Tunezja
| الجمهورية التونسية Republika Tunezyjska |
|||||
|
|||||
| Dewiza: نظام، حرية، عدالة (Porządek, Wolność, Sprawiedliwość) |
|||||
| Hymn: Himat Al Hima (Obrońcy Ojczyzny) |
|||||
 |
|||||
| Język urzędowy | arabski | ||||
| Stolica | Tunis | ||||
| Ustrój polityczny | republika | ||||
| Głowa państwa | prezydent Al-Badżi Ka’id as-Sibsi | ||||
| Szef rządu | premier Al-Habib as-Sid | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
91. na świecie 163 610 km² 5% |
||||
| Liczba ludności (2010) • całkowita • gęstość zaludnienia |
77. na świecie 10 531 767 64,4 osób/km² |
||||
| PKB (2013) • całkowite • na osobę |
47,44 mld[1] USD 4345[1] USD |
||||
| PKB (PSN) (2013) • całkowite • na osobę |
108,4 mld[1] USD 9932[1] USD |
||||
| Jednostka monetarna | dinar tunezyjski (TND) | ||||
| Niepodległość | od Francji 20 marca 1956 |
||||
| Strefa czasowa | UTC +1 (cały rok) | ||||
| Kod ISO 3166 | TN | ||||
| Domena internetowa | .tn | ||||
| Kod samochodowy | TN | ||||
| Kod samolotowy | TS | ||||
| Kod telefoniczny | +216 | ||||
 |
|||||
Tunezja (Tunis, Republika Tunezyjska – Al-Dżumhurija at-Tunisija, wymowa) – państwo leżące w północnej Afryce nad Morzem Śródziemnym. Graniczy z Algierią i Libią. W latach 1881–1956 pod protektoratem Francji. Od 12 listopada 1956 roku w ONZ, a od 1 października 1958 r. członek Ligi Państw Arabskich. Stolicą kraju jest Tunis, a inne większe miasta to: Safakis, Arjana, Bizerta (Banzart), Kabis (Gabés), Susa (Sousse).
Spis treści
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Położenie[edytuj | edytuj kod]
Tunezja położona jest w Afryce Północnej i zajmuje powierzchnię wielkości połowy Polski. Wybrzeże Tunezji na północy i wschodzie opływa Morze Śródziemne. Północ kraju jest górzysta i gęsto zalesiona. Im dalej na południe, ukształtowanie terenu zmienia się w coraz bardziej płaskie i suche aż do obszaru szotów (słone jeziora, zazwyczaj wyschnięte) wyznaczających początek strefy saharyjskiej.
Klimat[edytuj | edytuj kod]
Na wybrzeżu klimat śródziemnomorski. Na wschodnim wybrzeżu bardziej suchy. Na północy występuje klimat podzwrotnikowy, od pośredniego między morskim a kontynentalnym, na południu zwrotnikowy skrajnie suchy-kontynentalny.
Historia[edytuj | edytuj kod]
W 814 p.n.e. Fenicjanie założyli Kartaginę (obecnie przedmieścia Tunisu), która po latach świetności i walk z Rzymem została kompletnie zniszczona w wyniku trzeciej wojny punickiej w 146 p.n.e. Prowincja rzymska „Africa” (ze stolicą w Kartaginie) stała się spichlerzem Rzymu i przeżywała kolejny okres rozkwitu aż do upadku Cesarstwa. Po okresie rządów Bizancjum, w efekcie prób opanowania Afryki przez Arabów, w 670 r. został założony Kairuan jako baza ekspansji islamu. Od 800 r. rządziło tu wiele dynastii, między innymi Hafsydzi, aż do 1574 r., kiedy kraj został włączony do Imperium Osmańskiego. W 1881 roku rozpoczął się okres protektoratu francuskiego (Tunezja francuska), który trwał do 20 marca 1956 kiedy Tunezja odzyskała niepodległość. Rok później została proklamowana republika i na czele państwa stanął Habib Burgiba.
