Nepal

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल Saṁghīya Lokatāntrik Gaṇatantra Nepāl Federalna Demokratyczna Republika Nepalu
Flaga Nepalu Godło Nepalu
Hymn: Rastriya Gaan
Język urzędowy	nepalski
Stolica	Katmandu
Ustrój polityczny	republika federalna
Głowa państwa	prezydent Ram Baran Yadav
Szef rządu	premier Sushil Koirala
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	95. na świecie 140 800 km² 2,8%
Liczba ludności (2011)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	41. na świecie 30 485 798 207,9 osób/km² Nepalczycy 58,4%, Biharczycy 18,7%, Tharowie 3,6%, Tamangowie 3%, Newarowie 3%, pozostali 14% (w tym Szerpowie i Gurungowie
PKB (2013)  • całkowite   • na osobę	19,34 mld USD 693 USD
PKB (PSN) (2013)  • całkowite   • na osobę	42,11 mld USD 1508 USD
Jednostka monetarna	1 rupia nepalska = 100 pajsa (NPR)
Religia dominująca	hinduizm
Strefa czasowa	UTC +5:45
Kod ISO 3166	NP
Domena internetowa	.np
Kod samochodowy	NEP
Kod samolotowy	9N
Kod telefoniczny	+977

Strefy Nepalu

Nepal (nep. नेपाल trl. Nepāl, trb. Nepal; nazwa tymczasowa: Federalna Demokratyczna Republika Nepalu, nep. संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल trl. Saṁghīya Lokatāntrik Gaṇatantra Nepāl, trb. Sanghija Lokatantrik Ganatantra Nepal) – demokratyczna republika federalna w Azji Południowej, w środkowej części Himalajów, granicząca na północy z Chinami i na południu, wschodzie i zachodzie z Indiami; bez dostępu do morza.

Geografia

Ponad 80% powierzchni kraju pokrywają góry o średniej wysokości ok. 6000 m n.p.m. W północnej części panuje klimat górski, a w południowej zwrotnikowy monsunowy. Kraj ten jest nieustannie odwiedzany przez rzesze alpinistów pragnących zmierzyć się z najwyższymi szczytami świata.

Południową część kraju zajmują wyżyny i tereny pagórkowate pokryte dżunglą oraz północny skraj Niziny Hindustańskiej (tzw. Teraj). Na północy rozciąga się główny łańcuch Himalajów (Himalaje Wysokie) z najwyższym szczytem świata, Czomolungmą (Mount Everest) – 8848 m n.p.m. oraz siedmioma innymi ośmiotysięcznikami. W środkowej części kraju leżą Himalaje Małe o średniej wysokości 2400–4300 m n.p.m. z licznymi kotlinami (Dolina Katmandu jest wśród nich największa). W północno-wschodnim rejonie kraju leży wysokogórski Park Narodowy Sagarmatha, zaś wokół masywu Annapurny utworzono Obszar Chroniony Annapurny. Większość rzek Nepalu płynie z północy na południe i wpada do Gangesu. Trzy główne rzeki to: Karnali, Kosi i Narayani.

Ze względu na warunki naturalne Nepal jest jednym z najsłabiej zurbanizowanych państw na świecie. Liczba ludności jak na obszar o niedostępnym krajobrazie przekracza 28 milionów. Średnia gęstość zaludnienia kraju to 203 osoby/km², choć w Dolinie Katmandu sięga ona 600 osób/km². Oprócz stolicy innymi dużymi miastami są Patan (inaczej Lalitpur), Biratnagar, Bhaktapur, Pokhara i Dharan. Całkowita długość granic Nepalu to 2926 km, z czego 42% stanowi granica z Chinami, a 58% z Indiami. Wzdłuż granic rozciągają się wysokie pasma górskie, skutecznie izolujące kraj od wpływów zewnętrznych. Himalaje izolują Nepal od Tybetu i Chin, a góry Mahabharat od Indii.

