Islandia

Lýðveldið Ísland Republika Islandii
Flaga Islandii Herb Islandii
Hymn: Lofsöngur (Hymn pochwalny)
Język urzędowy	islandzki
Stolica	Reykjavík
Ustrój polityczny	demokracja
Typ państwa	demokracja parlamentarna
Głowa państwa	prezydent Ólafur Ragnar Grímsson
Szef rządu	premier Sigmundur Davíð Gunnlaugsson
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	107. na świecie 103 125 km² 2,7%
Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia  • narody i grupy etniczne	177. na świecie 325 671 3 osób/km² Islandczycy: 84,8% Polacy: 2,8%
PKB (2014)  • całkowite   • na osobę	16,69 mld USD 51 262 USD
PKB (PSN) (2014)  • całkowite   • na osobę	14,21 mld USD 43 637 USD
Jednostka monetarna	korona islandzka (ISK)
Niepodległość	od Danii 1 grudnia 1918 (pozostała w unii) 17 czerwca 1944 (ogłoszenie republiki)
Negocjacje o członkostwo UE w trakcie
Religia dominująca	luteranizm
Strefa czasowa	UTC ±0
Kod ISO 3166	IS
Domena internetowa	.is
Kod samochodowy	IS
Kod samolotowy	TF
Kod telefoniczny	+354

Islandia (isl. Ísland, wym. [ˈislant]; Republika Islandii, isl. Lýðveldið Ísland) – państwo położone w Europie Północnej, na wyspie Islandia i kilku mniejszych wyspach, m.in. archipelag Vestmannaeyjar w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Islandia jest jednym z krajów nordyckich.

Geografia

Pod względem geologicznym Islandia jest najmłodszym obszarem kontynentu europejskiego. Położona na „gorącym punkcie” Grzbietu Śródatlantyckiego, posiada wiele, w tym czynnych, wulkanów, m.in. Heklę, Katlę, Askję, Grimsvötn, Hvannadalshnúkur (najwyższy szczyt kraju). O aktywności wulkanicznej świadczą także liczne gorące źródła oraz gejzery (samo słowo jest pochodzenia islandzkiego). Kraj w dużym stopniu wykorzystuje tanią energię geotermalną do ogrzewania mieszkań.

Zgodnie z nazwą, Islandia to także „kraj lodu” – około 11 proc. powierzchni tego wyżynno-górzystego kraju zajmują lodowce. Największe z nich to: Vatnajökull – 8300 km², Langjökull – 953 km², Hofsjökull – 925 km², Mýrdalsjökull – 596 km² oraz Drangajökull – 160 km².

Linia brzegowa wyspy jest dobrze rozwinięta. W licznych zatokach i fiordach ulokowały się mniejsze lub większe osady. Głównym miastem państwa jest jego stolica Reykjavík, gdzie mieszka 119,1 tys. mieszk., czyli blisko 2/5 ludności kraju. Natomiast w całym regionie stołecznym mieszka 3/5 ludności kraju. Pozostałe większe miasta to: Kópavogur (30 tys.), Hafnarfjörður (25,3 tys.), Akureyri (17,3 tys.), Keflavík (14 tys.), Garðabær (10 tys.), Mosfellsbær (8,4 tys.), Akranes (6,5 tys.), Selfoss (6,3 tys.), Seltjarnarnes (4,7 tys.) i Heimaey (4,4 tys.). Główny międzynarodowy port lotniczy położony jest w Keflavíku, natomiast dwa mniejsze, obsługujące również loty międzynarodowe, to Akureyri oraz Egilsstaðir. Lotnisko w Reykjavíku obsługuje właściwie tylko loty krajowe (nie licząc lotów na pobliską Grenlandię).

Odległość do najbliższych państw i wysp

• Dania:
  • Grenlandia: 287 km
  • Wyspy Owcze: 420 km
• Norwegia:
  • Jan Mayen: 550 km
  • Norwegia kontynentalna: 970 km
• Wielka Brytania: 798 km
• Irlandia: 1060 km

Historia

Islandia należy do najpóźniej zasiedlonych obszarów Europy. Pierwsi osadnicy pojawili się w 874. Byli to norwescy wikingowie oraz celtyccy (szkoccy i iryjscy) osadnicy. W roku 930 zebrali się oni po raz pierwszy na zgromadzeniu ogólnym, zwanym Althingiem.

Można jednak spotkać się z opinią, iż ówczesny Althing nie był parlamentem, przez parlament rozumiemy bowiem instytucję demokracji pośredniej, czyli przedstawicielskiej, tymczasem Althing w średniowieczu był dorocznym zgromadzeniem wszystkich wolnych mieszkańców Islandii – a więc formą demokracji bezpośredniej, zbliżonej swym charakterem do wieców, powszechnych zarówno wśród plemion słowiańskich, jak i germańskich. Tym samym nie ma podstaw historycznych do odbierania parlamentowi angielskiemu prawa pierwszeństwa.