W 1964 roku Burgiba przekształcił dotychczasową partię, Neo-destur w ugrupowanie o nazwie Desturowska Partia Socjalistyczna[2]. Od lat 60. rząd wspierał zagranicznych bojowników niepodległościowych, wsparł m.in. Afrykański Kongres Narodowy walczący z reżimem apartheidu poprzez dotacje na zakup uzbrojenia[3][4], wsparł też ugrupowania niepodległościowe toczące angolską wojnę o niepodległość oraz Front Wyzwolenia Erytrei toczący wojnę o niepodległość tego kraju[5] oraz [6][7]. W styczniu 1974 roku Libia i Tunezja ogłosiły unię polityczną o nazwie Arabską Republikę Islamską. Ruch okazał się być w Tunezji bardzo niepopularny i wkrótce upadł[8] na co w odwecie Libia rozpoczęła w latach 80. sponsorowanie tunezyjskich bojowników antyrządowych[9]. Prezydent udzielił wsparcia bojownikom niepodległościowej Organizacji Wyzwolenia Palestyny oraz zgodził się na stacjonowaniu w kraju oddziałów OWP a w kraju schronienie znalazł lider grupy, Jasir Arafat. W 1985 roku obóz OWP w Tunezji został zaatakowany przez armię Izraela w ramach Operacji Drewniana Noga, Izrael stwierdził, iż około 60 członków OWP zostało zabitych,. Ponadto podczas nalotu zginęła nieznana liczba cywili[10]. W rezolucji 573, Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, zatwierdzonej jednogłośnie (Stany Zjednoczone wstrzymały się od głosu), potępiano atak, jako rażące naruszenie suwerenności Tunezji oraz uznano, iż zaatakowana strona ma prawo do otrzymania odpowiedniego odszkodowania[11].
Tunezją od 7 listopada 1987 do 14 stycznia 2011 roku rządził Zajn al-Abidin ibn Ali i utworzone przez niego Zgromadzenie Demokratyczno-Konstytucyjne, który objął władzę po bezkrwawym zamachu stanu (zwołano konsylium lekarskie, które orzekło że prezydent Habib Burgiba nie jest w stanie dłużej sprawować urzędu z powodu sędziwego wieku). Wówczas urzędujący dopiero od miesiąca premier ibn Ali został ogłoszony prezydentem. Po przejęciu władzy wprowadził w 1988 roku zmiany w konstytucji, m.in.: zniósł dożywotnie sprawowanie urzędu prezydenta (prezydent mógł być wybierany ponownie na stanowisko tylko 2 razy, jednak kolejna zmiana konstytucji z 2002 zniosła ograniczenie reelekcji). Prezydent Zajn al-Abidin ibn Ali urzędował 5 kadencji, w wyborach otrzymywał poparcie (oficjalnie) 99,6% (1999), 94,48% (2004) i 95% (2009). Na początku swojej kadencji ibn Ali dążył do demokratyzacji kraju, zwolnił więźniów politycznych w tym i islamskich ekstremistów, co zaowocowało utworzeniem islamskiej partii opozycyjnej an-Nadha, która zyskiwała coraz większe poparcie w kampusach uniwersyteckich (na tle wydarzeń w Algierii). Po zamachu z 1991 roku w Tunisie (za którym stali islamiści), przeprowadzono serię procesów przeciwko członkom an-Nadha. Nowa ustawa o partiach politycznych (1988) uniemożliwia legalizację partii, której działalność opiera się na założeniach religijnych. Zaostrzono również rządową kontrolę instytucji wyznaniowych. Od tego czasu powrócono do polityki względem opozycji jaka stosowana była za Burgiby, a prasa wróciła do tradycyjnej roli bezkrytycznego poplecznika rządu. Aby wypełnić dawne obietnice dotyczące utworzenia systemu wielopartyjnego, partie opozycyjne otrzymały przydział miejsc w parlamencie mimo, iż w trakcie wyborów (2004) nie udało im się uzyskać choćby jednego mandatu.