Podział administracyjny

Nepal dzieli się na 5 regionów (nep. विकास क्षेत्र - wikas kszetr), które podzielone są na 14 stref (nep. अञ्चल - ańćal), a te na 75 dystryktów (जिल्ला).

1. Madhyamańćal Wikas Kszetr (ang.: Central Development Region)
   1. Bagmati
   2. Narajani (ang.: Narayani)
   3. Dźanakpur (ang.: Janakpur)
2. Sudur-Paśćimańćal Wikas Kszetr (ang.: Far-Western Development Region)
   1. Seti
   2. Mahakali
3. Madhja-Paśćimańćal Wikas Kszetr (ang.: Mid-Western Development Region)
   1. Bheri
   2. Karnali
   3. Rapti
4. Purwańćal Wikas Kszetr (ang.: Eastern Development Region)
   1. Kośi (ang.: Koshi)
   2. Meći (ang.: Mechi)
   3. Sagarmatha
5. Paśćimańćal Wikas Kszetr (ang.: Western Development Region)
   1. Lumbini
   2. Dhawalagiri
   3. Gandaki

Historia

Pierwszymi grupami ludności zamieszkującej kraj był plemiona indyjskie i tybetańskie. W trzecim wieku p.n.e. kraj podbił Aśoka z dynastii indyjskich Maurjów. Po upadku Maurjów kraj znalazł się w stanie zależności od sąsiadów a w szczególności Tybetu. Od wieku XIII władze sprawowała miejscowa dynastia Malla której najwybitniejszym przedstawicielem bł Dźajasthiti. W okresie rządów dynastii wprowadzono surowo przestrzegany podział kastowy. Pod koniec wieku XV kraj rozpadł się na cztery mniejsze państwa. W XVIII wieku władzę w Nepalu objęła dynastia Szah. Nepal prowadził politykę ekspansjonizmu w stronę Tybetu którą przerwała interwencja chińska pod koniec XVIII wieku. W 1846 roku rzeczywista władzę objął premier Jung Bahadur z rodu Rana który ograniczył władze królewską i zapewnił rzeczywista władzę swojemu rodowi. W przeciągu stulecia w kraju pojawiły się kolonialne wpływy brytyjskie. W latach 1814–1816 miała miejsce przegrana przez Nepal wojna z Wielką Brytanią w wyniku którego kraj stracił 1/3 swojego obszaru. W 1923 roku rząd Nepalu zawarł z Wielką Brytanią porozumienie na mocy którego Brytyjczycy uznali suwerenność Nepalu, w praktyce jednak Wielka Brytania zachowała duże wpływy w kraju. W latach 1950-1951 doszło do powstania które obaliło dynastię Ranów i władzę przywróciło królowi Tribhuwanowi. W 1951 roku kraj ogłoszono monarchią konstytucyjną. W 1955 roku Nepal wstąpił do ONZ. W 1959 roku odbyły się pierwsze wybory parlamentarne które wygrał Kongres Nepalski, jednak już rok później monarcha zdymisjonował rząd i rozwiązał parlament, w kolejnym roku zdelegalizował wszystkie partie polityczne. Autorytarna polityka monarchy doprowadziła w latach 60. i 70. do ciągłych niepokojów społecznych, walk z nielegalnym Kongresem Nepalskim oraz napięć w relacjach z Indiami które w 1962 roku wprowadziły blokadę gospodarczą Nepalu. Równocześnie kraj otrzymywał dużą pomoc ekonomiczną ze strony Chin, RFN, USA, Szwajcarii, ZSRR oraz organizacji międzynarodowych. W 1971 roku urząd królewski objął Birendra Bir Bikram Shah Dev. Pod jego rządami w latach 1978-1981 doszło do wystąpień antyrządowych pod hasłami demokratyzacji - w odpowiedzi król zgodził się na pewną liberalizację systemu, jednak dopiero po krwawych rozruchach z lat 1989-1990 zdecydował się na legalizację partii politycznych.