Na Islandii powszechne było piśmiennictwo, kolekcję starych rękopisów zawiera Sagñanet.

Islandia pozostała niezależna przez 300 lat, by w XIII wieku popaść w zależność norweską, a potem duńską. Pewną autonomię uzyskała w 1874. W 1918 odzyskała niepodległość, z królem duńskim jako tytularną głową państwa. Islandia ogłosiła się republiką w 1944.

26 maja 1968 Islandia przeprowadziła zmianę organizacji ruchu na prawostronny (tzw. H-dagurinn).

Ustrój polityczny

Islandia jest republiką zgodnie z obowiązującą konstytucją z 1944 (była nowelizowana w 1984 oraz w 1991). Głową państwa jest prezydent, który wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich co 4 lata. Jednak kompetencje prezydenta są mocno ograniczone, a głównym podmiotem władzy ustawodawczej jest 1-izbowy parlament, Althing (isl. Alþingi). Parlament liczy 63 członków. Są oni wybierani na 4-letnią kadencję według systemu proporcjonalnego. Szefem rządu jest, wyznaczany przez prezydenta, premier, który wraz z resztą gabinetu stanowi władzę wykonawczą. Rząd musi posiadać zaufanie parlamentu, przed którym ponosi odpowiedzialność.

Podział administracyjny

Islandia podzielona jest na 23 regiony, regiony administracyjne (isl. sýsla, l.mn. sýslur) oraz 14 niezależnych miast, czyli kaupstaður (l.mn. kaupstaðir). Na poziomie lokalnym wyróżnia się 104 gminy (hreppur), które zajmują się oświatą, transportem i zagospodarowaniem przestrzeni.

Islandia jest też podzielona na 8 okręgów sądowych, które są zgrupowaniami sýslur. Do 2003 były one także podstawą wydzielenia okręgów wyborczych. Obecnie jest tylko 6 okręgów wyborczych, a ich zasięg i liczba mandatów bardziej odpowiada liczbie ludności na danym obszarze.

Demografia

Ludność

Odizolowanie wyspy od reszty kontynentu ograniczyło imigrację. Stąd też dopływ nowego materiału genetycznego był ograniczony przez wieki. Dzięki bogatej tradycji ustnej i pisanej wiele z rodzin może wskazać swoich przodków na wiele pokoleń wstecz. Wszystko to sprawia, że współcześni Islandczycy są przedmiotem wielu badań genetycznych. Przyrost naturalny wynosi 0,66% (2013). Ludność poniżej 14. roku życia stanowi 21%, a powyżej 65. roku 12%. Przeciętna długość życia mężczyzny wynosi 78 lat (78,43), a kobiety prawie 83 lata (82,73).

Język

Kulturowo Islandczycy należą do Skandynawów – posługują się językiem islandzkim, jednym z języków skandynawskich.

Religia

Religią państwową jest luteranizm. Do islandzkiego Kościoła luterańskiego należy 75,1% Islandczyków. Katolicy natomiast stanowią 3,5% ludności. W Islandii działa także wiele mniejszych grup chrześcijańskich jak Wolny Kościół Luterański Rejkiawiku – 2,9%, Wolny Kościół Luterański Hafnarfjörðuru – 1,9%, a także pewna liczba zielonoświątkowców, adwentystów dnia siódmego, innych kościołów protestanckich, Świadków Jehowy i prawosławnych. Z innych religii obecni tu są neopoganie, buddyści, muzułmanie i bahaiści. Pozostali, niestowarzyszeni w żadnej religii i nieokreśleni stanowią 11,7%.

Gospodarka

Reykjavík

Lodowiec Eyjafjallajökull

Gorące źródło Leirhnjukur

Kanion Öxaráfoss w Parku Narodowym Þingvellir

Dettifoss

Zdjęcia satelitarne Islandii

Lato

Według „The World Competitiveness Scoreboard 2012” trzynasta najbardziej konkurencyjna gospodarka w Europie, oraz dwudziesta szósta na świecie (według rankingu z 2005 roku pierwsza w Europie, oraz czwarta na świecie). Podatki stanowią 42% PKB Islandii. W 2007 Islandia zajęła pierwsze miejsce na świecie pod względem HDI. W 2012 zajęła miejsce 13.

Zatrudnienie w 2001 wynosiło 162,7 tys. osób, z czego:

• rolnictwo i rybołówstwo – 7,8%,
• przemysł – 22,6%
• usługi – 69% (duży udział turystyki).

