Królestwo Partów

Największy zasięg imperium Partów około 60 roku p.n.e.

Królestwo Partów – państwo na terenie starożytnego Iranu, istniejące od ok. 238 p.n.e. do 226 n.e.

Satrapia i początki państwa Partów

Partia (staroperskie Parthava) była za Cyrusa Wielkiego satrapią Achemenidów, a później także monarchii Seleucydów. Ok. roku 245 p.n.e. miejscowy satrapa, Andragoras, uniezależnił się od Seleucydów. Ok. roku 238 p.n.e. na teren satrapii wkroczyli koczowniczy Parnowie pod przywództwem Arsakesa (247- ok. 217 p.n.e.), od którego wzięła nazwę dynastia Arsacydów. Następcy Arsakesa – Arsakes II (ok. 214-191 p.n.e.), Fraates I (176-171 p.n.e.), walczyli ze zmiennym szczęściem z Seleucydami i sąsiednimi ludami. Dopiero Mitrydates I (171-138 p.n.e.) przez podbój Medii, Mezopotamii, Arii, Margiany i Baktrii podniósł Partię do rangi mocarstwa. Syn Mitrydatesa Fraates II (138-128 p.n.e.) pokonał Antiocha VII Sidetesa w 129 p.n.e., sam jednak zginął w walce z Sakami. W walce z koczownikami (czasami identyfikowanymi jako Yuezhi^{[potrzebne źródło]}) zginął również jego następca Artabanus I (127-124/123 p.n.e.). Dopiero Mitrydatesowi II Wielkiemu udało się odbudować potęgę państwa, pokonać Saków i przyłączyć szereg ziem na wschodzie. Widomym świadectwem jego sukcesu było przyjęcie tytułu "króla królów".

Wojny z Rzymem

Po ustanowieniu przez Rzymian prowincji Syrii w roku 64 p.n.e. oba mocarstwa zaczęły ze sobą graniczyć i nieuniknione stało się starcie pomiędzy dwiema największymi potęgami regionu. W pierwszej wojnie z Rzymem Partowie okazali się zwycięzcami (klęska rzymska pod Carrhae w 53 p.n.e.) Także wyprawa Antoniusza przeciwko Partom zakończyła się niepowodzeniem, ale wewnętrzne niepokoje zmusiły Fraatesa IV (37-2 p.n.e.) do porozumienia się z Rzymem. Później jednak wojna między imperiami odnowiła się i toczyła z przerwami i zmiennym szczęściem przez długie lata. Głównym przedmiotem sporu było zwierzchnictwo nad Armenią, w której od czasów Wononesa I (8/9-15 n.e.) panowali Arsacydowie na przemian z rzymskimi pretendentami. Po kolejnej wojnie za czasów Nerona (54-68) doszło do kompromisu, w wyniku którego Armenią miał rządzić Arsacyda Tiridates I (54-59, 62 - ok. 72), ale jako wasal Rzymu. Arsacydzi rządzili w Armenii aż do roku 428, jednak powyższy kompromis nie zapobiegł kolejnym wojnom.

W 117 r. n.e. cesarz Trajan wykorzystał rozbicie Partii między trzech pretendentów, podbił Mezopotamię i osadził na tronie partyjskim swojego klienta, jednak niebawem powstanie zmusiło go do wycofania się. Kolejne konflikty, które wybuchały w II wieku n.e., przynosiły z reguły zwycięstwa Rzymianom; Partowie doznawali poważnych klęsk walcząc z wojskami Marka Aureliusza i Septymiusza Sewera. Ktezyfon był kilkukrotnie zdobywany przez rzymskie armie. Wreszcie ostatnią wojnę rzymsko-partyjską zakończył pokój, oparty na wcześniejszych ustaleniach Nerona i Wologazesa I, do którego został zmuszony cesarz Makrynus, pobity przez Artabanusa IV pod Nisibis w 217 roku. Makrynus musiał zapłacić Partom kontrybucję, ale ten sukces nie zahamował postępującego rozkładu imperium partyjskiego. Jeszcze tylko 7 lat istniało państwo partyjskie, któremu położyła kres dynastia Sasanidów.

Organizacja i charakter państwa Partów

Państwo partyjskie dzieliło się na satrapie i wasalne królestwa (Atropatene, Adiabene, Osroene, Hatra, Mesene, Persis, Elymais, Gordiene, Zabdikene, Sofene).

Władcy partyjscy pielęgnowali zarówno perską, jak i grecką kulturę. Dla Greków chcieli być królami hellenistycznymi (gr. basileus), dla Irańczyków dziedzicami Achemenidów – "Królami Królów" (szachinszach). Przyjmowali greckie przydomki (Euergetes, Epifanes, Filopator itp.), bili tetradrachmy. Deifikowani po śmierci władcy dysponowali despotyczną władzą pochodzącą od bogów. Musieli jednak liczyć się ze zdaniem członków siedmiu książęcych klanów partyjskich (dynastia Arsacydów należała do jednego z nich), których reprezentanci zasiadali w radzie królewskiej. To właśnie rada wybierała króla spośród członków dynastii (tron był elekcyjny w tradycji irańskiej, jednak za Achemenidów zwyczaj ten uległ zatarciu). Wśród badaczy panuje jednak niezgoda: niektórzy uważają, że również za Partów elekcyjność tronu stała się formalnością.

Partowie budowali okrągłe, ufortyfikowane miasta. Dbali o rozwój handlu, wielkie korzyści czerpali z panowania nad jedwabnym szlakiem, nawiązali kontakty z Chinami. Miasta greckie cieszyły się autonomią, ale urzędnicy miejscy musieli uzyskać potwierdzenie wyboru ze strony króla, aby móc wykonywać swoje obowiązki. Arsacydzi rezydowali w kilku stolicach: (Hekatompylos, Ktezyfon, Seleucja nad Tygrysem, Ragy), przenosząc się z jednej do drugiej, podobnie jak Achemenidzi. Piechota ich feudalnego państwa nie przejawiała szczególnej wartości, natomiast wzorowana na Scytach i Sarmatach jazda, złożona z konnych łuczników oraz partyjskiego rycerstwa walczącego jako opancerzeni jeźdźcy (katafrakci), okazała się przeciwnikiem groźnym dla Rzymu.

System monetarny

Podstawową jednostką monetarną państwa Partów była srebrna drachma (ważąca około 4 g). W powszechnym użyciu były również tetradrachmy i drachmy oraz małe monety z brązu. Pierwsze monety zostały wybite za panowania Arsakesa.

Na awersach znajdowało się zwykle popiersie władcy, patrzącego w lewą stronę, natomiast na rewersie siedząca postać z łukiem w ręku, otoczona greckimi literami. W późniejszym okresie (od panowania Wologazesa I) obok greckich pojawiały się również litery partyjskie.

Linki zewnętrzne

• Serwis o Partii w języku angielskim
• Strony o Partii w języku francuskim
• Genealogia w języku angielskim
• Artykuł Patryka Skupniewicza Armia partyjska - taktyka i strategia

Bibliografia

• Janos Harmatta: History of Civilizations of Central Asia: The Development of Sedentary and Nomadic Civilizations : 700 B.C. to A.D. 250 (History of Civilizations of Central Asia). Unesco Regional Office for, s. 131-150. ISBN 92-3-102846-4.