Mjanma

Pyidaungzu Thammada Myanma Naingngandaw Republika Związku Mjanmy
Flaga Mjanmy Godło Mjanmy
Hymn: Gba Majay Mymar
Język urzędowy	birmański
Stolica	Naypyidaw
Ustrój polityczny	republika prezydencka
Głowa państwa	Prezydent Thein Sein
Szef rządu	Prezydent Thein Sein
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	40. na świecie 678 500 km² 3,06%
Liczba ludności (2014)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	51 419 420 76 osób/km²
PKB (2013)  • całkowite   • na osobę	56,41 mld USD 869 USD
PKB (PSN) (2013)  • całkowite   • na osobę	113,0 mld USD 1740 USD
Jednostka monetarna	kiat (MMK)
Niepodległość	od Wielkiej Brytanii 4 stycznia 1948
Strefa czasowa	UTC +6:30
Kod ISO 3166	MM
Domena internetowa	.mm
Kod samochodowy	MYA
Kod telefoniczny	+95

Mjanma (/mjəmà/, trl. Myanma, trb. Mianma), Birma (dawniej oficjalnie: Związek Birmański), nazwa oficjalna Republika Związku Mjanmy /pjìdàʊɴzṵ θàɴməda̰ mjəmà nàɪɴŋàɴdɔ̀/, trl. Pyidaungzu Thammada Myanma Naingngandaw) – państwo położone w Azji Południowo-Wschodniej nad Zatoką Bengalską i Morzem Andamańskim. Większymi miastami są Rangun, Mandalaj i Basejn. Graniczy z Chinami, Tajlandią, Indiami, Laosem oraz Bangladeszem.

Nazwa

Nazwa „Burma” była używana oficjalnie w czasach kolonialnych, jako nazwa angielskiej kolonii, natomiast naród birmański używał nazwy „Myanma” ("Kraj silnych jeźdźców"), bądź jej potocznej wersji "Bamar". Nazwa ta stanowiła również określenie etni birmańskiej i to ona posłużyła Brytyjczykom jako podstawa do ukucia własnej wersji i do roku 1989 problem nazewnictwa nie istniał. Junta wojskowa w 1989 przyjęła angielski zapis nazwy kraju „Myanmar” (Union of Myanmar) zamiast dotychczasowej formy „Burma” (Union of Burma), przy czym zmianie nie uległa nazwa birmańska „Myanma”. Ponieważ zmiana nazwy angielskiej nie została zaaprobowana przez żaden organ ustawodawczy Birmy, nowa forma nie jest uznawana przez część krajów. Zaakceptowała ją jednak ONZ oraz organizacja ASEAN. W Polsce Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych od 2002 zalecała używanie tradycyjnej nazwy „Birma” („Związek Birmański”), z zastrzeżeniem, że w tekstach oficjalnych powinno się używać nazwy „Związek Myanmar”, przyjętej przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych. W 2011, po zmianie przez władze birmańskie długiej nazwy państwa, Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych ustaliła, po uzyskaniu akceptacji Komisji Ortograficzno-Onomastycznej Rady Języka Polskiego, nową nazwę w postaci „Republika Związku Mjanmy”. W tym samym czasie MSZ zaniechał stosowania nazwy „Związek Myanmar” przyjmując w zamian formę „Republika Związku Mianma”, przy jednoczesnym stosowaniu jako nazwy krótkiej podwójnej formy „Birma/Związek Mianma”. Niemniej stanowisko MSZ nie do końca jest jasno sprecyzowane, gdyż równolegle stosowany jest także zapis „Birma/Myanmar” i „Republika Związku Myanmar”, dawny zapis „Myanmar” i „Związek Myanmar” oraz zapis „Mjanma” i „Republika Związku Mjanmy”. W 2012 Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych ustaliła krótką nazwę państwa Mjanma z zastrzeżeniem, że nazwą wariantową pozostaje Birma. Urząd Publikacji Unii Europejskiej zaleca natomiast stosowanie po polsku w tekstach unijnych podwójnej formy „Mjanma/Birma”, bez stosowania jakiejkolwiek nazwy długiej. Pomimo to, nazwy zalecane przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych zaczął stosować Parlament Europejski.

Polska wymowa nazwy „Myanmar” nie jest ustalona. W wymowie birmańskiej końcowego "r" się nie wymawia ([mjəmà]). Proponowane były różne spolszczenia, mające oddawać przybliżoną wymowę birmańską (Mianma, Mjanma) lub spolszczony zapis angielski (Mianmar, Mjanmar). Wielki słownik ortograficzny PWN zaleca odmienianie nazwy Myanmar (Myanmaru, Myanmarze), co sugeruje wymowę z "r" na końcu. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych zaleciła stosowanie zapisu Mjanma, MSZ zaczęło zaś stosować także formę Mianma – obie bardziej zbliżone do wymowy birmańskiej od dotychczas stosowanej formy Myanmar.

Geografia

• Długość granic: 5876 km (Bangladesz 193 km, Chiny 2185 km, Indie 1463 km, Laos 235 km, Tajlandia 1800 km)
• Najwyższy punkt: Kagaboyazi, 5881 m n.p.m.

Drugie, po Indonezji, największe państwo regionu Azji Południowo-Wschodniej. Położone na Półwyspie Indochińskim, nad Zatoką Bengalską i Morzem Andamańskim. Mjanma zajmuje powierzchnię 678,5 tys. km², a zamieszkuje ją 55,2 mln mieszkańców (2013). Klimat zwrotnikowy, monsunowy wilgotny.