13 lutego 1996 roku wybuchła w Nepalu wojna domowa między rządem a maoistami. Sytuacje w kraju jeszcze bardziej zdestabilizowała masakra do której doszło 1 czerwca 2001 roku w pałacu królewskim. W masakrze zginął ówczesny król Birendra wraz z większością członków swojej najbliższej rodziny. Zabójcą był królewicz Dipendra, który rzekomo zemścił się w ten sposób za odmówienie mu przez rodziców prawa do wyboru własnej żony. Brat króla – biznesmen Gyanendra – odziedziczył wówczas koronę. 1 lutego 2005 roku król Gyanendra Bir Bikram Shah Dev wprowadził w Nepalu stan wyjątkowy i objął władzę absolutną, zawieszając prawa obywatelskie i aresztując przeciwników politycznych, co spotkało się z negatywnym przyjęciem zarówno przez opozycję w Nepalu, jak i na arenie międzynarodowej.

22 listopada 2005 lider rebeliantów, Prachanda i Sojusz 7 Partii (koalicja tworząca rząd po wyborach w 1999) zawarli "12-punktowe porozumienie". Przedstawiało ono zbieżne postulaty obu grup. Zadeklarowano, iż główną przeszkodą w rozwoju Nepalu jest monarchia i król Gyanendra Bir Bikram Shah Dev. Maoiści zobowiązali się do poszanowania wolności prasy, praw człowieka i demokracji parlamentarnej. Od czasu rozpoczęcia wojny domowej zawieszenia broni zawierane były kilkakrotnie. 26 kwietnia 2006 Prachanda ogłosił 90-dniowe zawieszenie broni ze strony rebeliantów. Parlament i nowy rząd Giriji Prasad Koirali poparł ten krok i rozpoczął negocjacje z maoistami, mając za podstawę porozumienie z 2005. Prachanda spotkał się z premierem Koiralą 16 czerwca 2006 i była to jego pierwsza wizyta w Katmandu od ponad dekady. Rozmowy przyniosły ostateczne porozumienie pokojowe, podpisane 21 listopada 2006, które kończyło trwającą kilka lat wojnę domową. Na mocy porozumienia w Nepalu miała zostać przyjęta nowa tymczasowa konstytucja, maoiści mieli wejść w skład rządu oraz rozwiązać swoje bojówki wojskowe, a 20 czerwca 2007 miały odbyć się demokratyczne wybory. Wybory zostały ostatecznie przeniesione na kwiecień 2008. 15 stycznia 2007 Zgromadzenie Narodowe, wybrane w 1999, przekształciło się w Tymczasowy Parlament, w skład którego obok dotychczasowych deputowanych weszli przedstawiciele partii maoistowskiej. Tego samego dnia Tymczasowy Parlament przyjął tymczasową konstytucję.

28 grudnia 2007 roku nepalski parlament zatwierdził wniosek o zniesienie monarchii i proklamowanie republiki, ale ostateczna decyzja miała zapaść dopiero po wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego, którego zadaniem było opracowanie ustawy zasadniczej tego kraju. Wybory odbyły się 10 kwietnia 2008. W liczącym 601 deputowanych zgromadzeniu najwięcej mandatów zdobyły: Komunistyczna Partia Nepalu (Maoistowska) - 229, Kongres Nepalski - 115, Komunistyczna Partia Nepalu (Zjednoczenie Marksistowsko-Leninowskie) - 108. 28 maja 2008 roku Zgromadzenie Narodowe oficjalnie zniosło monarchię i proklamowało federalną republikę demokratyczną. Z 564 deputowanych Zgromadzenia Narodowego za utrzymaniem monarchii opowiedziało się zaledwie 4. Po głosowaniu w parlamencie królowi i jego rodzinie nakazano opuszczenie pałacu królewskiego w ciągu 15 dni. Do czasu utworzenia urzędu prezydenta republiki obowiązki króla przejął premier Girija Prasad Koirala. Zgromadzenie Konstytucyjne wybrane w 2008 roku nie zdołało uchwalić konstytucji Nepalu. Najbardziej kontrowersyjnymi tematami były wybór ustroju prezydenckiego lub parlamentarnego oraz sposób wyznaczenia granic administracyjnych wewnątrz kraju. 19 listopada 2013 odbyły się wybory do nowego Zgromadzenia Konstytucyjnego. W nowym zgromadzeniu wyraźnie zmniejszyło się znaczenie maoistów. Najwięcej mandatów zdobyły partie: Kongres Nepalski - 196, Komunistyczna Partia Nepalu (Zjednoczenie Marksistowsko-Leninowskie) - 175, Komunistyczna Partia Nepalu (Maoistowska) - 80.

