Բելգիա

Բելգիայի Թագավորություն Koninkrijk België (հոլ․) Le Royaume de Belgique (ֆր․) Das Königreich Belgien (գերմ․)
Դրոշ Զինանշան
Հիմնական տեղեկություններ
Պետական լեզուներ	նիդերլանդերեն (միայն Ֆլանդրիայում), ֆրանսերեն (միայն Վալոնիայում)
Մայրաքաղաք	Բրյուսել
Պետական կարգ	Սահմանադրական միապետություն
Մակերես	30 528 կմ²
Ազգաբնակչություն.	▲ 10 444 268 (362/կմ²)
Պետական ատրիբուտներ
Հիմն	Brabançonne
Կարգախոս	BIUR
Արժույթ	Եվրո (IRD)
Ժամային գոտի	+1
Վեբ | ISO | Հեռ.	.be | BEL | +32

Բելգիա (ֆր.՝ Le Royaume de Belgique, հոլ.՝ Koninkrijk België, գերմ.՝ Das Königreich Belgien), դաշնային թագավորություն Եվրոպայում։ Բելգիան կառավարում է թագավորը, բայց նրա իշխանությունը սահմանափակված է խորհրդարանով։ Սահմանակցում է Նիդերլանդներին, Գերմանիային, Լյուքսեմբուրգին և Ֆրանսիային։

Պատմություն

     Հիմնական հոդված՝ Բելգիայի պատմություն

Մ.թ.ա.

Մ․ թ․ ա․ մոտ 300-ին Բելգիայում բնակություն են հաստատել բելգերի կելտական ցեղերը (այստեղից էլ՝ երկրի անվանումը)։ Մ․ թ․ ա․ 57-ին Բելգիան գրավվեց Հուլիոս Կեսարի կողմից։ Մ․ թ․ 3—5 դդ․ Բելգիայի տարածքը բնակեցրին գերմանական ցեղերը (ֆրանկներ, ֆրիզներ, սաքսեր)։ V—IX դդ․ Բելգիան մտնում էր Ֆրանկական պետության կազմի մեջ։ Ֆեոդալիզմի զարգացման ընթացքում Բելգիայի տարածքում առաջացան Ֆլանդրիա, Նամյուր, Գեննեգաու (Էնո) կոմսությունները, Լիեժ եպիսկոպոսությունը, Բրաբանտ դքսությունը։

XII—XIII դդ.

XII— XIII դդ․ բելգիական տարածքները, հատկապես Ֆլանդրիան, վերածվեցին Եվրոպայի «արհեստանոցի» և միջազգային առևտրի կարևոր հանգույցի։ Բարգավաճեցին քաղաքները, որոնցից շատերը ձեռք բերեցին ինքնավար իրավունք։ Երկար ժամանակ Բելգիան Ֆրանսիայի, Անգլիայի և այսպես կոչված «Սրբազան Հռոմեական կայսրության» մրցակցության ասպարեզ էր։ 1384 թ.-ին Ֆլանդրիան, 1430 թ.-ին Բրաբանտը մտան Բուրգունդական պետության կազմի մեջ։ Բրաբանտը դարձավ այդ պետության միջուկը, Բրյուսելը՝ բուրգունդական դքսերի նստավայրը։

1477 թ.-ին (վերջնականապես 1482 թ.-ին) Բելգիայում հաստատվեց Հաբսբուրգների դինաստիան։ «Սրբազան Հռոմեական կայսրության» բաժանումից հետո (1555 թ.) Բելգիան անցավ Իսպանիային։ Բելգիայում կապիտալիստական հարաբերությունները ծնունդ առան շատ վաղ։

XVI դ.

XVI դ․ Անտվերպենը դարձավ համաշխարհային առևտրի խոշորագույն կենտրոն։ Սակայն կապիտալիստական հարաբերությունների հետագա զարգացմանը խոչընդոտում էր իսպանական բացարձակ միապետությունը։ Այդ հակասությունները հանգեցրին Նիդերլանդներում, որի բաղկացուցիչ մասն էր կազմում նաև ժամանակակից Բելգիայի տարածքը, վաղ բուրժուական հեղափոխության ծավալմանը, որի շնորհիվ անկախություն ստացան միայն Հյուսիսային Նիդերլանդները (Հոլանդական Հանրապետություն)։

Բեռլինի կոնգրեսի մասնակից պետությունների ներկայացուցիչները

Սկսած XIX դ․ 70-ական թթ․ Բելգիայի կառավարող շրջանները Լեոպոլդ II-ի (1865—1909) գլխավորությամբ մասնակցեցին Աֆրիկայի գաղութային բաժանմանը։ 1884—1885 թ.-ի Բեռլինի կոնգրեսը ճանաչեց Բելգիայի հատուկ շահերը «Կոնգո ազատ պետությունում» (1908 թ.-ից՝ Բելգիայի գաղութը)։

XX դ.

