do wyłącznej kompetencji władz federalnych należą sprawy obrony, polityki zagranicznej, handlu zagranicznego i imigracji.

Prawa wyborcze (ograniczone cenzusami osiadłości) przysługują obywatelom, którzy ukończyli 18 lat. Wybory w Australii są obowiązkowe dla wszystkich obywateli, kara za nieoddanie ważnego głosu wynosi 20 dolarów australijskich. Według przepisów wyborczych obywatel zobowiązany jest oddać ważny głos. Głosowanie jest tajne.

Wymiar sprawiedliwości sprawują: Federalny Sąd Najwyższy, Sąd Federalny (sprawy gospodarcze i bankructwa), Australijski Sąd Rodzinny oraz stanowe sądy najwyższe i sądy jednostek terytorialnych.

Każdy stan ma własną konstytucję, dwuizbowy organ ustawodawczy (z wyjątkiem Queenslandu, gdzie istnieje parlament jednoizbowy) i rząd stanowy; na czele stanów stoją gubernatorzy mianowani przez monarchę bryt. na wniosek rządu Australii; stany dzielą się na hrabstwa, okręgi i miasta (z organami samorządowymi i radami municypalnymi).

Geografia

Australia – zdjęcie z kosmosu

Australia to szósty pod względem wielkości kraj świata, położony na kontynencie australijskim będącym najmniejszym spośród wszystkich kontynentów. Najgęściej zaludnione jest wschodnie i południowo-wschodnie wybrzeże. Australia leży na półkuli południowej i wschodniej. Jest to jeden z najbardziej płaskich kontynentów ze średnią wysokością 330 m. Obszar pustynny zajmuje powierzchnię większą niż na jakimkolwiek innym kontynencie; 2/3 powierzchni leży w klimacie suchym lub półsuchym. Linia brzegowa Australii jest mało rozwinięta, wzdłuż całego wybrzeża o długości 19 tys. km napotkać można jedynie dwie duże zatoki: Zatokę Karpentaria i Wielką Zatokę Australijską. Najwyższy szczyt Góra Kościuszki odkryty, zdobyty i nazwany przez Pawła Edmunda Strzeleckiego wznosi się na wysokość 2228 m n.p.m.

Demografia

Ludność kraju 1 października 2009 roku osiągnęła 22 000 000, co czwarty mieszkaniec urodził się za granicą.

Sydney

Melbourne

Brisbane

Perth

Darwin

Miasta Australii

Stolicą Australii jest Canberra. Największym miastem jest Sydney. W Australii jest pięć metropolii z liczbą ludności powyżej jednego miliona:

	Miasto	Ludność	Stan
1	Sydney	4 840 600	Nowa Południowa Walia
2	Melbourne	4 440 300	Wiktoria
3	Brisbane	2 274 600	Queensland
4	Perth	2 021 200	Australia Zachodnia
5	Adelaide	1 304 600	Australia Południowa

Statystyki demograficzne

Dane można znaleźć w CIA Factbook [1] lub tu http://www.census.gov/main/www/popclock.html

Podział ludności według narodowości

Narodowość	% populacji	Liczba populacji
Anglo-Australijczycy	70,8%	16 231 000
Brytyjczycy	6,4%	1 463 000
Aborygeni	2,18%	501 000
Anglo-Nowozelandczycy	2,08%	476 000
Chińczycy Han	1,88%	431 000
Włosi	1,78%	407 000
Indo-Pakistańczycy	1,65%	378 000
Grecy	1,33%	304 000
Arabowie	1,06%	242 000
Wietnamczycy	0,88%	201 000
Niemcy	0,59%	135 000
Filipińczycy	0,58%	133 000
Irlandczycy	0,48%	110 000
Żydzi	0,48%	109 000
Turcy	0,46%	105 000
Holendrzy	0,46%	104 000
pozostali	6,91%	1 485 000

Wykres demografii Australii
Populacja historyczna
Rok	Populacja	Zmiana proc.	Rok	Populacja	Zmiana proc.
1900	3 765 400	–	1960	10 392 000	25,1%
1910	4 525 100	20,2%	1970	12 663 000	21,9%
1920	5 411 000	19,6%	1980	14 726 000	16,3%
1930	6 501 000	20,1%	1990	17 169 000	16,6%
1940	7 078 000	8,9%	2000	19 169 000	11,6%
1950	8 307 000	17,4%	2007	20 434 000	10,6%

(2012)
Liczba ludności	22 015 576
Ludność według wieku
0 – 14 lat	18,3%
15 – 64 lat	67,7%
ponad 64 lata	14%
Wiek (mediana)
W całej populacji	37,9 lat
Mężczyzn	37,1 lat
Kobiet	38,6 lat
Przyrost naturalny	1,126%
Współczynnik urodzeń	12,28 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	6,94 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	5,93 emigrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,06 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,05 mężczyzn/kobiet
15 – 64 lat	1,03 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,85 mężczyzn/kobiet
W całej populacji	1 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	4,55 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	4,87 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	4,21 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	81,9 lat
Mężczyzn	79,48 lat
Kobiet	84,45 lat
Rozrodczość	1,77 urodzin/kobietę

Religia

Podział ludności według religii (w 2006 r., większe wyznania)

