Mî-koet

Chhâm-siòng Hak-kâ-fa Hon-sṳ pán-pún. / 參詳客家語漢字版本。

Mî-koet United States of America
Koet-khì Khì-ho
koet-kâ kiet-ngièn：Sin-ngióng Song-ti
koet-kô：Sên-thiàu-khì kô
Chhṳ-yèn thi-lî (sṳ̍t-chi kón-hot-khî)
sú-tû	Fà-sṳn-tun, D.C.
Chui-thai sàng-sṳ	Néu-yok-sṳ
Mien-chit koet-thú mien-chit：9631420phiàng-fông kûng-lî (sṳ-kie thi-sâm miàng)
Ngìn-mìn sên-fa̍t
kôn-fông ngî-ngièn	Yîn-vùn
ngìn-khiéu chúng ngìn-khiéu: 301610970（sṳ-kie thi-sâm miàng） ngìn-khiéu me̍t-thu：sâm-sṳ̍p-ngi/km2（sṳ-kie thi-140 miàng）
mìn-chhu̍k	Mî-koet-ngìn
Chṳn-chhṳ vùn-fa
chṳn-chhṳ thí-chṳ	Chhṳ-yù Mìn-chú-chṳ
Koet-kâ liâng-thô-ngìn koet-kâ ngièn-sú：Chúng-thúng：Barack Obama chṳn-fú sú-nó：Fu-chúng-thúng：Joe Biden
chú-yeu chiet-ngit	Thu̍k-li̍p siên-ngièn - 1776-ngièn, 7-ngie̍t 4-ngit
Kîn-chi sṳ̍t-li̍t
Kîm-pi tân-vi	Mî-ngièn
GDP	13.05 Van-yi
phìn-kiûn GDP	43,555 Mî-ngièn
Koet-kâ chṳ̂-liau
koet-chi khî-khî suk-siá	.us .gov .edu .mil.um
koet-chi thien-fa khî-ho	+1
phiên-cho

O-le̍t-kông

Mî-li-kiên Ha̍p-chung-koet (Yîn-ngî: United States of America) thûng-sòng chhṳ̂n-cho Mî-koet (Yîn-ngî: America), he vi-yî Pet-Mî-chû ke lièn-pâng khiung-fò chṳ koet-kâ, ya-he sṳ-kie sông chui yû-kiú ke koet-kâ.

Mî-koet pún-thú hiong-tûng he Thai-sî-yòng, sî-lìm Thai-phìn-yòng, pet piên-kie kho-chho̍k Kâ-nâ-thai, nàm-fông chiap Me̍t-sî-kô khi̍p Me̍t-sî-kô vân. Sú-tû he Fà-sṳn-tun Kô-lùn-pí-â thi̍t-khî.

Mî-koet ngièn chhṳ chhut-yì 1776-ngièn thot-lì Yîn-koet thúng-chhṳ ke Pet-Mî chhṳ̍t-mìn-thi, Sṳ̍p-sâm chû ke chhṳ̍t-mìn-thi thoi-péu yit-thùng fat-péu liáu "Mî-koet Thu̍k-li̍p Siên-ngièn", chhai kîn-li̍t kiên-khú ke thu̍k-li̍p chan-chên heu, yî 1783-ngièn lâu Yîn-koet chhiâm-thin Pâ-lì hia̍p-yok, chhiùng-chhṳ́ su-tó sṳ-kie kok-koet ke sṳ̀n-ngin.

Kîn-ko lióng-pak tô ngièn ke fat-chán, Mî-koet koet-thú put-thon khóng-chán, sâm-sṳ̍p-chhit ke chû chhṳ̀-siu̍k kâ-ngi̍p lièn-mèn khì-hâ. Muk-chhièn yûńg-sṳ̍p ke chû, yit-ke lièn-pâng chhṳ̍t-hot thi̍t-khî, yî-khi̍p hói-ngoi liâng-thi. Koet-thú mien-chit chhêu-ko 962-van phiàng-fông Kûng-lî, he sṳ-kie sông thi-sâm koet-thú mien-chit ke koet-kâ. Mî-koet yû sâm yi kî-mìn.