Historia

Przedkolonialna Birma

Najstarsze ślady obecności człowieka na terenie Mjanmy datowane są od ok. 400 000 p.n.e. – kultura anyathijska. Na stanowiskach tej kultury odkryto sześć odmian pięściaków, przedstawiciele tej kultury żyli ze zbieractwa i polowania. Pierwsze bardziej zaawansowane kultury, datowane od 11 000 p.n.e., pozostawiły po sobie malowidła naskalne w jaskiniach w centralnej części Mjanmy – np. odkryte w 1969 w grocie Padolin w Taunggyi. Rozwój osadnictwa w epokach brązu i żelaza przebiegał podobnie jak w innych rejonach Azji południowo-wschodniej. Pierwszymi zidentyfikowanymi mieszkańcami terenów dzisiejszej Mjanmy był – w Górnej Birmie – lud Pyu, którego największym miastem było Śrikszetra. Pierwsze świadectwa dotyczące ludu Pyu pochodzą z II wieku. Lud Pyu zaczął stosować system nawadniania z wykorzystaniem grobli spiętrzających wodę oraz uporządkowany, wzorowany na indyjskim system urbanistyczny (np. budowa 12 bram w murach otaczających miasta). Złoty okres cywilizacji Pyu rozpoczął się w IV wieku, upadek natomiast nastąpił w IX wieku.

W Dolnej Birmie natomiast zamieszkiwali Monowie. Ludy te tworzyły miasta-państwa oraz niewielkie księstwa, które sąsiadowały z koloniami przybyszów z Indii, od których przejmowały kulturę hinduską. W pierwszej połowie I tysiąclecia n.e. w środkowej Mjanmie na lokalną potęgę wyrosło mońskie królestwo ze stolicą w Thaton. Jego ludność przyjęła jako swoją religię buddyzm. Wódz ludu Mranma (Birmańczyków), Anawrahta, zjednoczył Równinę Irawadi i założył królestwo Paganu, zwane także Pierwszym Imperium Birmańskim, którym rządził od 1044 do 1077. Wykształcił się w nim model rządzenia królestwem, w którym guruje koncepcja króla jako „władcy uniwersalnego”, który powinien kierować się naukami Buddy. Królestwo zostało zdobyte przez Mongołów w 1287 roku, i tym samym nastąpił upadek Paganu.

Kolejne lata to okres rozbicia, chaosu oraz walk o lokalne przywództwo pomiędzy najsilniejszymi księstwami: Hanthawaddy, Arakanem, Taungoo i Ava. W drugiej połowie XVI w. na kilkadziesiąt udało się zjednoczyć kraj królowi Bayinnaungowi z dynastii Taungngoo i założył Drugie Imperium Birmańskie. Bayinnaung zdobył znaczną większość terytorium teraźniejszej Birmy i podbił syjamską Ajjutthaję, czyniąc z Birmy największe imperium Azji Południowo-Wschodniej. Po śmierci Bayinnaunga większość kraju popadła w rozdrobnienie, jedynie w Górnej Birmie władzę sprawowała ponownie dynastia Taungoo. W 1752 stolicę dynastii - Awę pod wodzą króla Binnya Dali najechali Monowie. Charyzmatyczny wódz wioski Shwebo - Aung Zeya pokonał Monów, zdobył Awę w 1754, koronował się na króla i przybrał nowe imię - Alaungpaya, następnie zdobył stolicę Monów - Pegu. Tym samym Alaungpaya założył Trzecie Imperium Birmańskie. Państwo stało się monarchią absolutystyczną, nastawioną na ekspansję terytorialną. W 1766 po zwycięskiej wojnie z Syjamem do Mjanmy przyłączono nadmorską prowincję Taninthayi, w 1784 Arakan, a w 1816 Manipur.

Era kolonialna

Kupcy europejscy (Brytyjczycy, Holendrzy, Francuzi) pojawili się w Mjanmie już w XV wieku. Pierwszą udokumentowaną wizytę datuje się na rok 1435, kiedy to do Mjanmy miał przybyć wenecki kupiec Niccolo di Conti. Początki ery kolonializmu datuje się na rok 1826, po przegranej przez Mjanmę pierwszej wojnie brytyjsko-birmańskiej. W 1853 Wielka Brytania dokonała aneksji Dolnej Birmy, a w 1886 miała miejsce wcielenie Górnej Birmy do Indii Brytyjkich.