Wyznanie	% populacji	Liczba wyznawców
Katolicy	25,8%	5 126 884
Anglikanie	18,7%	3 718 240
Kościół Zjednoczony	5,7%	1 135 419
Prezbiterianie i reformowani	3,0%	596 665
Prawosławni	2,7%	544 158
Buddyści	2,1%	418 749
Muzułmanie	1,7%	340 395
Baptyści	1,6%	316 746
Luteranie	1,3%	251 113
Zielonoświątkowcy	1,1%	219 685
Hinduiści	0,7%	148 124
Żydzi	0,4%	88 834
Świadkowie Jehowy	0,4%	80 922
Armia Zbawienia	0,3%	64 197
Adwentyści Dnia Siódmego	0,3%	55 254
Kościoły Chrystusowe	0,3%	54 814
Mormoni	0,3%	53 195
Brak wyznania	18,7%	3 706 550
Brak danych	11,3%	2 431 280

Gospodarka

Australia należy do krajów rozwiniętych, gospodarkę Australii cechuje daleko posunięta koncentracja produkcji oraz centralizacja kapitału. Największe organizacje produkcyjno-usługowe to: Broken Hill Proprietary (BHP), Colonial Sugar Refining, Imperial Chemical Industries, Telstra.

Dzięki ogromnym bogactwom naturalnym Australia jest jednym z największych producentów boksytu, a także należy do najpoważniejszych dostawców węgla, rudy żelaza i złota. Gdy w 1979 roku w rejonie Kimberley odkryte zostały złoża diamentów – Australia w produkcji tych kamieni doścignęła nawet Republikę Południowej Afryki.

Grunty orne stanowią jedynie 4% terytorium Australii, z czego uprawia się 80%. Pas ziemi uprawnej ciągnie się wzdłuż zachodnich zboczy Wielkich Gór Wododziałowych. Pastwiska zajmują 60% kraju. 25% powierzchni Australii zajmują gospodarstwa hodowlane, których jest ok. 16 tysięcy, o powierzchni średnio 30 tysięcy hektarów.

Liczba owiec w Australii stanowi 12% światowego pogłowia tych zwierząt.

Siły zbrojne

Australia w składzie swoich sił zbrojnych posiada siły lądowe, marynarkę wojenną (Royal Australian Navy) oraz siły powietrzne (Royal Australian Air Force). Wojska australijskie liczą 58 tys. żołnierzy zawodowych oraz 44,2 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) australijskie siły zbrojne stanowią 20. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 26,1 mld dolarów (USD).

Transport

Przecinający nizinę Nullarbor trakt kolejowy jest najdłuższym zbudowanym w linii prostej traktem kolejowym na świecie. Kolej kursuje między południową a zachodnią Australią.

Adelaide

Mount Gambier

Broome

Esperance

Geraldton

Halls Creek

Kalgoorlie

Karratha

Kununurra

Newman

Paraburdoo

Perth

Port Hedland

Albury

Broken Hill

Newcastle

Sydney

Wagga Wagga

Aurukun

Brisbane

Cairns

Charters Towers

Cloncurry

Cooktown

Gold Coast

Hughenden

Mackay

Mount Isa

Rockhampton

Townsville

Devonport

Hobart

Launceston

Alice Springs

Ayers Rock

Darwin

Tennant Creek

Melbourne

Portland

Canberra

Jervis Bay

Porty lotnicze w Australii

Kultura

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Pierwsze amatorskie przedstawienia teatralne odbywały się w teatrach więziennych. Pierwszy teatr w kraju powstał w Sydney (1830) i nazywał się Theatre Royal.

W kuchni australijskiej nie należy zapominać o tradycyjnej kuchni rdzennej ludności, tzn. o kuchni Aborygenów, której można spróbować w głębi lądu w rezerwatach. Kuchnia ta nawet otrzymała własną nazwę: Bush tucker food. Do składników tej kuchni zaliczyć można:

• Zioła, korzenie, nasiona, serca palmowe czy też owoce jak np. quandong
• Kangury (np. w formie steku z sosem z owoców quandong), węże, jaszczurki, żółwie i strusie w formie np. filetów
• Insekty i wszelkiej maści larwy owadów bogate w białko

Media

Pierwszą australijską gazetą była „Sydney Gazette and the News South Wales Advertiser” (wydawana w latach 1803-1842). Główne dzienniki i czasopisma są w rękach korporacji prasowych takich jak: „Sydney News Ltd.” i „The Herald Sun”. W Australii ukazuje się 3000 gazet. Największe dzienniki to: „The Herald Sun” (założony w 1840, nakład 558 800 egzemplarzy) i „The Daily Telegraph” (założony w 1879, nakład 442 000 egzemplarzy). Wśród czasopism kobiecych prowadzi „Australian Women’s Weekly” (założony w 1933, nakład 1 230 000 egzemplarzy). Agencje prasowe: „Australian Agency Press” (AAP, założona w 1935 w Melbourne, obecna centrala w Sydney) i „Australian United Press Ltd.” (AUP).

Radio Australijskie rozpoczęło nadawanie 13 listopada 1923, a telewizja 1 listopada 1956. Działa telewizja i radio państwowe oraz stacje komercyjne, etniczne i środowiskowe. Media publiczne nadzoruje Australian Broadcasting Corporation (ABC), jest finansowana przez państwo (abonament zniesiono w 1974 r.). Istnieje jedna państwowa stacja telewizyjna i 4 stacje radiowe. W Australii nadaje około 50 komercyjnych stacji telewizyjnych i około 140 radiowych.

Zobacz też

• Australia (kontynent)
• Podział administracyjny Australii
• Oświata w Australii
• Fauna Australii
• Egzonimy Australii
• Państwa Australii i Oceanii

Linki zewnętrzne

 Wikimedia Atlas: Australia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons

• Serwis Australia www.australia.com.pl