XX դ․ սկզբներին Բելգիան փոքր իմպերիալիստական երկիր էր՝ գաղութային ընդարձակ տիրապետություններով։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին Գերմանիան խախտեց Բելգիայի չեզոքությունը և օկուպացրեց երկիրը մինչև 1918 թ.-ը։ Բելգիական կառավարությունը փախավ Հավր (Ֆրանսիա)։ Այդ նույն ժամանակ բելգիական զորքերը անգլիական և ֆրանսիական զորամասերի հետ միասին մասնակցում էին Գերմանիայի աֆրիկյան տիրապետությունների զավթմանը։

աջից Լեոպոլդ III թագավորը

Վերսալյան հաշտության պայմանագրով (1919) Գերմանիայից Բելգիային անցան Էյպենը, Մալմեդին, Մորենեն։ Բելգիան ստացավ նաև Ռուանդա-Ուրունդիի մանդատը և Գերմանիայից ռազմատուգանք ստանալու իրավունք։ 1920 թ.-ին Բելգիան ռազմական դաշինք կնքեց Ֆրանսիայի, 1921 թ.-ին մաքսային դաշինք՝ Լյուքսեմբուրգի հետ։ Բելգիական մոնոպոլիաները կարևոր դիրքեր գրավեցին Լեհաստանի, Ռումինիայի, Հարավսլավիայի, ինչպես նաև Աֆրիկայի ու Ասիայի մի շարք երկրների տնտեսության մեջ։ Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխության ազդեցությամբ Բելգիայում ուժեղացավ հեղափոխական շարժումը։ 1921 թ.-ին հիմնադրվեց Բելգիայի կոմունիստական կուսակցությունը (ԲԿԿ)։ Բանվորական շարժման վերելքը կառավարող շրջաններին ստիպեց 1919—1921 թթ.-ին զիջումներ կատարել (ընտրական ռեֆորմը, 8-ժամյա աշխատանքային օր սահմանելու մասին օրենքը ևն)։

Բելգիան Առաջին համաշխարհային պատերազմում

1935 թ.-ի հուլիսի 12-ին Բելգիայի և ՍՍՀՄ-ի միջև հաստատվեցին դիվանագիտական հարաբերություններ։ 1940 թ.-ի մայիսի 10-ին գերմանական բանակը ներխուժեց Բելգիա։ Չնայած ագրեսորին դիմադրելու բելգիական ժողովրդի վճռականությանը, Լեոպոլդ III թագավորը՝ բելգիական բանակի գլխավոր հրամանատարը, 1940 թ.-ի մայիսի 28-ին ստորագրեց կապիտուլյացիայի պայմանագիր։ Նույն օրը Բելգիայի կառավարությունը փախավ Լոնդոն, որտեղ մնաց մինչև 1944 թ.-ի սեպտեմբերը։ ԲԿԿ-ն միակ քաղաքական կուսակցությունն էր, որ գլխավորեց Բելգիայի հայրենասիրական ուժերը և երկրում կազմակերպեց դիմադրության շարժում։ Օկուպացիայի առաջին տարիներին ստեղծվեց «Բելգիայի Անկախության ճակատ» հայրենասիրական կազմակերպությունը։ 1944 թ.-ի սեպտեմբերին անգլո-ամերիկյան զորքերը ազատագրեցին Բելգիայի տարածքը։ 1944—1947 թթ.-ին Բելգիայի կառավարություններում ներկայացված էին նաև համայնքները։ Դեմոկրատական շարժման վերելքը, որը գլխավորում էին համայնքները, Բելգիայի կառավարող շրջաններին ստիպեց իրականացնել մի շարք բարենորոգումներ (1947 թ.-ի սոցիալական ապահովագրության օրենքը, կանանց ընտրական իրավունք տրամադրելը ևն)։ Սակայն հետադիմական ուժերը, համախմբվելով սոցիալ-քրիստոնեական կուսակցության և լիբերալ կուսակցության շուրջը, հարձակման անցան։

1947 թ.-ի մարտին կոմունիստները հարկադրված դուրս եկան կառավարությունից։ 1950 թ.-ի հուլիսին, Լեոպոլդ III-ի՝ Բելգիա վերադառնալու կապակցությամբ (1950 թ.-ի օգոստոսին թագավորական գահը հանձնեց իր որդուն՝ Բոդուենին), տեղի ունեցավ աշխատավորների համատեղ գործադուլ, որին մասնակցեց 500 հազար մարդ։