W 1906 roku założono wzorowany na YMCA Związek Buddyjskiej Młodzieży Męskiej (ang. Young Men's Buddhist Associations, YMBA), któremu przewodniczył U May Oung (arakański absolwent Cambridge) Początkowo YMBA skupił się na wytworzeniu mitu długiej tradycji państwowości birmańskiej (ciężko tytuł ten jednoznacznie przydać dawnym formom birmańskich rządów), definiowaniu pojęcia "birmańskość" oraz na tzw. kwestii butów (obowiązek uszanowania zwyczaju ściągania butów przed wejściem do świątyń i domów dla obcokrajowców). Ich postulatami były między innymi: przywrócenie kluczowej roli buddyzmu, oparcie się na birmańskiej etniczności oraz ponowna interpretacja tradycyjnej państwowości w duchu prekolonialnej Birmy. W grudniu 1920 studenci Uniwersytetu Ranguńskiego rozpoczęli strajk przeciwko Ustawie Uniwersytetu Ranguńskiego, która oddawała najwyższe stanowisko nowej uczelni gubernatorowi i nie posiadała ani jednego Birmańczyka wśród swoich władz. W zamyśle Brytyjczyków uczelnia miała za zadanie szkolić elity zdolne do współpracy z kolonistami w oparciu o mechanizm znany z Indii. Z czasem studencki protest przyjął charakter ogólnonarodowy. Stało się to pomimo, że uchwalone w 1921 roku przedłużenie Ustawy Indii z 1919 roku na Birmę, co zapewniało Birmańczykom większą samorządność, choć dalej pod silnym brytyjskim przewodnictwem. Do 1924 roku we wsiach w całej Birmie powstawały "stowarzyszenia nacjonalistyczne", które kontaktowały się ze swoimi miejskimi odpowiednikami i propagowały "bierny opór". W takich okolicznościach, po trzęsieniu ziemi uznawanym przez Birmańczyków tradycyjnie za oznak końca epoki, 28 października o godzinie 23:33 Sam Saya San będący "orientalną krzyżówką duchownego ze znachorem" i lokalnym biznesmenem ogłosił się królem stojącym na czele armii "Galon". Tak zwane Powstaniem Saya Sana przeciwko rządom brytyjskiemu posiadało swoisty "antycywilizacyjny" charakter, lecz wobec braku jakiegokolwiek efektywniejszego uzbrojenia, skazane było na porażkę. Brytyjczykom stłumienie powstania zajęło dwa lata, a w jego efekcie zginęło od 1,5 do 3 tysięcy powstańców, a 9 tysięcy trafiło do obozów koncentracyjnych. Wśród 128 powieszonych osób znajdował się sam Saya San. W podobnym czasie, bo 30 maja 1930 roku powstaje stowarzyszenie "Dobama" ("My Birmańczycy"), które przedstawia postulat "Birma dla Birmańczyków" i staje się początkiem tzw. "Ruchu Thakinów ("Panów")". Ten ostatni stał się głównym aktorem birmańskich dążeń niepodległościowych, kiedy w 1936 wybuchł kolejny strajk studencki na uniwersytecie w Rangunie, po tym jak wyrzucono Aung Sana i U Nu, przyszłego premiera. 1 kwietnia 1937 Birma została wydzielona z Indii Brytyjskich jako odrębna jednostka administracyjna z własnym zgromadzeniem i rządem. Uchwalono nową konstytucję, powołano rząd odpowiedzialny przed Parlamentem w Londynie. Gubernator powoływany przez króla miał za zadanie wskazać przewodniczącego Rady Ministrów, czyli premiera, którym został Ba Maw.

W styczniu 1942 Japonia zaatakowała Mjanmę z myślą o odcięciu tzw. Drogi Birmańskiej, ciągnącej się na pograniczu chińsko-birmańskim, która stanowiła kanał zaopatrzeniowy dla wojsk Czang Kaj-szeka. Po trzech miesiącach Japończycy odnieśli zwycięstwo, co może nie dziwić w kontekście ich wieloletniej pracy wywiadowczej poprzedzające inwazję. Po zwycięskiej kampanii Japończycy przekonali Ba Mawa, aby został szefem rządu, co nastąpiło w sierpniu tego samego roku. W czasie brytyjskich aresztowań birmańskich działacz nacjonalistyczny, Aung San udał się do chińskiego miasta Amoy, rządzonego przez Japończyków. Tam nawiązał kontakt z tajną policję i wysłany do Tokio na przeszkolenie. Po szkoleniu wrócił do Birmy, gdzie wyselekcjonował grupę 30 bojowników, którzy na wyspie Hajnan pod okiem armii japońskiej przeszli szkolenia wojskowe. 28 grudnia 1941 inaugurowano Birmańską Armię Niepodległościową (BIA), która następnie przekształciła się w Birmańską Armię Narodową (BNA). Początkowo Japończycy pozostawili Birmańczykom rozległą samorządność, jednak wobec nieafektywnej władzy nad jednostką na pewien czas zdecydowali się na bezpośrednią kontrolę nad jednostką. Jednak 1 sierpnia 1943 Birma pod nazwą „Bama” została ogłoszona formalnie „niepodległym” państwem ze stolicą w Rangunie. Akt ten wymierzony był w Indie i miał na celu podburzanie tamtejszej ludności przeciwko Brytyjczykom. Niepodległość Birmy była fikcyjna, gdyż wojska japońskie nadal stacjonowały w Mjanmie, a marionetkowy rząd był wciąż podległy Japonii. Utworzono tytuł dyktatora, który objął Ba Maw. Aung San został ministrem wojny, czyli de facto drugą najważniejszą osobą w państwie.