14 stycznia 2011 roku Zajn al-Abidin ibn Ali uciekł z kraju pod wpływem rozpoczętych 17 grudnia 2010 masowych protestów społecznych. Obowiązki prezydenta przejął wówczas premier Mohamed Ghannouchi a następnego dnia przewodniczący parlamentu Fu’ad al-Mubazza. Rewolucja doprowadziła do zalegalizowania wielu tępionych podczas rządów ibn Alego partii politycznych oraz rozpoczęła proces transformacji ustrojowej.
Po wydarzeniach arabskiej wiosny, 23 października 2011 odbyły się wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego, które miało pełnić rolę tymczasowego parlamentu. Zwyciężyła w nich konserwatywna Partia Odrodzenia (Hizb an-Nahda) zdobywając 41,47% głosów[12]. 13 grudnia 2011 na nowego prezydenta kraju został zaprzysiężony Al-Munsif al-Marzuki, przywódca partii Kongres Republiki.
Na podstawie uchwalonej 27 stycznia 2014 nowej konstytucji, 26 października 2014 odbyły się wybory parlamentarne do Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych, w których zwyciężyła laicka partia Wezwanie Tunezji. W wyborach prezydenckich, które odbyły się 23 listopada i 21 grudnia 2014 były premier Al-Badżi Ka’id as-Sibsi zdobył 55,68% głosów w drugiej turze i pokonał urzędującego prezydenta Al-Munsifa al-Marzukiego, który otrzymał 44,32% głosów[13]. 31 grudnia 2014 as-Sibsi został oficjalnie zaprzysiężony na stanowisku głowy państwa[14].
18 marca 2015 doszło w Tunisie do zamachu terrorystycznego przeprowadzonego przez bojowników Państwa Islamskiego na turystów zwiedzających Muzeum Bardo. Śmierć poniosły 23 osoby, obywatele wielu państw świata.
Ustrój polityczny[edytuj | edytuj kod]
System polityczny[edytuj | edytuj kod]
Republika Tunezyjska jest krajem o systemie semiprezydenckim. Według konstytucji uchwalonej 27 stycznia 2014 przez tunezyjskie Zgromadzenie Konstytucyjne[15] głową państwa jest prezydent, władzę wykonawczą sprawuje prezydent oraz rząd kierowany przez premiera, władzę ustawodawczą stanowi jednoizbowy parlament – Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych[16].
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Tunezja jest podzielona na 24 gubernatorstwa zwane wilajami. Gubernatorstwa dzielą się dalej na łącznie 262 dystrykty, a te na gminy.
Siły zbrojne[edytuj | edytuj kod]
Tunezja dysponuje trzema rodzajami sił zbrojnych: wojskami lądowymi, marynarką wojenną oraz siłami powietrznymi[17]. Uzbrojenie sił lądowych Tunezji składało się w 2014 roku z: 350 czołgów, 900 opancerzonych pojazdów bojowych, 68 dział samobieżnych oraz 170 zestawów artylerii holowanej[17]. Marynarka wojenna Tunezji dysponowała w 2014 roku 25 okrętami obrony wybrzeża oraz sześcioma okrętami obrony przeciwminowej[17]. Tunezyjskie siły powietrzne z kolei posiadały w 2014 roku uzbrojenie w postaci m.in. 12 myśliwców, 87 samolotów transportowych, 40 samolotów szkolno-bojowych oraz 75 śmigłowców[17].
Armia tunezyjska w 2014 roku liczyła 40,5 tys. żołnierzy zawodowych oraz 12 tys. rezerwistów. Według rankingu Global Firepower (2014) tunezyjskie siły zbrojne stanowią 66. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 550 mln dolarów (USD)[17].
