Andorra

Andorra

Andorra Kong-kok (tha̍k "Āndórrah", Catalunya-gí: Principat d'Andorra) sī Europa sai-lâm-pêng ê 1 ê chiâⁿ sè ê kong-kok ("thâu-lâng-kok"), khiā tī Pirineo Soaⁿ-lêng, giap tī Hoat-kok kap Se-pan-gâ tiong-kan. Andorra éng-koè ko·-li̍p, taⁿ hiān-chāi in-ūi koan-kong, kim-iông hoat-ta̍t--khí-lâi, ke chin hoân-hoâ.

Ki-pún chu-liāu

• Koaⁿ-hong gí-giân: Catalunya-gí
• Hú-siâⁿ: Andorra la Vella
• Kok-ka ê thâu-lâng:
  • Hoat-kok-chek ê coprince: Jacques Chirac
  • Se-pan-gâ-chek ê coprince: Joan Enric Vives i Sicilia
  • Chèng-hú ê thâu-lâng: Jaume Bartumeu Cassany
• Bīn-chek: 468 km² (pâi tē-178-miâ, chúi chin chió)
• Jîn-kháu:
  • 69,150 (2003 nî)
  • Bi̍t-tō·: 144.5/km²

Andorra m̄ sī Europa Liân-bêng ê hoē-oân-kok, m̄-koh ū te̍k-sû ê keng-chè koan-hē.

Tē-lí

Oē-chheⁿ tô·

Andorra ê tē-hêng khah chē sī koân soaⁿ, pêng-kin-koân ū 1,996 m, siāng koân kàu 2,946 m. Ū 3 ê soaⁿ-kok, kî-tiong 2 ê ha̍p chò tē-3-ê. Valira-hô ê chúi tùi hia lâu khì kah Se-pan-gâ.

Un-tài-hêng ê khì-hāu, m̄-koh in-ūi tī hái-poa̍t khah koân ê só·-chāi, koâⁿ-thiⁿ ê seh pí-kàu khah chē, joa̍h--lâng mā khah liâng--tām-po̍h-á.

Hêng-chèng tan-ūi

Andorra siat 7 ê siā-lí, hō·-chò parròquies (tan-sò· parròquia):

• Andorra la Vella
• Canillo
• Encamp
• Escaldes-Engordany
• La Massana
• Ordino
• Sant Julià de Lòria

Keng-chè

Lông-gia̍p sī thoân-thóng ê keng-chè chu-goân. In-ūi Andorra ê thó·-tē kan-na 2% sek-ha̍p chèng-choh, che chú-iàu sī chhī cheng-siⁿ, te̍k-pia̍t sī iûⁿ-á. Chia̍h-mi̍h chú-iàu sī chìn-kháu--ê.

Hiān-tāi ê keng-chè ki-chhó· í-keng choán khì koan-kong-gia̍p hām kim-iông. Koan-kong-gia̍p ê seng-sán-gia̍h chiàm KSCh ê 80%. Liōng-kî-iok ta̍k-nî ū 9-pah-bān lâng khì hia koan-kong, siau-hùi. Andorra ê bián-soè chè-tō· kap i ê koan-kong kiàn-siat te̍k-pia̍t siū hoan-gêng. Chóng--sī, choè-kīn kúi-nî kè-piah Hoat-kok, Se-pan-gâ ê keng-chè ū khah khai-hòng, tì-tio̍h in kok-lāi ê siau-hùi sán-phín pí éng-koè khah phong-phài, soè-kim mā ū khah kē, tùi Andorra ê kēng-cheng-le̍k sī 1 ê thiau-chiàn.

Kim-iông-gia̍p ê bián-soè chèng-chhek mā sī keng-chè ê tōng-le̍k.

Chè-chō-gia̍p chú-iàu seng-sán hun, kńg-hun (cigar) kap ka-khū.

Andorra kap Europa Liân-bêng ū te̍k-sû ê keng-chè koan-hē. I ê chè-chō-phín tī EL lāi-pō· bián phah chìn-kháu-soè. Lông-gia̍p-phín hong-bīn tō bô kâng.

1999 nî chìn-chêng, Andorra iōng Hoat-kok ê franc, Se-pan-gâ ê peseta chò i ê hòe-pè. Taⁿ í-keng kái iōng euro.

Siā-hoē

Andorra ê kok-bîn sī kok-ka jîn-kháu ê chió-sò·, chiàm 33% niā-niā. Se-pan-gâ-lâng chiàm 43%, Phû-tô-gâ-lâng chiàm 11%, Hoat-kok-lâng 7%, chhun ê kok-chióng gōa-kok-lâng chiàm 6%.

Catalunya-gí sī î-it ê koaⁿ-hong-gí. Chhù-piⁿ Se-pan-gâ ê Catalunya tē-tài mā kóng kāng-khoán ê oē. Se-pan-gâ-gí, Hoat-gí mā ē thong.

Lô-má Thian-chú-kàu sī chú-iàu ê chong-kàu.

Chèng-tī

Andorra kàu-kah choè-kīn kúi-nî chiah ū bêng-khak chiōng chèng-tī thé-chè pun chò 3-hun-koân ê chè-tō·.

1993 nî ê hiàn-hoat khak-jīm Andorra sī 1 ê kok-hōe-chè ê bîn-chú thé-chè. Kok-ka ê thâu-lâng goân-chāi sī thoân-thóng ê 2-ūi coprince, in phài tāi-piáu-thoân khì tī Andorra. In bô chhú-siau chèng-hú koat-chhek ê koân-lī; chèng-hú ê thâu-lâng chiah chiâⁿ-si̍t ū hoāⁿ hêng-chèng-koân.

Kán-sú

Chit pha iáu-bōe ū lâng siá. Chhiáⁿ tàu pó͘-chhiong lōe-iông.