W 1944 powstał tajny sojusz antyjapoński - Organizacja Antyfaszystowska, która 19 sierpnia 1945 przekształciła się w Antyfaszystowską Ligę Wolności Ludu (AFPFL), na czele której stanął Aung San. 27 marca 1945 wybuchło powstanie przeciwko okupacji japońskiej pod wodzą Aung Sana. Do tego zwrotu doszło w kilka dni po paradzie wojskowej z 22 marca 1945 roku, kiedy to Aung San wraz z podległymi sobie oddziałami obrócił się przeciwko Japończykom. Bunt doprowadził do ewakuacji Japończyków z Rangunu 27 marca 1945 roku. Antyfaszystkowska Liga Wolności Ludu (AFPFL) związana z ruchami antyjapońskimi zdecydowała się na sojusz z Brytyjczykami. Mjanma uwolniła się spod okupacji japońskiej, ale z czasem powracali Brytyjczycy. Sam Aung San został doradcą ds. obrony w Radzie Wykonawczej. W okresie poprzedzającym ostateczną niepodległość Birmy, przez wyniszczony kraj przetoczyły się fale protestów podsycane rozbudzonym duchem niepodległościowym. W wyniku negocjacji z rządem brytyjskim 27 stycznia 1947 brytyjski premier Clement Attlee podpisał z Aung Sanem układ, na mocy którego Mjanma miała uzyskać niepodległość. Rada Wykonawcza została rządem tymczasowym, zapowiadano uchwalenie konstytucji potwierdzonej przez brytyjski parlament.

Uzyskanie przez Birmę niepodległości

W lutym 1947 miała miejsce druga konferencja w Panglong, na której zostały ustalone reguły powołania do życia niepodległej Birmy. Nastąpił podział na Birmę właściwą i cztery autonomiczne krainy związkowe: Szan, Kaczin, Karenni i Karen oraz Okrąg Wydzielony Czin. Podział ten uzyskał swoje odwzorowanie w birmańskiej fladze. Ustalona konstytucja gwarantowała rozdział religii od państwa. 9 kwietnia 1947 przeprowadzono wybory, które przyniosły sukces Lidze. Zwyciężyła 60% głosów, co przełożyło się na 248 z 255 miejsc. Spowodowało to reakcję rywali Ligi, którymi byli dotychczas skupieni w Lidze komuniści (rozbici na ugrupowania Białej i Czerwonej Flagi), a także mniejszości Karenów. 19 lipca 1947 podczas spotkania Rady Wykonawczej zamordowano Aung Sana, twórcę birmańskiej niepodległości i niekwestionowanego lidera (do dzisiaj nie rozstrzygnięto jednoznacznie kwestii sprawców, choć doszło wtedy do procesów, skazano domniemanych sprawców, podejrzewano związek zamachu z Brytyjczykami). Pomimo tego doszło 25 września do uchwalenia konstytucji, a co najważniejsze do podpisania 17 października traktatu brytyjsko-birmańskiego, który uznał pełną niepodległość Mjanmy. Wkrótce uzgodniono, iż wojska brytyjskie wycofają się w najbliższej przyszłości. Jednak konflikt z mniejszościami trwał nadal i miał pozostać jednym z głównych problemów XX wiecznej Birmy.

4 stycznia 1948 Mjanma uzyskała niepodległość od Wielkiej Brytanii. Okres pomiędzy 1948 a 1962 rokiem określany jest mianem  „dekady demokratycznej”. Pierwszym prezydentem kraju został Sao Shwe Thaik, a premierem U Nu (właściwie Thakin Nu). U Nu starał się opierać silnym komunistom i wojsku kładąc nacisk na buddyjskie korzenie Birmy. Do jednego z najważniejszych posunięć premiera U Nu (rządzącego na tym stanowisku w latach 1948-1958 i 1960-1962) należało zwołanie VI Soboru Buddyjskiego w 1954, który to pojawił się w Birmie po raz pierwszy od czasów króla Mindona. W przeciwieństwie do innych byłych kolonii brytyjskich Mjanma nie przystąpiła do Wspólnoty Narodów. Największe sukcesy odnoszono na arenie międzynarodowej, skutecznie wdrażając „politykę niezaangażowania” w rodzącą się „zimną wojnę”, ostatecznie stając się liderem ruchu państw niezaangażowanych. Namacalnym dowodem światowego uznania Birmy była nominacja U Thanta na stanowisko sekretarza generalnego ONZ w 1961 roku. Gospodarczo kraj został ożywiony dzięki reparacjom wojennym oraz intensywnemu eksportowi ryżu. W międzyczasie następowała coraz intensywniejsza eskalacja wojny domowej w której z rządem walczyli separatyści i komuniści (toczący walki z rządem od 1948 roku i wspierani przez Chiny i ZSRR). Wraz z wojną domową rosło znaczenie armii - armia bogaciła się za pośrednictwem otwierających się od 1952 roku Instytutów Służby Obronnej (DSI). Instytuty te miały stanowić wojskowe kantyny sprzedające produkty po preferencyjnych cenach, ale z czasem otwarły one swoje drzwi wszystkim Birmańczykom. Tak działające DSI destabilizowały gospodarkę i jednocześnie przysparzały armii gigantycznych dochodów. Tłem dla wszystkich tych zdarzeń był wewnętrzny konflikt pomiędzy frakcjami Ligi.