Zatrudnienie w 2005 wynosiło 165,6 tys. osób, z czego:

• rolnictwo i rybołówstwo – 6,5%,
• przemysł – 21,7%,
• usługi – 71,8%.

Podstawą gospodarki Islandii jest rybołówstwo. Islandzka flota rybacka liczy 1752 statki o łącznym tonażu 181 531 BRT. Ogółem roczny połów ryb wynosi 1322,9 tys. ton. W ostatnich latach zubożenie zasobów rybnych spowodowało konieczność wprowadzenia zakazów i ograniczeń, coraz bardziej popularne stały się farmy rybne. W połowach morskich Islandii głównie łowione są ryby: błękitek, śledź, gromadnik i dorsz. Produkty rybne w 2004 stanowiły 40% wyprodukowanych towarów i w 2006 roku eksportowano 661,2 tys. ton ryb (głównie ryby mrożone).

Szacuje się, że na Islandii żyje cztery razy więcej owiec niż ludzi (pogłowie wielkości 1,1-1,2 mln) w okresie letnim. Liczba owiec, sumowana pod koniec roku, już po uboju, ale jeszcze przed wydaniem na świat młodych (owce są zwierzętami, które wydają potomstwo w określonym czasie w ciągu roku) wynosi ok. 500 tys. sztuk (dane z 1998), czyli ok. dwukrotną liczbę mieszkańców Islandii.

Przemysł w Islandii jest stosunkowo młodą dziedziną gospodarki. Większe zakłady powstawały w XX w. Głównie są to zakłady przemysłu spożywczego związanego z surowcami na bazie rolnictwa i rybołówstwa. Na bazie rolnictwa także powstał przemysł lekki i zakłady przerobu skór. Znajduje się sporo niewielkich fabryk produkujących sprzęt elektryczny, artykuły gospodarstwa domowego, wyroby ceramiczne, toaletowe, produkty spożywcze i cukiernicze, a także inne towary powszechnego użytku. Znacznie rozwinięty jest przemysł poligraficzny.

Do dużych zakładów, reprezentujących nowe gałęzie przemysłu należy zaliczyć cementownię w Akranes, fabrykę nawozów sztucznych w Hafnarfjörður, huty aluminium: Straumsvik pod Hafnarfjörður oraz budowaną w Reyðarfjörður. Działające od 1966 nad jeziorem Myvatn zakłady przerobu diatomitu, kończą swą produkcję.

Poza tym głównymi zasobami Islandii są energia wodna, energia geotermiczna, aluminium i diatomity. W szklarniach ogrzewanych energią geotermiczną uprawiane są warzywa i kwiaty, a nawet banany.

W 2007 parlament islandzki przyjął plan pierwszej w świecie całkowitej rezygnacji z paliw kopalnych. Głównym źródłem energii wykorzystywanym powszechnie ma być wodór. Program ten przewiduje również wykorzystanie na szeroką skalę samochodów i autobusów napędzanych energią elektryczną pochodzącą z wodorowych ogniw paliwowych. Szacuje się, że realizacja planu zajmie 30–40 lat.

Keflavík

Akureyri

Egilsstaðir

Hornafjörður

Húsavík

Norðfjörður

Patreksfjörður

Raufarhöfn

Reykjavík

Siglufjörður

Vestmannaeyjar

Þórshöfn

Porty lotnicze na Islandii

Kryzys finansowy 2008

W 2008 w wyniku światowego kryzysu finansowego islandzki system bankowy, będący zarazem najlepiej rozwiniętą z gałęzi islandzkiej gospodarki, załamał się. Islandzki kryzys finansowy z 2008, będący efektem koniunktury na rynkach światowych i systemu bankowego w kontekście światowego kryzysu ekonomicznego w 2008, stanowi ogromny problem dla Islandii. Trzy z największych islandzkich banków dotknięte zostały kryzysem i kontrolę nad nimi przejął rząd. Pierwszy z nich Glitnir został znacjonalizowany pod koniec września 2008. Po niedługim czasie kontrola nad Landsbanki została przekazana Fjármálaeftirlitið (Islandzki urząd nadzoru finansowego). Następnie ten sam organ przejął kontrolę nad największym bankiem Islandii Kaupthing Bank. Efekty tych zdarzeń były odczuwalne w Wielkiej Brytanii, kiedy to klienci upadającego Icesave (banku internetowego będącego własnością Landsbanki) od 7 października nie byli w stanie wypłacić z kont swoich oszczędności.