25 kwietnia 2015 roku Nepal ucierpiał wskutek największego od 80 lat trzęsienia ziemi o sile 7,8 stopni w skali Richtera. Liczba zabitych w wyniku katastrofy przekracza 8 000 osób, straty sięgają ponad 10 miliardów dolarów.

Siły zbrojne

Nepal, z racji braku dostępu do morza, dysponuje dwoma rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi oraz siłami powietrznymi. Uzbrojenie sił lądowych Nepalu składało się w 2014 roku z: 1,2 tys. opancerzonych pojazdów bojowych oraz 120 zestawów artylerii holowanej. Nepalskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 20 samolotów transportowych oraz 16 śmigłowców.

Wojska nepalskie w 2014 roku liczyły 95 tys. żołnierzy zawodowych oraz 62 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) nepalskie siły zbrojne stanowią 77. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 210 mln dolarów (USD).

Kultura

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Religie

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:

• Hinduizm: 80,7% (24 170 000)
• Buddyzm: 10,3% (3 080 000)
• Islam: 4,6% (1 370 000)
• Tradycyjne religie plemienne: 3,7% (1 100 000)
• Protestantyzm: 0,4% (130 000)
• Brak religii: 0,3% (80 000)
• Katolicyzm: 0% (<10 000)

Dane statystyczne

Ludność (w tys 1960-2010)

• Dane na rok 2013
• źródło danych: CIA World Factbook
  • Populacja: 30,4 mln
  • Tempo wzrostu liczby ludności: 1,8% na rok
  • Oczekiwana długość życia: 66,9 lat
  • Wskaźnik płodności: 2,36 urodzeń na kobietę
  • Współczynnik umieralności poniżej 5 roku życia: 49
  • Zużycie energii na mieszkańca: 338,4 kg (2010 r.)

Gospodarka

Nepalczycy żyją właściwie w warunkach gospodarki naturalnej. Około 75% dochodu naturalnego płynie z rolnictwa (17% terenów to użytki rolne). Kraj posiada dość znaczne, ale słabo zbadane bogactwa mineralne. Dopiero w latach trzydziestych XX wieku pojawiły się pierwsze ośrodki przemysłowe (gł. to przemysł drzewny, tytoniowy i cukrowniczy).

Pod koniec XX wieku, a w szczególności od początku wieku XXI na szeroką skalę rozwinęły się tu usługi turystyczne związane z szeroko rozumianą turystyką himalajską. Katmandu i Pokhara to główne ośrodki większości wypraw trekkingowych i wspinaczkowych w Himalaje. Udostępnionych do wspinaczki jest 414 szczytów o wysokości przekraczającej 5800 m n.p.m. 381 to tzw. szczyty wyprawowe, na wejście na które wymagane jest uzyskanie płatnego pozwolenia od rządu Nepalu, kolejne 33 to tzw. szczyty trekkingowe na które konieczne jest uzyskanie płatnego pozwolenia od Nepalskiego Stowarzyszenia Wspinaczkowego (Nepal Mountaineering Association (NMA)).

W Nepalu obowiązuje ruch lewostronny.

Zobacz też

• Nepalskie Siły Powietrzne
• Rastriya Gaan - poprzedni hymn.

Linki zewnętrzne

• Glacial Lakes and Glacial Lake Outburst Floods in Nepal. - International Centre for Integrated Mountain Development, Kathmandu, March 2011