Wycofanie się w styczniu 1950 roku wojsk chińskiego Kuomintangu na tereny Birmy zagroziło istnieniu całego państwa, co bezpośrednio przyczyniło się do intensyfikacji wydatków na wojsko. Konsolidując poszczególne oddziały lokalnych watażków w swoje szeregi oraz ustanawiając sieć Instytutów Służby Ochronnej (DSI), armia pod wodzą generała Ne Wina stała się najbardziej znaczącą i coraz bardziej niezależną organizacją w kraju, swoistym „państwem w państwie”. Gdy w 1958 roku sytuacja zaczęła się stabilizować, premier U Nu podjął rozmowy z rebeliantami, co spotkało się z dezaprobatą armii w rezultacie czego doszło do wojskowego zamachu stanu w wyniku którego do władzy doszedł Ne Win. Ne Win objął władzę w 1958 roku ustanawiając tzw. rząd przejściowy. Rządził on do 1960 roku, wdrażając intensywne reformy administracyjno-gospodarcze. W wyniku demokratycznych wyborów władza wraca w 1960 roku w ręce U Nu, lecz postępujący rozkład Ligi i złe zarządzanie krajem doprowadzają ostatecznie do drugiego zamachu stanu. 2 marca 1962 roku armia Ne Wina przejmuje władzę a U Nu zostaje zmuszony do ucieczki za granicę.

Wraz z zamachem Ne Wina rozpoczęła się dyktatura Birmańskiej Partii Programu Socjalistycznego, która opierała się na programie socjalistycznym, który, jak twierdzono, łączono z myślą buddyjską. Władze krwawo rozprawiały się z wszelkimi przejawami buntu i spiskami organizowanymi głównie przez mniejszości etniczne. W polityce zagranicznej zachowywał dystans wobec Chin i ZSRR a Mjanma na prawie 26 lat została odizolowana od świata zewnętrznego. Dopiero w 1980 ogłoszono amnestię, dzięki której U Nu mógł wrócić do kraju (jednak z czasem w coraz większym stopniu skupiał się na praktykach medytacyjnych zamiast politycznych). Nie polepszyło to jednak nastrojów politycznych, dlatego w 1981 urząd Przewodniczącego Rady Państwa (prezydenta) sprawowany przez generała Ne Wina został przejęty przez generała San Yu (wcześniejszego zastępcę Ne Wina). Ne Win nie zniknął całkowicie z życia politycznego, ponieważ wciąż pozostał szefem Birmańskiej Partii Socjalistycznej. Istotniejszymi sukcesami rządu Ne Wina okazało się rozbicie działającej w kraju partyzantki komunistycznej i częściowe pokonanie ruchów separatystycznych.

W 1982 ogłoszono prawo o obywatelstwie, które dzieliło obywateli na trzy kategorie. W trzeciej, ostatniej kategorii, znalazły się liczne mniejszości narodowe m.in. Szanowie (8,5% ludności kraju) i Karenowie (6,2%), pozbawione dostępu do stanowisk publicznych, wciąż stawiające opór birmańskim władzom w Rangunie i domagające się równego traktowania i poszanowania swoich praw. Partia Socjalistycznego Programu Birmy ogłosiła plan, zwany "birmańską drogą do socjalizmu". Polegał on m.in. na nacjonalizacji przemysłu, odcinaniu się od wpływów zagranicznych (zniechęcano turystów do przyjazdu do Mjanmy) i represjonowaniu mniejszości narodowych. Junta prześladowała także przeciwników politycznych.

Współczesna Birma

Realizacja planu rządowej reformy państwa nie wyszła gospodarce na dobre. Pogarszająca się sytuacja w kraju zmusiła władze do przeprowadzenia reform, które jednak realizowano bardzo nieudolnie. Doprowadziło to do wybuchu niezadowolenia i demonstracji ulicznych w 1988. Zostały one krwawo stłumione przez wojsko co spowodowało zmiany w rządzie i stopniową demokratyzację. Przeprowadzono referendum i zorganizowano wybory, zaczęła powstawać opozycja. Zlikwidowano rządzącą Birmańską Partię Programu Socjalistycznego i zrezygnowano z ideologii socjalistycznej. Wszystko wskazywało na to, że Mjanma jest na dobrej drodze do demokracji. Jednak wojsko z niezadowoleniem patrzyło na zmiany i ostatecznie nie zgodziło się na „demokratyzację” kraju. Obecny reżim doszedł do władzy w wyniku zamachu stanu 18 września 1988 i utworzył tzw. nową juntę. W 1989 wojskowi zdecydowali się na przemianowanie angielskiej nazwy państwa z Burma na Myanmar, a nazwę jego stolicy z Rangoon na Yangon. Generałowie utworzyli Partię Rozwoju i Odbudowy (SLORC), która całkowicie zdominowała życie polityczne Mjanmy. W 1992 na czele junty stanął gen. Than Shwe, który zastąpił zdymisjonowanego Khin Nyunta. Oficjalny tytuł gen. Than Shwe brzmiał: "Przewodniczący Państwowej Rady Pokoju i Rozwoju Państwa". W 1990 w Mjanmie odbyły się demokratyczne wybory, w których 82% głosów zdobyła opozycyjna i prodemokratyczna Narodowa Liga na rzecz Demokracji (NLD) pod przywództwem Aung San Suu Kyi − laureatki Pokojowej Nagrody Nobla z 1991 i córki głównego ojca birmańskiej niepodległości Aung Sana. Wynik tych wyborów nie został uznany przez rządzących Mjanmą generałów. Działacze opozycyjni zostali wtrąceni do więzień, a wszelkie stanowiska w państwie zostały obsadzone przez juntę. W 2003 junta ogłosiła siedmiopunktową "mapę drogową dla demokracji", lecz program nie miał określonych ram czasowych i w praktyce nie znalazł potwierdzenia. 7 listopada 2005 junta przeniosła rząd do nowo budowanej stolicy Naypyidaw leżącej ok. 30 km od miasta Pyinmana.