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Główne gałęzie gospodarki[edytuj | edytuj kod]
Główne gałęzie gospodarki to: rolnictwo, przemysł wydobywczy, przemysł naftowy, turystyka, przemysł odzieżowy.
Program gospodarczy[edytuj | edytuj kod]
Do lat 60. Tunezja była jednym z głównych eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego. W połowie lat 80. XX w. został zapoczątkowany program zmian strukturalnych w gospodarce kraju, który był wspierany przez Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Program realizował m.in. liberalizację cen i handlu zagranicznego, a także dalszą prywatyzację przedsiębiorstw należących do państwa.
Statystyki gospodarcze[edytuj | edytuj kod]
- Dochód narodowy na jednego mieszkańca – 6 600 USD
- Inflacja – 2,7% (2001)
- Zadłużenie – 11,5 mld USD
- Obroty w handlu zagranicznym:
- eksport: 6,6 mld USD
- import: 8,9 mld USD
- Główni partnerzy – Niemcy 24%, Włochy 17%, Francja 14%, inni 45%
Transport i łączność[edytuj | edytuj kod]
- Długość linii kolejowych: 2260 km
- Długość dróg samochodowych: 29,2 tys. km
- Porty morskie
- Linie lotnicze
- Porty lotnicze
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Ludność[edytuj | edytuj kod]
Dane demograficzne i socjologiczne[18]:
| 2010 | |
|---|---|
| Liczba ludności | 10 673 800 |
| Gęstość zaludnienia | 67,7 os./km² |
| Ludność miejska | 66,1% |
| Przyrost naturalny | 1,29% |
| Ludność według wieku (%) | |
| 0 – 14 | 23,7 |
| 15 – 29 | 28,5 |
| 30 – 59 | 37,9 |
| ponad 60 | 9,9 |
| Średnia długość życia (lata) | |
| Całej populacji | 74,3 |
| Mężczyzn | 72 |
| Kobiet | 77 |
| 2005 | |
| Poziom wykształcenia (%) | |
| Bez szkoły | 23,5 |
| Podstawowy | 36,6 |
| Średni | 32,2 |
| Wyższy | 7,7 |
Struktura etniczna:
Arabowie 98%
Europejczycy 1%
Żydzi i inni 1%.[19]
Struktura siły roboczej w podziale na sektory:
rolnictwo i rybołówstwo 17,7%
przemysł, kopalnie, energetyka, budownictwo i roboty publiczne 33%
handel i usługi 49,3%.[18]
Religia[edytuj | edytuj kod]
- islam – 99,2%
- niereligijni – 0,5%
- chrześcijaństwo – 0,3%:
- katolicyzm – 0,25%
- protestantyzm i anglikanizm – 0,02%
- prawosławie – 0,01%
Źródło: Joshua Project, 2010[20]
Języki[edytuj | edytuj kod]
Kultura i życie[edytuj | edytuj kod]
Tunezyjczycy mieli swój narodowy strój w kolorze bordowym: kamizelka, spodnie i czapeczka podobna do tureckiego fezu.
Sztuka[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Tunezji zachowały się ryty naskalne, ceramika z okresu późnego paleolitu, mezolitu oraz neolitu (ok. 6000 p.n.e.); sztukę staroż. reprezentują ruiny budowli rzymskich (m.in. w Dugga, Al-Dżamm, Kartaginie), a także wyroby fenickie (stele, sarkofagi) odkryte na terenie dawnych miast punickich (m.in. Kartagina, Utyka, Susa); w południowej części Tunezji występują zabytki związane z kulturą Berberów. Tunezja była ośr. sztuki starochrześc. (Kartagina) i bizant. (resztki kościołów, mury w Kasr Hilal); w VII w. pojawiła się sztuka islamu (meczety z dziedzińcami i prostokątnymi minaretami, m.in. Kairuan, Tunis, Safakis, Susa, Tauzar; madrasy, obwarowania); od XVI w. wznoszono na wzór tur. meczety kopułowe. W XIX w. rozpoczął się proces europeizacji sztuki tunezyjskiej; rodzimy charakter zachowało arab. rzemiosło artystyczne.