Od września 2007 do września 2008 kurs islandzkiej waluty spadł o ponad 70 proc. Premier Geir Haarde w emocjonalnym orędziu telewizyjnym zapowiedział, że rząd gwarantuje wypłatę środków z rachunków bankowych do wysokości 2,5 mln ISK. Według rządu oszczędnościom nic nie zagrażało, jednak transakcje walutowe zostały wstrzymane. Wszystkie te środki nie wystarczyły jednak by ustabilizować zagrożony sektor bankowy, nad którym rząd przejął pełną kontrolę.

W celu stabilizacji systemu finansowego Islandia pożyczyła ok. 6 mld dolarów od konsorcjum, w skład którego weszły Międzynarodowy Fundusz Walutowy, kraje skandynawskie, Wielka Brytania, Holandia i Polska. Udział Polski miał wynieść ok. 200 mln dolarów.

26 stycznia 2009 premier Geir Haarde podał swój rząd do dymisji.

Wykorzystanie gruntów

Rodzaj	Powierzchnia (tys km²)	Procent całości (%)
tereny uprawne	1.1	1
pastwiska	20	19,5
lodowce	12	11,5
jeziora	3	3
lawa	11	10,5
piaski	4	4
nieużytki	52	50,5

Turystyka

Około 69% pracujących na Islandii jest zatrudnionych w usługach, głównie turystycznych. Wyspę odwiedza około 1 mln turystów zagranicznych rocznie. Są to głównie turyści z Niemiec, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. W 2004 dochód z turystyki wyniósł 372 mln USD.

Liczba turystów jest ograniczana, aby nie zniszczyć naturalnego piękna kraju, objętego ochroną poprzez utworzenie Parku Narodowego Vatnajökull.

Kultura

Najbardziej znani islandzcy twórcy to:

• w dziedzinie muzyki:

piosenkarki Björk, Emilíana Torrini, zespoły Sigur Rós, múm, GusGus oraz multiinstrumentalista i producent Ólafur Arnalds

• w dziedzinie literatury:

laureat Nagrody Nobla w 1955 Halldór Laxness,

pisarz Gunnar Gunnarsson

• w dziedzinie filmu:

reżyser Fridrik Thor Fridriksson

• w dziedzinie tańca:

narodowa grupa taneczna

Kuchnia Islandii

Kuchnia Islandii jest typową kuchnią północy opierającą się na elementach wyżywienia, które były w tym rejonie od zawsze jak: ryby, wyroby mleczarskie, zboża i jagnięcina. Na Islandii powstało wiele typowych specjałów jak choćby: hakarl, czyli sfermentowane mięso rekina, selshreifar – kwaszone płetwy foki albo harðfiskur, czyli ryby suszone na świeżym powietrzu. W kuchni tego kraju najpopularniejsze są dania z ryb takich jak: pstrągi, dorsze, łososie, halibuty, łupacze, płastugi. Do przyprawiania dań często również dodaje się sproszkowane algi morskie. Z mięsa tradycyjnymi potrawami są:

• hangikjöt – czyli wędzona lub gotowana baranina lub jagnięcina
• svið – gotowane głowy owcze, baranie
• lifrarpylsa – pudding z wątroby owczej z mąką żytnią oraz płatkami owsianymi

Związki z Polską

W języku polskim powstała jedna z najstarszych książek o Islandii, wydana w 1638 w Lesznie książka Daniela Vettera pod tytułem Islandia álbo Krotkie opisanie Wyspy Islandiy. Stanisław J. Bartoszek jest autorem cenionego na całym świecie, tłumaczonego na kilka języków podręcznika do nauki języka islandzkiego. W Polsce ukazał się również jego słownik polsko-islandzki.

Bardzo prominentną postacią w dziejach kultury muzycznej na Islandii był polski dyrygent Bohdan Wodiczko.

Polacy są też największą po Islandczykach grupą etniczną na wyspie. Szacowana liczba Polaków waha się od 7 do 12 tys. osób. Pracują głównie w rybołówstwie i przetwórstwie rybnym.

W Polsce od 1959 istnieje Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Islandzkiej. Podobne organizacje istnieją też na Islandii. Jest to Stowarzyszenie Polonii Islandzkiej, którym od wielu lat kieruje Witold Bogdański. Druga organizacja to Towarzystwo Przyjaźni Islandzko-Polskiej kierowane przez Stanisława Bartoszka.

Od 1984 w Hafnarfjördur na przedmieściach Reykiaviku prowadzi działalność polski klasztor sióstr karmelitanek.

Od kwietnia 2013 działa Ambasada RP w Reykjaviku.

Zobacz też

• Stosunki Islandii z Unią Europejską

Linki zewnętrzne

 Wikimedia Atlas: Islandia – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons

• Iceland News Polska – portal dotyczący życia w Islandii
• IcelandReview – anglojęzyczny portal z wiadomościami z Islandii (ang.)