W 2007 w Rangunie doszło do manifestacji mnichów buddyjskich przeciwko rządom junty. Domagali się oni wprowadzenia w kraju obiecanej demokracji, poszanowania wolności religijnej oraz praw człowieka. Było to najpoważniejsze wystąpienie ludności od 1988 i skończyło się podobnie jak poprzednie. Birmańska władza ogłosiła, że aresztowano około 3 tys. osób, zajmujących się organizacją manifestacji, ale wiadomo, że nie obyło się także bez ofiar śmiertelnych. Dokładne liczby nie są znane, ponieważ zagraniczni dziennikarze zostali siłą zmuszeni do opuszczenia kraju. W tym samym roku Birma zajęła pierwsze miejsce (ex aequo z Somalią) jako najbardziej skorumpowany kraj świata według Transparency International (do 2011 roku zanotowano poprawę - trzecia pozycja od końca).

W maju 2008 nad południową częścią Mjanmy przeszedł cyklon Nargis, który spowodował śmierć ponad 130 tys. osób i pozbawił dachu nad głową ok. 1,5 miliona mieszkańców kraju. Junta nie przyjęła zagranicznej pomocy przyczyniając się tym samym do dalszych zgonów kiedy ta została zaoferowana. Dopiero po tygodniu, w wyniku presji międzynarodowej (m.in. ASEAN) i podążając za przykładem ChRL działającej wobec trzęsienia ziemi w Syczuanie, junta zgodziła się na przyjęcie pomocy. Postawiono jednak warunek, że dystrybucja dóbr pozostanie w rękach armii, co zakończyło się rozkradzeniem sporej ilości dóbr.

W marcu 2011 parlament Mjanmy wybrał na prezydenta, uznawanego za umiarkowanego reformatora, Thein Sein. Jest on pierwszym cywilnym prezydentem od czasu dojścia junty do władzy. Należy jednak podkreślić, że w powołanym przez niego rządzie znaleźli się jedynie byli wojskowi, co przeczy realnym zmianom. 4 stycznia 2015 Papież Franciszek mianował pierwszego w historii kraju kardynała. Został nim arcybiskup Charles Maung Bo.

Lista stolic

Aktualną stolicą Mjanmy jest Naypyidaw. Poniższa tabela przedstawia listę stolic państw ważnych w historii Mjanmy począwszy od IX wieku do dzisiaj. Lista została uporządkowana według porządku dynastycznego i chronologicznego. Stolice całego kraju zapisano czcionką pogrubioną.

Państwo	Stolica	Daty pełnienia funkcji stolicy	Długość tego okresu	Uwagi
Królestwo Paganu	Pagan	23 grudnia 849 – 17 grudnia 1297
Królestwo Myinsaing	Myinsaing, Mekkhaya i Pinle	17 grudnia 1297 – 1302/03?	Ponad 4 lata
	Myinsaing i Pinle	1302/03? – 13 kwietnia 1310	Ponad 7 lat
Królestwo Pinya	Pinle	13 kwietnia 1310 – 11 lutego 1313
	Pinya	11 lutego 1313 – wrzesień 1364	51 lat, ponad 6 miesięcy
Królestwo Sikongu	Sikong	16 maja 1315 – kwiecień 1364	48 lat, ponad 10 miesięcy
Królestwo Ava	Sikong	kwiecień – wrzesień 1364	Ponad 4 miesiące
	Pinya	wrzesień 1364 – 26 lutego 1365	Ponad 5 lat
	Ava	26 lutego 1365 – 22 stycznia 1555
Królestwo Pyain	Pyain	ok. listopada 1482 – 19 maja 1542	59 lat, ponad 6 miesięcy
Królestwo Hanthawaddy	Martaban	4 kwietnia 1287 – 1363	Ponad 76 lat
	Donwun	1363 – 1369	około 6 lat
	Pegu	1369 – styczeń 1539	Ponad 169 lat
	Pegu	czerwiec 1550 – 12 marca 1552	1 rok, ponad 8 miesięcy
Królestwo Mrauk U	Launggyet	18 kwietnia 1429 – 16 listopada 1430
	Myauk U	16 listopada 1430 – 2 stycznia 1785
Dynastia Taungngu	Taungngu	16 października 1510 – 1539	28–29 lat
	Pegu	1539 – 30 kwietnia 1550	ok. 11 lat
	Taungngu	11 stycznia 1551 – 12 marca 1552
	Pegu	12 marca 1552 – 19 grudnia 1599
	Ava	19 grudnia 1599 – 14 maja 1613
	Pegu	14 maja 1613 – 25 stycznia 1635
	Ava	25 stycznia 1635 – 23 marca 1752
Odrodzone Królestwo Hanthawaddy	Pegu	listopad 1740 – 6 maja 1757	16 lat, 6 miesięcy
Dynastia Konbaung	Shwebo	29 lutego 1752 – 26 lipca 1760
	Sikong	26 lipca 1760 – 23 lipca 1765
	Ava	23 lipca 1765 – 13 maja 1783
	Amarapura	13 maja 1783 – 22 listopada 1821
	Ava	22 listopada 1821 – 10 lutego 1842
	Amarapura	10 lutego 1842 – 23 maja 1859
	Mandalaj	23 maja 1859 – 29 listopada 1885
Birma Brytyjska	Mulmejn i Sittwe	24 lutego 1826 – 20 grudnia 1852
	Mulmejn, Sittwe i Rangun	20 grudnia 1852 – 31 stycznia 1862
	Rangun	31 stycznia 1862 – 7 marca 1942
	Rangun	3 maja 1945 – 4 stycznia 1948
Birma pod okupacją japońską	Rangun	7 marca 1942 – 3 maja 1945
Birma	Rangun	4 stycznia 1948 – 6 listopada 2005
	Naypyidaw	6 listopada 2005 – do chwili obecnej