Nauka[edytuj | edytuj kod]
Oficjalnie podaje się, że 19% budżetu państwa przeznaczane jest na naukę i oświatę. Statystyki nie podają jednak, ile jest wyższych uczelni w Tunezji. Uniwersytety znajdują się w miejscowościach przemysłowych i dobrze rozwiniętych, jak Sfax czy Tunis.
Obyczaje[edytuj | edytuj kod]
Tunezja jest najbardziej liberalnym krajem arabskim, o czym świadczą m.in. rozbudowane prawa kobiet. Kobiety zawdzięczają to pierwszej żonie Habiba Burgiby, która była Francuzką. Niektórzy uważają, że to ona przekonała męża do kilku wielkich reform, m.in. zniesienia wielożeństwa, zniesienia noszenia tradycyjnych chust przez kobiety (Burgiba nazwał te chusty wstrętnymi szmatami), kontrolowania rozwodów przez sądy (w tym równych praw do dzieci), dopuszczenia kobiet do szkół, parlamentu, władzy i innych form życia publicznego. Jednak należy zauważyć, że we Francji aż do 1970 roku (do wejścia w życie ustawy z dnia 4 czerwca 1970) obowiązywało tzw. puissance paternelle, to znaczy tylko ojcu przysługiwała władza rodzicielska po rozwodzie.
W 1967 roku Bourgiba zalegalizował również aborcję, obecnie jest ona dostępna na życzenie kobiety i bezpłatna (istnieje również legalna prostytucja oraz domy publiczne).
Tunezyjskie kobiety stanowią prawie 12% członków Tunezyjskiej Izby Deputowanych i ponad 20% członków rad miejskich. Odgrywają również znaczącą rolę w rządzie i dyplomacji (w tym m.in. na takich stanowiskach, jak gubernatorzy prowincji, prezydenci miast, sekretarze stanu, ambasadorowie itp.). Młode kobiety stanowią 55% studentów na uniwersytetach.
Z drugiej jednak strony, nadal istnieją pewne konserwatywne miasta – na południu kraju, gdzie zachowywane są stare obyczaje. Dziewcząt nie obowiązuje jednak zakaz chodzenia samej po ulicach. Ponadto w bardzo tradycyjnych rodzinach kobiety chodzą w ubraniach zakrywających nogi i ramiona, szczególnie kiedy wybierają się do meczetu.
Jedyną pozostałością prawa islamskiego w Tunezji jest prawo dziedziczenia, według którego kobieta, jeżeli nie zostawiono testamentu, dziedziczy połowę tego, co jej męscy członkowie rodziny – bracia itd. Jeżeli jednak rodzice spiszą testament, prawo to nie ma zastosowania. Zeznania kobiety i mężczyzny w tunezyjskim sądzie mają taką samą wartość prawną, kobieta posiada również takie samo prawo do otrzymania opieki nad dziećmi po rozwodzie.
Święta narodowe[edytuj | edytuj kod]
- 20 marca – Dzień Niepodległości (1956) – rocznica odzyskania przez Tunezję niepodległości.
- 25 lipca – Święto Republiki (1957) – rocznica objęcia przez Habiba Burgibę urzędu prezydenta.