Բելգիայի գաղութների անկախացումն ու ազգային հարցը

Աֆրիկայում ծավալվող ազգային-ազատագրական պայքարը Բելգիային ստիպեց անկախություն տալ Կոնգոյին (1960) և Ռուանդա-Ուրունդիին (1962)։ Սակայն բելգիական գաղութարարները Կոնգոյի Հանրապետությունում (հռչակվեց 1960 թ.-ին) հրահրեցին արյունահեղ ընդհարումներ և վարում էին երկրի անդամահատման քաղաքականություն։ Կոնգոյի ճգնաժամի հետևանքով Բելգիայում ստեղծվեց ներքաղաքական անկայուն դրություն։ Միմյանց փոխարինող կառավարություններն ընդունում էին հակադեմոկրատական օրենքներ։

Բելգիայում սրվեց նաև ազգային հարցը, որը կառավարական երկարատև ճգնաժամի պատճառ դարձավ։ 1968 թ.-ի հունիսին կաթոլիկներից և սոցիալիստներից կազմվեց կառավարություն Գ․ էյսկենսի գլխավորությամբ։

ՆԱՏՕ֊ի անդամ երկրները. Բելգիան այս կառույցին է անդամակցել 1949 թվականին

Բելգիան ՄԱԿ-ի անդամ է 1945 թ.-ից, 1949 թ.-ին՝ ՆԱՏՕ մասնակից։ 1950 թ.-ին Բելգիայի և ԱՄՆ-ի միջև կնքվեց «ռազմական օգնության» համաձայնագիր։ 1955 թ.-ին բելգիական խորհրդարանը հավանություն տվեց Փարիզի համաձայնագրերին և Բելգիան միացավ Արևմտա-եվրոպական դաշինքին։

Բելգիան Քարածխի և պողպատի եվրոպական միավորման (1951 թ.-ից), «Ընդհանուր շուկայի» (1957 թ.-ից) մասնակից է։ 1964 թ.-ին Բելգիան հրաժարվեց ՆԱՏՕ-ի բազմակողմանի միջուկային ուժերի ստեղծմանը մասնակցելուց, բայց իր տարածքը տրամադրեց Ֆրանսիայից հեռացած ՆԱՏՕ-ի միացյալ զինված ուժերի գերագույն գլխավոր հրամանատարության շտաբը և ՆԱՏՕ-ի խորհուրդը տեղավորելու համար (1967)։ ԱՄՆ-ից Բելգիան տեղափոխվեց ՆԱՏՕ-ի ռազմական կոմիտեն (1967)։

1969—1970 թթ.-ին Բելգիայի կառավարությունը բազմիցս հանդես եկավ Եվրոպայի անվտանգության ապահովման հետ կապված խնդիրների լուծման, մասնավորապես համաեվրոպական խորհրդակցություն հրավիրելու օգտին։

Պետական կարգ

Բելգիայի ներկայից արքայազն Ֆիլիպ I֊ը

Բելգիան սահմանադրական միապետություն է։ Գործող սահմանադրությունն ընդունվել է 1831 թ.-ին։ Պետության գլուխը՝ թագավորը, ձևականորեն օժտված է լայն լիազորություններով, սակայն դրանք իրականացնում է կառավարությունը)։ Օրենսդրական իշխանությունն իրականացնում է երկպալատ (ներկայացուցիչների պալատ և սենատ) խորհրդականը։

1969 թ.-ից ընտրական իրավունքից օգտվում են 18 տարին լրացրած բոլոր քաղաքացիները։ Գործադիր իշխանությունը պատկանում է կառավարությանը։ Յուրաքանչյուր նահանգի բնակչություն 4 տարի ժամանակով ընտրում է նահանգային խորհուրդ, որի գործադիր մարմինը՝ մշտական պատգամավորությունը, գլխավորում է նահանգապետը։

Բելգիայի վարչական բաժանման ստորին միավորներում՝ համայնքներում, 6 տարի ժամանակով ընտրվում է համայնքային խորհուրդ, որի գործադիր մարմնին՝ ավագների կոլեգիային, բուրգոմիստրի գլխավորությամբ, նշանակում են կենտրոնական իշխանությունները։

Բելգիայի դատական բարձրագույն մարմինը վճռաբեկ դատարանն է։ Կան նաև ապելյացիոն դատարաններ։ Ամբողջ երկիրը բաժանված է 26 դատական շրջանների, որոնցից յուրաքանչյուրում կազմված է առաջին ատյանի դատարան։ Գլխավոր քաղաքներում գործում են առևտրական դատարաններ։ Բոլոր դատավորներին նշանակում է թագավորը՝ ցմահ։