Ustrój polityczny

Formalnie od marca 2011 rządzi cywilny rząd wyłoniony w wyniku wyborów parlamentarnych. Przejął władzę od junty wojskowej, która rządziła krajem z niewielkimi przerwami od 1962, kiedy to zamachu stanu dokonał generał Ne Win. W 1988 Ne Win zrezygnował z władzy, lecz ta nadal pozostała w rękach wojska (m.in. wskutek unieważnienia demokratycznych wyborów w 1990). Od 1992 na czele państwa stał generał Than Shwe noszący oficjalny tytuł "Przewodniczący Państwowej Rady Pokoju i Rozwoju Państwa". 30 marca 2011 junta została rozwiązana.

W maju 2008 odbyło się referendum konstytucyjne, które - choć krytykowane za nadużycia przez birmańską opozycję (partia Aung San Suu Kyi wzywała do głosowania na "nie") oraz międzynarodowe organizacje praw człowieka - rozpoczęło powolny proces demokratyzacji kraju. 7 listopada 2010 roku odbyły się pierwsze od 20 lat wybory parlamentarne, w których zdecydowane zwycięstwo odniosła rządząca (popierana przez wojskowych) Partia Związek Solidarności i Rozwoju (Union Solidarity and Development Party) zdobywając ponad 75% miejsc. Nie zostały one uznane za w pełni wolne, sprawiedliwe i powszechne przez opinię międzynarodową, m.in. Unię Europejską. W styczniu 2011 zebrał się parlament wyłoniony w wyniku tych wyborów i wskazał dotychczasowego premiera Thein Sein jako prezydenta państwa. Nowy rząd podjął reformy demokratyczne, uwalniając ok. 200 więźniów politycznych (w tym zwalniając z aresztu domowego Aung San Suu Kyi), łagodząc cenzurę, zezwalając na tworzenie związków zawodowych i przyznając im prawo do strajku. 1 kwietnia 2012 odbyły się wybory uzupełniające do parlamentu, w których zdecydowane zwycięstwo (40 miejsc na 45 wybieranych) odniosła Narodowa Liga na rzecz Demokracji (National League for Democracy). Postępy demokratyzacji skłoniły kolejne państwa do znoszenia sankcji nałożonych na Birmę; 14 maja 2012 zawieszenie na rok sankcji wobec Birmy ogłosiła Unia Europejska.

Święto narodowe: 4 stycznia – rocznica proklamowania niepodległości

Podział administracyjny

Podział administracyjny Mjanmy

Kraj pod względem administracyjnym dzieli się na 7 stanów i 7 prowincji.

Nazwa prowincji	Stolica
Kaczin	Myitkyina
Sikong	Sikong
Szan	Taunggyi
Mandalaj	Mandalaj
Kaja	Lwaingkaw
Czin	Haka
Magwe	Magwe
Arakan	Sittwe
Irawadi	Basejn
Rangun	Rangun
Pegu	Pegu
Mon	Mulmejn
Karen	Ba-an
Taninthayi	Tawè

Demografia

• Narodowości
• Bamarowie – 68%

• Szanowie – 8-10%
• Karenowie – 7%
• Arakanowie – 3,5%
• Chińczycy – 3%
• Hindusi – 2%
• Monowie – 2%
• Czinowie - 1%
• pozostali (co najmniej 128 narodów i grup etnicznych) – 5%.

• Przyrost naturalny: 1,03%; 18,65 urodzeń na 1000 mieszkańców rocznie.

Religia

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:

• buddyzm – 80,1% (38 410 000)
• chrześcijaństwo – 7,9% (3 770 000)
  • protestantyzm – 6,6% (3 160 000) (gł. baptyści)
  • katolicyzm – 1,3% (610 000)
• tradycyjne religie plemienne – 5,8% (2 760 000)
• islam – 4% (1 900 000)
• hinduizm – 1,7% (820 000)
• brak religii – 0,5% (240 000)
• inne religie – 0,1% (60 000)

Kultura

Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Gospodarka

Mjanma, kiedyś jeden z najzamożniejszych krajów Azji południowo-wschodniej, obecnie zalicza się do najbiedniejszych krajów świata. Głównym problemem birmańskiej gospodarki jest brak odpowiedniej infrastruktury. Tory kolejowe są w opłakanym stanie, nieremontowane od wielu dziesięcioleci. Poza dużymi miastami, brak jest dróg o utwardzonej nawierzchni. Częste są przerwy w dostawach prądu. Część przedsiębiorstw jest w całości własnością armii.

PKB na jednego mieszkańca w Mjanmie wyniósł w 2013 roku szacunkowo 1700 USD. Struktura PKB kształtuje się następująco):

• rolnictwo: 38%
• przemysł: 20,3%
• usługi: 41,7%

Eksportuje się głównie: rośliny strączkowe, drewno tekowe, ryż, kamienie szlachetne. Importuje się zaś: produkty żywnościowe, leki, maszyny i urządzenia techniczne, ropę naftową.