Kien-koet lióng-pak tô ngièn yî-lòi, Mî-koet chên kîn-li̍t ko nui-chan (1861─1865 ngièn) lâu kîn-chi thai khiúng-fông (1930 ngièn-thoi), yìn-yèn kiên-sú chhṳ-yù Mìn-chú chṳ chṳn-chhṳ chṳ-thu, sṳ̀n-vì mìn-chú khi̍p kûng-mìn chhṳ-yù ke thoi-péu-sin koet-kâ. Mî-koet Phàng-thai ke Kîn-chi、Vùn-fa、Khô-ho̍k kî-su̍t、lâu kiûn-sṳ yáng-hióng-li̍t kon-chhôn liáu cháng-ke Ngi-sṳ̍p Sṳ-ki. Chhai Thi-yit-chhṳ sṳ-kie thai-chan lâu Thi-ngit-chhṳ sṳ-kie thai-chan chûng, Mî-koet kiên thùng-mèn-koet yit-thùng tet-tó sṳn-li, pin kîn-li̍t su sṳ̍p-ngièn ke Lâng-chan heu chûng-yî thô Sû-lièn, sṳ̀n-vì sṳ-kie sông vì-yit ke chhêu-khi̍p thai-koet.

Li̍t-sṳ́

Kháu-kú-ho̍k ngièn-kiu péu-mìn, Mî-koet Ngièn-chhu-mìn chûng ke thai-tô-sú he Vòng-chúng-ngìn ke heu-yí, ngìn-lui khôi-sṳ́ yî kûng-ngièn-chhièn 5-van ngièn chó-yu chhut-hien chhai Mî-chû. Kî-pún lâu ngìn-lui chhut-hien chhai ngit-pún lâu Sṳ̂-khâm-ke-na̍p-vì-â ke sṳ̀ -kiên siông-thùng. Sṳ́ -chhièn yì-mìn lòi-chhṳ Â-chû lâu Êu-chû. Chú-yeu ke yì-mìn fa̍t-thûng fat-sâng chhai yok 1.4-van to 1.1-van ngièn chhièn. Chṳ̂-heu hìn-sṳ̀n Mî-chû ngièn-chhu-mìn.

1492-ngièn 10-ngie̍t 12-ngit, chhai Sî-pân-ngà ńg vòng kî-chhṳ̀ -hâ, Kô-lùn-pu to-tha̍t Pâ-hâ-mâ Khiùn-tó ke Sṳn Sat-ngì-ngá-tô Tó. 1493-ngièn, Kô-lùn-pu chhai kîm Sṳn Tô-mìn-kô kien-li̍p thi-yit ke Sî-pân-ngà chhṳ̍t-mìn-thi. Chhṳ́ -heu, Êu-chû khôi-sṳ́ chhṳ̍t-mìn Mî-chû, Pet-mî-chû ke ngièn-chhu-mìn khôi-sṳ́ ngie̍t-chhìn pong-chhu yì-mìn, than von-lòi he chhṳ̍t-mìn-chá ke pú-sat, khi-kón lâu nù-yi̍t, ngièn-chhu-mìn chhiùng-chhṳ́ khôi-sṳ́ pûn chhṳ̍t-mìn.

1607-ngièn, vi-yî Lùn-tûn ke Vì-kit-nì-â Kûng-sṳ̂ chhai Pet-mî Chhiet-sat-phì-khiet-vân ke Cham-mê-sṳ̂-tûn kien-li̍p Yîn-koet ke thi-yit ke tón-chhiam chhṳ̍t-mìn-thi. Khì heu, Yîn-koet chhai Pet-mî Thai-sî-yòng yèn-ngan ke tûng-pet-phu lâu chûng phu liu̍k-sa kien-li̍p chhṳ̍t-mìn-thi. 1624-ngièn, Hò-làn chhai Hâ-tet-sùn Hò khiéu kien-li̍p chhṳ̍t-mìn -thi: Sîn Nì-tet-làn, pin chhai chhṳ́ -heu ke kí-sṳ̍p ngièn-kiên khok-chán to Không-nái-thi̍t-khiet lâu Tet-là-ngá-hò Kuk. 1652-ngièn chṳ 1675-ngièn Yîn-koet lâu Hò-làn ke sâm-chhṳ chan-châng heu, Hò làn yún-kiú chha̍t-lì Pet-mî, Yîn-koet tet-to Sîn Nì-tet-làn pin ki-sa tsak-chán chhṳ̍t-mìn-thi. Chṳ 1775-ngièn Pet-mî Thu̍k-li̍p Chan-châng, Yîn-koet chhai Pet-mî Thai-sî-yòng yèn-ngan ke hien Mî-koet kin-nui siên-heu kien-li̍p liáu 13 ke chhṳ̍t-mìn-thi (Sîn Hàn-pu-ha, Mâ-sat-chû-set, Lò-tet Tó, Không-nái-thi̍t-khiet, Néu-yok, Pîn-sip-fap-nì-â, Sîn Chhe̍t-sî, Tet-là-ngá, Mâ-lî-làn, Fut-kit-nì-â, Pet Khà-lò-lòi-na̍p, Nàm Khà-lò-lòi-na̍p lâu Khiâu-chhṳ-â).