- 13 sierpnia – Tunezyjski Dzień Kobiet
Miejsca wpisane do listy światowego dziedzictwa UNESCO[edytuj | edytuj kod]
- Pozostałości miasta punickiego i rzymskiego w Kartaginie – od 1979
- Medyna w Tunisie ze starą zabudową mieszkalną, handlową oraz licznymi meczetami i pałacami – od 1984
- Medyna w Susie. Zespół zabytkowy (resztki budowli fenickich, rzymskich, bizantyjskich oraz budowle islamu) – od 1988
- Medyna w Kairuanie, zabytki islamu – od 9 grudnia 1988
- amfiteatr w Al-Dżamm – od 1979
- Miasto punickie Karkawan z nekropolą – od 1985
- ruiny rzymskiego miasta Dougga – od 1997
- Park Narodowy Aszkal – od 1980
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2013: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2014 (ang.). [dostęp 12-04-2014].
- ↑ Michel Camau i Vincent Geisser, Habib Bourguiba. La trace et l'héritage, éd. Karthala, Paryż, 2004, s. 229
- ↑ Sampson, Anthony (2011) [1999]. Mandela: The Authorised Biography. s.165–167, London: HarperCollins. ISBN 978-0007437979.
- ↑ Mandela, Nelson (1994). Long Walk to Freedom Volume I: 1918–1962. s. 432–440, Little, Brown and Company. ISBN 978-0754087236.
- ↑ Contested Power in Angola: 1840s to the Present, 2000, s. 167.
- ↑ African Freedom Annual, 1978. s.109
- ↑ Tunisia, a Country Study, 1979. s.220.
- ↑ Blundy & Lycett 1987, s. 76; Kawczynski 2011, s. 71–72; Bruce St John 2012, s. 183
- ↑ Kawczynski 2011, s. 72; Bruce St John 2012, s. 183.
- ↑ Talcott W. Seelye: Ben Ali Visit Marks Third Stage in 200-Year-Old US-Tunisian Special Relationship (ang.). The Washington Report, 1990-03. [dostęp 2009-06-15].
- ↑ S-RES-573(1985) Security Council Resolution 573 (1985) (ang.). Rada Bezpieczeństwa ONZ, 1985-11-04. [dostęp 2009-06-15].
- ↑ Obalili prezydenta i wybrali islamistów (pol.). wp.pl. [dostęp 2015-03-03].
- ↑ Veteran Essebsi wins Tunisia’s first free presidential vote.
- ↑ Weteran polityczny zaprzysiężony na prezydenta Tunezji.
- ↑ Tunezja ma nową konstytucję (pol.). polskieradio.pl (PAP), 2014-01-27. [dostęp 2014-01-27].
- ↑ Constitution of the Tunisian Republic. Unofficial Translation by the Jasmine Foundation (ang.). 2014-01-28. [dostęp 2014-01-28].
- ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Tunisia (ang.). Global Firepower. [dostęp 2014-08-27].
- ↑ 18,0 18,1 Most recent indicators (ang.). National Institute of Statistics - Tunisia, 01.07.2011. [dostęp 2012-06-11].
- ↑ The World Factbook (ang.). CIA, 03.05.2012. [dostęp 2012-06-12].
- ↑ Tunisia – Religions. Joshua Project. [dostęp 2013-10-24].
- ↑ Presentation of regions. The Foreign Investment Promotion Agency - Tunisia, 25.05.2012. [dostęp 2012-06-10].
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Anna Parzymies Tunezja, Warszawa 1984
- Polak za granicą, Warszawa 2001
- Roman Kirilenko (zdjęcia), Andrzej Wójcik (tekst) – Tunezja, Warszawa 2004
- Blundy, David; Lycett, Andrew (1987). Qaddafi and the Libyan Revolution. Boston and Toronto: Little Brown & Co. ISBN 978-0-316-10042-7.
- Bruce St. John, Ronald (2012). Libya: From Colony to Revolution (revised edition). Oxford: Oneworld. ISBN 978-1-85168-919-4.
- Kawczynski, Daniel (2011). Seeking Gaddafi: Libya, the West and the Arab Spring. Biteback. ISBN 978-1-84954-148-0.
- http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&des=wg&geo=-212&srt=pabn&col=abcdefghinoq&msz=1500
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
|
|||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||