Kalendarz

Zgodnie z tradycyjną astronomią, w Mjanmie tydzień ma 8 dni. Nie ma to jednak wpływu na kalendarz, gdyż ósmy dzień to środa wieczór zwany Yarhu. Jednak Yarhu nie jest uważany za istotny dzień w tygodniu i nie jest oznaczany w kalendarzu. Podział ten wynika ze względu na kształt buddyjskich pagód, w którym każdej z ośmiu stron jest przyporządkowany jeden dzień ośmiodniowego tygodnia. Dwie ze stron przypadają na środę. Jedna na poranek i popołudnie, a druga, właśnie Yarhu, na wieczór. Niedziela jest uznawana za pierwszy dzień tygodnia. Yarhu to piąty dzień.

Zobacz też

• Stolice historyczne Birmy (pod nazwą kraju)

Bibliografia

• Michael Aung-Thwin: The mists of Rāmañña: The Legend that was Lower Burma. Honolulu: University of Hawai'i Press, 2005. ISBN 9780824828868. (ang.)
• Burma 'approves new constitution' (ang.). BBC News, 2008-05-15. [dostęp 2014-05-26].
• Burma poll: Aung San Suu Kyi's NLD sweeps by-elections (ang.). 2012-04-02. [dostęp 2014-05-26].
• Christopher Buyers: The Royal Ark: Burma -- Konbaung Dynasty (ang.). [dostęp 2014-05-25].
• The World Factbook (ang.). Central Intelligence Agency. [dostęp 2014-05-26].
• Jan Grzenia: Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 9788301156091.
• G. E. Harvey: History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. Londyn: Frank Cass & Co. Ltd, 1925. (ang.)
• Maung Htin Aung: A History of Burma. Nowy Jork i Londyn: Cambridge University Press, 1967. (ang.)
• Międzynarodowy Fundusz Walutowy: World Economic Outlook Database (ang.). kwiecień 2014. [dostęp 11-04-2014].
• U Kala: Maha Yazawin. Wyd. dodruk 4.. T. I–III. Rangun: Ya-Pyei Publishing, 2006. (birm.)
• Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Nazwy państw świata, ich stolic i mieszkańców. 1997. [dostęp 2014-05-26].
• Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Nazwy państw świata, ich stolic i mieszkańców. 2007. [dostęp 2014-05-26].
• Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Protokół 59. posiedzenia Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych. 2011-03-30. [dostęp 2014-05-26].
• Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych: Zmiany wprowadzone na 69. posiedzeniu Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych. 2012-03-21. [dostęp 2014-05-26].
• Królewscy Historycy Birmy: Zatadawbon Yazawin. Wyd. 1960. Historical Research Directorate of the Union of Burma, c. 1680. (ang.)
• Królewska Komisja Historyczna Birmy: Hmannan Yazawin. T. I–III. Rangun: Ministry of Information, Myanmar, 2003. (birm.)
• Michał Lubina: Birma. Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2014, seria: Historia państw świata w XX i XXI wieku. ISBN 9788374363310.
• U Maung Maung Tin: Konbaung Set Yazawin. Wyd. 2004. T. I–III. Rangun: Department of Universities History Research, University of Yangon, 1905. (birm.)
• Ministry of Immigration and Population, Department of Population: The Population and Housing Census of Myanmar, 2014: Summary of the Provisional Results (ang.). sierpień 2014. [dostęp 2015-03-23].
• Myanma Swezon Kyan. Wyd. 1. T. IX. Rangun: Sarpay Beikman, 1964. (birm.)
• Projekt rezolucji Parlamentu Europejskiego w sprawie Republiki Związku Mjanmy. Parlament Europejski, 2012-04-19. [dostęp 2014-05-26].
• Nai Pan Hla: Razadarit Ayedawbon. Wyd. dodruk 8. Rangun: Armanthit Sarpay, 2004. (birm.)
• Lt. Gen. Sir Arthur P. Phayre: History of Burma. Wyd. 1967. Londyn: Susil Gupta, 1883. (ang.)
• Rada Unii Europejskiej: Declaration by the High Representative Catherine Ashtonon on behalf of the European Union on the elections in Burma/Myanmar (ang.). 2010-11-07. [dostęp 2014-05-26].
• Rada Unii Europejskiej: Burma/Myanmar: EU sanctions suspended (ang.). 2012-05-14. [dostęp 2014-05-26].
• Ashin Sandamala Linkara: Rakhine Razawin Thit. T. I–II. Rangun: Tetlan Sarpay, 1997. (birm.)
• Wielki Słownik Ortograficzny. PWN.
• Than Tun. History of Burma: A.D. 1300–1400. „Journal of the Burma Research Society”. XLII, Grudzień 1959 (ang.). 
• U Thaw Kaung: Aspects of Myanmar History and Culture. Rangun: Gangaw Myaing Sarpay, 2010. (ang.)
• Wykaz krajów, terytoriów i walut. Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2014-01-07. [dostęp 2014-05-26].
• Wielka Historia Świata – Cywilizacje Azji – Dolina Indusu – Indie – Kambodża. T. V. Poznań: Polskie Media Amer.Com, 2005. ISBN 8374250305.
• Marcin Zawada: Sikorski pojechał do Birmy czy Mjanmy? Wielki bałagan z nazwami geograficznymi. NaTemat.pl, 2012. [dostęp 2014-05-26].