Thi-lî

Mî-koet koet-thú thi-hìn pien-fa tô-tôn, yû-khì-he chhai sî-phu. Tûng hói-ngan yèn-hói thi-khî yû chho̍k hói-ngan phìn-ngièn, chhai nàm-phu kha vì khôn-kóng, yì chhai pet-phu kha vì ha̍p-tsak, hói-ngan phìn-ngièn chhai Sîn Chhe̍t-sî-chû yî pet pin mò chhùn-chhai, put-ko chhai Chhòng-tó tén thi ya-yû pên-chhôn chhṳ̀m-chit phìn- ngièn. Chhai hói-ngan phìn-ngièn heu-fông ke he thi-hìn hí-phu̍k ke sân-lu̍k thi-tai, yèn-chhûn to vi-yî Pet Khà-lò-lòi-na̍p-chû lâu Sîn Hàn-pu-sṳ̍p-ngì-chû, kô 1830-mí ke Â-pâ-là-khie-â Sân-mak vì chṳ́. Chhai Â-pâ-là-khie-â Sân-mak yî sî he Mî-koet chûng-sî phu thi-tai ke nui-phu phìn-ngièn, liá-piên siông-tui yì-ngièn kha vì phìn-thán, Ńg-thai-fù khi̍p Me̍t-sî-sî-pí Hò-Me̍t-sû-lî Hò liù-vet — sṳ-kie sông thi-si thai ke hò-vet ya vi-yî liá-khî. Chhai Me̍t-sî-sî-pí Hò yî sî, nui-phu phìn-ngièn ke thi-hìn khôi-sṳ́ song-sṳ̂n, chui-heu chin-ngi̍p Mî-koet chûng-phu mien-chit kóng-fat yì thi-hìn thi̍t-set hî-séu ke Thai Phìn-ngièn.

Kîn-chi

Mî-koet kîn-chi kô-thu fat-tha̍t, sâng-sán kûi-mù ki-thai, sâng-sán kî-su̍t liâng-siên, phu-mùn kiet-kèu vàn-cháng; kûng-ngia̍p fat-tha̍t; nùng-ngia̍p siên-chin; kûng-lu, thiet-lu, súi-yun, hòng-khûng lâu kón-tho ke yun-sû kî-su̍t khi̍p yun-liòng kiûn-kî sṳ-kie sú-vi; tui-ngoi mo-yi ngiak sṳ-kie thi-ngi; kîm-yùng-ngia̍p yi-sòng fat- tha̍t; kîn-chi chúng-liòng chhòng-khì kî sṳ-kie sú-vi, ngìn-kiûn GDP kô-tha̍t khiûn 5-van Mî-ngièn, hiùng kí ngìn-khiéu 5000-van yî-sông koet-kâ sú-vi, he sṳ-kie sông chui vì chhùng-yeu ke kîn-chi-thí, chhai ngìn-lui ke kîn-chi sang- fa̍t chûng pan-yên-chho̍k khi̍t-khì chhùng-yeu ke kok-set.

Hàng-chṳn kón-khî

Sàng sṳ

Néu-yok-sṳ

Lo̍k-chhám-kî

Chṳ-kâ-kô

Hiû-sṳ-tun

Muk-chhièn chhiòn Mî-koet yû thai-yok 77% ke ngìn-khiéu kî-chhu yî sàng-sṳ thi-khî, khì-chûng yu-yû pan-sú yî-sông si̍p-chûng yî 37-chho chú-yeu ke thai sàng-sṳ. Liá sàng-sṳ ya hìn-sok liáu Mî-koet ke vùn-fa, chhòn-thúng lâu kîn chi. Chhai 2004-ngièn, chhiòn-Mî yû 251-ke chhêu-ko 10-van ngìn ke tû-sṳ, yî-khi̍p 9-ke chhêu-ko 100-van ngìn ke thai tû-sṳ, pâu-koat liáu hó-tô ke chhùng-yeu ke Chhiòn-khiù Sàng-sṳ, li-yì Néu-yok-sṳ, Lo̍k-chhám-kî lâu Chṳ-kâ-kô. Chhṳ́ -ngoi, ngiâ chiông sṳ-chûng-sîm ngoi ke tû-fi khî-vet ya son chin-hi lòi kóng, Mî-koet yû 50-ke chhêu-ko liáu yit-pak-van ngìn ke thai-tû-fi . yi̍t he mî-ngièn Sṳ-kie chui-kâ kî-chhu sàng-sṳ phìn-sién chûng, chui-tô koet-nui sàng-sṳ miàng lie̍t chhièn-màu ke koet-kâ chṳ̂-yit.