Աշխարհագրություն

Բելգիան քարտեզի վրա

Անտվերպեն՝ Ֆլանդրիա տարածաշրջանի մայրաքաղաքը

Նամյուր՝ Վալոնիա տարածաշրջանի մայրաքաղաքը

Բրյուսել՝ Բելգիայի մայրաքաղաքը

Բելգիան Եվրոպայում գտնվող փոքր երկիր է, նրա տարածքը գրեթե հավասար է Հայաստանի տարածքին։ Ավտոմեքենայով կարելի է չորս-հինգ ժամում կտրել-անցնել նրա մի ծայրից մյուսը։

Բելգիայի տարածքը տարբեր ժամանակներում պատկանել է Ֆրանսիային, Գերմանիային, Իսպանիային, Ավստրիային և Հոլանդիային։ Բելգիան անկախ պետություն է դարձել 1830 թ. միայն։

Բելգիայում ապրում են երկու ազգեր՝ վալոնները և ֆլամանդացիները։

Կլիմա

Բելգիան ընկած է Հյուսիսային ծովի ափին։ Ծովից փչող խոնավ քամիները մեղմացնում են ձմեռային ցուրտն ու ամառային շոգը։ Գետերը չեն սառչում։ Ձմռանը մեծ մասամբ ամպամած է, մառախլապատ, ամռանը զով է, հաճախ տեղում են հորդ անձրևներ։ Ծովափից դեպի երկրի խորքը հարթավայր է ձգվում։ Այն հատում են գետերն ու ջրանցքները, որոնց երկայնքով բարդիներ են աճում։ Շուրջը մուգ կանաչ մարգագետիններ են, արածում են կովերի նախիրներ։ Այնուհետև հարթավայրն սկսում է բարձրանալ և վերածվել բլրաշատ տեղանքի։

Երկրի հարավում, սահմանի մոտ, հարթավայրը փոխակերպվում է անտառապատ լեռների։ Կենտրոնական Բելգիան պատված է երկաթուղային և ավտոմոբիլային ճանապարհների, գետերի և ջրանցքների խիտ ցանցով, որոնց շուրջը եռում է կյանքը։ Այստեղ արդյունահանում են քարածուխ, ծխնելույզներից ծուխ են արձակում խոշոր գործարաններն ու ֆաբրիկաները, և երկինքը պայծառ օրերին անգամ հաճախ մշուշապատվում է։ Գետահովիտների երկայնքով գրեթե անընդմեջ ձգվում են քաղաքներն ու ավանները։

Բնակչություն

Խտությամբ Բելգիայում գրավում է առաջին տեղերից մեկը (1 կմ2 վրա՝ 550 մարդ)։ Ըստ ազգային կազմի բաժանվում է ֆլամանդացիների (մոտ 5, 5 մլն) և վալոնների (մոտ 4 մլն, 1970)։ Ապրում են նաև գերմանացիներ, հրեաներ և այլք։

Պետական լեզուն ֆլամանդերենը և ֆրանսերենն է (վալոնները խոսում են ֆրանսերեն)։ Բնակչության մեծ մասը կաթոլիկ է, պաշտոնական տոմարը՝ Գրիգորյան։ Բնակչության դինամիկային բնորոշ է դանդաղ աճը (1968 թ.-ին 1000 բնակչին՝ 2 մարդ)։ Տնտեսական ակտիվ բնակչությունը 3, 8 միլիոն է (1968), քաղաքային բնակչությունը՝ 2/3-ից ավելին։

Մեծ քաղաքներն են Բրյուսելը, Անտվերպենը, Լիեժը, Գենտը, Շառլերուան, Լյովենը, Բրյուգգեն։

Արդյունաբերություն

Բելգիան արտադրում է թուջ, պողպատ, պղինձ, ավտոմոբիլներ, հաստոցներ, քիմիկատներ, ապակի, գործվածքներ, գորգեր։ Այդ ապրանքներով Բելգիան առևտուր է անում բազմաթիվ երկրների հետ։ Բելգիացիները շատ աշխատանք են կատարում նաև գյուղատնտեսության մեջ։ Նրանք մշակում են հացահատիկ, կարտոֆիլ, բանջարեղեն։

Երկրում բուծում են կովերի այնպիսի ցեղեր, որոնք առատ կաթ են տալիս։

Հայ֊բելգիական հարաբերություններ

Հայաստանի Հանրապետության և Բելգիայի Թագավորության միջև դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թ. մարտի 10-ին։

2009 թ. մայիսի 26-ին Բելգիայի Թագավորությունում Հայաստանի Հանրապետության արտակարգ և լիազոր դեսպան է նշանակվել Ավետ Ադոնցը։

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Բելգիա կատեգորիայում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։